Vakasaqarai na ka Dina ena iKa16 ni Senitiuri​—Na Cava e Yaco?

“NA CAVA na ka dina?” Ni lewai Jisu tiko o Ponitio Pailato na kovana ni Roma e Jutia ena imatai ni senitiuri, a tarogi koya ena taro qori. (Joni 18:38) Ia e sega ni nona inaki me kila na ka dina. E vakavotuya ga nona taro na nona vakatitiqa. E vakabauta o Pailato ni vakatau vua na tamata yadua na ka dina, se na ka e vakavulici kina me vakabauta. Qai sega ni vakadeitaki se cava na ka dina. E va qori tale ga nodra rai e levu nikua.

Ena ika16 ni senitiuri, e levu vei ira na daulotu e Urope era lomalomaruataka na ka dina cava mera vakabauta. Era vakavulici mera vakabauta ni cecere duadua o tui tabu kei na so na ivakavuvuli ni lotu. Ena yasana adua, e takalevu tale ga na ivakavuvuli vou era vakatetea na vinakata na veisau. Na cava mera vakabauta? Era na vakadeitaka vakacava na ka e dina?

Ena gauna oya e levu era vakasaqara na ka dina, ia e tolu na turaga eratou vakadeitaka me ratou kunea.a Eratou vakaduiduitaka vakacava na ka dina mai na ka lasu? Na cava eratou dikeva? Meda raica mada.

“ME CECERE . . . NA IVOLATABU”

O Wolfgang Capito e dua na turaga e dau bulataka na ka e vakabauta. E vuli vuniwai, lawa, kei na cioloji. A bete ena 1512, e muri a lesi me ivukevuke vua na ajibisovi ni Mainz.

E saga o Capito me tarova nodra vunautaka o ira na vinakata na veisau ni cala eso na ivakavuvuli ni lotu Katolika. Ia e qai veisau na mata ni cagi, e muri a qai valataka na veika me baleti ira qori. Kena ivakaraitaki, e tukuna na daunitukutuku makawa o James M. Kittelson, ni vakatarogi o Capito ena levu na ivakavuvuli, e vakabibitaka o koya ni “vinaka me laurai ga na veika e tukuna na iVolatabu, ni nuitaki na ka e volai kina.” A vakadeitaka tale ga o Capito ni sega ni yavutaki vakaivolatabu na vakabauta ni kena vuki vakacakamana na madrai kei na waini ina yago kei na dra i Jisu ena gauna ni misa, kei na nodra sokaloutaki na sanito. (Raica na kato ‘Vakadeitaka na ka e Rogoci.’) Ena 1523, a kere vakacegu o Capito mai na nona itutu, toki ena siti o Strasbourg e Varanise na vanua era vakaitikotiko kina e levu era vinakata na veisau.

Era dau sota ena vale i Capito o ira na sega ni duavata kei na lotu mera veidutaitaka na ivakavuvuli ni lotu kei na ka e kaya na iVolatabu. Dina ni so vei ira qori era se vakabauta tiko ga na ivakavuvuli ni Letoluvakalou, ia e sega ni laurai ena ivola i Capito na Radical Reformation “e dua na ka me baleta na ivakavuvuli ni Letoluvakalou.” Na vuna? Ni qoroya o koya na nona vakacala vakaivolatabu na daunicioloji ni Sipeni o Michael Servetus na ivakavuvuli ni Letoluvakalou.b

E qarauna o Capito na nona vakacala na ivakavuvuli ni Letoluvakalou, ni rawa ni vakaleqai kina. Ia e vakamacalataka ena nona ivola ni a vakataroga lo na veika me baleta na ivakavuvuli ni Letoluvakalou ni bera ni sotavi Servetus. E muri a qai vola e dua na bete ni Katolika ni a “veitalanoataka [o Capito kei na nona ilawalawa] na veika vakalotu e sega ni vakamatatataki tu, ra qai sega ni duavata kei na ivakavuvuli ni Letoluvakalou.” Ena veisenitiuri tarava, a vakatokai o Capito me isevu vei ira na dauvolaivola e sega ni duavata kei na ivakavuvuli ni Letoluvakalou.

A vakabauta o Capito ni iVolatabu e yavu ni ka dina. E kaya: “Me cecere ena veika vakacioloji na iVolatabu kei na lawa i Karisito.” E kaya o Doketa Kittelson, “na leqa vei ira na daunicioloji oya nira sega ni dikeva na iVolatabu.”

E dua na turaga e gu tale ga na lomana me vulica na ka dina mai na Vosa ni Kalou o Martin Cellarius (kilai tale ga ena yaca o Martin Borrhaus), rau a tiko vata kei Capito ena 1526.

“KILAI NA VEIKA ME BALETA NA KALOU DINA”

A sucu o Cellarius ena 1499, e dau taleitaka me vulica na cioloji kei na filosofi, a lesi tale ga vaqasenivuli i Wittenberg, e Jamani. Me vaka nira vakaitikotiko e Wittenberg e levu era vinakata na veisau, a sotavi Martin Luther e kea o Cellarius kei na so tale. Ena vakaduiduitaka vakacava o Cellarius na ivakavuvuli vakatamata kei na ka dina mai na iVolatabu?

E tukuna na ivola na Teaching the Reformation, ni vakabauta o Cellarius ni na rawati na kilaka dina “ena kena wiliki wasoma na iVolatabu, veidutaitaka na veitikinivolatabu, qai masulaka me salavata kei na veivutuni.” Na cava e raica o Cellarius ena nona dikeva na iVolatabu?

Ena Julai 1527, a tabaka nona vakadidike ena ivola na On the Works of God. Kena ivakaraitaki, a vola o koya nira ivakatakarakara ga na madrai kei na waini e dau vakayagataki ena gauna ni misa. E tukuna o Parofesa Robin Barnes, ni “vakamacalataki tale ga ena ivola i Cellarius eso na parofisai vakaivolatabu me baleta na vakilai ni rarawa e vuravura, na kena vakavoui na vuravura, kei na gauna ena vakayacori kina na parofisai qori.”—2 Pita 3:10-13.

Ia e vakatubuqoroqoro na ivakamacala leleka i Cellarius me baleti Jisu Karisito. Kena ivakaraitaki, e sega ni vakacala na ivakavuvuli ni Letoluvakalou, ia e vakaduiduitaki rau na “Tamana Vakalomalagi” kei na “Luvena o Jisu Karisito.” E okati Jisu me dua vei ira na kalou era luvei koya na Kalou cecere duadua.—Joni 10:34, 35.

Ena nona ivola na Antitrinitarian Biography (1850), a dikeva kina o Robert Wallace ni a sega ni tokona o Cellarius na ivakavuvuli ni Letoluvakalou e takalevu ena nona gauna.c Era nanuma kina eso na daunivuku ni sega ni vakabauta o Cellarius na ivakavuvuli ni Letoluvakalou. E tukuni ni vakayagataki koya na Kalou me “vakatetea na kilaka me baleti koya kei Karisito.”

NIUTAKI ME VAKALESUI MAI NA IVAKAVUVULI DINA

A rairai vakaitikotiko tale ga e Wittenberg ena 1527 e dua na vuku kilai levu ena nona gauna o Johannes Campanus. Dina nira vakaitikotiko e Wittenberg e levu era vinakata na veisau, ia a sega ni duavata o Campanus ena veika e vakavulica o Martin Luther. Na vuna?

E sega ni duavata o Campanus kei na vakabauta ni kena vuki na madrai kei na waini me yago kei na dra i Jisu ena gauna ni misa. E sega tale ga ni duavata kei na ivakavuvuli i Luther, ni madrai kei waini e vakayagataki ena iVakayakavi ni Turaga e yago kei na dra i Karisito. E tukuna e dua na dauvolaivola o André Séguenny, ni vakabauta o Campanus ni “sega ni veisau na madrai, ia e ivakatakarakara ga ni yago i Karisito.” A mani bosei qori e Marburg ena 1529 qai sega ni vakatarai vei Campanus me vakamacalataka na veika e dikeva mai na iVolatabu. E muri era cati koya o ira na vinakata na veisau era vakaitikotiko e Wittenberg.

E vakacudrui ira na vinakata na veisau na vakabauta i Campanus me baleta na Tama, Luvena kei na yalo tabu. Ena nona ivola na Restitution tabaki ena 1532, a vakaraitaka kina o Campanus ni rau sega ni tautauvata o Jisu kei Tamana. E kaya na nodra “duavata” o Tama kei Luvena, me vaka na nodrau duavata o tagane kei watina me rau “dua ga na yago,” ia rau se rua tiko ga na tamata. (Joni 10:30; Maciu 19:5) E dikeva o Campanus ni volai tale ga ena iVolatabu na vosa vakatautauvata qori me vakaraitaka ni cecere o Tama vei Luvena: “E ulu ni yalewa na tagane, e ului Karisito na Kalou.”—1 Korinica 11:3.

Vakacava na yalo tabu? E dikeva o Campanus ni “sega ni tokona na iVolatabu ni Yalo Tabu e tiki ni letoluvakalou . . . Ia e igu tawarairai ga ni Kalou qai cakava na veika kece e vinakata.”—Vakatekivu 1:2.

E tukuna o Luther ni o Campanus e dauvakaucaca qai meca ni Luve ni Kalou. E tukuna e dua e vinakata na veisau vakalotu me vakamatei o Campanus. Ia e sega ni vakayalolailaitaki Campanus qori. Ena ivola na Radical Reformation, “a tukuna o koya ni nodra leqa na lotu oya nodra vakayalia na ivakavuvuli vakaivolatabu era kila na yapositolo, ni Kalou e sega ni tiki ni Letoluvakalou.”

E sega ni inaki i Campanus me tauyavutaka e dua na isoqosoqo lotu. E tukuna mada ga ni dau dreve na nodra sasaga na “ilawalawa ribatani” e lewena, ena kena vakasaqarai na ka dina. E vinakata ga o koya me vakalesuya mai na lotu Katolika na ivakavuvuli dina vaKarisito. Ia ka ni rarawa nira balati koya na vakailesilesi me 20 na yabaki e valeniveivesu. Era vakabauta na daunitukutuku makawa ni a qai mate o Campanus ena 1575.

“VAKADEITAKA NA DINA NI KA KECE”

Na nodratou vulica vagumatua na iVolatabu o Capito, Cellarius, kei Campanus, e rawa kina me ratou vakadeitaka na ka dina. E dina ni so na ka eratou dikeva e sega ni duavata sara kei na iVolatabu, ia e laurai ni ratou vakasaqara na ka dina ena iVolatabu qai vakamareqeta na veika eratou vulica.

E uqeti ira nona itokani lotu vaKarisito na yapositolo o Paula: “Ni vakadeitaka na dina ni ka kece, ni taura matua na ka vinaka.” (1 Cesalonaika 5:21) Era tabaka na iVakadinadina i Jiova na ivola Na Cava Sara Mada e Kaya na iVolatabu? me vukei iko mo kila na ka dina.