Mo Vakabauta Li?

E SAGA sara vakaukaua na gonevuli yabaki 12 oqo me kila na fika ni algebra. A tuvanaka na nodratou qasenivuli e dua na fika rawarawa ga ni algebra.

“Me x=y qai tauyadua ga na kedrau levu,” a tekivuna nona veivakavulici.

‘Sega ni dua na kena dredre oya,’ e vakasamataka o gonevuli.

Ni sa oti e va na laini ni nona tuvana na fika, e qai lai tinia vaka oqo: “Na kena isoqoni e, 2=1!”

“Mo ni vakacala mada oqori,” e bolebole ena veiwali o qasenivuli vei ira nona gonevuli.

Ni lailai ga na nona kila na algebra, e sega ni vakacala rawa o gonevuli na isoqoni ni fika nei qasenivuli. E sega ni vakacalai rawa na dodonu ni laini yadua ni tuvani na fika oya. E dodonu beka me vakabauta o gonevuli na kena isoqoni? Vakabibi, ni kenadau sara mai vua o qasenivuli ena caka fika. E sega na yavu vinaka me vakacala! ‘E sega beka ni dodonu meu vakacala,’ e vakasamataka. ‘Ia, au kila ga e lomaqu ni sega ni dodonu.’ (Vosa Vakaibalebale 14:​15, 18) E sega ni rawa vei qasenivuli se dua na lewenikalasi me veisautaka e rua na dola me qai taura kina e dua ga na dola!

Sa qai raica rawa e muri o gonevuli na leqa ni fika oya. Ia, e vulica kina e dua na lesoni vinaka. Me kakua ni vakabauta tu ga vakaveitalia e dua na ka e vakamacalataka vaqaseqase, vakailawaki na kenadau, dina ga ni sega ni rawa ni vakalasuya rawa ena gauna oya. E sa muria sara tiko ga kina o gonevuli e dua na ivakavuvuli tudei vakaivolatabu ena 1 Joni 4:​1​—me kakua ni vakabauti vakariri na ka kece e rogoci, veitalia ga ni vu tiko mai vei ira na kenadau.

E sega ni kena ibalebale oqo mo sa taura dei toka ga na nomu vakasama makawa. E cala ke o vakanadakuya na ivakamacala e rawa ni vakadodonutaka na rai cala a tu vei iko e liu. Ia me kakua ga ni “veilecayaki vakatotolo na nomuni vakasama” ena nona veivakamuai cala e dua e kaya ni kenadau ena dua na ka. (2 Cesalonaika 2:2, VV) O qasenivuli a cakava ga me ka ni veiwali na fika oya vei ira nona gonevuli. Ia, eda sega ni dau veiwali ena veigauna kece. E so e rawa nira cakava “na i vadi qaseqase era bulia na tamata me ka ni veivakacalai.”​—Efeso 4:​14, VV; 2 Timoci 2:​14, 23, 24.

Era Dau Dodonu Tu Beka ga na Kenadau?

Veitalia sara mada nira kenadau ena nodra tabana, e dau veiveisau na nodra vakasama ra qai dau veidre vakataki ira ena ka era dui nanuma. Taura mada na kena dau veiletitaki ena tabana vakavuniwai na vu ni tauvimate. “Era dau veiletitaka na saenitisi se vu ni tauvimate na veika eda sucukaya mai se na veika eda qai mai sotava ga ena noda sa bula tiko,” e vola e dua na parofesa ni tabana vakavuniwai mai na Harvard University. O ira era dre ni vu ni tauvimate eda sucukaya mai, era vakabauta ni noda genes e vakayacoka vakalevu ena veimataqali mate e dau tauvi keda. O ira na ito kadua era nanuma ni veika eda qai mai sotava ena noda sa bula tiko e vakavuna na tauvimate. Era sa dau tu vakarau na yasana ruarua mera vakadinadinataka na nodra ile. Ia, e sega ga ni vakaotia na veileti.

Era sa dau vakacalai vakavuqa o ira era raici cake tu nira kenadau dina, dina ga ni ka era vakatavuvulitaka e dredre me vakamelei ena gauna oya. Na vuku o Bertrand Russell e vakamacalataki Aristotle ni dua vei ira “na vuku levu duadua.” Ia, o Russell sara mada ga vakataki koya e kaya ni so na ivakavuvuli i Aristotle era “sega sara ga ni dina.” E vola: “Ena noda itabagauna, era tusaqata na tisaipeli i Aristotle na veisasaga vakasaenisi e vuqa, na veika e sa dodonu ga mera vakayacori, se na ivakavuvuli ni vuku.”​—History of Western Philosophy.

“Vakayagataki Cala ni ‘Kilaka’”

O ira na lotu Vakarisito taumada era rairai sotavi ira na nodra tisaipeli na vuku kilailevu ni Kirisi me vakataki Socrates, o Plato, kei Aristotle. O ira na vuku ni gauna oya era wiliki ira mera uasivi cake mai vei ira e vuqa na lotu Vakarisito. E le vica ga vei ira na tisaipeli i Jisu era “vuku vakayago.” (1 Korinica 1:​26) Era nanuma na vuku ni gauna oya ni nodra vakabauta na lotu Vakarisito e “ka vakalialia” se “macawa wale ga.”​—1 Korinica 1:23; Phillips.

Ke o dua na lotu Vakarisito taumada, o na rawai beka ena nodra ivakamacala na vuku se ena nodra sakitaka na levu ni ka era kila? (Kolosa 2:4) Ena sega ni gadrevi oqori, me vaka e kaya na yapositolo o Paula. E kauta lesu na nodra vakasama na lotu Vakarisito ina rai nei Jiova ni ka vakalialia ga “na nodra vuku na tamata vuku” kei na “nodra kila ka na tamata kila ka.” (1 Korinica 1:​19, VV) E taroga: “Na yavu cava era sakitaka kina na tamata vuku ni vuravura oqo, wili kina o ira na kena dauvolaivola kei ira na dauveileti, na levu ni kilaka e tu vei ira?” (1 Korinica 1:​20, Phillips) Veitalia ga na levu ni nodra kilaka na tamata vuku, na dauvolaivola kei ira na dauveileti ena gauna i Paula, era sega ga ni walia rawa na leqa ni kawatamata.

Era sa muria kina na lotu Vakarisito na nona ivakasala na yapositolo o Paula, mera levea “nai vakavuvuli tani sa vakatokai vakailasu me vuku.” (1 Timoci 6:​20) E vakatoka o Paula me ivakavuvuli “tani” na vuku oya ni lekati kina e dua na tikina bibi​—ni sega ni yavutaki ena rai vakalou me rawa ni vakadinadinataki kina na nodra ivakavuvuli. (Jope 28:12; Vosa Vakaibalebale 1:7) Ni lekati na tikina bibi oqori, kei na nona veivakamatabokotaki o Setani, sa na dravusakulukulu mera qai kila na ka dina.​—1 Korinica 2:​6-8, 14; 3:​18-​20; 2 Korinica 4:4; 11:14; Vakatakila 12:9.

Na iVolatabu​—Na iDusidusi Vakalou

Era sega ni bau vakatitiqataka vakadua na lotu Vakarisito taumada ni tuvanaka tu na Kalou na lomana, na nona inaki kei na nona ivakavuvuli ena iVolatabu. (2 Timoci 3:​16, 17) E taqomaki ira mera kakua ni ‘rawai ena vakasama tawayaga ka lasu wale ni vuku vakatamata.’ (Kolosa 2:8, VV) E vaka tale ga kina nikua. E solia na Vosa ceguvi ni Kalou na yavu dei me yavutaki kina na noda vakabauta ni vakatauvatani kei na nanuma ni tamata e veilecayaki qai sega ni yavutaki vinaka. (Joni 17:17; 1 Cesalonaika 2:​13; 2 Pita 1:​21) Ni sega ni yavutaki na noda bula ena Vosa ni Kalou, ena vaka eda tarataravaki ena delaninuku nida vakararavi tiko ina vakasama kei na vuku ga vakatamata.​—Maciu 7:​24-​27.

‘Ia, wawa mada,’ ena rawa ni kaya e dua. ‘E sega li ni ivakavuvuli vakasaenisi ni sega ni dina na iVolatabu, ni sega ni dua na kena duidui mai na ivakavuvuli veilecayaki ni vuku vakatamata?’ Me kena ivakaraitaki, e kaya o Bertrand Russell ni “o Copernicus, o Kepler, kei Galileo eratou a vakacalai Aristotle e vaka kina na iVolatabu, ni vuravura e sega ni vu ni kaukaua ni veika era ciri tu ena maliwalala.” (Neitou na matanivola kala.) Taura mada na nodra ile na vakabauta na evolution ni sega li ni vakatavuvulitaka na iVolatabu ni a buli na vuravura ena loma ga ni ono na siga, era kaya ni 24 na aua ena dua na siga oqori, ia na kena itukutuku dina ni sa vica vata na bilioni na yabaki na dede ni kena sa tu o vuravura?

E sega ni kaya na iVolatabu ni vu ni kaukaua ni veika era ciri tu ena maliwalala na vuravura. Oqori na nodra ivakavuvuli na iliuliu ni lotu era sega mada ga ni yavutaka na nodra vakabauta ena Vosa ni Kalou. Na ivakamacala ni veibuli ena Vakatekivu e rawa ni kilai kina ni sa vica vata na bilioni na yabaki na kena sa tu rawa o vuravura qai sega ni 24 ga na aua na balavu ni dua na siga ni bulibuli. (Vakatekivu 1:1, 5, 8, 13, 19, 23, 31; 2:​3, 4) Ni dikevi vakayalomatua na iVolatabu, ena kilai rawa ni sega ni ivola vakasaenisi, e sega tale ga ni ivola “macawa wale ga.” Na kena dina, ni rau salavata vinaka sara kei na ivakavuvuli vakasaenisi.a

“Vakasama Vakatitobu”

Dina ga ni le levu vei ira na tagane kei na yalewa tisaipeli i Jisu era sega ni vuli torocake, ia era taukena e dua na ivotavota soli vakalou. Veitalia mada se ivakatagedegede cava ga ni bula era tu kina, era dau vakasama vakatitobu qai vinaka na nodra rai. E uqeti ira na nona itokani lotu Vakarisito na yapositolo o Paula mera “vakasama vakatitobu” mera “kila rawa kina na kena yaga, na kena vinaka kei na uasivi ni loma ni Kalou.”​—Roma 12:1, 2, NW.

Ena nodra “vakasama vakatitobu” soli vakalou, era vakadeitaka na lotu Vakarisito taumada ni sega na betena na vuku kei na ivakavuvuli e sega ni salavata kei na Vosa ni Kalou. E so na tamata vuku ni gauna oya era “tarova na kena kilai na i vakavuvuli dodonu” era qai sega ni via kauaitaka na ivakadinadina e wavoliti ira ni bula tiko na Kalou. “Era kaya ni ra sa vuku, ia era sa lialia ga,” e vola na yapositolo o Paula. Me vaka nira besetaka na ka dina ni Kalou kei na lomana, “sa yaco me lialia kina na nodra vakanananu, ka butobuto na nodra vakasama.”​—Roma 1:​18-​22, VV; Jeremaia 8:8, 9.

O ira era dau tukutukuni ira nira vuku era via vakadeitaka ni “Sega na Kalou” se “E sega na yavu vinaka me vakabauti kina na iVolatabu” se “Oqo e sega ni ‘iotioti ni veisiga.’” Era ka vakalialia vua na Kalou na vakasama vaka oqori me vaka ga na “2=1.” (1 Korinica 3:​19) Se cava ga era yavutaka kina na tamata na nodra nanuma, e sega ni tukuni meda vakabauta oqori kevaka e vakacalai kina na Kalou, era vakanadakuya na nona Vosa, ra qai sega ni muria na ivakavuvuli dodonu. Na kena itinitini ga, na sala vukutaki meda vakadeitaka oya ni “dina ga na Kalou, ka me lasu na tamata kecega.”​—Roma 3:4.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 31]

Ni vakatauvatani kei na veivukiyaki ni nanuma ni tamata, e solia na iVolatabu na yavu dei ni vakabauta

[Credit Line]

iMawi, Epicurus: Photograph taken by courtesy of the British Museum; e cake lomadonu, Plato: National Archaeological Museum, Athens, Greece; right, Socrates: Roma, Musei Capitolini