‘Ni Dui Dolava Nomuni Katuba Vei Ira na Vulagi’

O FIPI, na lotu Vakarisito a bula ena imatai ni senitiuri, a sotava e dua na leqa. E biubiu mai Kenikiria, e Kirisi, me gole i Roma, ia e sega ni veikilai vinaka sara kei ira na tacina vakayalo ena koro oya. (Roma 16:​1, 2) E kaya o Edgar Goodspeed, e dua e vakadewataka na iVolatabu: “E ca qai vakadomobula na yasayasa vakaroma [ena gauna oya], qai ririkotaki sara ke lai vakaicili tu e dua na yalewa vinaka, vakauasivi na yalewa lotu Vakarisito ena dua na burenivulagi.” E sa na vakaicili gona e vei o Fipi?

Era dau veilakoyaki vakalevu na tamata ena gauna vakaivolatabu. Oqo sara ga na veika a cakava o Jisu Karisito kei iratou nona tisaipeli me ratou vunautaka kina na itukutuku vinaka e Jutia kei Kalili taucoko. Ni oti oya, o ira na lotu Vakarisito era daukaulotu me vakataki Paula era sa qai vakatetea na itukutuku ina veivanua e yavolita na wasa na Mediterranean, vaka kina o Roma. Nira veilakoyaki gona na lotu Vakarisito ena imatai ni senitiuri, ena loma tiko ga se taudaku ni vanua vakajiu, e vei beka era dau vakaicili kina? Na veika dredre cava era sotava? Na cava eda vulica vei ira me baleta na veivakacegui?

‘Au na Tiko ena Nomu Vale Edaidai’

Na veivakacegui e dua na itovo sa dede na nodra kilai tani kina na dau sokalou dina i Jiova. Kena ivakaraitaki, o Eparama, Loti, kei Repeka eratou dau veivakacegui. (Vakatekivu 18:​1-8; 19:​1-3; 24:​17-​20) E kaya na peteriaki o Jope ni nanuma lesu na ivakarau ni nona dau raici ira na vulagi: “Sa sega ni moce e na gau ni sala na vulagi: au a dolava na noqu vale vua sa taubale e vanua.”​—Jope 31:32.

Me rawa nira vakacegui na vulagi vei ira na Isireli, e dau kena ivalavala mera dabe na vulagi ena sala ni koro ra qai waraka me dua e sureti ira e vale. (Dauveilewai 19:​15-​21) O ira na veisureti era na qai vuya na yavadra na vulagi, ena soli na kedra kakana kei na medra wai, qai soli tale ga na kedra na manumanu. (Vakatekivu 18:​4, 5; 19:2; 24:​32, 33) O ira na vulagi era sega ni via vakacolati ira na veisureti, sa dau tu ga vei ira na veika me ganiti ira​—na madrai, waini, vaka kina na co kei na sila me kedra na asa. Na ka wale ga era gadreva oya me dua na vanua era moce kina ena bogi.

Dina ni iVolatabu e sega ni vakamatatataka na vanua e dau vakaitikotiko kina o Jisu ena gauna a dau vunau voli kina, ia e macala ga ni na tiko na vanua me moce kina kei iratou na nona tisaipeli. (Luke 9:​58) Ni veisiko o Jisu e Jeriko, a kaya vei Sakiusa: ‘Au na tiko ena nomu vale edaidai.’ A “marau” dina o Sakiusa me ciqomi koya me nona vulagi. (Luke 19:​5, 6) O Jisu e dau vulagi vakalevu vei iratou nona itokani o Marica, Meri, kei Lasarusa mai Pecani. (Luke 10:​38; Joni 11:​1, 5, 18) E vakatale ga oya e Kapenaumi, ni dau vakaitikotiko o Jisu vei Saimoni Pita.​—Marika 1:​21, 29-​35.

Na nona ivakaro o Jisu vei iratou na 12 nona yapositolo me baleta na cakacaka vakavunau e vakaraitaka na mataqali veiqaravi me ratou namaka e Isireli. A kaya vei iratou o Jisu: “Kakua ni kauta na koula, se na siliva, se na parasa, e na nomudou taga; se na taga ni vaqa e na gau-ni-sala, se rua nai curucuru, se nai vava, se nai titoko: ni sa dodonu me soli vua na tamata daucakacaka na kena kakana. Ia na koro kei na koro lailai vakaaduaga dou na curu kina, taroga se ko cei sa yaga kina; ka laki tiko kaya ka yacova na nomudou lako tani.” (Maciu 10:​9-​11) E kila o Jisu nira na ciqomi iratou nona tisaipeli o ira na tamata lomadina, era na vakarautaka na kedratou kakana, vanua me ratou tiko kina, kei na veika tale e so eratou gadreva.

Ia, ni toso na gauna, ena gadrevi vei ira na daukaulotu mera vakarautaka na veika me baleti ira, ra qai volia na veika era gadreva. Na nona kila o Jisu ni na yaco mera sega ni ciqomi na nona imuri kei na kena sa na tete na yalava ni vunau ena taudaku kei Isireli, a mani kaya: “Ko koya sa tu vua na taga i lavo, me kauta, me vaka talega kina na taga kakana.” (Luke 22:36) Na veilakoyaki kei na icili ena vinakati me vakatetei kina na itukutuku vinaka.

“Dauvakacegui Ira na Vulagi”

Na vinaka ni bula kei na totoka ni gaunisala ena veivanua e lewa na matanitu o Roma ena imatai ni senitiuri e vakarawarawataka na veilakoyaki.a Na levu gona ni tamata era veilakoyaki sa qai vinakati ga kina vakalevu na icili. Era mani tara na burenivulagi ena yasa ni gaunisala, qai taura e rauta ni dua taucoko na siga me taubaletaki kina e dua na burenivulagi ina dua tale. Ia e kaya na ivola The Book of Acts in Its Graeco-Roman Setting: “Na veika e kilai me baleta na vale vaka oqo e boroya e dua na iyaloyalo ca. Na ivola kei na vakekeli e vakaraitaka nira vuca tu ra qai duka na burenivulagi, rairai sega sara tu ga na kena iyaya e loma, bula kina na kutunitana, sega ni vinaka na kakana kei na gunu, era dau veidabui na itaukei ni bure kei ira era cakacaka kina, sega ni vinaka na kedra irogorogo na dau lai vakaicili kina, qai dukadukali na nodra itovo.” Sa rauta mera sega ni vakaicili kina na vulagi e vinaka nodra itovo.

Oya na vuna, e vakadreti ira kina na lotu Vakarisito na iVolatabu mera dau veivakacegui. A vakauqeti ira na lotu Vakarisito mai Roma o Paula: “Veivotayaka vei ira na dravudravua era sa lotu; dauvakacegui ira na vulagi.” (Roma 12:13) E tukuna tale vei ira na Jiu lotu Vakarisito: “Kakua ni guilecava na vakani ira na vulagi: ni sa so era a vakania na agilose eso ka lecava ga.” (Iperiu 13:2) O Pita tale ga e vakauqeti ira na tacina vakayalo mera ‘dolava nodra katuba vei ira na vulagi, ia me kua ni caka ena vosa kudrukudru.’​—1 Pita 4:​9, VV.

Ia e tiko na ituvaki ena sega ni vinakati kina na veivakacegui. Me baleti “koya yadua sa talaidredre, ka sa sega ni tu dei e nai vakavuvuli kei Karisito,” e kaya na yapositolo o Joni: “Kakua ni kauti koya ki vale, se vosavakalougatataka: ia ko koya sa vosavakalougatataka sa tautauvata kaya e na nonai valavala ca.” (2 Joni 9-​11) E vola o Paula me baleti ira era sega ni veivutunitaka nodra ivalavala ca: “Dou kakua ni dautiko vata kei na dua sa vakatokai me wekada, o koya sa dauyalewa tiko, se daukocokoco, se dausoro ki na matakau, se dauveivakasewasewani, se daumateni, se daukovekove: mo dou kakua ni kana vata kaya sa vakakina.”​—1 Korinica 5:​11.

O ira na dau veivakacalai kei ira tale e so, era dau vakayagataka nodra dau veikauaitaki na lotu Vakarisito dina mera rawata kina nodra inaki. E dua na ivola dusidusi sega ni vakaivolatabu me baleta na vakabauta ni lotu Vakarisito ena ikarua ni senitiuri e vakatokai na Didache, se Teaching of the Twelve Apostles (Nodratou iVakavuvuli na Tinikarua na Yapositolo), e vakatura ni dodonu me vakacegui ena loma ni “dua na siga, se rua na siga kevaka e vinakati” na dauvunau e dau veilakoyaki. Ni sa biubiu ni oti oya, “me kua tale ni dua na ka e kauta, vakavo ga na madrai . . . Ke kere ilavo, e parofita lasulasu o koya.” E tomana na ivakamacala: “Ke vinakata me sa tiko ga ena kemudou maliwa ia e tiko na cakacaka e kenadau kina, e dodonu me bunoca na kena madrai. Ia ke sega na cakacaka e matai kina mo qai vakacegui koya me vaka ga na ka o rawa ni cakava vua, me kua kina ni dua e tu wale ena kemudou maliwa baleta wale ga ni lotu Vakarisito. Ke sega ni cakava oya, e sa vakayagataka tiko na lotu Vakarisito me rawaka kina, mera qarauni o ira vaka oqo.”

A qarauna na yapositolo o Paula me kua ni vakaicolacolataki ira na itaukeinivale ena gauna dede a tiko voli kina ena so na koro. A dau cula valelaca me qaravi koya kina. (Cakacaka 18:​1-3; 2 Cesalonaika 3:​7-​12) Me rawa nira vukei na tacidra era dau veilakoyaki, era dau vakayagataka na lotu Vakarisito taumada na ivola ni veitataunaki me vaka na ivola i Paula e vakamacalataki Fipi kina. A vola o Paula: “Ka’u sa tataunaki Fipi yani vei kemudou, o koya na wekada . . . mo dou vakacegui koya e na vuku ni Turaga . . . ka mo dou vukei koya e na cakacaka kecega dou na yaga kina vua.”​—Roma 16:​1, 2.

Kalougata Nira Dolava Nodra Katuba

Era vakanuinui na lotu Vakarisito ena imatai ni senitiuri ni o Jiova ena vukei ira ena veika era gadreva. Era na veivakacegui beka na tacidra vakayalo? A dolava o Litia nona vale vei Paula kei ira tale e so. A vakaitikotiko vei Akuila kei Pirisila e Korinica na yapositolo. Na ivakatawa ni valeniveivesu e Filipai a vakarautaka na veika me rau kania o Paula kei Sailasa. A vakacegui Paula mai Cesalonaika o Jesoni, o Filipi e Sisaria, vaka kina o Nasoni ena gaunisala mai Sisaria i Jerusalemi. Ena nona ilakolako o Paula i Roma, era qai vakacegui koya na tacina vakayalo e Putioli. Sa na dua mada ga na ka na kena veitaraicake vakayalo na ilakolako oqo vei ira era veiciqomi!​—Cakacaka 16:​33, 34; 17:7; 18:​1-3; 21:​8, 16; 28:​13, 14.

E kaya na vuku o Frederick F. Bruce: “Na nodra vukei Paula o ira nona itokani, o ira era cakacaka vata, kei ira na turaga se marama itaukeinivale e vu mai na nodra lomani koya kei na nodra lomana na Turaga e qarava. Era kila ni nodra qaravi Paula era sa qarava tiko kina na Turaga o Karisito.” Oqo sara ga na yavu vinaka ni veivakacegui.

Se gadrevi tiko ga meda dau veivakacegui. Vica vata na udolu na iVakadinadina i Jiova era dau veilakoyaki era vakacegui vei ira na tacidra vakayalo. E so na dau kacivaka na Matanitu ni Kalou era dui sauma ga nodra ilakolako mera lai vunau ena vanua e dredre me yaco kina na itukutuku vinaka. Ena yaga vakalevu na noda dolava noda vale vei ira na dauveiqaravi i Jiova, dina ga ni na sega soti sara beka ni vale levu. Na veikauaitaki dina ena rairai vakayagataki kina e dua na kakana lailai ga, ia oqo e gauna vinaka meda ‘dui veivakacegui kina,’ da qai vakaraitaka tale ga noda lomani ira na tacida vaka kina na Kalou. (Roma 1:​11, 12) Na gauna vaka oqo e gauna yaga sara vua e veisureti, ni “ka ni veivakalougatataki vakalevu me soli ka, ka vakalailai ga me taura na ka.”​—Cakacaka 20:35.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 23]

Era “dau veivakacegui” na lotu Vakarisito