“Dou Cici Vakakina”

VAKASAMATAKA mada ni o tiko ena dua na raraniqito qai osodrigi vinaka. Era tayabe yani e lomanirara na dauqito. Era kaila na sarasara nira raica na nodra dauqito. Era tu vakarau na vakailesilesi mera raica ni muri vinaka na lawa ni qito. Ni tekivu na qito, e rogo na kaila ni qaqa kei na kaila ni rarawa. Era vakasausau vei ira na qaqa!

O sega ni tiko ena qito e vakayacori ena gauna oqo, ia o tiko ena qito se vakayacori sara ena 2,000 na yabaki sa oti ena i Yarabale e Korinica. Ena vanua oqo, ena veiyabaki rua, mai na ikaono ni senitiuri B.S.K. ina ikava ni senitiuri S.K., e daucaka kina na qito rogo e vakatokai na Isthmian Games. Dede vinaka nodra dau taleitaka tu na veisisivi oqo o ira kece e Kirisi. Na qito oqo e sega ni veitaucici wale ga. E vaka na nodra vakavakarau na mataivalu o ira era vakaitavi. O ira na qaqa​—era vaka mera isakisaki​—e nodra na isala e caka ena draunikau. E soli vei ira na iloloma, qai solia tale ga na koro era vakaitikotiko kina na peniseni me yacova sara nodra mate.

E kila vinaka na yapositolo o Paula na qito e vakatokai na Isthmian Games e daucaka volekati Korinica qai vakatauvatana na bula ni dua na lotu Vakarisito kei na veitaucici. Ni tukuni ira tiko na daucici, na dauveibo, kei ira na dauveivacu, e vakabibitaka tiko o koya na icovi ni vakaukaua yago, na sasaga vakaukaua, kei na vosota. O ira tale ga na lotu Vakarisito e volavola vei ira era kila vinaka na qito oqo. E so era bau lewe tale tu ga ni ilala dau kaikaila ena raraniqito. O koya gona ena totolo sara nodra kila na ivakatautauvata i Paula. Vakaevei o keda nikua? O keda tale ga eda veitaucici tiko​—ina bula tawamudu. E yaga vakacava vei keda na nona ivakamacala o Paula ina veisisivi oya?

“Muria na Lawa”

E dredre na veika e vinakati vua e dua me rawa ni qai vakaitavi ena qito ena gauna makawa. E dua na daukacikacivaki ena vakamacalataki ira yadudua na dauqito vei ira na sarasara qai kailavaka: ‘E tiko beka e dua e rawa ni beitaka na turaga oqo ena dua na cala? E daubutako beka se tamata ca qai lolovira na nona bula kei na nona itovo?’ Me vaka e kaya na Archaeologia Graeca na tabana ni vakekeli e Kirisi, “e sega ni dua na tamata daubasulawa rerevaki se dua na tamata ca vaka oqo e vakadonui me vakaitavi.” O ira tale ga era beca na lawa ni qito era na totogitaki mera kua ni vakaitavi ena veisisivi.

Na ka oqo e vukei keda meda kila na ivakamacala i Paula: “E na sega tale ga na dauqito e na rawata e dua na i covi ke sega ni muria na lawa ni qito.” (2 Timoci 2:​5, VV) E vakatale ga kina noda cici ena veitaucici ni bula, e dodonu meda rawata na veika e vinakata o Jiova, meda muria na nona ivakatagedegede ni bula savasava e volai tu ena iVolatabu. Ia, e vakasalataki keda na iVolatabu: “Sa dina sa ka ca e nanuma na loma ni tamata mai na gauna sa cauravou kina.” (Vakatekivu 8:​21) O koya gona, kevaka mada ga eda sa veitaucici tiko, e se dodonu tiko ga meda muria na kena lawa me rawa ni vakadonui keda tiko ga o Jiova da qai rawata na bula tawamudu.

E dua na ka ena veivuke vakalevu e ke na noda lomana na Kalou. (Marika 12:​29-​31) Na mataqali loloma vaka oqo ena vukei keda meda via vakamarautaki Jiova da qai cakava na veika e salasalavata kei na lomana.​—1 Joni 5:3.

“Biuta Laivi Tu na Ka Bibi Kece”

Ena qito ni gauna makawa, era sega ni daramaka na isulu se na iyaya bibi na daucici. E kaya na ivola The Life of the Greeks and Romans: “Ena veitaucici, . . . o ira na veisisivi e vaka ga era luvawale tu.” Nodra sega ni vakaisulu e vakatotolotaka nodra toso kei na nodra cici. E sega ni vakamaumautaki na icegu ena veika bibi e tawayaga. E vakatale ga oqo na veika a vakasamataka tiko o Paula ena gauna a volavola kina vei ira na Iperiu lotu Vakarisito: “Me da biuta laivi tu na ka bibi kece . . . , ka me da ciciva tiko ga [“ena vosota,” NW] na cere sa tu e matada.”​—Iperiu 12:​1.

Na veika bibi cava e rawa ni vakaleqai keda nida vakaitavi voli ena veitaucici ni bula? Dua oya noda via taukena e levu na iyau tawayaga se noda via bulataka na ivakarau ni bula vutuniyau. E so era na raica beka na iyau me itataqomaki se ra raica me ivurevure ni marau. Na “ka bibi” vaka oqo e rawa ni vakaberaberataki koya na daucici, me lai tini sara ena nona sega ni kauaitaka vakabibi na Kalou. (Luke 12:​16-​21) Vei ira e so, na bula tawamudu ena vaka na inuinui e se buawa tu. ‘Ena qai yaco mai ena dua na siga na vuravura vou,’ ena kaya beka e dua, ‘ia ena gauna mada ga oqo meda se vakayagataka vinaka sara mada na veika e dulaka tu mai o vuravura.’ (1 Timoci 6:​17-​19) Na via vakaiyau vaka oqo e rawarawa sara ni vakaleqai keda ena veitaucici ni bula, se tarova sara e dua me bau tekivu mada ga.

Ena Vunau ena Ulunivanua, e kaya kina o Jisu: “Sa sega e dua na tamata sa qarava rawa e le rua na turaga; ni na cata e dua, ka lomani koya kadua; se na kabita e dua, ka beci koya kadua. Dou sa sega ni qarava rawa na Kalou kei nai yau.” Ni kaya oti ga nona kauaitaka o Jiova na veika era gadreva na manumanu kei na kau, kei na nodra bibi sara na tamata mai na veika oqo, sa qai tomana: “O koya mo dou qai kakua ni lomaocaoca, ka kaya, A cava eda na kania? se, A cava eda na gunuva? se, A cava eda na vakaisulu kina? ni sa dauvakasaqara na ka kecega oqo ko ira na lewe ni veivanua: ni sa kila na Tamamudou vakalomalagi sa yaga vei kemudou na ka kecega oqo. Ia dou vakasaqara taumada na matanitu ni Kalou, kei na nona yalododonu: ia ena soli me kenai kuri vei kemudou na ka kecega oqo.”​—Maciu 6:​24-​33.

‘Cici Tiko ga ena Vosota’

Na veitaucici kece ena gauna makawa era sega ni cici leleka kece. E dua na veitaucici, e vakatokai na doʹli·khos, e va na kilomita na kena balavu. E vakatovolei sara ga kina na kaukaua kei na vosota. Ena kena ivolatukutuku, ena 328 B.S.K., ni qaqa oti ga ena cici oqo na daucici na yacana o Ageas, e biubiu qai cici sara i Argos na nona koro, me lai kacivaka kina na nona qaqa. Ena siga oya, e ciciva kina o koya e rauta ni 110 na kilomita!

Na veitaucici tale ga ni lotu Vakarisito e cici balavu e vakatovolei kina noda vosota. E vinakati meda vosota na veitaucici oqo meda rawata kina na veivakadonui i Jiova kei na icovi na bula tawamudu. E cici vaka kina o Paula ena veitaucici oqo. Ni voleka ni mai cava nona bula, e rawa vua me kaya: “Au sa vala oti e na i valu vinaka, au sa vakacavara vinaka na veitaucici, ka’u sa maroroya na vakabauta. Ia sa vo ga me’u taura na i cocovi ni yalosavasava.” (2 Timoci 4:​7, 8, VV) Me vakataki Paula, o keda tale ga e dodonu meda cici da qai “vakacavara” sara. Kevaka ena malumu sobu noda vosota baleta nida sega ni namaka ni na balavu toka na veitaucici, eda na sega ni rawata na noda icovi. (Iperiu 11:6) Sa na bau dua na ka na kena mosi, nida raica ni sa voleka sara ni cava na veitaucici!

Na iCovi

O ira era qaqa ena veitaucici e Kirisi makawa e soli vei ira na ivauvau e tali ena draunikau ra qai ukutaki ena senikau. Ena Pythian Games, era taura o ira era qaqa na isala e caka ena nokonoko. Ena Olympian Games, e nodra na qaqa na isala e tali ena drauniolive, ia ena Isthmian Games e soli vei ira na isala e caka ena paini. “Me solia vei ira na veisisivi na lomakatakata,” e kaya e dua na vuku ni iVolatabu, “e dau biu tu ena mata ni valenisarasara ena kena itutu se ena teveli mera raica vinaka tu mai na veisisivi tiko na isala, nodra icocovi na qaqa kei na tabaniniusawa ena gauna e vakayacori tiko kina na qito.” E dau ka dokai vua e qaqa me daramaka na isala. Ni lesu tale i nona koro, ena vodo kareti ena lagilagi o koya.

Ni kila vinaka tu na veika oqo, e tarogi ira kina na kai Korinica era dau wilika na ka e vola o Paula: “Dou sa sega beka ni kila ni ra sa cici kecega ko ira sa ciciva na cere, ia sa dua bauga sa tauca na cere? Dou cici vakakina, mo dou tauca. . . . Ia era kitaka ko ira oqori, me nodra e dua nai sala sa ca rawarawa; ia koi keda, me dua sa sega ni ca rawa.” (1 Korinica 9:​24, 25; 1 Pita 1:​3, 4) Sa veibasai dina! Sega ni vaka na isala caca rawarawa ena gauna makawa na icovi e waraki ira tu na vakacavara na veitaucici ni bula ena sega ni ca rawa.

Me baleta na isala vinaka oqo, e vola kina na yapositolo o Paula: “Ia ni na rairai mai nai Vakatawa levu, dou na rawata kina nai sala vakaiukuuku ena sega ni malai rawa.” (1 Pita 5:4) E rawa beka ni vakatauvatani na icovi e dulaka o vuravura kei na icovi e sega ni ca rawa, na bula tawamate ena iukuuku vakalomalagi kei Karisito?

Nikua, e levu vei ira na daucici lotu Vakarisito, e sega ni lumuti ira na Kalou mera luvena vakayalo, era sega tale ga ni nuitaka na bula i lomalagi. O koya gona, e sega ni nodra na icovi ni tawamate rawa. Ia, e solia ga vei ira na Kalou na icovi e sega ni vakatauvatani rawa. Oqo na bula tawamudu uasivi ena parataisi e vuravura ena ruku ni Matanitu ni Kalou mai lomalagi. Se mani icovi cava e vakanamata kina na daucici lotu Vakarisito, e dodonu me solia kina nona igu kei na nona kaukaua kece ni vakatauvatani kei ira na daucici ni duatani tale na veisisivi. Ena vuku ni cava? Baleta ni na sega ni seavu rawa na icovi: “Ia oqo na ka ni yalayala sa yalataka vei keda ko koya, na bula tawa mudu.”​—1 Joni 2:25.

Ni vakanamata tu na daucici lotu Vakarisito ina icovi e tawavakatauvatani rawa, e dodonu me raica vakacava na veika veivagarogaroi ni vuravura oqo? E dodonu me vaka na rai i Paula, ni kaya: “Au sa okata me sega ni yaga na ka kece ga e na kena talei na kilai Karisito Jisu na noqu Turaga. Au sa biuta tani na ka kece ga e na vukuna; au sa okati ira kece ga me ra de ni manumanu, me noqu kina na Karisito.” Ni toka ena nona vakasama na veika oqo, e cici kina vagumatua o Paula! “Kemuni na wekaqu au sega ni nanuma ni’u sa rawata oti, ia e dua ga na ka au sa cakava, ko ya me’u guilecava na ka sa sivi, ka’u sa saga e na noqu i gu taucoko me’u tadolova na ka sa tu mai liu. O koya gona ko ya au sa ciciva vakadodonu kina na cere me’u tauca na cere.” (Filipai 3:​8, 13, 14, VV) E cici o Paula ni coba dei toka e matana na icovi. E dodonu me vakatale ga oya o keda.

iVakaraitaki Uasivi Vei Keda

Ena qito ena gauna makawa, era dau qoroi vakalevu sara o ira era qaqa. Era dauvola na kedra italanoa na dauniserekali, ra qai ceuta na kedra ivakatakarakara na dauceuceu. E kaya na daunitukutuku makawa o Věra Olivová ni “sivia dina na kedra irogorogo ra qai kilailevu.” Era ivakaraitaki tale ga vei ira na itabagone era na yaco mera daucici qaqa mai muri.

O cei na “tamata qaqa” e kotora na ivakaraitaki vinaka vei keda na lotu Vakarisito? E sauma o Paula: “Me da ciciva tikoga [“ena vosota,” NW] na cere sa tu e matada, ka me da vakaraici Jisu, o koya sa vakatekivuna ena sauma talega na noda vakabauta; o koya, e na vuku ni marau sa viritu e matana, sa vosota na kauveilatai, ka sa sega ni madua ni sa vakalialiai kina, a sa qai tiko sobu ko koya e na liga i matau ni tikotiko-vakaturaga ni Kalou.” (Iperiu 12:​1, 2) Io, kevaka meda qaqa ena veitaucici ni bula tawamudu, e dodonu meda raica vakavoleka na ivakaraitaki i Jisu Karisito. E rawa nida cakava oqo ena noda wilika wasoma na itukutuku mai na Kosipeli, noda vakananuma na sala eda rawa ni vakatotomuri koya kina. Na mataqali vuli vaka oqo ena vukei keda meda vakavinavinakataka ni a talairawarawa o Jisu Karisito vua na Kalou qai vakaraitaka na ituvaki dina ni nona vakabauta ena nona vosota. Na isau ni nona vosota, e rawata kina na veivakadonui ni Kalou o Jiova kei na vuqa na itavi dokai.​—Filipai 2:​9-​11.

Io, na itovo e kilai tani duadua kina o Jisu na nona loloma. “E sega na loloma me na uasivi cake mai na nona solia na nona bula e dua na tamata e na vukudra na wekana.” (Joni 15:​13, VV) E vakabibitaka na ibalebale ni vosa na ‘loloma’ ni kaya vei keda meda lomani ira na keda meca. (Maciu 5:​43-​48) Baleta ni lomani Tamana vakalomalagi, e rekitaka kina o Jisu me cakava na loma i Tamana. (Same 40:​9, 10; Vosa Vakaibalebale 27:11) Nida raici Jisu tiko me noda ivakaraitaki kei koya a liutaka na veitaucici dredre ni bula, ena yavalati keda tale ga meda lomana na Kalou kei ira na wekada da qai rekitaka na noda veiqaravi tabu. (Maciu 22:​37-​39; Joni 13:34; 1 Pita 2:​21) Meda nanuma matua tiko ni sega ni kerea o Jisu na veika eda sega ni rawata. E vakadeitaki keda: “Ni’u sa yalomalua ka yalomalumalumu: dou na kunea kina na vakacegu ni yalomudou. Ni sa rawarawa na noqui vua, ka mamada na noqui colacola.”​—Maciu 11:​28-​30.

Me vakataki Jisu, e dodonu me coba dei toka e matada na icovi e vakarautaki tu vei ira kece era vosota me yacova na ivakataotioti. (Maciu 24:13) Kevaka eda muria vinaka na lawa, kevaka eda biuta laivi na veika bibi kece, da qai cici ena vosota, eda nuidei ni rawa nida qaqa. Na icovi sa voleka mai ena tosoi keda i liu! Na reki e solia vei keda e vakaikuritaka na noda kaukaua qai vakarawarawataka tale ga na noda lakova na gaunisala sa tu e matada.

[iYaloyalo ena tabana e 29]

Na veitaucici ni lotu Vakarisito e veitaucici balavu​—e gadrevi kina na vosota

[iYaloyalo ena tabana e 30]

Ni vakatauvatani kei ira na daucici era vakaisala nira qaqa, o keda na lotu Vakarisito e rawa nida rai vakanamata ina icovi e sega ni ca rawa

[iYaloyalo ena tabana e 31]

Na icovi e baleti ira kece era vosota me yacova na ivakataotioti

[iTaba ni Credit Line e 28]

Copyright British Museum