Eda sa Bula Dina Tu Beka Oqo ena “iOtioti ni Veisiga”?

E RUA na basoga ni veisau lelevu ena vakatakilakilataka na gauna e dusia na iVolatabu me ivakataotioti ni veisiga. Taumada, a parofisaitaka tu na iVolatabu ni na yaco e so na veika lelevu ni sa donui na “iotioti ni veisiga ni ituvaki kei vuravura.” (Maciu 24:​3, NW) E tukuna tale tu ga na iVolatabu ni na vakilai na veisau ena nodra rai kei na nodra itovo na tamata era na bula donuya na “iotioti ni veisiga.”​​—⁠2 Timoci 3:​1, NW.

Na yaco ni veika lelevu e veiyasa i vuravura kei na veisau levu e laurai ena itovo ni tamata, e vakadinadinataka nida sa bula donuya tu oqo na iotioti ni veisiga. E kena ibalebale tale ga ni sa voleka ni kauta mai na Matanitu ni Kalou na veivakalougatataki tawamudu vei ira era lomana na Kalou. Eda na dikeva mada e liu e tolu na ka a tukuna o Jisu ena vakatakilakilataka na iotioti ni veisiga.

“Sa Kenai Vakatekivu ni Ka Rarawa”

“Ni na veibolebolei na veivanua eso, kei na veimatanitu eso,” e kaya o Jisu, “ena yaco talega na dausiga, kei na tavuki ni vanua, e na yasana e vuqa.” E qai kuria: “Ia na ka kecega oqo sa kenai vakatekivu ni ka rarawa.” (Maciu 24:​7, 8) Meda vakadeuca yadudua mada na ‘ka kece oqo.’

E sega ni tukuni rawa na iwiliwili levu ni tamata era mate ena ivalu kei na veicacati vakayavusa ena senitiuri eda se qai sivita oqo. “Vakatolutaki na kedra iwiliwili era mate ena ivalu [ena ika20] ni senitiuri ni vakatauvatani kei na kedra iwiliwili kece na mate ena ivalu mai na imatai ni senitiuri SK me yacova na 1899,” e kaya na nodra itukutuku na kenadau mai na isoqosoqo na Worldwatch Institute. Ena nona ivola o Jonathan Glover, na Humanity​​—⁠A Moral History of the Twentieth Century, e vola: “Nanumi nira a mate ena ivalu mai na veiyabaki ni 1900 ina 1989 e rauta ni 86 na milioni. . . . E dredre me vakabauti na levu ni tamata era mate ena ivalu ni ikaruasagavulu ni senitiuri. E sega ni rawa ni vakatautauvatataki na iwiliwili oqo, baleta nira a mate e rauta ni rua na ikatolu na lewe i vuravura (58 na milioni) ena rua wale mada ga na ivalu levu. Ia, ke wasei vakatautauvata na iwiliwili oqo ena loma taucoko ni ikaruasagavulu ni senitiuri, e rauta nira le 2,500 era mate e veisiga. Oya e sivia e 100 na tamata era mate e veiaua, me ciwasagavulu na yabaki.” Vakasamataka mada na levu ni rarawa kei na yaluma e bikai ira e vica vata na milioni na wekadra kei na nodra itokani o ira era sa takali oya.

E sega ni taqei rawa na levu ni kakana e vuravura, ia, e dua na ka e okati me ivakatakilakila ni iotioti ni veisiga oya na dausiga. Ra kaya na dauvakadidike ni sa berabera tale na tubu ni lewe i vuravura ni vakatauvatani kei na levu ni kakana sa tu, vakauasivi ena loma tiko ga ni 30 na yabaki sa sivi. Ia, e yaco na dausiga ena levu na matanitu e vuravura ni sa sega ni veirauti na qele me tei kina na kedra kakana, se leka na iqila mera voli kakana kina. Ena veivanua e se qai vakatorocaketaki tiko, e rauta nira le 1.2 na bilioni era bula e veisiga ena dua na dola na ilavo ni Mereke, se so e sega mada ga ni yacova na ilavo oya. Vei ira oqo, e rauta ni lewe 780 na milioni era waloloi sara tu ga. Tukuna na isoqosoqo na World Health Organization, ni sivia e 5,000,000 na gonelalai era mate e veiyabaki ena vuku ni kanavakaca.

Ia, na cava e tukuni me baleta na uneune se tavuki ni vanua e sa parofisaitaki tu mai? E kaya na tabana ni vakadidike e lomaniqele na U.S. Geological Survey, ni tekivu ena 1990, e laurai ni rauta ni 17 taucoko na uneune kaukaua e yaco tiko e veiyabaki. Na uneune kece oqo era sa dau vakarusa vale. Vakararaba, e dau yaco tale ga e veiyabaki na uneune lelevu sara era voleka ni vaqeavutaka vakadua na veitikotiko. “E lewe vica vata na drau na udolu era sa mate ena loma ni 100 na yabaki sa sivi ena vuku ni uneune,” e tukuna e dua tale na itukutuku. Dua na vuna, oya me tekivu mai na 1914, e sa tawani vakalevu na veitikotiko era dabe sara tu ga ena vanua e rawa ni yaco kina na uneune.

Yaco e So Tale na Veika Lelevu

“Ena tubu talega . . . na mate ca,” e kaya o Jisu. (Luke 21:11) Sa torocake sara na ivakatagedegede ni kila ena tabana vakavuniwai ena gauna oqo me vakatauvatani kei na gauna e liu. Ia, e se vakaleqa tiko ga na kawatamata na mate era se veitauvi makawa tu mai, okati tale ga e ke na mate vovou. Kaya kina e dua na ivola mai na isoqosoqo na U.S. National Intelligence Council: “E ruasagavulu na mate a dau veitauvi vakalevu​​—⁠okati kina na matenigacagaca (TB), malaria, kei na cholera​​—⁠sa tekivu veitakavi tale se sa dewa ina levu na vanua, vakauasivi mai na yabaki 1973. Na kena mataqali e cadra oqo e kaukaua sara qai vodi kina na wainimate. A se qai kunei ga ena 1973 e rauta ni 30 na manumanu somidi ni mate a sega tu ni bau kilai, me vaka na HIV, Ebola, hepatitis C, kei na Nipah virus, ia, se sega kece na kedra iwali.” Ena 28 June, 2000, e vakaraitaka e dua na itukutuku mai na Kauveilatai Damudamu me baleta na yabaki 1999, oya ni vaka160taki na kedra iwiliwili era mate ena mate veitauvi ni vakatauvatani kei ira era mate ena veileqa tubukoso.

“Sa tubu vakalevu nai valavala ca,” oqo e dua tale na ka ena yaco ena iotioti ni veisiga. (Maciu 24:12) Ena levu na vanua e veiyasa i vuravura ena gauna oqo, era lokataki na veivale ra qai rere na tamata na lako e salatu ena bogi. Sa qai wacava li na noda raica tu na vagagai ni cagi, wai kei na qele, e vu vakalevu oqo ena kena vakayacori e so na ka e tabu vakalawa. Ia, e ivakayaco ga ni ka sa parofisaitaka tu mai na iVolatabu. E cavuti ena ivola na Vakatakila na nona gauna lokuci na Kalou me na “vakawabokotaki ira era sa vakawabokotaki [“vakacacani,” NW] vuravura.”​​—⁠Vakatakila 11:⁠18.

iTovo ni Tamata ena iOtioti ni Veisiga

Yalovinaka cega mada na nomu iVolatabu ena 2 Timoci 3:​1-5 qai wilika. E kaya kina na yapositolo o Paula: “Ena iotioti ni veisiga ena yaco mai na gauna cacamatua, lewalewai dredre.” (NW) E vakamacalataka ena veitikina oqori o Paula e 20 na itovo e vakatakilakilataki ira na tamata tawavakalou. Vakacava, e sa laurai tale beka ga e so na itovo oqori vei ira ena nomu itikotiko? Dikeva mada na veika e se qai tukuni wale tiko ga oqo me baleti ira na tamata era bula tu edaidai.

“Daulomani ira walega.” (2 Timoci 3:⁠2) “Era guta vakalevu [na tamata] edaidai mera cakava ga na ka e dui vinaka vei ira, e sega ni se bau vaka oqo ena dua na gauna e liu. Sa [ra] lai via vaka kina na kalou, ra qai namaka tale ga mera qaravi vaka oya.”​​—⁠Financial Times, na niusiveva ni Igiladi.

“Dauvinakata nai lavo.” (2 Timoci 3:⁠2) “Ena dua na gauna wale ga oqo e laurai ni sa kaukaua cake na yalo ni kocova na iyau mai na yalomalumalumu. Ke o sega ni okati mo vutuniyau ena vanua o tiko kina, e sega na betena na nomu bula.”​​—⁠Jakarta Post, na niusiveva ni Idonisia.

“Talaidredre kivei ira na nodra qase.” (2 Timoci 3:⁠2) “Era kidroa na itubutubu nira raica na luvedra yabaki 4 era sa vaka tiko [na Tui] nira sa veivakaroti tale, se ra kailavaka na luvedra yabaki 8, ‘Au cati iko!’”​—American Educator, e dua na ivola mai Mereke.

“Sega ni yalosavasava.” (2 Timoci 3:⁠2) “Na kena tubu vakalevu na iwiliwili ni tagane vakawati era sega ni tusuka na biuta na kedra isa kei na luvedra, e rawa ni tukuni kina ni oqo e rairai veisau levu duadua e vakilai me baleta na itovo ni tamata ena loma ni [40 na yabaki sa sivi].”​​—⁠Wilson Quarterly, e dua na ivola mai Mereke.

“Caca veiwekani.” (2 Timoci 3:⁠3) “Na itovo kaukaua ena vuvale, e sa ivakarau tu ni bula e veisiga ena vuqa na itikotiko e veiyasa i vuravura.”​​—⁠Journal of the American Medical Association, e dua na ivola mai Mereke.

“Sega ni daurawa na yalodra.” (2 Timoci 3:⁠3) “Levu na gauna na imatai ni itukutuku e dau tabaki ena niusiveva e veisiga, e vakavotuya na vakasama ni tamata e sega ni rawa ni lewai koya vakamatau, e sega ni tamata vinaka, qai sega ni yalololoma vei ira na wekana se vei koya sara mada ga. . . . Kevaka ena vakatarai me yaco tiko ga ena noda bula na kawatamata na ivalavala kaukaua me vaka sa laurai ena gauna oqo, sega ni dede eda na sotava na ivakarau ni bula e sa kawaboko vakadua kina na itovo savasava.”​​—⁠Bangkok Post, na niusiveva ni Taeladi.

“Daucudrucudru.” (2 Timoci 3:⁠3) “Na cudru vakalialia kei na cudru waqawaqa [e] dau laurai votu vei ira na draiva ni motoka se lori, e laurai tale ga na veivakalolomataki ena veivuvale, . . . vaka kina [ena] ivalavala kaukaua e yaco vakatawadodonu tu qai vuqa na gauna e salavata kaya na basulawa. E yaco ga vakaveitalia na itovo kaukaua qai veivakidacalataki. Oqo e vakavurea ina tamata na yalo ni sega ni via kauai kei na nodra via tu taudua ga, ra vakila tale ga ni sega na nodra itataqomaki.”​​—⁠Business Day, na niusiveva ni Sauca Aferika.

“Lomana vakalevu na marau, a ra na lomani koya na Kalou vakalailai.” (2 Timoci 3:⁠4) “Ena kena sagai me ciqomi raraba na galala ni veiyacovi, e okati me meca na itovo vakarisito.”​​—⁠Boundless, e dua na ivola me baleta na Internet.

“Lotu vakarairai, ka sega vei ira na kena dina.” (2 Timoci 3:⁠5) “E kaya [e dua mai Necaladi, a okati tu e liu me yalewa ca] ni o ira sara ga na veisoqosoqo lotu era saqata vakalevu na kena vakalawataki na nodra volitaki ira [na yalewa ca]. Via ka ni lasa tale vua na nona kaya, ni gauna a cakava tu kina na cakacaka oya, e le vica na italatala [ni lotu] era dau saumi koya mera veiyacovi kaya. ‘Vakavuqa, era dau kaya na yalewa ca ni levu duadua na ilavo era rawata mai vei ira na tamata lotu,’ e kaya qai lako vata kei na kacabote ni nona dredre.”​​—⁠National Catholic Reporter, na niusiveva ni Mereke.

Na Cava sa Tu Oqo e Matada?

Sa sega ni taqei rawa na levu ni leqa sa tara tu na vuravura nikua, me vaka ga e sa parofisaitaka tu mai na iVolatabu. Ia, na parofisai me baleta ‘na ivakatakilakila ni tiko tawarairai [i Karisito], kei na iotioti ni veisiga ni tuvaki kei vuravura’ e okati tale tiko ga kina e dua na ka vinaka. “Ena vunautaki mada e vuravura taucoko nai tukutuku-vinaka oqo kei na matanitu, mei vakadinadina ki na veivanua kecega,” e kaya o Jisu. (Maciu 24:​3, NW, 14) Na vunautaki ni itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou e sa teteva e sivia ni 230 na vanua. E sivia ni ononamilioni na tamata era cavutu “mai na veivanua kece, kei na veimataqali, kei na veimatanitu, kei na duivosavosa” era sa vakaitavi sara tiko ga ena kena kacivaki na itukutuku ni Matanitu ni Kalou. (Vakatakila 7:⁠9) Na cava e sa rawati ena vuku ni nodra cakacaka vagumatua? Oqo na ka e sa rawati: Voleka ni tamata kece e vuravura era sa rogoca na itukutuku me baleta na Matanitu ni Kalou oqo, na ka ena vakayacora, kei na sala ena rawa nira vakila kina na kena veivakalougatataki. Io, ‘ena vakalevutaki na vuku’ se kilaka dodonu ena gauna ni “[i]vakataotioti.”​​—⁠Taniela 12:⁠4.

E dodonu mo saga me o rawata na kilaka oqori. Vakasamataka mada na ka ena yaco ni sa vunautaki oti na itukutuku vinaka me vaka e vinakata o Jiova. E kaya o Jisu: “Sa na qai yaco emuri nai vakataotioti.” (Maciu 24:14) Oqori sara ga na gauna ena vakarusai ira kece kina na tamata ca e vuravura na Kalou. E kaya na Vosa Vakaibalebale 2:​22: “Ia ko ira na tamata ca era na muduki tani e vuravura, kei ira na dautalaidredre era na cavu laivi maikina.” Vakacava o Setani kei ira na nona timoni? Era na biu ina ibulubulu sa sega ni vakabotona, me kua ni temaki ira tale na veivanua. (Vakatakila 20:​1-3) Sa na qai vo ga e vuravura o ira “na yalododonu, . . . na yalodina.” Era na sotava na veika totoka ena vakalougatataki ira kina na Matanitu ni Kalou.​​—⁠Vosa Vakaibalebale 2:​21; Vakatakila 21:​3-5.

Na Cava O Rawa ni Cakava?

E macala vakasigalevu ni sa voleka sara na gauna me na vakarusai kina na ituvaki kei vuravura e lewa tu o Setani. O ira era vakawalena na ivakadinadina matata e dusia nida sa bula donuya tu oqo na iotioti ni veisiga, ena yaco vakidacala vei ira na siga ni veivakarusai. (Maciu 24:​37-​39; 1 Cesalonaika 5:⁠2) O koya gona, a kaya o Jisu vei ira na vakarorogo: “Dou qarauni kemudou vinaka, de dua na siga sa bibi kina na yalomudou e na daukana, kei na daumateni, kei na lomaocaoca e na veika ni bula oqo, ka yaco vakidacala kina vei kemudou na siga ko ya. Ni na vaka ga nai cori ni sa yaco vei ira kecega era sa tiko e dela i vuravura taucoko. O koya mo dou qai vakatawa, ka daumasu tikoga, mo dou vakabau kina mo dou yaga me bula mai na ka kecega oqo ena yaco mai, ka tu e na mata ni Luve ni tamata.”​​—⁠Luke 21:​34-​36.

O ira wale ga era rawata na ivakatagedegede e vakadonui ira kina na Luve ni Tamata, oya o Jisu, era na bulata na icavacava ni ituvaki kei vuravura oqo. E bibi dina gona meda vakayagataka na gauna sa vo oqo ena noda saga meda rawata na nodrau veivakadonui na Kalou o Jiova kei Jisu Karisito! Nona masu vua na Kalou, a kaya o Jisu: “Sai koya oqo na bula tawa mudu, me ra kilai kemuni na Kalou dina duaduaga, kei Jisu Karisito ko koya ko ni a tala mai.” (Joni 17:⁠3) Koya gona, e ka vakayalomatua vei keda meda saga meda vulica e so tale na ka me baleta na Kalou o Jiova kei na nona ivakatagedegede. O ira na iVakadinadina i Jiova ena nomu yasayasa era tu vakarau mera vukei kemuni mo ni kila vinaka na veika e vakatavulica na iVolatabu. Oni sureti mo ni veitaratara kei ira se oni volavola ina vanua e dau tabaki kina na ivola oqo.

[Kato/​iYaloyalo ena tabana e 7]

VEIKA LELEVU ENA YACO ENA IOTIOTI NI VEISIGA

VEISAU LELEVU:

▪ iValu.​—Maciu 24:​6, 7.

▪ Dausiga.​—Maciu 24:7.

▪ Uneune.​—Maciu 24:7, VV.

▪ Mate ca.​—Luke 21:11.

▪ Tubu na ivalavala tawadodonu.​—Maciu 24:12, VV.

▪ Vakacacani na vuravura.​—Vakatakila 11:18.

ITOVO NI TAMATA:

▪ Dau lomani ira wale ga.​—2 Timoci 3:2.

▪ Dau vinakata na ilavo.​—2 Timoci 3:2.

▪ Viavialevu.​—2 Timoci 3:2.

▪ Talaidredre vei ira nodra qase.​—2 Timoci 3:2.

▪ Sega ni vakavinavinaka.​—2 Timoci 3:2.

▪ Sega ni yalosavasava.​—2 Timoci 3:2.

▪ Caca veiwekani.​—2 Timoci 3:3.

▪ Sega ni dau rawa na yalodra.​—2 Timoci 3:3.

▪ Dau cudrucudru.​—2 Timoci 3:3.

▪ Lomana vakalevu na marau.​—2 Timoci 3:4.

▪ Lotu vakarairai.​—2 Timoci 3:5.

O IRA NA SOKALOU DINA:

▪ Vakalevutaki na nodra vuku se kilaka.​​—⁠Taniela 12:⁠4.

▪ Vunautaka na itukutuku vinaka e vuravura raraba.​​—⁠Maciu 24:⁠14.

[Credit Line]

UNITED NATIONS/Photo by F. GRIFFING