E Bula na Vosa i Jiova

Veitikina Bibi Mai na iVola Vei Taito, Filimoni, kei Ira na Iperiu

A VESU ena imatai ni gauna e Roma na yapositolo o Paula ena 61 S.K., ia ni oti ga vakalailai nona sereki a sikovi ira na lotu vaKarisito ena yanuyanu o Kirisi. A dikeva na ituvaki vakayalo ni ivavakoso e kea, qai biuti Taito tiko yani me vakaukauataki ira. A rairai volavola mai Masitonia ena dua na gauna e muri me dusimaki Taito ena nona itavi, me vakaraitaka tale ga vua nona veitokoni vakayapositolo.

Ni bera ni sereki mai valeniveivesu ena 61 S.K. o Paula, a vola e dua na ivola vei Filimoni, e dua na lotu vaKarisito e tiko mai Kolosa. E ivola ni vakamamasu vua na nona itokani.

Rauta na 61 S.K., a volavola tale ga o Paula vei ira na Iperiu vakabauta era tiko e Jutia, e vakaraitaka kina ni uasivi sara na vakabauta vaKarisito mai na ivakarau vakaJiu. E lewe ni tolu na ivola qori na ivakasala yaga.​—Iper. 4:​12.

KAUKAUA TIKO GA VAKAYALO

(Taito 1:1–​3:​15)

Ni dusimaki Taito oti me “lesia nai talatala qase ki na veikoro yadua,” e vakasalataki koya me “vunauci ira [tiko ga] vakararawa, me vinaka kina na nodra vakabauta.” E uqeti ira ena ivavakoso kece e Kiriti mera “biuta nai valavala sa sega ni vakalotu . . . me [ra] ia nai valavala yalomatua.”​—Taito 1:​5, 10-​13; 2:​12.

E vakasalataki ira tale mai Kiriti o Paula mera kaukaua tiko ga kina vakayalo. E vakasalataki Taito me “kakua ni vakaitavi e na veileti sega na betena . . . kei na veiletitaka na lawa” a soli vei Mosese.​—Taito 3:​9, VV.

Saumi na Taro Vakaivolatabu:

1:​15​—E rawa vakacava ni “savasava na ka kecega vei ira era sa yalosavasava” ia e sega ni savasava vei ira na “dukadukali ka sega ni vakabauta”? Ena kilai na ka e vakaibalebaletaka o Paula ena nona tukuna “na ka kecega.” E sega ni tukuna tiko na ka e vakatabui ena Vosa ni Kalou, ia na veika ga ena vakatulewa kina e dua e vakabauta me salavata kei na nona lewaeloma. O koya e salavata tiko kei na ivakatagedegede ni Kalou na nona vakasama ena savasava vua na veika qori. Ena yaco na kena veibasai vua e dua e vakacalai tu nona vakasama qai dukadukali nona lewaeloma.a

3:​5, NW​—Era “vakabulai” vakacava na lotu vaKarisito lumuti nira ‘sili’ ra qai ‘vakavoui ena yalo tabu’? Era ‘vakabulai nira sili’ ena nona vakasavasavataki ira na Kalou ena dra i Jisu ena vuku ni nona isoro ni veivoli. Era ‘vakavoui ena yalo tabu’ baleta nira “buli vou” mera luve vakayalo ni Kalou.​—2 Kor. 5:​17.

Na Ka Eda Vulica:

1:​10-​13; 2:​15. Mera dau doudou na ivakatawa lotu vaKarisito ena nodra vakadodonutaka na cala ena ivavakoso.

2:​3-5. O ira na yalewa matua lotu vaKarisito mera vakatotomuri ira na tacida yalewa ena imatai ni senitiuri ena nodra “dauia nai valavala sa kilikili kei ira era sa yalosavasava, me ra kakua ni dauveibeitaki vakailasu, me kakua ni daugunu waini, me ra dauvakatavulica na ka vinaka.” Ena yaga qori ina nodra vakavulici ira na ‘yalewa gone’ ena ivavakoso.

3:​8, 14. E ‘vinaka qai yaga’ na noda “gumatua ni kitaka tiko nai valavala vinaka,” ni na vuavuaivinaka kina noda veiqaravi vua na Kalou, da qai wasei keda tani mai na vuravura ca qo.

VAKAMAMASU ENA ‘VUKU NI LOLOMA’

(Fmon. 1-25)

E vakacaucautaki o Filimoni ena vuku ni nona ‘loloma kei na vakabauta.’ E ‘reki vakalevu qai vakacegui’ Paula na nona dau veivakauqeti vei ira na itokani lotu vaKarisito.​—Fmon. 4, 5, 7.

E ivakaraitaki vinaka o Paula vei ira na ivakatawa. Na gauna a walia tiko kina e dua na tikina e veivosakitaki sara vakalevu me baleti Onesimo, a sega ni soli ivakaro kina, ia e ‘vakamamasu ga ena vuku ni loloma.’ E kaya vei Filimoni: “Ni ka’u sa vakadinata ko na talairawarawa, ka’u sa vola kina vei iko, ni’u sa kila ko na kitaka na ka ka’u sa kaya, ka uasivi cake kina.”​—Fmon. 8, 9, 21.

Saumi na Taro Vakaivolatabu:

10, 11, 18​—Sa qai “yaga” vakacava o Onesimo, dina ni a “sega ni yaga” e liu? E dauveiqaravi yalodredre o Onesimo qai drovaki Filimoni mai Kolosa, lai tiko sara i Roma. A rairai butakoci nona turaga o Onesimo me sauma nona ilakolako, e 1,400 na kilomita. A sega ni yaga dina vei Filimoni. Ia e Roma, a qai vakavulici Onesimo o Paula me dua na lotu vaKarisito. Koya gona sa mai tacida vakayalo, dina ni a “sega ni yaga” eliu na dauveiqaravi qo ia sa “yaga” tale.

15, 16​—Na cava a sega ni tukuna kina vei Filimoni o Paula me laivi Onesimo ga me lako? E vinakata o Paula me dei ena nona ilesilesi me “vunautaka tiko ga na Matanitu ni Kalou, ka veivakatavulici vakadoudou sara e na ka e baleta na Turaga ko Jisu Karisito.” A sega gona ni via vakaitavi ena veileti me baleti ira na lewenivanua, me vaka na ka me baleti ira na dauveiqaravi se bobula.​—Caka. 28:​31, VV.

Na Ka Eda Vulica:

2. E solia tu vakarawarawa o Filimoni na nona vale me caka kina na soqoni vaKarisito. Sa bau dua dina na ka dokai me caka ena noda vale na soqoni kei na sota ni cakacaka vakavunau.​—Roma 16:5; Kolo. 4:​15.

4-7. Meda dau vakaliuliu ena noda vakavinavinakataki ira na itokani vakabauta era ivakaraitaki vinaka ni loloma kei na vakabauta.

15, 16. Meda kua ni lomaocaocataka vakasivia na ituvaki dredre eda donuya tu qo. So na veika dredre e dau qai tini vinaka e muri, me vaka e yaco vei Onesimo.

21. E namaka o Paula me vosoti Onesimo o Filimoni. Dodonu tale ga meda dau vosoti ira na tacida era a rairai vakacudrui keda.​—Maciu 6:​14.

‘TOSO CAKE MERA MATUA SARA’

(Iper. 1:1–​13:25)

Me vakadinadinataka o Paula ni bibi cake sara noda vakabauta na isoro i Jisu mai na cakacaka ni Lawa, a vakamacalataka na cecere i koya e tauyavutaka na lotu vaKarisito, nona itutu vakabete, nona isoro, kei na veiyalayalati vou. (Iper. 3:​1-3; 7:​1-3, 22; 8:6; 9:​11-​14, 25, 26) Nodra kila qo na lotu vaKarisito Iperiu e vakayaloqaqataki ira mera vosota nodra veivakacacani na Jiu. E uqeti ira na nona itokani Iperiu era vakabauta o Paula mera ‘toso cake mera matua sara.’​—Iper. 6:1.

E bibi vakacava na vakabauta vua na lotu vaKarisito? “Kevaka sa sega na vakabauta sa ka dredre sara me da vinaka vua na Kalou,” e vola o Paula. E uqeti ira na Iperiu: “Me da ciciva tikoga [ena vosota] na cere sa tu e matada,” salavata kei na vakabauta.​—Iper. 11:​6, VV; 12:1.

Saumi na Taro Vakaivolatabu:

2:​14, 15​—Ni “lewa na mate” o Setani, kena ibalebale ni rawa ni vakavuna nona matedole e dua ke vinakata? E sega ni vaka kina. Ena gauna ga a talaidredre kina o Setani mai na were o Iteni, a lasu qai vakavuna na mate, baleta ni a valavala ca kina o Atama, qai vakadewa vei keda. (Roma 5:​12) Era vakacacani ira tale ga na dauveiqaravi ni Kalou na ito i Setani e vuravura mera mate sara, me vaka ga a caka vei Jisu. Sega ni kena ibalebale ya ni tawavakaiyalayala na kaukaua i Setani me vakamatea ga e dua e vinakata. Ke tu vua na kaukaua qori, sa na sega ni vo tale tiko e dela i vuravura e dua na dauveiqaravi ni Kalou. E taqomaki ira vakailawalawa na nona tamata o Jiova, qai sega ni vakalaivi Setani me vakawabokotaki ira. Kevaka mada ga e vakatara na Kalou me so e mate ena veivakacacani i Setani, eda nuidei ni na vakadodonutaka na Kalou na veika ca kece e caka vei keda.

4:​9-​11​—Eda “curu” vakacava ina ‘vakavakacegu ni Kalou’? Ni mai cava na ikaono ni siga ni nona bulibuli, a vakacegu na Kalou mai na nona cakacaka, e nuidei ni na vakayacori na nona inaki me baleta na vuravura kei na kawatamata. (Vkte. 1:​28; 2:​2, 3) Eda “curu” ina “vakavakacegu ko ya” ena noda sega ni vakadonui keda ga, ia eda muria na ituvatuva ni isoro ni veivoli e vakarautaka na Kalou me baleta na noda vakabulai. Nida sega ni vakaliuca na noda gagadre, ia eda vakabauti Jiova da qai talairawarawa ni muri Luvena, eda na lomavakacegu da qai vakalougatataki vakalevu e veisiga.​—Maciu 11:​28-​30.

9:​16, NW​—O cei na “tamata sa ia na veiyalayalati” ena veiyalayalati vou? E vakarautaka o Jiova na veiyalayalati vou, ia o Jisu na “tamata sa ia na veiyalayalati.” O Jisu e dauveisorovaki ni veiyalayalati qo, e mate gona me vakadeitaka kina ena nona isoro na veiyalayalati qori.​—Luke 22:20; Iper. 9:​15.

11:​10, 13-​16​—Na “koro” cava e waraka tiko o Eparama? E sega ni koro dina qori ia e ivakatakarakara ga. A waraka tiko o Eparama na “Jerusalemi vakalomalagi,” e lewena o Karisito Jisu kei ira na 144,000 era na veiliutaki vata. Era kilai tale ga o ira na veiliutaki vata kei koya ena nodra iukuuku vakalomalagi nira “koro tabu, ko Jerusalemi vou.” (Iper. 12:22; Vkta. 14:1; 21:2) A rai vakanamata tiko o Eparama ina bula ena veiliutaki ni Matanitu ni Kalou.

12:2​—Na ‘marau cava sa tu e mata i Jisu’ me “vosota na kauveilatai [“kaunirarawa,” NW]”? E marautaka nona raica na veika ena vakayacori ena cakacaka vakaitalatala​—okati kina na vakalagilagi ni yaca i Jiova, na vakacerecerei ni nona veiliutaki, kei na nodra sereki na kawatamata mai na mate ena isoro ni veivoli. E rai vakanamata tale tu ga o Jisu ena nona vakalougatataki me veiliutaki vakatui, qai veiqaravi vakabete levu me yaga vei ira na kawatamata.

13:20​—Na cava e tukuni kina ni “tawa mudu” na veiyalayalati vou? E tolu na vuna: (1) Ena sega ni vakaisosomitaki, (2) ena tawamudu na ka e rawati kina, (3) ena yaga tiko ga na veiyalayalati vou vei ira na ‘so tani tale na sipi’ ni sa oti na Amaketoni.​—Joni 10:16.

Na Ka Eda Vulica:

5:​14, VV. Meda gonevuli gugumatua ni Vosa ni Kalou, na iVolatabu, da qai bulataka na veika eda vulica kina. Qori ga na sala eda na ‘vakavulica kina na lomada me vakaduiduitaka na vinaka mai na ca.’​—1 Kor. 2:​10.

6:​17-​19. Na na noda nuitaka dei na yalayala ni Kalou kei na veika e bubuluitaka ena uqeti keda meda kua ni gole tani mai na ka dina.

12:​3, 4, VV. Meda kua ni ‘yalolailai se datuvu’ nida vakatovolei ga vakalailai se da vakacacani, ia meda toso ga meda matua, da vakavinakataka tale ga na iwalewale ni noda vosota na veivakatovolei. Meda vosota tiko ga me ‘yacova sara na vakadavedra,’ oya nida sa mate.​—Iper. 10:​36-​39.

12:​13-​15. Me kua ni tarova na noda ‘vakadodonutaka na sala ni yavada’ e dua na “waka gaga e tubu cake” se dua ena ivavakoso e vaqara cala ena veika e muri tiko.

12:​26-​28. Ena vakawabokotaki na “veika sa caka” ga ena liga e sega ni vu mai vua na Kalou​—na veika kece vakavuravura, vaka kina na “lomalagi” ca. Oti ena qai tiko ga “na veika sa sega ni vakayavalataki rawa,” oya na Matanitu ni Kalou kei ira na tokona. Bibi gona meda gumatua na kacivaka na Matanitu ni Kalou da qai bulataka na kena ivakavuvuli!

13:​7, 17. Noda nanuma vinaka tiko na veivakaroti qo meda talairawarawa da qai vakamalumalumu vei ira na liutaki keda tiko ena ivavakoso ena uqeti keda meda dau veitokoni ena lomavata.

[iVakamacala e ra]