Eparama​—iVakaraitaki ni Vakabauta

“[O Eparama e] tamadra kecega era sa vakabauta.”​—ROMA 4:​11.

1, 2. (a) Na cava e kena idivi o Eparama vei ira na lotu Vakarisito nikua? (b) Na cava e vakatokai kina o Eparama me “tamadra kecega era sa vakabauta”?

E TUKADRA na lewe ni dua na matanitu kaukaua, e parofita, e daunibisinisi, e iliuliu tale ga. Ia era kilai koya na lotu Vakarisito nikua me kena idivi na ka e vakatokai koya kina na Kalou o Jiova me nona itokani​—na dei ni nona vakabauta. (Aisea 41:​8, NW; Jemesa 2:​23, VV) E yacana o Eparama, e vakatokai koya na iVolatabu me “tamadra kecega era sa vakabauta.”​—Roma 4:​11.

² Era sega beka ni vakaraitaka na nodra vakabauta e so era bula e liu vei Eparama, me vakataki Epeli, Inoki, kei Noa? Io era vakaraitaka, ia a caka ga vei Eparama na veiyalayalati me baleta nodra vakalougatataki na veimatanitu kece ga e vuravura. (Vakatekivu 22:18) E yaco o koya me tamadra ivakatakarakara o ira kece era na vakabauta na Kawa yalataki. (Kalatia 3:​8, 9) E rawa kina ni vakatokai o Eparama me tamada, baleta eda na vinakata meda vakatotomuria na nona vakabauta. E vakilai ena nona bula taucoko na levu ni nona vakabauta, ni a dau vakatovolei qai sotava tale ga e levu na veika dredre. Ni bera mada ga ni sotava o Eparama na veivakatovolei levu duadua ni nona vakabauta, na nona vakaroti me cabori luvena o Aisake, e vakadinadinataka na kaukaua ni nona vakabauta o Eparama ena veika dredre tale e so e sotava. (Vakatekivu 22:​1, 2) Meda dikeva mada e so na veika a vakatovolei kina na nona vakabauta meda raica se cava eda rawa ni vulica kina.

Vakaroti me Biuti Uri

3. Na cava e tukuna vei keda na iVolatabu me baleti Eparama?

³ Na iVolatabu e tekivu vakamacalataki Eparama (qai vakatokai e muri me Eparaama) ena Vakatekivu 11:​26, e kaya: “Sa bula ko Tira ka vitusagavulu na yabaki, a sa qai sucu ko iratou na luvena ko Eparama, kei Neori, kei Erani.” E kawa i Semi, o koya e dau doka na Kalou, o Eparama. (Vakatekivu 11:​10-​24) E kaya na Vakatekivu 11:​31, ni a vakaitikotiko o Eparama ena koro vutuniyau o “Uri mai Kalitia,” a toka ena dua na gauna ena tokalau ni uciwai na Uferetisi.a A sega ni susu vata kei ira na dau tiko ena valelaca era dau veitokiyaki, e susugi ga ena dua na siti vutuniyau e rawati koya. Era tu ena veisitoa e Uri na iyaya mai vanuatani. Era boro vulavula ra qai tuvani tu ena koro oqo na veivale lelevu e 14 na kena rumu, ra qai vakapaipo na veilomanivale.

4. (a) E veibacani vakacava o Uri vei ira na qarava na Kalou dina? (b) E vakabauti Jiova vakacava o Eparama?

⁴ E bacani ira vakalevu na via qarava na Kalou dina na levu ni iyau vakavuravura e tu e Uri. E kilai levu tale ga na siti oqo ena qaravi matakau kei na cakaisausau. Na vale cecere duadua ena koro oqo na valenisoro cecere e qaravi kina na kalou vula o Nanna. E rairai bacani tale ga o Eparama me goleva na sokalou lolovira oya, de ra vakasaurarataki koya e so na wekana. E vakaraitaka e so na kedra italanoa na Jiu, ni o Tira na tama i Eparama, e dau buli matakau. (Josua 24:​2, 14, 15) Ia e sega ni bau qarava na kalou lasu o Eparama. E se bula tiko ena gauna oya na tukana o Semi, e sega ni vakabekataki ni rau dau veitalanoataka na veika me baleta na Kalou dina. Oya na vuna e vakabauti Jiova kina o Eparama, e sega ni vakabauti Nanna!​—Kalatia 3:6.

Vakatovolei na Vakabauta

5. Na cava e vakarota qai yalataka na Kalou vei Eparama ni se tiko mai Uri?

⁵ Sa vakarau vakatovolei na vakabauta nei Eparama. E rairai vei Eparama na Kalou qai vakaroti koya: “Mo lako tani e na nomu vanua, ka biuti ira na wekamu, kei na vale nei tamamu, ka lako ki na vanua ka’u na vakatakila vei iko: ia ka’u na vakayacori iko mo matanitu levu, ia ka’u na vakalougatataki iko, ka vakarogorogoya na yacamu; ia ko na vu ni veivakalougatataki: ia ka’u na vakalougatataki ira era vosa vakalougatataki iko, ka cudruvi koya sa rukaki iko; ena kalougata talega e na vukumu na veimataqali kecega e vuravura.”​—Vakatekivu 12:​1-3; Cakacaka 7:​2, 3.

6. Na cava e ivakaraitaki kina ni vakabauta na nona biuti Uri o Eparama?

⁶ Sa qase o Eparama qai sega na luvena. E rawa vakacava me “matanitu levu”? E tiko e vei na vanua e vakaroti me lako kina? E sega ni tukuna vua na Kalou ena gauna oya. Ena via tiko sara ga vei Eparama na vakabauta me qai rawa ni biuta na koro vutuniyau o Uri kei na kena ivakarau ni bula torocake. E kaya na ivola Family, Love and the Bible me baleta na gauna makawa: “Na itotogi levu duadua e dau tau vua na lewenivuvale e cakava e dua na cala bibi oya me vagalala mai na nona vuvale, me ratou kua tale ni qai ‘wiliki’ koya me dua vei iratou. . . . Oqo na vuna e ivakaraitaki uasivi kina o Eparama ena talairawarawa dina kei na vakabauta na Kalou, ni gauna ga e vakaroti koya kina na Kalou, e sega wale ga ni biuta na nona vanua, e biuti ira tale ga na wekana.”

7. Na veivakatovolei cava e rawa ni sotava na lotu Vakarisito nikua me viavia vaka na kena e sotava o Eparama?

⁷ Era na sotava tale ga na lotu Vakarisito nikua na veivakatovolei e viavia vaka oya. Me vakataki Eparama, eda na rairai bacani tale ga meda vakaliuca na veika vakayago mai na veika vakayalo. (1 Joni 2:​16) De ra saqati keda na wekada tawavakabauta, okati kina o ira na wekada era sa vakasivoi, era via vakamuai keda ina veimaliwai e sega ni dodonu. (Maciu 10:​34-​36; 1 Korinica 5:​11-​13; 15:33) E ivakaraitaki vinaka vei keda o Eparama. E vakaliuca na nodrau veiwekani kei Jiova me uasivia na veika kece, bau kina na wekana. E se sega tu mada ga ni kila ena vakayacori vakacava, na kena gauna, kei na vanua cava ena vakayacori kina na vosa ni yalayala ni Kalou. Ia e yavutaka ga na nona bula ena vosa ni yalayala oya. Oqo e uqeti keda meda vakaliuca na Matanitu ni Kalou ena noda bula ena gauna oqo!​—Maciu 6:​33.

8. E tarai ira vakacava na wekana voleka na vakabauta i Eparama, na cava eda vulica kina na lotu Vakarisito?

⁸ Vakacava o ira na weka i Eparama voleka? E rairai uqeti ira vakalevu na vakabauta i Eparama, ni vakavuna me rau biuti Uri tale ga na watina o Serai kei Loti na vugona. Era qai biuti Uri tale ga mai na taci Eparama o Neori kei na so na wekana mera mai vakaitikotiko e Karana, na vanua era sokalou kina vei Jiova. (Vakatekivu 24:​1-4, 10, 31; 27:43; 29:4, 5) E bau vakadonuya tale ga na tama i Eparama, o Tira, me biubiu mai kei luvena! E vakaraitaka na iVolatabu ni a liutaka na ilakolako i Kenani o Tira baleta ga ni ulunivuvale. (Vakatekivu 11:31) E rawa tale ga ni mana na noda vakamacala vei ira na wekada ke da qarauna vinaka na vosa eda tauca.

9. Na vakavakarau cava e cakava o Eparama me baleta na nona ilakolako, na cava e kainaki kina ni sega ni vakaliuci koya?

⁹ Ni bera ni biubiu o Eparama, e levu na ka e dodonu me cakava. A vinakati me volitaka na veika e taukena me volia kina na valelaca, na kameli, na kakana, kei na iyaya tale e so e vinakata. De lailai beka na ilavo e rawata o Eparama ni lekaleka ga na nona vakavakarau, ia e marau ga ni talairawarawa vei Jiova. E marautaka dina o Eparama na siga e cava kina nona vakavakarau, ni sa vakarau toka na nona matailakolako ena daku ni bai kei Uri, sa vakarau na toso! E muria na bati ni uciwai na Uferetisi na nona matailakolako, vaka ina vuaira. Ni oti e vica na macawa, nira sa lakova e rauta e 1,000 na kilomita, era tadu yani ina siti o Karana ena vualiku kei Mesopotemia, na siti era dau cegu kina na dau veilakoyaki.

10, 11. (a) Ena vuku ni cava e tiko kina mai Karana o Eparama me vica na yabaki? (b) Na veiuqeti cava e rawa ni soli vei ira na lotu Vakarisito era qaravi ira tiko na nodra itubutubu era sa qase?

¹⁰ E lai vakaitikotiko o Eparama e Karana, e vu oqo ena nona nanumi tamana o Tira, baleta ni sa qase sara. (Vunau ni Soro 19:32) E itavi dokai vei ira na lotu Vakarisito nikua na nodra qaravi ira na nodra itubutubu tautauvimate se qase, e so era veisautaka sara ga na nodra ivakarau ni bula me rawa nira veiqaravi. Ke ra sa veiqaravi, mera nanuma ni “vinaka vua na Kalou” na nodra veinanumi kei na nodra sega ni nanumi ira ga.​—1 Timoci 5:4, VV.

¹¹ Ni toso na gauna, “na yabaki i Tira sa rua na drau ka mani lima na yabaki: a sa ciba ko Tira mai Karana.” E rarawataka dina na leqa nei tamana o Eparama, ia ni oti ga na gauna ni lolosi, sa biubiu o koya. “Sa vitusagavulu ka lima na yabaki i Eparama, ni sa lako tani e Karana. A sa kauti Serai na watina ko Eparama, kei Loti na luve ni tuakana, kei nai yau kecega eratou sa rawata, kei na tamata eratou sa rawata mai Karana: a ra sa lako tani me ra lako ki na vanua ko Kenani.”​—Vakatekivu 11:32; 12:​4, 5.

12. Na cava e cakava o Eparama ni tiko e Karana?

¹² E tukuni ni ‘rawa iyau’ o Eparama mai Karana. A biuta tu yani na bula vutuniyau mai Uri, ia ni sa biuti Karana, sa turaga vutuniyau o Eparama. E rawa oqo ena nona vakalougatataki koya na Kalou. (Dauvunau 5:​19) E sega ni yalataka na Kalou me vakavutuniyautaki ira na nona tamata ena gauna oqo, ia ena solia ga na veika ena vinakati mera bula kina o ira na biuta na nodra ‘vale, na ganedra, se na tacidra’ ena vuku ni Matanitu ni Kalou. (Marika 10:​29, 30) E ‘rawata tale ga na tamata’ o Eparama, se e levu nona dauveiqaravi. Erau vakaraitaka na vakadewa ni iVolatabu na Jerusalem Targum kei na Chaldee Paraphrase ni o Eparama e ‘dauvunau.’ (Vakatekivu 18:19) E uqeti iko beka na nomu vakabauta mo dau vunau vei ira na tiko tikivi iko, na nomu itokani vakacakacaka, se na nomu icaba e koronivuli? E vakayagataka vinaka o Eparama na gauna e tiko kina e Karana, e sega tale ga ni sa lai vakaitikotiko tudei me guilecava kina na ivakaro ni Kalou. Ia sa mai cava na nona tiko e kea. “A sa lako tani ko Eparama, me vaka ka vosa vua ko Jiova.”​—Vakatekivu 12:4.

Kosova na Uferetisi

13. Ena gauna cava e kosova kina na uciwai na Uferetisi o Eparama, na cava e bibi kina?

¹³ Sa vakarau toso tale o Eparama. Ni biuti Karana, e gole vaka ina ra na nona matailakolako, mera lakova tale e 90 na kilomita. De ra lai cegu beka ena yasa ni Uferetisi e veibasai kei na koro ni veivoli ena gauna makawa o Kakimisi. Oqo e vanua vinaka e dau kosovi kina na uciwai.b Ena gauna cava e kosova kina na uciwai na matailakolako i Eparama? E vakaraitaka na iVolatabu ni yaco ena 430 na yabaki ni bera nodra sereki na Jiu mai Ijipita ena 14 Naisani, 1513 B.S.K. E tukuna na Lako Yani 12:​41: “A sa yaco ni sa oti e va na drau ka tolusagavulu na yabaki, io e na siga dina ko ya, era sa lako tani nai vavakoso kecega i Jiova mai na vanua ko Ijipita.” (Neitou na matanivola kala.) E rairai tekivu vakayacori na veiyalayalati kei Eparama ena gauna e kosova kina o koya na Uferetisi ena 14 Naisani, 1943 B.S.K.

14. (a) Na cava e raica rawa o Eparama ena mata ni nona vakabauta? (b) Era kalougata cake vakacava vei Eparama na tamata ni Kalou nikua?

¹⁴ E biuta o Eparama e dua na koro vutuniyau. Ia, e namaka tiko o koya “na koro sa tu dei na kena yavu,” na matanitu ena liutaka vinaka na kawatamata. (Iperiu 11:​10, VV) E se lailai sara na veika e kila, ia sa tekivu matata mai vei Eparama na inaki ni Kalou me vakabula tale na kawatamata. Eda kalougata nikua, sa levu cake sara na noda kila na inaki ni Kalou ni vakatauvatani kei Eparama. (Vosa Vakaibalebale 4:​18) Na “koro,” se Matanitu ena veiliutaki a nuitaka tu mai o Eparama sa veiliutaki tiko ena gauna oqo, a tauyavutaki mai lomalagi ena 1914. E sega beka ni uqeti keda oqo meda cakava na veika e vakaraitaka nida vakabauta da qai nuitaki Jiova?

Veitokiyaki Ena Vanua Yalataki

15, 16. (a) Na cava e vinakati kina me yaloqaqa o Eparama ena nona cakava na icabocabonisoro vei Jiova? (b) E rawa vakacava vei ira na lotu Vakarisito nikua mera doudou me vakataki Eparama?

¹⁵ E kaya na Vakatekivu 12:​5, 6: “Ra sa yaco sara ki na vanua ko Kenani. A sa lako tu e na vanua ko Eparama, ka yaco ki na yasana mai Sikemi, ki na kau mai More.” E toka o Sikemi rauta ni 50 na kilomita ena vualiku kei Jerusalemi, e toka ena dua na buca bulabula a dau vakatokai me “parataisi ni vanua tabu.” Era se “tiko ena vanua na kai Kenani e na gauna ko ya.” Ni torosobu na nodra ivalavala na kai Kenani, e vinakati vei Eparama me taqomaka na nona vuvale mai na veivalavala ca.​—Lako Yani 34:​11-​16.

¹⁶ Ena ikarua ni gauna, “a sa rairai vei Eparama ko Jiova, ka sa kaya, Au na solia na vanua oqo vei ira na nomu kawa.” E marautaka dina! Ia e vinakati me tu vei Eparama na vakabauta me rawa ni qai marautaka na veika era na qai taukena e muri na nona kawa. E vakaraitaka ga nona marau ena nona “cakava maikea . . . e dua nai cabocabo-ni-soro vei Jiova, ko koya ka rairai vua.” (Vakatekivu 12:7) E kaya e dua na vuku ni iVolatabu: “Nona tara na icabocabonisoro oya e vakaraitaka na nona sa taura na vanua ena vuku ni nona vakabauta.” E vakaraitaka tale ga na nona yaloqaqa. E vakabauti ni icabocabonisoro oqo e mataqali vata ga e qai vakaroti ena veiyalayalati ni Lawa, e caka ena vatu e sega ni sivi ena matau. (Lako Yani 20:​24, 25) E duidui sara mai na nodra icabocabonisoro na kai Kenani. Ni qarava na Kalou o Jiova ena doudou o Eparama, ke a rawa sara ga me matacataki se vakacacani. Vakacava o keda nikua? E so beka vei keda, vakabibi o ira na gone, eda sega ni dau vakaraitaka vei ira eda tiko veitikivi se noda icaba e koronivuli nida sokalou tiko vei Jiova? Me uqeti keda mada ga na ivakaraitaki nei Eparama meda dokadokataka nida dauveiqaravi i Jiova!

17. E vakaraitaka vakacava o Eparama ni dau vunautaka na yaca ni Kalou, na cava meda nanuma na lotu Vakarisito ena gauna oqo?

¹⁷ E vakaliuca tiko ga na nona sokalou vei Jiova o Eparama ena veivanua kece e toki kina. “A sa lako tani maikea ko koya ki na ulu-ni-vanua vaka ki na tu-i-cake mai Peceli, a sa birika na nona vale laca, a sa koto vaka ki ra ko Peceli, ka vaka ki na tu-i-cake ko Ai; a sa cakava maikea e dua nai cabocabo-ni-soro vei Jiova, a sa masuta na yaca i Jiova.” (Vakatekivu 12:8) Na matavosa vakaiperiu “masuta na yaca” e kena ibalebale tale ga “kacivaka (vunautaka) na yaca.” E sega ni vakabekataki ni a kacivaka ena doudou na yaca i Jiova o Eparama vei ira na kai Kenani era tiko veitikivi. (Vakatekivu 14:​22-​24) Oqo e vukea meda raica na noda itavi kei na noda vakaitavi vakalevu “ni da tusanaka na yacana” ena gauna oqo.​—Iperiu 13:15; Roma 10:10.

18. E vakacava na nona veimaliwai o Eparama kei ira na kai Kenani?

¹⁸ A sega ni tiko vakadede o Eparama ena vanua e veitokiyaki kina. “Oti oya e veitokiyaki tiko o Eparama ni gole tiko vaka ina Nikepi”​—na vanua e via dravuisiga ena ceva ni veiulunivanua e Juta. (Vakatekivu 12:9, NW) Ni ratou toki ina dua na vanua vou eratou vakaraitaka na vuvale i Eparama ni ratou sokaloutaki Jiova ni “tukuni ira ni ra a tiko vulagi ga ka veilakoyaki voli.” (Iperiu 11:13) Era sega sara ni veimaliwai voleka kei ira na lotu butobuto era tiko veitikivi. E dodonu mera “sega ni vakavuravura” tale ga na lotu Vakarisito nikua. (Joni 17:16) Dina nida lomani ira da qai kauaitaki ira na tiko tikivi keda kei ira na noda itokani vakacakacaka, ia eda na qarauna meda kua ni tacori ena nodra itovo e votu kina na yalo ni vuravura e sega ni veiriti kei na Kalou.​—Efeso 2:​2, 3.

19. (a) Na cava e dredre kina vei rau o Eparama kei Serai na nodrau veitokiyaki voli? (b) Na leqa cava soti e se tu mai liu ena qai sotava o Eparama?

¹⁹ Meda kua ni guilecava ni bau dredre dina vei rau o Eparama kei Serai na veitokiyaki oya. Erau sega ni voli kakana ena veisitoa e tawa vinaka mai Uri ni rau kania voli ga na lewe ni nodrau manumanu; rau sega ni tiko ena vale tara vakamaqosa ni nodrau vale voli ga na valelaca. (Iperiu 11:9) E osooso e veisiga o Eparama; ni qaravi ira na nona tamata kei na nona manumanu. E cakava tale ga o Serai na cakacaka era dau cakava na yalewa ena gauna oya: e bali valawa, vavi madrai, tali vutinisipi, e cula isulu. (Vakatekivu 18:​6, 7; 2 Tui 23:7; Vosa Vakaibalebale 31:19; Isikeli 13:​18, NW) Ia e se tu mai liu e so tale na veivakatovolei. Sa voleka me sotava o Eparama kei na nona vuvale e so na ituvaki e rawa ni vakaleqa na nodra bula! E rawa beka ni sotava o Eparama na veileqa oya?

[iVakamacala e ra]

O Raica Rawa?

• Na cava e vakatokai kina o Eparama me “tamadra kecega era sa vakabauta”?

• Na cava e vinakati kina me kaukaua na vakabauta i Eparama ena nona biuti Uri mai Kalitia?

• E vakaraitaka vakacava o Eparama ni vakaliuca na sokalou vei Jiova?

[Mape ena tabana e 16]

(Raica tale na ivola)

VANUA E LAKOVA O EPARAMA

Uri

Karana

Kakimisi

KENANI

Wasawasa Levu

[Credit Line]

Based on a map copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[iYaloyalo ena tabana e 15]

Na vakabauta i Eparama e uqeti koya me biuta tu mai na ivakarau ni bula e Uri

[iYaloyalo ena tabana e 18]

Nira vakavale voli ga ena valelaca, era vakaraitaka na vuvale nei Eparama nira “tiko vulagi ga ka veilakoyaki voli”