O Cei ena Vakaturi?

“Dou kakua ni kurabui e na ka oqo: ni sa lako mai na gauna era na rogoca kina na domona ko ira kecega e nai bulubulu, a ra na lako maikina.”—JONI 5:28, 29.

1. Na vosa vakasakiti cava e rogoca o Mosese ena vunikau kama, ia o cei e qai cavuta tale na vosa oya?

DUA na ka veivakurabuitaki a yaco rauta na 3,500 na yabaki sa oti. O Mosese a vakaraica tiko na sipi nei Jecoro, na peteriaki. Rairai sara vei koya e dua na agilosi i Jiova ena yameyame ni buka e caudre toka ena loma ni dua na kau, volekata na ulunivanua o Orepi. Na kena itukutuku ena Lako Yani e kaya: “A sa raica ka sa kama tiko na kau e na buka waqa, ka sa sega ni yavu na kau.” Oti, e rogo e dua na domo: “Koi au na Kalou ni nomu qase, na Kalou i Eparaama, na Kalou i Aisake, kei na Kalou i Jekope.” (Lako Yani 3:1-6) Na vosa vata ga oya e qai cavuta lesu o Jisu, na Luve ni Kalou, ena imatai ni senitiuri S.K.

2, 3. (a) Na inuinui cava sa tu mai liu ena vukudratou o Eparama, Aisake, kei Jekope? (b) Na taro cava e tarogi?

² A veivosaki tiko kei ira na Setoki o Jisu. Era sega ni vakabauta na veivakaturi. E kaya o Jisu: “Ni na vakaturi cake tale ko ira na mate, sa tukuna ko Mosese mai na kau ni sa vakatoka na Turaga, Na Kalou i Eparaama, kei na Kalou i Aisake, kei na Kalou i Jekope. Ni sa sega ni nodra Kalou na mate ko koya, a nodra ga era sa bula tiko; ni ra sa bula kecega vei koya.” (Luke 20:27, 37, 38) E vakadeitaka o Jisu ena nona vosa oqo na rai ni Kalou me baleti iratou na mate makawa oya o Eparama, Aisake, kei Jekope. Eratou se bula tiko ga ena nona vakanananu. Me vakataki Jope ga, eratou waraka me cava na ‘siga kece ga sa loku vei iratou,’ oya na nodratou moce tu ena ibulubulu. (Jope 14:14) Eratou na qai vakaturi ena vuravura vou ni Kalou.

³ Vakaevei ga o ira na vica na bilioni era sa mate yani ena veitabagauna sa sivi? Era na vakaturi tale ga? Ni se bera ni saumi vinaka na taro oqori, meda vakadikeva mada ena Vosa ni Kalou se da lako i vei na tamata nida mate.

Era Tiko e Vei na Mate?

4. (a) Eda lako i vei na tamata nida mate? (b) Vakamacalataki Seoli.

⁴ E kaya na iVolatabu nira “sa sega ni kila e dua na ka” na mate. O koya e mate e sega ni lai vakararawataki tiko mai eli se wawa voli ena rarawa mosimosi mai puregatorio, ia e sa suka ga ina kuvuniqele. Oya na vuna e vakasalataki ira kina na bula tiko na Vosa ni Kalou: “A ka kecega sa vakaitavi kina na ligamu, mo kitaka ga e nomui gu; ni sa sega na cakacaka, se na vakasama, se na kila ka, se na vuku, e nai bulubulu [“Sheol,” NW], o koya ko sa lako tiko kina.” (Dauvunau 9:5, 10; Vakatekivu 3:19) E levu e vosa vou vei ira na “Seoli.” Na vosa oqo e vosa vakaiperiu, sa buawa na kena yavu. Ra dau vakatavuvulitaka e levu na lotu nira bula tale tiko na mate, ia e dusia na Vosa ni Kalou nira sa mate o ira na tiko e Seoli, era sega ni vakila tale e dua na ka. O Seoli oqo na ibulubulu ga eda bulu kina na tamata.

5, 6. A lako i vei o Jekope ni sa mate, ia o cei tale e sa tiko rawa mai kea?

⁵ Na imatai ni vanua e kune kina ena iVolatabu vakaiperiu na vosa “Seoli” na Vakatekivu 37:35.a Ni sa mai lasutaki vua na peteriaki o Jekope na mate i luvena lomani o Josefa, a sega sara ga ni via vakacegui, ia e kaya: “Au na lako sobu ki bulu [“Seoli,” NW] ki na luvequ ka tagi tiko.” Nanuma sara ga o Jekope ni sa takali na luvena, mani via mate kina me lako i Seoli. Dua na gauna emuri, ratou via kauti Penijamini, na luve i Jekope gone duadua, na ciwa na tuakana, me ratou lai vaqara kakana i Ijipita donuya na dausiga levu. Ia a sega ni via soli koya o Jekope, qai kaya: “Ena sega ni lako sobu kei kemudou na luvequ; ni sa mate na tuakana, a sa vo duaduaga ko koya: kevaka sa yacovi koya na ca e na sala dou sa lako kina, dou na qai vakayacora e na rarawa na uluqu sa sika ki nai bulubulu [“Seoli,” NW].” (Vakatekivu 42:36, 38) Na tikina ruarua oqo e semati Seoli kei na mate, e sega ga ni tukuni kina ni o Seoli na vanua era lai bula tiko kina na mate.

⁶ E vakaraitaka na itukutuku ena Vakatekivu ni sa lai lewa o Josefa na tabana ni veivakani e Ijipita. Mani gole i kea o Jekope me rau lai veisotari ena marau kei Josefa. Oti, sa qai vakaitikotiko e kea o Jekope me yacova ni sa mate. Sa yabaki 147 ena gauna oya. Ia me vaka na nona kerekere, eratou qai kauta na yagona na luvena me ratou lai buluta e Kenani, ena qaravatu mai Makipila. (Vakatekivu 47:28; 49:29-31; 50:12, 13) E mani lai bulu e kea o Jekope vata kei Aisake na tamana, kei na tukana o Eparama.

‘Toki Vei Ira na Kai Nona’

7, 8. (a) A lako i vei o Eparama ni sa mate? Vakamacalataka. (b) Eda kila vakacava nira lako i Seoli e so tale nira sa mate?

⁷ Dua na gauna eliu, a vakadeitaka nona veiyalayalati vei Eparama o Jiova qai yalataka vua nira na le vuqa na nona kawa. Oti sa qai tukuna na ka ena yacovi Eparama. E kaya: “Ko iko, ko na lako e na vakacegu vei ira na tamamu; ko na buluti ni ko sa qase sara mai.” (Vakatekivu 15:15) A qai yaco sara ga oqori. E kaya na Vakatekivu 25:8: “Sa qai ciba ko Eparaama, ka mate yani, ni sa qase vinaka mai, ia sa tamata qase, ka yabaki vuqa sara; a sa toki yani vei ira na kai nona.” O cei o ira na kai nona oqo? O ira na nona qase, me lesu sara vei Semi na luve i Noa, e volai tu na yacadra ena Vakatekivu 11:10-26. O koya gona, ni sa mate o Eparama, a toki yani vei ira tale e so oqo era sa moce rawa tu mai Seoli, se na ibulubulu.

⁸ E kune vakalevu ena iVolatabu vakaiperiu na matavosa, ‘toki vei ira na kai nona.’ O koya gona, ena sega ni cala ke da kaya ni rau a lako ruarua i Seoli ni rau sa mate o Isimeli na luve i Eparama, kei Eroni na tuaka i Mosese, me rau waraka na siga ni veivakaturi. (Vakatekivu 25:17; Tiko Voli mai na Lekutu 20:23-29) O Mosese tale ga a lako i Seoli, dina ga ni sega ni dua e kila na vanua e bulu kina. (Tiko Voli mai na Lekutu 27:13; Vakarua 34:5, 6) O koya e sosomitaki Mosese me iliuliu kei Isireli, o Josua, kei na dua taucoko na itabatamata ena gauna oya era tini kece i Seoli nira sa mate.—Dauveilewai 2:8-10.

9. (a) E vakaraitaka vakacava na iVolatabu ni tautauvata ga na kedrau ibalebale na vosa vakaiperiu “Seoli” kei na vosa vakirisi “Etesi”? (b) Na inuinui cava sa waraki ira tu na tiko e Seoli se Etesi?

⁹ Vica na drau na yabaki tale emuri, sa mai nodra tui na yavusa e 12 o Tevita. Ni sa mate, “sa moce vata kei ira na nona qase.” (1 Tui 2:10) A lako tale beka ga i Seoli o koya? Dua na ka eda raica ni a cavuta na mate i Tevita na yapositolo o Pita ena Penitiko 33 S.K., qai cavuqaqataka na Same 16:10: “Kemuni ena sega ni laiva na yaloqu mai na yasana vuni [“Seoli,” NW].” Ni sa kaya oti o Pita ni se tiko ga ena ibulubulu o Tevita, sa qai vakamua na veivosa oya vei Jisu qai tukuna ni o Tevita “sa kila eliu, sa tukuna na nona tu cake tale mai na mate na Karisito, ni na sega ni biu tu mai etesi, se na vuca mai na lewena. Ko Jisu oqo sa vakatura cake na Kalou, ka sai vakadinadina ni ka oqo koi keitou kecega.” (Cakacaka 2:29-32) A vakayagataka o Pita na vosa vakirisi na “etesi,” na kena vosa vakaiperiu na “Seoli.” O ira gona e tukuni nira tiko e Etesi e tautauvata vinaka na kedra ituvaki kei ira e tukuni nira tiko e Seoli. Era moce tu ra qai waraka na veivakaturi.

Era Tiko Beka mai Seoli na Tawayalododonu?

10, 11. Na cava eda rawa ni kaya kina nira lako i Seoli, se Etesi e so na tamata tawayalododonu era mate?

¹⁰ Ni sa kauti ira tani na Isireli mai Ijipita o Mosese, e tubu sara na veitusaqati ena vanualiwa. Tukuna vei ira na tamata o Mosese mera tawasei ira mai vei iratou na iliuliu ni bukivere—o Kora, Tecani, kei Epairami. Eratou na sotava na mate vakadomobula. E vaka oqo na ivakamacala i Mosese: “Kevaka era mate na tamata oqo me vaka sa mate na tamata kecega, se ra cudruvi me vaka era sa daucudruvi na tamata kecega; sa qai sega ni talai au ko Jiova. Ia kevaka sa cakava e dua na ka vou ko Jiova, a sa dalaga na gusuna na vanua, ka tilomi ira vata kei na nodra ka kecega; a ra sa lutu bulabula sobu ki nai bulubulu [“Seoli,” NW]; dou na qai kila ni ra vakacudrui Jiova na tamata oqo.” (Tiko Voli mai na Lekutu 16:29, 30) Se tilomi ira na qele, se kani ira na bukawaqa, me vaka e yacovi Kora kei na 250 na Livai era tokoni koya, o ira kece na tamata talaidredre oya era tini i Seoli, se Etesi.—Tiko Voli mai na Lekutu 26:10.

¹¹ A totogitaki Semeai o Solomoni, na isosomi kei Tui Tevita. Oqo ni a vatonaki Tevita o Semeai. E vakarota o Tevita: “Mo kakua ni vakadonui koya, ni ko sa tamata vuku ko iko, ka kila na ka mo cakava vua; ka mo vakayacora na uluna sa sika ki nai bulubulu [“Seoli,” NW] ka ni sa vakamavoataki.” E tukuna vei Pinaia o Solomoni me vakatauca na itotogi. (1 Tui 2:8, 9, 44-46) Dua tale e bale ena iseleiwau ni veisausaumi i Pinaia o Joapi, na turaganivalu levu taumada kei Isireli. Na uluna sika a sega ni “lako sobu e na vakacegu ki nai bulubulu [“Seoli,” NW].” (1 Tui 2:5, 6, 28-34) Na ivakaraitaki ruarua oqo e dusia na dina ni sere i Tevita e buli ena veivakamuai ni yalo tabu: “Ena vakasevi ki eli [“Seoli,” NW] ko ira na tamata ca, kei ira na lewe ni veivanua kecega era sa guilecava na Kalou.”—Same 9:17.

12. O cei o Eitofeli, e lako i vei ni sa mate?

¹² E daunivakasala i Tevita o Eitofeli. Dau raici nona ivakasala ni vaka me lako sara tiko ga mai vei Jiova. (2 Samuela 16:23) Ka ni rarawa ni qai dabui nona turaga, o koya e dau nuitaki eliu oqo, lai tomani Apisalome, na luve i Tevita ena nona sasaga ni vuaviri. Kena irairai ni a vosa tiko o Tevita me baleta na veidabui oqo ena gauna e vola kina: “Ni sa sega ni koya na meca ka vosa vakacacataki au; ke sa vakakina ke’u sa vosota rawa: ka sa sega ni koya ka cati au ka vakalevulevui koya vei au; ke sa vakakina ke’u sa vunitaki au vua.” Kaya tale o Tevita: “Me kidaci ira na mate, me ra lako bulabula sobu ki nai bulubulu [“Seoli,” NW]: ni sa tiko e nodrai tikotiko, kei na lomadra talega, nai valavala ca.” (Same 55:12-15) Nira sa mate, era lako i Seoli o Eitofeli kei ira nona ilawalawa.

O Cei Era Tiko Mai Qiena?

13. Na cava e kainaki kina ni “sa dodonu me rusa” o Jutasa?

¹³ Veidutaitaka na ituvaki i Tevita kei na veika e sotava o Tevita Levu Cake, o Jisu. E veidabuitaki Jisu, me vakataki Eitofeli ga, o Jutasa, e dua vei iratou na 12 na yapositolo. Ia e ca cake sara na ka e cakava o Jutasa. E dabuya na Luve ni Kalou. Ena icavacava ni nona cakacaka vakaitalatala e vuravura, e kaya ena masu na Luve ni Kalou me baleti ira nona imuri: “Ni’u a tiko vata kei ira e vuravura, au a daumaroroi ira e na yacamuni: ko ira ko ni sa solia mai vei au ka’u sa maroroya, a sa sega ni yali e dua vei ira, ko koya ga sa dodonu me rusa; me vakayacori kina nai Vola Tabu.” (Joni 17:12) Nona kaya tiko i ke o Jisu ni “sa dodonu me rusa” o Jutasa, e vakaibalebaletaka ni na sega tale ni vakaturi mai na mate. Ena sega ni nanumi koya tale na Kalou. A sega ni lako i Seoli, i Qiena ga. Vanua sara mada vakacava o Qiena?

14. E dusia na ituvaki vakacava o Qiena?

¹⁴ A vosataki ira na iliuliu ni lotu ena gauna oya o Jisu nira tuberi ira ga nodra tisaipeli mera tini tale mera “luve ni eli [“Qiena,” NW].” (Maciu 23:15) Era kila vinaka na lewenivanua ena gauna oya na Buca kei Inomi, ni dau kolotaki e kea na yagodra na basulawa era sa vakamatei, e sega ni ganiti ira mera bulu. A se cavuti Qiena o Jisu ena dua na gauna eliu, oqo ena nona iVunau ena Ulunivanua. (Maciu 5:29, 30, NW) Na ibalebale ni ka e tukuna e matata vinaka tu vei ira na rogoci koya. O Qiena e dusia na rusa tawamudu, ni na sega ni qai vakaturi o koya e lako kina. Era sa tini tale beka ga i Qiena, sega ni o Seoli se o Etesi, e so tale me vakataki Jutasa Isikarioti ena gauna i Jisu?

15, 16. O cei soti era lako i Qiena nira sa mate, ia na cava era lako kina i kea?

¹⁵ Rau tamata vinaka vakaoti o Atama kei Ivi ena gauna rau buli kina. Na nodrau talaidredre a sega ni yaco vakacalaka. Na bula tawamudu se na mate a tu e matadrau. Ia e rau talaidredre vua na Kalou, rau tokoni Setani. E sega gona ni dua na yavu me na ganiti rau kina na isoro i Karisito ni rau sa mate. Rau a tini ga i Qiena.

¹⁶ A labati Epeli na tacina na ulumatua i Atama, o Keni, oti sa qai bula tu me vaka e dua e veidroyaki voli. E tukuni Keni na yapositolo o Joni me “luve ni vu-ni-ca.” (1 Joni 3:12) Sa rawa tale ga ni kainaki ni a lako i Qiena o koya ni sa mate, me vakataki rau ga nona itubutubu. (Maciu 23:33, 35, NW) Dua tani sara na kena ituvaki na tamata yalododonu o Epeli! E vakamacala kina vaka oqo o Paula: “Ni sa vakabauta sa vakacabora ko Epeli nai soro sa vinaka vua na Kalou ka ca na nei Keni, ka sa rawata kina nai vakadinadina ni sa yalododonu, ni sa vakatakila na Kalou ni sa vinakata na nonai madrali: ia na ka oqo sa vosa tikoga kina ko koya ni sa mate tu.” (Iperiu 11:4) Io, e waraka tiko na veivakaturi mai Seoli ena gauna oqo o Epeli.

Na “i Matai” ni Veivakaturi kei na Veivakaturi e “Vinaka Cake”

17. (a) Donuya ‘na iotioti ni gauna’ oqo, o cei era lako i Seoli? (b) Na cava e nodra inuinui na tiko e Seoli kei ira mai Qiena?

¹⁷ De ra na liaca e levu era wilika na itukutuku oqo se na vakaevei na kedra ituvaki o ira na mate donuya ‘na iotioti ni gauna’ oqo. (Taniela 8:19) E sereki ena wase 6 ni Vakatakila na nodratou vodo e va na dauvodoose donuya na itabagauna oqo. Na kena iotioti e vakatokai me o Mate, qai muri koya mai o Etesi. Era tini gona i Etesi e levu era matedole mai na nodratou vakacaca na dauvodoose, ra qai waraka mera vakaturi ina vuravura vou ni Kalou. (Vakatakila 6:8) Na cava gona sa nodra inuinui na tiko e Seoli (Etesi) kei ira na tiko e Qiena? Vakalekaleka ga, era na vakaturi o ira e Seoli, rusa tawamudu o ira e Qiena.

18. Na ituvaki vakacava era na vakila o ira na wili “e na i matai ni tu cake tale mai na mate”?

¹⁸ E vola na yapositolo o Joni: “Sa kalougata ka sa yalosavasava ko koya sa vakaturi cake e na i matai ni tu cake tale mai na mate. Sa sega ni kaukauwa vei ira vakaoqo na i karua ni mate, ia era sa na bete ga ni Kalou ka bete i Karisito ka ra na lewa vata kei koya me dua na udolu na yabaki.” E wili ena “i matai ni tu cake tale mai na mate” o Karisito kei ira na veiliutaki kei koya. Ia vakaevei ga na vo ni kawatamata?—Vakatakila 20:6, VV.

19. E yaga vakacava vei ira e so na veivakaturi “e vinaka cake”?

¹⁹ Se yaco sara ena nodrau gauna na tamata ni Kalou o Ilaija kei Ilaisa na cakacaka veivakurabuitaki mera vakabulai tale o ira na sa mate. E kaya kina o Paula: “Sa tauri ira tale ko ira na yalewa eso na kai nodra, era sa tu cake tale mai na mate: ia ka so sa vakararawataki vakalevu, a ra sa bese ga ni bula; me vinaka cake kina na nodra tu cake tale mai na mate.” Io, era a sega ni vakanamata na tamata yalodina mera na vakaturi ina bula ena tini tale ena mate ni oti ga e vica na yabaki, ia era vakanamata ena veivakaturi ena rawati kina na bula tawamudu! Sa na dua dina na veivakaturi “e vinaka cake” oqori.—Iperiu 11:35.

20. Na cava ena veivosakitaki ena ulutaga e tarava?

²⁰ Ke da mate ena yalodina ni se bera ni tinia na ituvaki ca edaidai o Jiova, sa rawa nida nuitaka na veivakaturi “e vinaka cake.” E vinaka cake na veivakaturi oya baleta ni nuitaki kina na bula e sega ni mudu. E yalataka o Jisu: “Dou kakua ni kurabui e na ka oqo: ni sa lako mai na gauna era na rogoca kina na domona ko ira kecega e nai bulubulu, a ra na lako maikina.” (Joni 5:28, 29) Na ulutaga e tarava ena veivosakitaki kina na inaki ni veivakaturi. Eda na raica kina se vakaukauataki keda vakacava na inuinui ni veivakaturi meda yalodina tiko ga, e uqeti keda tale ga vakacava meda dau lomasoli.

[iVakamacala e ra]

O se Nanuma Tiko?

• Na cava e vakatokai kina o Jiova me nodra Kalou na “sa bula tiko”?

• Na cava na kedra ituvaki o ira na tiko e Seoli?

• Na cava na kena itinitini o koya e lako i Qiena?

• Ena yaga vakacava vei ira e so na veivakaturi e “vinaka cake”?

[iYaloyalo ena tabana e 15]

O ira na lako i Seoli era na vakaturi me vakataki Eparama

[iYaloyalo ena tabana e 16]

Na cava eratou lako kina i Qiena o Atama kei Ivi, o Keni, kei Jutasa Isikarioti?