E Bula na Vosa i Jiova
Veitikina Bibi Mai na iVola na Osea
SA VOLEKA sara ni oti vakadua na sokalou dina ena matanitu yavusa e tini ena vualiku o Isireli. Vutuniyau vakayago o Isireli ena veiliutaki i Jeropoami II, ia e veisau ni oti toka ga na nona mate. Yaco na vakaduduile kei na tiko yavavala vakapolitiki. E ono na tui, eratou labati veitaravi e va. (2 Tui 14:29; 15:8-30; 17:1-6) E 59 na yabaki nona parofisai tiko mai vakadede o Osea, me tekivu mai na 804 B.S.K. qai donuya na gauna ni tiko yavavala oqo.
E vakavotui vinaka na rai i Jiova vei ira na Isireli talaidredre ena ka e yaco ena vakawati i Osea. E okati ena itukutuku i Osea na nona caka cala o Isireli kei na parofisai ni nona cudruvi vata kei na matanitu o Juta. Na ivola oqo e vakatokayacataki ga vei Osea qai vakayagataka na vosa malumu, veitarai, ia e kaukaua qai bulabula tale ga. E bula qai kaukaua na itukutuku e lewena ni yavutaki ena Vosa ni Kalou.—Iperiu 4:12.
“MO LA’KI KAUTA E DUA NA YALEWA DAUTAGANE ME WATIMU”
E kaya vei Osea o Jiova: “Mo la’ki kauta e dua na yalewa dautagane me watimu.” (Osea 1:2) A talairawarawa o Osea, dua kina na luvenatagane vei Komera. Ia, qai rua tale na luve i Komera mai tuba. E vakaibalebale na yacadrau na luvena oqo. O Lo-ruama—nona sa sega ni lomani Isireli o Jiova. O Lo-ami—nona sega ni vakadonui ira na nona tamata talaidredre.
Na cava na rai i Jiova me baleti ira na nona tamata talaidredre? E kaya vei Osea: “Mo lako tale, mo mani lomana na yalewa sa daulomani vua na wekana, ka sa dautagane ga, me vaka na loloma i Jiova vei ira na Isireli, era golevi ira na kalou tani.”—Osea 3:1.
Saumi na Taro Vakaivolatabu:
1:1—Na cava e cavuta kina o Osea e va na tui kei Juta eratou a veiliutaki ena gauna a cakacaka tiko kina vakaitalatala, ia a cavuta e dua ga na tui kei Isireli? Baleta ni vakadonui ga na iyatukawa vakatui i Tevita mera liutaki ira na tamata digitaki ni Kalou. Era kawa i Tevita na tui kei Juta, sega ni o ira mai na vualiku.
1:2-9—A vakawatitaka dina o Osea e dua na yalewa dautagane? Io, a vakawatitaka e dua na yalewa a qai dautagane e muri. Sega ni vakamacalataka na parofita ni tadra se raivotu na veika e vakavotui ena nona bula.
1:7—Gauna cava e lomani qai vakabulai kina na mataqali i Juta? A vakayacori oqo ena 732 B.S.K., donuya na veiliutaki i Tui Esekaia. A tinia kina o Jiova nona bolei Jerusalemi tiko na mataivalu ni Asiria, qai vakayagataka e dua ga na agilosi me vakamatei ira e le 185,000 na meca ena dua ga na bogi. (2 Tui 19:34, 35) E vakabulai Juta o Jiova ni vakayagataka e dua ga na agilosi, sega ena kaukaua ni “dakai, se nai seleiwau, se nai valu, se na ose, se vei ira era dauvodo ose.”
1:10, 11—Ni a valuti na matanitu ena vualiku kei Isireli ena 740 B.S.K., yaco ga vakacava mera “soqoni vata” na luve i Isireli kei ira na luve i Juta? Era a gole i Juta e levu mai na matanitu ena vualiku ni bera ni kau vakavesu i Papiloni ena 607 B.S.K. o Juta. (2 Veigauna 11:13-17; 30:6-12, 18-20, 25) Gauna era sereki kina na Jiu ena 537 B.S.K., sa ra lesu vata mai kei na kawa ni matanitu ena vualiku.—Esera 2:70.
2:21-23, NW—Na cava e qai yaco ena vosa oqo i Jiova: “Kau na kaburaki koya [Jesirieli] me vaka na sorenikau ena vanua me noqu; au na lomani koya”? Na yaca ni ulumatua i Osea o Jesirieli. (Osea 1:2-4) E kena ibalebale ni na “Kaburaka na Kalou na Sorenikau” qai dusia vakaparofisai nona soqoni ira o Jiova na kena vo era yalodina ena 537 B.S.K., qai kaburaki ira me vaka na sorenikau e Juta. Ena vua tale kina na sila, na waini kamikamica kei na waiwai ena vanua sa laladidi tu me 70 na yabaki. E biu vakaserekali na parofisai oqo, me vaka nodra kere kakana vua na qele na itei, sa qai kere uca i lomalagi o qele. Ena qai kerekere o lomalagi vua na Kalou. E kena inaki levu mera na qaravi vakavinaka na kena ivovo era suka yani. Rau cavuta na yapositolo o Paula kei Pita na Osea 2:23 ni rau dusia tiko na nodra soqoni vata na vo ni Isireli vakayalo.—Roma 9:25, 26; 1 Pita 2:10.
Na Ka Eda Vulica:
1:2-9; 3:1, 2. Vakasamataka mada nona vakuai koya o Osea, me dei ena lomanibai ni vakawati ni talairawarawa ina inaki vakalou! Vakacava na noda cakava na loma ni Kalou, eda na dau vakuai keda tale ga mai na veika eda vinakata?
1:6-9. Cata o Jiova na veidauci vakayalo, me vaka ga nona cata na veidauci vakayago.
1:7, 10, 11; 2:14-23. E yaco dina na veika e tukuna o Jiova me baleti Isireli kei Juta. Ena yaco dina ga na ka e tukuna o Jiova.
2:16, 19, 21-23; 3:1-4. A tu vakarau o Jiova me vosoti ira na veivutuni mai vu ni lomadra. (Niemaia 9:17) Meda vakatotomuri Jiova ena noda dauloloma da qai veinanumi.
“SA DUA NA VEILETI I JIOVA”
“Sa dua na veileti i Jiova kei ira na lewe ni vanua.” Na vuna? “Ni sa sega na vosa dina, se na loloma, ka sa sega ni kilai na Kalou e na vanua.” (Osea 4:1) Era veidabui, ra veivakamatei, ra veibutakoci vakayago, vakayalo tale ga na lewe i Isireli talaidredre. Era sega ni kerea na veivuke ni Kalou, ia “era tagi ga ki Ijipita, era lakovi Asiria.”—Osea 7:11.
E tauca kina nona lewa o Jiova: “Sa tilomi ko ira na Isireli.” (Osea 8:8) E sauti Juta vinaka na nona itovo. “Sa dua talega na ka e veiletitaka kei Juta ko Jiova,” e kaya na Osea 12:2, “ia ena cudruvi Jekope ko koya me vaka na nonai valavala; ka na saumi koya me vaka na nona cakacaka.” E vakadeitaki na veivakabulai ni yalataka na Kalou: “Ka’u na sereki ira mai na kaukauwa ni bulubulu; ka’u na vakabulai ira mai na mate.”—Osea 13:14.
Saumi na Taro Vakaivolatabu:
6:1-3—O cei e kaya: “Me da mai lesu vei Jiova”? Era rairai veivakauqeti tiko ga vakataki ira na Isireli tawayalodina mera lesu vei Jiova. Ke vaka kina, e vakarairai ga nodra veivutuni. E lekaleka nodra vakaraitaka na yalololoma, me vaka na “o ni mataka . . . ka vaka na tegu sa yali.” (Osea 6:4) Ena dua tale na yasana e rawa ni vosa tiko e ke o Osea ni vakamasuti ira na tamata mera lesu vei Jiova. Se mani cava e yaco e dodonu mera veivutuni dina ra qai lesu vei Jiova na yavusa matanitu e tini kei Isireli.
7:4—Era yaco vakacava na Isireli era veibutakoci mera vaka na ‘lovo e vakatakatataki’? E laurai ga ena ivakatautauvata oqo na katakata ni gagadre ca e tu e lomadra.
Na Ka Eda Vulica:
4:1, 6. Ke da vinakata me vakadonui keda tiko ga o Jiova, meda dau vulica na veika baleti koya da qai bulataka.
4:9-13. Era na saumitaro vei Jiova o ira na veidauci tiko qai dukadukali nodra sokalou.—Osea 1:4.
5:1. O ira na vakacolati ena itavi bibi mera qaravi ira na tamata ni Kalou, mera cati ira sara ga na vukitani. Ke sega, era na rawa ni veiuqeti ina sokalou lasu, mera vaka na ‘icori se lawa’ vei ira na tamata ni Kalou.
6:1-4; 7:14, 16. E veivakaisini qai tawayaga na noda kaya wale tiko ga nida sa veivutuni. Ke vinakata e dua sa cala me lomani koya o Jiova, ena gadrevi me veivutuni dina qai vakaraitaka ni sa lesu ina veika “cecere”—na ivakatagedegede cecere ni sokalou. Me laurai ena nona itovo na ivakatagedegede cecere ni Kalou.—Osea 7:16.
6:6. Ena basika ga na valavala ca ke sega ni lomani dina na Kalou. E sega na isoro vakayalo me sosomitaka rawa nomu sega ni lomana na Kalou.
8:7, 13; 10:13. A qai yaco dina vua na matanitu dau qaravi matakau o Isireli na ivakavuvuli ni “ka kecega sa kaburaka na tamata ena tamusuka tale ga.”—Kalatia 6:7.
8:8; 9:17; 13:16. E yaco dina na parofisai me baleta na matanitu ena vualiku ni sa ravuta na mataivalu ni Asiria na kena koroturaga, o Samaria. (2 Tui 17:3-6) Eda nuidei kina ni na vakayacora dina ga na Kalou na veika kece e tukuna.—Tiko Voli mai na Lekutu 23:19.
8:14. E ‘biuta na bukawaqa ina veikoro [e Juta]’ o Jiova ena 607 B.S.K. ni vakayagataki ira na kai Papiloni, vu ni kena laladidi o Jerusalemi kei Juta me vaka ga sa tukuni oti. (2 Veigauna 36:19) E dau yaco dina na vosa ni Kalou.—Josua 23:14.
9:10. Era yalataki ira vua na Kalou dina na Isireli, ia era ‘lako tale i Pealipiori, ra qai cakava na ka e veivakamaduataki.’ E ka vakavuku meda vuli mai na nodra ivakaraitaki ca, da qai qaqarauni meda kua ni beca noda yalayala vei Jiova.—1 Korinica 10:11.
10:1, 2, 12. Me kua ni veivakaisini na lomada nida sokalou. Kevaka eda ‘kaburaka me noda na dodonu, eda na tamusuka tale ga ena loloma ni Kalou.’
10:5. O Peci-aveni (“Vale ni Rarawa”) na yaca ni veibeci e dau kacivi kina o Peceli (“Vale ni Kalou”). Era tagi na lewe i Samaria ni sa kau tani mai Peci-aveni na luve ni bulumakau, sa yali kina na ka era dau sokaloutaka. Sa ka vakalialia dina me nuitaki tu e dua na matakau e sega na nona icegu, se me vakabulai koya!—Same 135:15-18; Jeremaia 10:3-5.
11:1-4. Dau kauaitaki ira vakayalololoma nona tamata o Jiova. Sega tale ga ni vakasaurarataki na talairawarawa vua na Kalou.
11:8-11; 13:14. E “sega ni lesu tale wale” vei Jiova na nona vosa me baleta na nodra suka nona tamata ina sokalou dina. (Aisea 55:11) Ra sereki mai Papiloni na kena vo ena 537 B.S.K., ra qai lesu i Jerusalemi. (Esera 2:1; 3:1-3) E yaco dina na ka taucoko e tukuna o Jiova vei ira nona parofita.
12:6. Meda nakita dei meda dau yalololoma, meda vakaraitaka na lewadodonu, da qai nuitaki Jiova tiko ga.
13:6. Sa ra ‘mamau ra qai viavialevu’ na Isireli. ‘Era guilecavi Jiova kina.’ Meda qarauna sara meda kua ni dau viavialevu.
“SA DODONU NA SALA I JIOVA”
E vakamamasu o Osea: “Ko iko na Isireli, mo lesu mada vei Jiova na nomu Kalou; ni ko sa bale e na nomu caka cala.” E uqeti ira na tamata mera kaya vei Jiova: “Mo ni kauta tani kece na neitou caka cala, ka mo ni yalovinaka mai vei keitou: keitou na qai cabora nai madrali ni tebenigusu i keitou.”—Osea 14:1, 2.
O koya na dau caka cala e sa veivutuni me na torovi Jiova, ciqoma nona sala, qai vakacaucautaki koya. Na vuna? Ni “sa dodonu na sala i Jiova, ko ira na yalododonu era na muria.” (Osea 14:9) Eda marautaka ni levu era na “rerevaki Jiova kei na nona loloma e na gauna maimuri”!—Osea 3:5.
[iYaloyalo ena tabana e 15]
E vakatakarakarataki ena vuvale i Osea na ka e cakava o Jiova vei Isireli
[iYaloyalo ena tabana e 17]
A vakatoboicutaki na matanitu yavusa e tini o Isireli ena gauna e vakarusai kina o Samaria ena 740 B.S.K.