E Bula na Vosa i Jiova
Veitikina Bibi Mai na iVola na Niemaia
SA OTI e 12 na yabaki na kena mai cava na itukutuku e volai ena ivola vakaivolatabu na Esera. Sa voleka oqo na gauna me “tukuni yani kina me vakavoui ka tara tale ko Jerusalemi”—tekivutaki kina na 70 na wiki vakaparofisai me yacova nona basika na Mesaia. (Taniela 9:24-27) Na ivola na Niemaia e baleta na kedra ivolatukutuku makawa na tamata ni Kalou ena gauna e viri tale kina na bai kei Jerusalemi. E kovuti kina na veika bibi a yaco ena sivia na 12 na yabaki, mai na 456 B.S.K. me yacova ni oti toka na 443 B.S.K.
A vola na kovana o Niemaia na ivola oqo, e baleta na itukutuku vakasakiti ni kena vakacerecerei na sokalou dina ena gauna e gumatuataki kina na cakacaka, kei na nodra vakararavi vakatabakidua vua na Kalou o Jiova. E vakaraitaka vakamatata nona moica na ka o Jiova me vakayacori ga na lomana. E tukuni tale ga ena ivola oqo e dua na iliuliu kaukaua qai yaloqaqa. E yaga dina na ivakavuvuli ena ivola i Niemaia vei ira kece na dausokalou dina nikua, ni “bula na vosa ni Kalou, ka kaukauwa.”—Iperiu 4:12.
“SA VIRI OTI NA BAI”
A tiko ena vale vakatui mai Susani o Niemaia, qai veiqaravi tiko ena dua na itutu nuitaki vei Tui Atakisekise (Longimanus). E rarawa sara ga o Niemaia ni rogoca na kedra itukutuku na wekana nira “sa tiko vakaca sara, a ra sa vosavakacacataki: sa basuraki sobu talega na bai kei Jerusalemi, a sa kama e na buka waqa na kena veimatamata-ni-koro.” E masuti Jiova vagumatua me dusimaki koya. (Niemaia 1:3, 4) Yaco na gauna sa liaca na Tui ni rarawa tiko o Niemaia, mani vakatarai me lako i Jerusalemi.
Ni yaco yani i Jerusalemi, a lai vakadikeva na bai ena bogi, qai tukuna vei ira na Jiu na nona inakinaki me viri tale na bai kei Jerusalemi. Tekivu sara na viri bai, vaka kina na nodra tusaqati. Ia, a veiliutaki ena yaloqaqa o Niemaia, mani ‘vakaoti kina na viri bai.’—Niemaia 6:15.
Saumi na Taro Vakaivolatabu:
1:1; 2:1—Na “[i]karuasagavulu ni yabaki” e cavuti ena rua na tikinivolatabu oqo, erau tekivu wiliki beka mai na duavata ga na gauna? Io. Na ika20 ni yabaki oqo e donuya na veiliutaki i Atakisekise na tui. Ia, e duidui ga na iwalewale ni wiliwili a vakayagataki ena rua na tikinivolatabu oqo. Na itukutuku ni gauna makawa e tukuni kina ni yabaki 475 B.S.K. e tui kina o Atakisekise. E dau nodra ivalavala na vunivola e Papiloni mera dau wilika na yabaki ni nodra veiliutaki na tui kei Perisia mai na Naisani (Maji/Epereli) ina Naisani, a tekivu veiliutaki vakatui o Atakisekise ena Naisani ni 474 B.S.K. Na ika20 ni yabaki ni veiliutaki e tukuni tiko ena Niemaia 2:1 e tekivu gona ena Naisani ni 455 B.S.K. Na vula o Kisiliu (Noveba/Tiseba) e tukuni ena Niemaia 1:1 e vakabalebaletaki tiko ina vula o Kisiliu ena yabaki yani e liu—oya na 456 B.S.K. E tukuna o Niemaia ni vula tale ga oqori e donuya tiko na yabaki 20 ni nona veiliutaki o Atakisekise. De dua a tekivu wiliwili sara mai ena yabaki e se qai veiliutaki kina na tui. A rawa tale ga ni vakayagataka tiko o Niemaia na nodra ivakarau ni wiliwili na Jiu era vakatoka nikua me civil year me cakacakataka kina na gauna, e tekivu ena vula o Tishri, veidonui kei na Sepiteba/Okotova. Ia, se mani cava e yaco, a soli na ivakaro me tara tale o Jerusalemi ena yabaki 455 B.S.K.
4:17, 18—Ena gauna era viria tale tiko kina na bai, a rawa vakacava vua e dua me vakayagataka e dua ga na ligana? E rawarawa vei ira na daucolacola oqori. E rawa nira vakayagataka e dua ga na ligadra mera tabea toka kina na ka e taqa e tabadra se uludra “ka ra taura nai yaragi e na ligadra kadua.” Ia, ke mani gadrevi vei ira e so mera vakayagataka na ligadra ruarua ‘era na vauca e yadua na iseleiwau ena dibidra, ra qai viri bai tiko.’ Era tu vakarau tale ga ni vala ke ra kaba mai na meca.
5:7—Na cava e “vunauci ira” kina “na turaga, kei ira era lewa” o Niemaia? Baleta nira dau togoraka na tubu ni dinau vei ira na nodra itokani Jiu, na ka sara ga e veisaqasaqa kei na Lawa e soli vei Mosese. (Vunau ni Soro 25:36; Vakarua 23:19) Kuria oya, na tubu era dau togoraka sa rui sivia. Ke lavaki e veivula, “na kenai kadrau ni wase” e tautauvata ni 12 na pasede ena dua na yabaki. (Niemaia 5:11) Sa bau ca dina me vakataqari tale oqori vei ira na sa tu mada na nodra icolacola bibi ni saumi ivakacavacava qai lailai tu na kedra kakana. E dikeva gona o Niemaia ni ca na ka era cakava tiko na vutuniyau, e qai vakayagataka na Lawa ni Kalou me vunauci ira kina qai vakavotuya na nodra caka ca.
6:5—Me vaka ni dau dregati na kato e tawa kina na ivola e tiko kina na itukutuku vuni, na cava e qai ‘cecegi tu’ kina na ivola i Sanipalati vei Niemaia? A nakita o Sanipalati me cecegi tu yani na ivola me rawata ga kina na nona inaki, oya me kilai na veika lasu e beitaki Niemaia kina. De dua a nanuma ni na vakacudrui Niemaia me biuta na vanua ni viri bai qai lai vakadodonutaka na veibeitaki oya. Se nanuma nira na kauaitaka na Jiu na lewenivola oqori ra qai cegu ena viri bai. Ia, e sega sara ga ni bau rere o Niemaia qai tomana tiko ga na cakacaka e lesi koya kina na Kalou.
Na Ka Eda Vulica:
1:4; 2:4; 4:4, 5. Ni dredre na ituvaki e sotavi se na gauna e vakatulewataki kina na ka bibi, e dodonu meda “ia tikoga na masu” da qai muria na veidusimaki vakalou.—Roma 12:12.
1:11–2:8; 4:4, 5, 15, 16; 6:16. Dau sauma o Jiova na nodra masu na nona dauveiqaravi nira cabora mai vu ni lomadra.—Same 86:6, 7.
1:4; 4:19, 20; 6:3, 15. Dina ni turaga yalololoma o Niemaia, ia e ivakaraitaki vinaka dina na nona dau dei ni cakava na ka dodonu.
1:11–2:3. Sega ni vu levu ni marau i Niemaia na nona itutu dokai vaka dau tu waini. Na nona vakatetea ga na sokalou savasava. Vakacava, sega beka ni dodonu meda kauaitaka na sokalou i Jiova kei na veika kece e vauca, me ka bibi vei keda, qai vu levu ni noda marau?
2:4-8. A vakavuna o Jiova na nona vakatarai Niemaia o Atakisekise me lai viria tale na bai kei Jerusalemi. “A lomana na tui sa tiko e na liga i Jiova, me vaka na soniwai,” e kaya na Vosa Vakaibalebale 21:1. “Sa vakauta ko koya ki na vanua kece sa yalona kina.”
3:5, 27. Meda kua vakadua ni dau raica na cakacaka eda cakava ena vuku ni sokalou dina me lolovira, me vaka era a cakava na “turaga” e Tikoa. Ia, eda rawa ni vakatotomuri ira na kai Tikoa era tauvanua nira lomasoli mera cakacaka.
3:10, 23, 28-30. So era rawa ni toki ina vanua era gadrevi vakalevu kina na daukacivaka na itukutuku ni Matanitu ni Kalou, ia e levu vei keda eda tokona na sokalou dina nida tiko ga ena noda vanua. Eda rawa ni cakava oqo ena noda veivuke ena tara ni Kingdom Hall kei na gauna e yaco kina na leqa tubukoso, vakabibi ga ena noda vakaitavi ena vunautaki ni Matanitu ni Kalou.
4:14. Kevaka eda dau nanumi koya tiko “sa levu ka rerevaki” eda na sega ni rere nida tusaqati.
5:14-19. E ivakaraitaki vinaka sara ga vei ira na ivakatawa lotu Vakarisito na kovana o Niemaia ena nona dau yalomalumalumu, dauveinanumi, qai dau lewamatau. Dina ni gumatuataka na kena muri na Lawa ni Kalou, ia e sega ga ni dau vakacolasau vei ira e so tale me rawaka kina. E dau kauaitaki ira ga na vakaloloma kei ira na dravudravua. Ena nona dau lomasoli o Niemaia e ivakaraitaki vinaka kina vei ira kece na dauveiqaravi ni Kalou.
“MO NI NANUMI AU, KEMUNI NA NOQU KALOU, ME’U VINAKA KINA”
Na gauna ga sa viri oti kina na bai kei Jerusalemi, e vakaduria sara o Niemaia na matamata qai tuvanaka na kena taqomaki na koro. Oti oya sa qai volatukutukutaka na nodra iyatukawa. Nira soqoni yani na tamata “ki na salatu sa donuya na matamata-ni-koro ni wai,” e wilika sara na bete o Esera na ivola ni Lawa a soli vei Mosese, qai vakamacalataka na Lawa o Niemaia kei ira na Livai. (Niemaia 8:1) Nodra vulica na ka me baleta na Solevu ni Valetabanikau sa ra qai dau cakava na kena soqo, ra marautaka tale ga.
Tarava e dua tale na soqo era vakatusa kina na “kawa i Isireli” na nodra ivalavala ca, ra raica lesu tale ga na Livai na ka e cakava na Kalou vei ira na Isireli, oti sa ra qai bubului “me ra muria na vunau ni Kalou.” (Niemaia 9:1, 2; 10:29) Me vaka ni se sega ni levu na tamata era tawani Jerusalemi, sa qai caka na vakawirimadigi mera toki yani i lomanikoro e 1 mai na veiya10 na tamata era tiko ena taudaku ni koro. Sa qai vakatatabutaki na bai qai “rogo vakayawa yani na reki mai Jerusalemi.” (Niemaia 12:43) E biuti Jerusalemi o Niemaia ni oti e tinikarua na yabaki me lai veiqaravi tale vei Atakisekise. Ra se baci vakadukadukalitaki ira na Jiu. Ena nona lesu ga yani i Jerusalemi o Niemaia e vakadodonutaki ira sara ga. E qai kerei Jiova ena yalomalumalumu: “Mo ni nanumi au, kemuni na noqu Kalou, me’u vinaka kina.”—Niemaia 13:31.
Saumi na Taro Vakaivolatabu:
7:6-67—Na cava e duidui kina na iwiliwili ni vo ni tamata era lesu i Jerusalemi vata kei Serupapeli a volai ira o Niemaia, ni vakatauvatani kei na kena e vola o Esera, oqo e baleta na kedra iwiliwili yadua na lewe ni dua na matavuvale? (Esera 2:1-65) E rairai vakavuna na duidui ni iwiliwili oqo na duidui yavu erau yavutaka mai kina nodrau wiliwili. Kena ivakaraitaki, na kedra iwiliwili o ira na vola na yacadra mera lesu e duidui mai vei ira na qai suka. Rairai duidui tale ga baleta ni so na Jiu era a sega tu ni kila na ivolatukutuku ni nodra kawa era a qai kila e muri. Ia, e dua na tikina erau tautauvata kina: Na kedra iwiliwili na suka yani e 42,360, sega ni wili kina o ira na bobula kei ira na daulagasere.
10:34—Na cava era vakaroti kina na tamata mera vakarautaka na buka? A sega ni vakaroti ena Lawa a soli vei Mosese me cabori na buka. A caka ga oqo ni gadrevi me vakayagataki. E vinakati vakalevu na buka me rawa ni vakamai kina na isoro ena icabocabonisoro. Era le lailai ga na Necinimi, o ira na bobula era sega ni Isireli era veiqaravi tiko ena valenisoro. Mani vakayacori gona na vakawirimadigi me kau tiko ga yani kina na buka.
13:6—E vakacava na dede ni nona yali tu mai Jerusalemi o Niemaia? E kaya ga na iVolatabu ni “oti na siga eso,” a kerea o Niemaia vua na tui me gade mada vakalekaleka i Jerusalemi. E sega kina ni kilai na dede ni nona a yali tu oqori. Ia na nona lesu yani i Jerusalemi e raica ni sega ni tokoni na matabete se me dokai na lawa ni Siga ni Vakacecegu. Levu sa ra vakawatitaki ira na yalewa tani, ra qai sega mada ga ni vosataka na nodra vosa na Jiu na luvedra. Ena ca ni ituvaki oqori e kena irairai ni sa bau dede vinaka toka na nona yali tu o Niemaia.
13:25, 28—Me ikuri ni nona “vunauci” ira na Jiu era sa malumalumu tu vakayalo, na veivakadodonutaki cava tale a cakava o Niemaia? A ‘vatonaki ira’ ena nona tukuna tale vei ira na itotogi me vaka e kune ena Lawa ni Kalou. E ‘yavita e so vei ira,’ de dua ena nona vakarota mera veilewaitaki. Me vakaraitaka nona sega ni taleitaka na nodra itovo, e “vutia na drau ni uludra.” A vakasava tale ga na makubu i Ilaiasipi na bete levu, a vakawati kei na dua na luveyalewa i Sanipalati na kai Oroneimi.
Na Ka Eda Vulica:
8:8. Nida qasenivuli ni Vosa ni Kalou, eda na ‘vakamacalataka na kena ibalebale’ nida cavuta vakamatata, da tokaruataka, da vakamacalataka vakadodonu na iVolatabu, qai vakamatatataka na tikina me muri.
8:10. Noda “marautaki Jiova” e vu mai ena noda kauaitaka na kena vakacegui na noda gagadre vakayalo kei na noda muria na veidusimaki ni Kalou. Bibi kina meda vulica vagumatua na iVolatabu, da tiko wasoma ena soqoni vakarisito, da gu ni vunautaka na Matanitu ni Kalou da qai vukea e levu mera tisaipeli!
11:2. Nodra biuta tu mai na veika era taukena ra qai toki i Jerusalemi ena vauci sara ga kina na nodra vakayagataka na nodra iyau, era na sotava tale ga e so na leqa. O ira na bole mera sotava na ka oqori era vakaraitaka na yalo ni vakuai ira. Eda rawa tale ga ni vakaraitaka na yalo vaka oqori ena noda bolecakacaka ena soqo ni tikina se so tale na noda soqo.
12:31, 38, 40-42. Na lagasere eda rawa kina ni vakalagilagi Jiova da qai vakavinavinakataki koya. E dodonu meda lagasere mai vu ni lomada ena soqoni vakarisito.
13:4-31. Dodonu meda qaqarauni meda kua ni vakalaiva na domodomoiyau, qito duka kei na vukitani me vakacacana noda bula.
13:22. Kila vinaka tu o Niemaia ni na saumitaro vua na Kalou. O keda tale ga e dodonu meda kila tiko nida na saumitaro vei Jiova.
Bibi na Veivakadonui i Jiova!
“Kevaka sa sega ni tara na vale ko Jiova,” e lagata na daunisame, “era sa oca wale ko ira era sa tara.” (Same 127:1) Na dina ni vosa oqori e sa bau vakaraitaki vinaka sara ga ena ivola i Niemaia!
Matata dina na ka eda vulica e ke. Ke tiko na veivakadonui i Jiova, na ka kece ga eda na sasagataka eda na rawata vakavinaka. Ena rawa tale ga ni vakalougatataki keda o Jiova ke da vakaliuca na sokalou dina. Meda qai vakataki Niemaia mada ga ena noda vakaliuca na sokalou vei Jiova kei na kena vakatetei.
[iYaloyalo ena tabana e 8]
“A lomana na tui sa tiko e na liga i Jiova, me vaka na soniwai”
[iYaloyalo ena tabana e 9]
Tadu mai Jerusalemi o Niemaia—na turaga yalololoma qai doudou ni cakacaka
[iYaloyalo ena tabana e 10]
O kila na ‘vakamacalataka na ibalebale’ ni Vosa ni Kalou?