E Bula na Vosa i Jiova
Veitikina Bibi Mai na iVola na Neumi, Apakuki, kei na Sefanaia
NA MATANITU qaqa kei vuravura o Asiria sa vaqeavutaki Samaria oti, na koroturaga ni tini na yavusa e Isireli. E veimecaki voli tale ga kei Juta o Asiria. E dua tiko na itukutuku ni parofita o Neumi, a cavutu mai Juta, me baleta na koroturaga ni Asiria, o Ninive. A volai na itukutuku oqo ena ivola vakaivolatabu na Neumi ni bera na 632 B.S.K.
Na matanitu qaqa e basika tarava o Papiloni, ra qai veiliutaki kina ena so na gauna na tui kai Kalitia. E parofisaitaka na ivola na Apakuki, a rairai volai oti ena 628 B.S.K., na nona vakayagataka o Jiova na matanitu qaqa oqo me vakatauca na nona lewa, vaka kina na itinitini kei Papiloni.
A parofisai e liu na parofita o Sefanaia mai Juta, rau qai tarava yani o Neumi kei Apakuki. E parofisai voli ena nona kacivaka na itukutuku ni rusa kei na kena vakatikori tale o Juta, ni se vo tu e sivia e 40 na yabaki me qai rusa o Jerusalemi ena 607 B.S.K. E okati tale ga ena ivola vakaivolatabu na Sefanaia na itukutuku ni nodra cudruvi e so tale na matanitu.
“ENA CA NA KORO DAUVAKADAVE DRA!”
“Na vosa ni parofisai bibi ka baleti Ninive” e tauca na Kalou o Jiova, e ‘dau berabera ni cudru . . . qai levu na nona kaukaua.’ Dina ni “sai vakaruru kaukauwa e na siga ni rarawa” o Jiova vei ira na vakararavi vua, ia ena vakarusai ga o Ninive.—Neumi 1:1, 3, 7.
“[Ena] vakasuka mai ko Jiova na nodra lagilagi na Jekope.” Ia, e vakarerei ira na tamata ni Kalou na matanitu o Asiria me vaka na ‘laione e dau dresulaka’ na ka. O Jiova ena ‘vakama na nona qiqinivalu [o Ninive] me kubou; ena qai kani ira na nona luve ni laione na seleiwau.’ (Neumi 2:2, 12, 13) “Ena ca na koro dauvakadave dra!”—o Ninive. “O ira kece era rogoca na kemui rogorogo era na cobo” ra qai reki.—Neumi 3:1, 19.
Saumi na Taro Vakaivolatabu:
1:9—Na cava na kena ibalebale vei ira na Juta na nona sa na ‘vakaoti’ o Ninive? Kena ibalebale ni na sega ni vakaleqai ira tale vakadua o Asiria; “ena sega ni tubu vakarua na ka rarawa.” A vosa o Neumi me vaka ga sa vakarusai oti o Ninive, ni volaitukutukutaka: “Raica e na ulu-ni-vanua na yava i koya sa kauta mai nai rogorogo vinaka, sa vakarogoya voli na sautu! Ko iko Juta, mo ia na nomu so levu tabu.”—Neumi 1:15.
2:6—Na “[i]sogo ni uciwai” cava a dola? Na isogo e dusia na iwasewase ni lalaga ni Ninive e basuka na uciwai na Taikirisi. A sega soti ni rere o Ninive ena 632 B.S.K. ni rau duavata yani na matanitu cokovata ni Papiloni kei Mitia me rau valuti koya. E nanuma ni na taqomaki koya na cecere ni nona lalaga, ni kaukaua vinaka tu. Ia, na tau bi ni uca e vakavuna me luvu na uciwai na Taikirisi. A vola na daunitukutuku makawa o Diodorus, ni “luvu kina e dua na yasa ni korolevu qai basuka e dua na iwase levu ni lalaga.” A mani tadola kina na isogo, me vaka ga a parofisaitaki, totolo sara nona ravuti o Ninive me vaka ga na totolo ni kama na vunisila mamaca.—Neumi 1:8-10.
3:4—Cava e tukuni kina ni vaka na dautagane o Ninive? A lawakitaki ira na matanitu o Ninive ena nona yalataka na veitokoni, ia a vakararawataki ira ga. Kena ivakaraitaki, a tokoni Tui Easi mai Juta o Asiria ena gauna rau bukivere kina o Siria kei Isireli. Ia oti oya, a qai lako mai na “tui Asiria, ka vakararawataki koya [Easi].”—2 Veigauna 28:20.
Na Ka Eda Vulica:
1:2-6. Nona sauma lesu na ca o Jiova vei ira na meca era sega ni sokaloutaki koya vakatabakidua, e vakaraitaka ni namaka mera sokaloutaki koya vakatabakidua na nona tamata.—Lako Yani 20:5.
1:10. Na bai vakaitamera ni Ninive a sega ni vakaseva na itotogi a tauca vua o Jiova. Era na sega ni drotaka na meca ni tamata ni Kalou na itotogi ena vakatauca vei ira o Jiova.—Vosa Vakaibalebale 2:22; Taniela 2:44.
“KO KOYA SA YALODODONU ENA BULA”
Na imatai ni rua na wase ni ivola na Apakuki e volai kina na nodrau veivosaki na parofita oqo kei na Kalou o Jiova. A rarawataka o Apakuki na veika a yaco tiko i Juta, a mani taroga na Kalou: “A cava ko ni sa vakatakila kina vei au na ca, ka vakaraitaka talega vei au na ka rarawa?” A sauma o Jiova: “Ka’u na vakauqeti ira na kai Kalitia, na matanitu yaloca ko ya ka yaloriri.” E kurabui na parofita ni na vakayagataki ira na “dauvakacaca” na Kalou me totogitaki Juta. (Apakuki 1:3, 6, 13) E vakadeitaki vei Apakuki nira na bula ga na yalododonu, ia era na sega ni drotaka rawa na meca na itotogi. Kena ikuri, e vola o Apakuki e lima na ca era na sotava na meca kai Kalatia.—Apakuki 2:4.
Ena masu ni loloma, a lagata ena “sere [“lele,” NW]” o Apakuki na ivakaraitaki ni kaukaua i Jiova ena veigauna sa oti, me vaka ena Wasa Damudamu, ena vanualiwa, vaka kina mai Jeriko. E parofisaitaka tale ga na parofita na cudru i Jiova ni sa veivakarusai ena Amaketoni. Tini na masu oqo ena nona kaya: “Sa vu ni noqu kaukauwa ko Jiova na Turaga, ena cakava na yavaqu me vaka na nodra na me kila, ia ena kauti au tale ko koya me’u lako voli e na noqu veitikina cecere.”—Apakuki 3:1, 19.
Saumi na Taro Vakaivolatabu:
1:5, 6—Na cava era rairai sega ni vakabauta kina na Jiu nira na vorati Jerusalemi na Kalitia? Ena gauna e tekivu parofisai kina o Apakuki, a cakanona tiko vakalevu i Juta na matanitu kaukaua o Ijipita. (2 Tui 23:29, 30, 34) Dina ni sa tekivu kaukaua cake mai o Papiloni, ia e se sega ni vakadrukai Fero Niko na nona mataivalu. (Jeremaia 46:2) Kena ikuri, a tiko mai Jerusalemi na valenisoro i Jiova, qai dede kina na veiliutaki ni vuvale i Tevita. O koya gona, ena rairai dredre mera vakabauta na Jiu era bula ena gauna oya ni “cakacaka” ni Kalou me vakatarai ira na Kalitia mera vakarusai Jerusalemi. Dredre dina mera vakabauta na vosa i Apakuki, ia a qai “yaco vakaidina ga” na raivotu ni sa vakarusai Jerusalemi o Papiloni ena 607 B.S.K.—Apakuki 2:3.
2:5—O cei na “tamata [“tagane,” NW],” na cava ena guce kina na ka e saga? Era dusi koya tiko na “tagane” o ira na kai Papiloni era ravuta na veimatanitu ena kaukaua ni nodra mataivalu. Ni rawata na qaqa, e vaka e dua e mateni tu ena waini. Ia ena guce na nona saga me soqona vata me nona na veimatanitu kece, baleta ni na vakayagataki Mitia kei Perisia o Jiova me vakadrukai koya. Ena gauna oqo na “tagane” sa vakatakarakarataki ira na isoqosoqo vakapolitiki kaukaua. E vaka sa mateni tu ena nuidei kei na qaciqacia, qai kocokoco ni vinakata me vakarabailevutaka na nona veiliutaki. Ia a sega ni mani rawata na ka a saga voli me “vakasoqona vata me nona na veimatanitu kecega.” Na Matanitu ga ni Kalou ena vakaduavatataka na kawatamata.—Maciu 6:9, 10.
Na Ka Eda Vulica:
1:1-4; 1:12–2:1. A vu dina mai na loma i Apakuki na nona taro, qai sauma o Jiova. E dau rogoca na Kalou dina na nodra masu o ira na qaravi koya ena yalodina.
2:1. Me vakataki Apakuki, meda yadra tiko ga vakayalo qai vakaogai keda ena qaravi Kalou. Meda tu vakarau tale ga meda vakadodonutaka na noda rai ke da “vunauci.”
2:3; 3:16. Nida waraka tiko ena vakabauta na kena yaco mai na siga i Jiova, meda kua mada ga ni vakasavuliga.
2:4. Ena gadrevi meda vosota ena vakabauta meda bulata kina na siga ni veilewai i Jiova sa roro tiko mai.—Iperiu 10:36-38.
2:6, 7, 9, 12, 15, 19. Ena ca o koya e kocova qai rawata vakailawaki na iyau, e taleitaka na ivalavala voravora, e itovo vakasisila, se qarava na matakau. Meda qarauna meda kua ni cakava na itovo kei na ivalavala vaka oqo.
2:11. Kevaka eda sega ni vakatakila na ca ni vuravura oqo, ena qai “kaci na vatu mai na lalaga ni vale.” Bibi gona meda kacivaka tiko ga ena doudou na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou!
3:6. Sega ni dua ena tarovi Jiova ni sa vakatauca na nona lewa, ena sega mada ga ni tarovi koya na isoqosoqo vakatamata e nanumi nira dei tu me vaka na ulunivanua kei na veidelana.
3:13. Eda lomavakacegu nida kila nira na vakarusai ga ena Amaketoni o ira e dodonu mera rusa. O Jiova ena vakabulai ira na nona tamata yalodina.
3:17-19. Dina nida na sotava na ituvaki dredre ni bera na Amaketoni, vaka kina ena gauna e carubi tiko kina, eda nuidei ni o Jiova ena ‘vakaukauataki’ keda meda qaravi koya tiko ga ena marau.
“SA VOLEKA MAI NA SIGA I JIOVA”
Sa sega ni caka rawa e Juta na qaravi Peali. E kaya o Jiova ena gusu ni parofita o Sefanaia: “Au na dodoka talega na ligaqu me’u tabaki ira na Juta, kei ira kecega na kai Jerusalemi.” E vakadreta o Sefanaia: “Sa voleka mai na siga i Jiova.” (Sefanaia 1:4, 7, 14) O ira ga na muria tiko na ivakatagedegede ni Kalou era na ‘vunitaki’ ena siga oya.—Sefanaia 2:3.
“Ena ca . . . na koro ni valavala vakaukauwa” o Jerusalemi! “Mo dou waraki au ga, sa kaya ko Jiova, me yaco mada na siga ka’u na tu cake kina me ia na veitokitaki: ni sa noqu lewa me’u vakasoqoni ira na lewe ni veivanua . . . me’u sovaraka vei ira na noqu cudru.” Ia e yalataka na Kalou: “Ni’u na cakava mo dou rogo ka vakacaucautaki vei ira na veimataqali kecega e vuravura, ni’u na vakalesui kemudou mai na nomudou veivakabobulataki.”—Sefanaia 3:1, 8, 20.
Saumi na Taro Vakaivolatabu:
2:13, 14—Na ‘domo’ cava ‘e tagi [“sere,” NW] tiko’ ena irusarusa ni koro o Ninive? Ena qai nodra itikotiko na manumanu kila kei na manumanu vuka o Ninive, na domo ena sere tiko e dusia na nodra sere na manumanu vuka, vaka kina na rorogo ni cagi ni curuma na katubaleka ni vale lala.
3:9—Na cava na “vosa savasava,” ena cavuti vakacava? Oqo na ka dina me baleta na Kalou e kune ena nona Vosa, na iVolatabu. E okati kina na ivakavuvuli kece vakaivolatabu. Eda cavuta ena noda vakabauta na ka dina, nida vakatavulica vakadodonu, kei na noda bulataka na loma ni Kalou.
Na Ka Eda Vulica:
1:8. Kena irairai nira vinakata e so ena gauna i Sefanaia me vakadonui ira na veimatanitu ra tu voleka, ra mani “vakaisulu e nai sulu ni kai tani.” Sa ka vakalialia dina ke ra saga tale ga o ira na qaravi Jiova ena gauna oqo mera muria nodra ivakaraitaki, oya mera saga mera muria na ivakarau ni bula ni vuravura!
1:12; 3:5, 16. A tala tiko ga na nona parofita o Jiova me tukuna vei ira na nona tamata na nona lewa. E cakava oqo dina ga ni levu na Jiu era sa muri lomadra tiko, ra qai sega ni kauaitaka na itukutuku—era sa vaka na waini sa cevata tu ena kena soko. Ni sa roro voleka mai na siga i Jiova, me ‘kua mada ga ni wadamele na ligada’ baleta na nodra sega ni kauai na tamata, meda gumatua tiko ga na tukuna na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou.
2:3. O Jiova ga ena vakabulai keda ena nona siga ni cudru. Me rawa nida vakadonui, da “vakasaqarai Jiova” ena noda vulica vinaka na nona Vosa, na iVolatabu; da masulaka na nona veidusimaki; kei na noda toro voleka vua. Meda “qara mada na yalododonu” nida muria na ivakarau ni bula savasava. Meda ‘vakasaqara tale ga na yalomalumalumu’ ena noda bucina na itovo oqori.
2:4-15; 3:1-5. Na siga ena vakatauca kina na nona lewa o Jiova, ena vakila o lotu ni veivanua vakarisito kei na veimatanitu era a vakararawataki ira na tamata ni Kalou, na ka ga a yaco vei Jerusalemi makawa kei ira na veimatanitu voleka. (Vakatakila 16:14, 16; 18:4-8) Meda tukuna tiko ga ena doudou na lewa ni Kalou.
3:8, 9. Nida waraka tiko na siga i Jiova, eda vakavakarau meda vakabulai nida vulica na vakayagataka na “vosa savasava” kei na noda ‘masuta na yaca ni Kalou,’ ena noda yalataki keda vua. Eda qaravi Jiova tale ga “e na lomavata” kei ira na nona tamata, da qai cabora vua na “madrali ni vakavinavinaka” me noda isolisoli.—Iperiu 13:15.
“Sa Kusa Sara Mai”
A lagata na daunisame: “Malua mada vakalailai, ena qai takali na tamata ca; io, ko na vakananuma na nona yasana, ia sa na yali kina ko koya.” (Same 37:10) Nida vakasamataka na parofisai me baleti Ninive ena ivola na Neumi, vaka kina o Papiloni kei na koro vukitani o Juta ena ivola na Apakuki, eda sega ni vakataratututaka ni na yaco dina na nona vosa na daunisame. Ia, ena vakacava na dede ni noda wawa tiko?
“Sa voleka mai na siga i Jiova na siga ka uasivi,” e kaya na Sefanaia 1:14. “Sa voleka mai, io sa kusa sara mai.” Na ivola na Sefanaia e vakaraitaka na noda rawa ni vakabulai ena siga oya, kei na ka meda cakava ena gauna oqo meda vakabulai kina. Io, “sa bula na vosa ni Kalou, ka kaukauwa.”—Iperiu 4:12.
[iYaloyalo ena tabana e 8]
A sega ni vakadaroya na lalaga vakaitamera ni koro o Ninive na yaco ni parofisai i Neumi
[Credit Line]
Randy Olson/National Geographic Image Collection