Wase Rua

Dua na Tama Kei Ira na Luvena Talaidredre

Aisea 1:2-9

1, 2. Vakamacalataka se ra mai talaidredre vakacava na luve i Jiova.

E QARAVI ira vinaka na luvena, me vaka ga ena cakava e dua na itubutubu dau loloma. Vica vata na yabaki e raica mera vakani vinaka, vakasulumi, qai vakavaletaki vinaka. Ke vinakati mera vakadodonutaki, ena cakava sara ga. Ia e dau cakava ga vakarauta; na levu ni veivakadodonutaki “ena veiganiti ga na kena iyacoyaco.” (Jeremaia 30:11, NW) Sa na mosi mada ga vua na tama dau loloma oqo nona cavuta: “Ka’u a susuga ka vakalevulevui ira na luvequ, ia ko ira, era sa vuki tani vei au.”​—Aisea 1:2b.

² Na gone talaidredre era cavuti e ke o ira na lewe i Juta. Na tama e rarawa vakalevu na Kalou o Jiova. Sa dua na ka vakaloloma! E vakabulabulataki ira na kai Jutia o Jiova, bau laveti ira cake tale ga mera uasivia na veimatanitu kece. Mani tukuni tale vei ira e muri ena gusu i Isikeli na parofita: “[Au] vakaisulutaki iko e nai sulu veivolavolai, ka vakaivavataki iko e na kuli ni babale, ka vauca vei iko na lineni matailalai, ka puloutaki iko e na pulou silika.” (Isikeli 16:10) Ia vakalevu ga, era sega ni doka na lewe i Juta na veika e cakava ena vukudra o Jiova. Era talaidredre ga se ra vukitani.

3. Na cava e kacivi lomalagi kina kei vuravura o Jiova me vakadinadinataka na vukitani i Juta?

³ E tiko na vuna vinaka e tekivutaka kina vaka oqo o Jiova na vosa e tauca vei ira na luvena talaidredre: “Dou rogoca, na lomalagi, ka vakatu daliga, na vuravura, ni sa kaya mai ko Jiova.” (Aisea 1:2a) Ena vica vata na senitiuri yani e liu, e vaka ga ni a rogoca o lomalagi kei vuravura na ivakasala tau vakamatata vei ira na Isireli me baleta na ca ni talaidredre. A kaya o Mosese: “Au sa kacivi lomalagi kei vuravura edaidai me kila e na vukumuni, ni kemuni na kawayali vakusakusa mai na vanua kemuni sa qalo-kosova na Joritani mo ni taukena.” (Vakarua 4:26) Ia oqo, ena gauna i Aisea, e kaciva o Jiova na lomalagi tawarairai kei na vuravura rairai me vakadinadinataka na vukitani i Juta.

4. Ena ituvaki oqo, e vakaraitaki koya kina vakacava o Jiova vei Juta?

⁴ Na ca ni ituvaki oya sa na sega tale ni vinakati kina na wereubiubi. Ia e tara na lomada qai ka ni vuli vei keda noda raica ni o Jiova e vakaraitaki koya vei Juta me vaka e dua na itubutubu dau loloma, sega ni vaka na turaga e voli ira. Eda raica e ke ni vaka e vakamasuti ira tiko nona tamata o Jiova me vaka na tama e mosi dina na yalona ni raica nodra lakosese na luvena. De dua e tarai ira sara ga e so na itubutubu e Juta na ituvaki leqataki oqo qai uqeti ira na ivakatautauvata oya. Ia sa vakarau oqo me cavuta o Jiova na lomana me baleti Juta.

Era Yalomatua Cake na Manumanu Lolovira

5. Erau duidui vakacava na bulumakau kei na asa mai vei ira na Isireli ena kena vakaraitaki na yalodina?

⁵ E kaya o Jiova ena gusu i Aisea: “Sa kila na nonai taukei na pulumokau, kei na asa na bai ni nona turaga: ia ko ira na Isireli, era sa sega ni kilai au; ko ira na noqu tamata, era sa sega ni nanumi au [se, “sega ni vakaraitaka na yalomatua,” NW].” (Aisea 1:3)a Erau manumanu kilai vinaka vei ira ena Tokalau e Loma na bulumakau kei na asa nira dau taurivaki ena cakacaka. Io, era na sega ni lecava o ira mada ga na lewe i Juta ni rau dau talairawarawa na manumanu lolovira oqo, e laurai tale ga vei rau ni rau kilai koya na kedrau itaukei. Ena tikina oqo, vakasamataka mada na ka e raica e matana e dua na dauvakadidike ni iVolatabu ni sa vakarau cava na siga ena dua na koro ena Tokalau e Loma: “Nira yaco ga yani na qelenimanumanu ina lomanibai ni koro, sa ra dui tawase sara. Na bulumakau yadua e kila vinaka se o cei na kena itaukei kei na sala i nona vale, e sega tale ga ni sese ni muria yani na sala qiqo e veigoleyaki e lomanikoro. Na asa li, e vakadodonu tu ga yani ina katuba, e curu sara ina ‘valenimanumanu i kena itaukei.’”

6. E laurai vakacava nodra sega ni yalomatua na lewe i Juta?

⁶ E sega ni vakatitiqataki ni ka ni veisiga na veika oqo ena gauna i Aisea, e matata kina vakasigalevu na ka e via vakabibitaka o Jiova: Ke kila vinaka e dua na manumanu lolovira se o cei na kena itaukei, kei na kena bai, na cava e nodra ulubale na Juta mera via biuti Jiova kina? Io, era sega sara ga “ni vakaraitaka na yalomatua.” E vaka ga nira sa lecava ni nodra tiko vinaka kei na nodra bula sara mada ga e vakatau vei Jiova. Sa ivakaraitaki dina ga ni yalololoma nida raica ni se tukuni ira tiko ga na Juta o Jiova mera “noqu tamata”!

7. Na cava e so na sala eda vakaraitaka kina nida doka na isolisoli i Jiova?

⁷ Meda kua gona ni yalowai ena noda sega ni doka na ka kece sa cakava vei keda o Jiova! Meda vakatotomuria ga na daunisame o Tevita ni a kaya: “Au na vakavinavinaka vei Jiova e na yaloqu taucoko; au na tukuna kecega na nomuni cakacaka e veivakurabuitaki.” (Same 9:1) Ena uqeti keda meda cakava oqo na noda vuli tiko ga meda kilai Jiova, ni tukuna na iVolatabu ni ‘ka e veivakayalomatuataki na kilai Koya sa Yalosavasava.’ (Vosa Vakaibalebale 9:10) Nida vakasamataka vakatitobu e veisiga na veivakalougatataki i Jiova, oqori ena vakavurea vei keda na yalo ni vakavinavinaka, eda na sega ni raica kina vakamamada na veika e cakava ena vukuda na Tamada vakalomalagi. (Kolosa 3:15) “O koya sa vakacabora na vakavinavinaka sa vakacaucautaki au,” e kaya o Jiova, “ia ko koya sa lewa vakavinaka na nonai valavala ka’u na vakaraitaka vua na bula sa mai vua na Kalou.”​—Same 50:23.

Beci Sara ga “na Yalosavasava i Isireli”

8. Na cava beka e rawa ni tukuni kina nira “matanitu ca” na lewe i Juta?

⁸ Tosoya tale o Aisea nona itukutuku ena vosa tau kaukaua oqo ina matanitu o Juta: “Ulei na matanitu ca, ko ira na tamata sa bitaki e na caka cala, na kawa ni valavala ca, na gone dauvakacaca: era sa biuti Jiova, era sa vakacudrui Koya na Yalosavasava i Isireli, era sa vuki tani tale.” (Aisea 1:4) Ni sa levu na cala, sa na rawa ni vaka na icolacola levu e veibikai. Ena gauna i Eparama, e taurivaka o Jiova na vosa “bibi sara” me tukuna na ivalavala ca i Sotoma kei Komora. (Vakatekivu 18:20, NW) Na tikina tale ga oqo sa vaka me laurai vei ira na lewe i Juta, ni kaya o Aisea nira sa “bitaki e na caka cala.” Kuria oya, e vakatokai ira tale ga mera “kawa ni valavala ca, na gone dauvakacaca.” Io, o ira na kai Jutia era vaka na gone lakosese. Era sa “vuki tani” se me vaka e vakadewataki ena New Revised Standard Version, era sa “veimecaki sara ga” kei na Tamadra.

9. Na cava beka na ibalebale ni vosa “na Yalosavasava i Isireli”?

⁹ Ena nodra muri sese tiko, era vakaraitaka kina na lewe i Juta nira beci koya sara ga “na Yalosavasava i Isireli.” Na cava beka na ibalebale ni iyatuvosa e kune vaka25 ena ivola i Aisea? Me dua e yalosavasava, e kena ibalebale ni na yalododonu, se sega ni vakamelei nona itovo. O Jiova e vinaka vakaoti nona yalosavasava. (Vakatakila 4:8) Era vakadreti ena tikina oqo na Isireli ena gauna kece era raica kina na vosa e ceuti tu ena veleti koula caliva e dau toka ena ivau ni ulu i koya na bete levu: “Sa nei Jiova na Savasava.” (Lako Yani 39:30, NW) O koya gona, ni cavuti Jiova o Aisea me “Yalosavasava i Isireli,” e via vakaraitaka ga na kena sa rui torosobu na ivalavala ca i Juta. Me cava tale, nira beca sara tiko ga na tamata talaidredre oqo na ivakaro a tau vei ira na nodra qase: “Mo ni vakasavasavataki kemuni, mo ni savasava; ni’u sa savasava”!​—Vunau ni Soro 11:44.

10. Eda na qarauna vakacava meda kua ni beci koya “na Yalosavasava i Isireli”?

¹⁰ Mera qarauna sara na lotu vaKarisito nikua mera kua ni muria na ivakaraitaki i Juta ni a beca “na Yalosavasava i Isireli.” E dodonu mera vakatotomuri Jiova ena nona savasava. (1 Pita 1:15, 16) E bibi tale ga mera “cata na ka ca.” (Same 97:10) Na ivalavala dukadukali me vaka na veidauci, qaravi matakau, butako, kei na mateni e rawa ni vakadukadukalitaka na ivavakoso vakarisito. Oya na vuna era vakasivoi kina mai na ivavakoso o ira na bese ni muduka na ivalavala vaka oqo. Kena itinitini, era na sega ni rawata na veivakalougatataki ni Matanitu ni Kalou o ira na muria tiko ga na ivalavala tawakilikili ra qai sega ni veivutunitaka. Io, na ivalavala ca kece vaka oya e beci sara ga kina “na Yalosavasava i Isireli.”​—Roma 1:26, 27; 1 Korinica 5:6-11; 6:9, 10.

Tauvimate Mai Uluna Ina Qeteqete ni Yavana

11, 12. (a) Vakamacalataka na ituvaki ca i Juta. (b) Na cava meda kua kina ni via lomani Juta?

¹¹ Tarava oya nona saga o Aisea me uqeti ira na lewe i Juta mera lialiaci ena nona dusia vei ira na levu ni mate sa takavi ira tu. E kaya: “E na cava mo dou yaviti tale kina? dou na vuki tikoga”? E vaka sara ga ni tarogi ira tiko o Aisea: ‘Dou sega ni oca ena levu ni nomudou rarawa? Na cava mo dou sureta tale tiko kina na leqa ena nomudou talaidredre?’ Kaya tale o Aisea: “Sa mate taucoko na ulumu, ka sa malumalumu taucoko na lomamu. Mai na qeteqete ni yavamu ka cavaraka sara ki na ulumu sa sega kina na tikimu e bula.” (Aisea 1:5, 6a) Sa takavi Juta tu na mate ca qai vakasisila​—e tauvimate vakayalo mai na uluna me yacova na qeteqete ni yavana. Sa dua na ituvaki ririkotaki sara!

¹² Vakaevei, meda lomani Juta beka? Sega! Vica na senitiuri yani e liu, era a vakaroti na lewe i Isireli kece ni na tau na kuita ke ra talaidredre. So na ka e tukuni vei ira e vaka oqo: “Ena yavita na durumuni kei na yavamuni ko Jiova, e na bo rarawa sa sega ni vakabulai rawa, mai na qeteqete ni yavamuni ka cavaraka na buradelamuni.” (Vakarua 28:35) Ena dua na kena vakasama, e rawa nida kaya ni sa vakila sara tiko ga o Juta na ca ni nona via vakauyalona. Ia ke ra talairawarawa wale ga na lewe i Juta vei Jiova, ke a sega ni yacovi ira na ca kece oqo.

13, 14. (a) Na mavoa cava soti e kune tu vei Juta? (b) E liaca beka o Juta na ca ni nona talaidredre mai na ka rarawa e bikai koya tu?

¹³ Kuria tale o Aisea nona vakamacalataka na ituvaki vakaloloma kei Juta: “Sa mavoa ga, a sa dabuiloa, a sa bona [se, “drakulu,” NW] tikoga: sa sega ni bobo, se viviraki, se lumuti e nai lumu.” (Aisea 1:6b) E tolu na mataqali mavoa e cavuta e ke na parofita: na mavoa (me vaka e lautava ena iseleiwau se isele), na dabuiloa (me vaka na we ni kuita), kei na drakulu (na lewe e dradrakulukulu e vaka me sega ni mavo rawa). Na vakasama e cauraki e ke e baleta tiko e dua e totogitaki vakaca sara, ni sega ni dro bula e dua na tikiniyagona mai na mavoa. Sa tu ena ituvaki leqataki dina o Juta.

¹⁴ E uqeti Juta beka na ituvaki vakaloloma e tu kina me lesu vei Jiova? Sega sara! O Juta e vakataki koya na dau talaidredre e cavuti ena Vosa Vakaibalebale 29:1: “O koya sa dauvunauci ia sa vakadomoqataki koya, ena vakarusai vakasauri, ka sega na ka me bula kina.” Kena irairai ni sa na sega ni vakabulai rawa na matanitu. Me vaka e kaya o Aisea, na nona mavoa “sa sega ni bobo, se viviraki, se lumuti e nai lumu.”b O Juta e sa vaka tu na mavoa levu tawamavo rawa e sega ni vadretitaki.

15. Ena sala cava soti eda na taqomaki keda kina mai na tauvimate vakayalo?

¹⁵ Na kedra ituvaki na lewe i Juta, eda vulica kina ni bibi meda taqomaki keda mai na tauvimate vakayalo. Me vaka ga na tauvimate vakayago, na mate oya e rawa ni takava e dua ga vei keda. O cei li me sega ni vure e lomana na gagadre vakayago? E rawa ni vakawakana e lomada na kocokoco kei na gadreva na lasa vakalialia. O koya gona, e bibi meda vakavulici keda meda dau “cata sara na ka ca” da qai “kabita sara na ka vinaka.” (Roma 12:9) E bibi tale ga meda bucina na vua ni yalo tabu ni Kalou ena noda bula e veisiga. (Kalatia 5:22, 23) Nida cakava oqori, ena sega ni tarai keda na mate ca a takavi Juta​—oya na tauvimate vakayalo mai na uluna ina qeteqete ni yavana.

Na Vanua Lala

16. (a) E vakamacalataka vakacava o Aisea na ituvaki e tu kina na veivanua kei Juta? (b) Na cava era kaya kina e so ni vosa oqo a rairai cavuti ena gauna e veiliutaki kina o Easi, ia na cava eda rawa ni kaya kina?

¹⁶ E biuta toka o Aisea nona vakatautauvata me baleta na veiqaravi vakavuniwai, a goleva sara na ituvaki e tu kina na veivanua kei Juta. E vaka ga ni raica sobu tu yani e dua na bucanivalu nona kaya: “A nomudou vanua sa lala; a nomudou veikoro sa kama e na bukawaqa; ko ira na kai tani era sa kania na nomudou veiwere e na matamudou, a sa lala didi me vaka ni sa dauvukica ko ira na kai tani.” (Aisea 1:7) De ra kune beka na vosa oqo ena itekitekivu ni ivola i Aisea, ia era kaya na vuku, ni a rairai cavuta oya na parofita ni sa voleka ni cava nona cakacaka, de dua e donuya na veiliutaki i Easi na tui ca. Era kaya ni sa rui sautu na gauna e veiliutaki kina o Usaia, ena veicalati kei na ivakamacala sega ni rogo vinaka oqo. E sega dina ni kilai se ra a volai se sega ena kedra ituvatuva sara ga era yaco veitaravi kina na veika era volai ena ivola i Aisea. Ia, e vaka e parofisai tiko o Aisea ena nona kaya ni sa lala na vanua. Nona cavuta na vosa e cake o Aisea, de dua e taurivaka sara tiko ga e dua na ivakarau ni volavola e kune ena so tale na tikina ena iVolatabu​—oya na vakamacalataki ni ka e se bera ni yaco me vaka sara ga ni sa yaco oti, e vakabibitaki tiko kina ni parofisai oya ena sega sara ni daro.​—Vakatauvatana Vakatakila 11:15.

17. Na cava mera kua ni kurabuitaka kina na lewe i Juta na ivakamacala vakaparofisai me baleta na veivakalalai?

¹⁷ Se mani cava na kena dina, mera kua ga ni kurabuitaka na tamata domoqa dau talaidredre oqo na ivakamacala vakaparofisai oya me baleta na vakalalai i Juta. Vica vata na senitiuri yani e liu, e vakasalataki ira o Jiova ena ka ena yaco kevaka era talaidredre. A kaya: “Au na vakarusa talega na vanua: a ra na kurabui kina ko ira na nomudou meca era tiko kina. Ia ka’u na vakasesei kemudou ki na veimatanitu, ka ucuna nai seleiwau me muri kemudou: ia na nomudou vanua ena lekutu wale, ka na lala na nomudou veikoro.”​—Vunau ni Soro 26:32, 33; 1 Tui 9:6-8.

18-20. A vakayacori e naica na Aisea 1:7, 8, ia ena sala cava e vakatara kina o Jiova mera “vo tiko e le vica” ena gauna oqo?

¹⁸ Kena irairai ni vakayacori na vosa ni Aisea 1:7, 8 nira sa kabakoro na kai Asiria qai rusa kina o Isireli, e vakilai tale ga e Juta na vakacaca levu kei na rarawa. (2 Tui 17:5, 18; 18:11, 13; 2 Veigauna 29:8, 9) Ia a sega ni qeavu vakadua o Juta. E kaya o Aisea: “Ka sa biu tu na goneyalewa ni Saioni me vaka na vale bola e na were-ni-vaini, me vaka nai cili e na loga ni kiukaba, me vaka na koro sa kabai.”​—Aisea 1:8.

¹⁹ Ena lomaloma ni vanua e vakacacani, ena duri tu ga kina “na goneyalewa ni Saioni,” o Jerusalemi. Ia ena malumalumu wale na kena irairai​—e vaka na valebolabola ena werenivaini se vaka na icili nei koya e vakatawa ena loga ni kiukaba. Ni soko sobu ena uciwai na Naile, e lesu tale nona vakasama e dua na vuku ni ika19 ni senitiuri ina vosa i Aisea ni raica na valebolabola vaka oya, e kaya ni kedra irairai e vaka ga na “bai malumu ni sa liwa mai na tokalau.” Mai Juta, ni sa cava na tatamusuki, sa ra qai dau vakabalei mera kasura na valebolabola vaka oqo. Ia se mani malumalumu vakacava na irairai kei Jerusalemi ni sa wavu tu na mataivalu qaqa sara kei Asiria, ena bula ga o koya.

²⁰ E tinia sara o Aisea na parofisai oqo: “Kevaka sa sega ni lewa ko Jiova ni lewe vuqa me vo tiko e le vica vei keda, eda sa qai vakataki Sotoma, eda sa qai vakataki Komora.” (Aisea 1:9)c Ni sa wavu tu na mataivalu qaqa sara kei Asiria, sa na qai yavala o Jiova me vukei Juta. Ena sega ni qeavu vakadua o Juta me vakataki Sotoma kei Komora. Ena bula tiko ga.

21. Ni sa vakarusai Jerusalemi o Papiloni, na cava e vakatara kina o Jiova mera “vo tiko e le vica”?

²¹ Oti tale e 100 na yabaki vakacaca, sa baci tu ena itutu ririkotaki o Juta. Era se sega ni vuli ga na lewenivanua mai na itotogi e tauca o Asiria. “Era a vakalialiai ira nai talatala ni Kalou, ka beca na nona vosa, ka vakacacani ira na nona parofita.” Sa qai “tubu kina na cudru i Jiova vei ira na nona tamata, ka sa dredre me ra vakabulai.” (2 Veigauna 36:16) A ravuti Juta na Tui Papiloni o Nepukanesa, ia ena ravuravu oqo, sa sega ni vo e dua “na vale bola e na were-ni-vaini.” Bau vakarusai mada ga o Jerusalemi. (2 Veigauna 36:17-21) Ia e vakatara o Jiova me “vo tiko e le vica.” E dina ni kau vakabobula i vanuatani o Juta me 70 na yabaki, a vakadeitaka ga o Jiova ni na bula tiko ga na matanitu, vakauasivi na iyatukawa i Tevita ena cadra mai kina na Mesaia yalataki.

22, 23. Ena imatai ni senitiuri, na cava e vakatara kina o Jiova mera “vo tiko e le vica”?

²² Ena imatai ni senitiuri, sa qai sotava kina o Isireli na iotioti ni leqa levu me tarai koya ena nona wili tu me matanitu e veiyalayalati kei na Kalou. Ni sa vakatakila o Jisu ni o koya na Mesaia yalataki, e cakitaki koya ga na matanitu, qai kena itinitini, e cakitaki ira o Jiova. (Maciu 21:43; 23:37-39; Joni 1:11) Kena ibalebale beka oqo ni sa na sega tale ni dua na matanitu digitaki i Jiova e vuravura? Sega. E vakaraitaka na yapositolo o Paula ni se vo tale me vakayacori na parofisai ena Aisea 1:9. Ni cavuta lesu na veika e volai ena iVolatabu na Septuagint, sa qai vola: “Me vaka talega na ka sa kaya eliu ko Aisea, kevaka ka sega ni dua na kawa sa vakalaiva vei keda ko Jiova ni lewe vuqa, eda sa vakataki Sotoma, eda sa tautauvata talega kei Komora.”​—Roma 9:29.

²³ O ira na bula ena ravuravu oya era lotu vaKarisito lumuti, era vakabauti Jisu Karisito. Taumada, o ira oqo era Jiu vakabauta. E muri, sa ra qai tomani ira na kai Matanitu Tani era vakabauta. Era mai umani vata mera Isireli vou, oya “na Isireli ni Kalou.” (Kalatia 6:16; Roma 2:29) Na “kawa” oqo a bula ni sa vakarusai na ivakarau ni veika vakajiu ena yabaki 70 S.K. Io, era se tiko vata ga kei keda edaidai “na Isireli ni Kalou.” Sa ra mai veitomani kei ira e vica na milioni mai na veimatanitu era “[i]soqosoqo levu sara, e sega e dua na tamata e wilika rawa, mai na veivanua kece, kei na veimataqali, kei na veimatanitu, kei na duivosavosa.”​—Vakatakila 7:9.

24. Na cava mera vakasamataka vinaka na tamata kece ke ra vinakata mera bula mai na gauna vakadomobula duadua ena tara na kawatamata?

²⁴ Sa na vakarau raica na vuravura oqo na ivalu ni Amaketoni. (Vakatakila 16:14, 16) E dina ni levu cake sara na kena vakadomobula mai na ravuravu i Asiria kei Papiloni vei Juta, e levu cake tale ga ena ravuravu i Roma vei Jutia ena 70 S.K., era na tiko ga e so era na bula. (Vakatakila 7:14) Sa rui bibi kina meda vakasamataka sara vakavinaka na vosa i Aisea vei Juta! A vu ni bula oqo vei ira na tamata yalodina ena gauna oya. Ena rawa tale ga ni vu ni nodra bula na tamata vakabauta nikua.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 20]

Ena sega ni laladidi tawamudu o Juta me vakataki Sotoma kei Komora