Era Dauveiyaloni na iVakadinadina i Jiova e Niusiladi?

Ena ika21 ni Okotova 1940, e okati ira na iVakadinadina i Jiova na matanitu o Niusiladi mera isoqosoqo dauveivorati qai vakavuleqa vei ira na lewenivanua. Na veika e yaco qori era lai sotava kina na iVakadinadina i Jiova e levu sara na ituvaki dredre, ia era sega ni yalolailai. Kena ivakaraitaki, era soqoni tiko ga dina ni rawa nira vesu se curumi vakaukaua na nodra vale.

E dua na tacida yalewa ekea o Mary Clarke, e sega ni tiko ena dina o watina o Andy. E raica rawa o Andy na nona yaloqaqa tiko ga o watina me tiko ena soqoni, dina ga ni na rawa ni vesu. Ni lomaleqataki watina vakalevu, sa qai dau tomani koya ena soqoni. Qo na ka e qai kaya vei Mary, “Ke ratou vesuki iko, me ratou na vesuki au tale ga. Tekivu mai na gauna qori, sa dau tomani Mary ena soqoni kece. Toso na gauna, e lai papitaiso tale ga. Me vakataki Mary, e levu na iVakadinadina i Jiova e Niusiladi era yaloqaqa tiko ga dina ga nira tusaqati ena iKarua ni iValu Levu.

Yalodina Nira Vesu

Dua na siga ni vunau tiko e veivale o John Murray e yabaki 78, era qai vesuki koya na ovisa. E mani totogitaki koya na mataveilewai ni tokona tiko e dua na isoqosoqo dauveivorati. Era qai mai veilewaitaki tale ga e levu na iVakadinadina i Jiova. Eso era totogitaki vakailavo, so tale era vesu me tolu na vula.

Era sega ni via curu ena mataivalu na iVakadinadina i Jiova ena vuku ni nodra lewaeloma e vakavulici vakaivolatabu. (Aisea 2:4) Era sotava kina e levu na ituvaki dredre ena gauna era kacivi kina mera curu ena mataivalu. Era vesu kina e 80 na iVakadinadina i Jiova ena gauna ni ivalu. Era vakararawataki qai sivia na batabata ni draki, ia ra qaravi Jiova tiko ga ena marau na tacida.

Era tuvanaka totolo sara na iVakadinadina i Jiova era vesu tu na soqoni kei na cakacaka vakavunau. Me vaka ga e dua na ivavakoso, e caka e veimacawa na soqoni, qai tuvanaki na cakacaka vakavunau vei ira na vo ni kaivesu. E vakadonui mada ga me caka na nodra soqo ni tabacakacaka e valeniveivesu, ia me yadravi tu. Era mai vulica kina eso na kaivesu na ka dina, era mani papitaiso.

O Bruce na luvedrau gone duadua o Mary kei Andy, rau cavuti mai liu, e raica na nona vesu me dua na sala vinaka me vulica kina e levu na ka ena iVolatabu. E kaya, “Vei au na noqu vesu, e vaka ga niu lai vuli. Niu rawa ni veivosaki kei ira na matua vakayalo, qai levu sara na ka au vulica mai vei ira.”

Ena 1944, e vinakata na matanitu me sereki ira eso era vesu tu. Era sega ni vakadonuya qori na vakailesilesi ni mataivalu. Era kaya ke ra sereki na iVakadinadina i Jiova, era na tomana tale na nodra vunau. Qo na ka era vola: “Ke mani vakalailaitaki mada ga na nodra vunau ena gauna era vesu kina, era na gugumatua tiko ga.”

Era Sega ni Vakavuleqa

Ena vuku ni vakatatabu, eso na lewenivanua era via kila e levu tale na ka me baleti ira na iVakadinadina i Jiova. Ni toso na gauna, era qai kila e levu nira sega ni dau vakavuleqa na iVakadinadina i Jiova. Era dau veiyaloni qai duavata. E qai tubu kina na kedra iwiliwili na iVakadinadina i Jiova e Niusiladi mai na 320 ena 1939 ina 536 ina 1945!

Era mai raica tale ga eso na vakailesilesi ni cala na ka e caka vei ira eso na iVakadinadina i Jiova. Ni oti na nona mai dikeva e dua na turaganilewa na veika e beitaki kina e dua na tacida tagane ni vunau tiko, e talaca na nona kisi. Qo na ka e kaya: “Mai na veika mada ga au kila me baleta na lawa, au sega sara ga ni taura rawa na vuna e okati kina me basulawa na kena veisoliyaki na iVolatabu.”

Na gauna e mai vakadonui tale kina na noda cakacaka ni oti na ivalu, era sa qai gu ga na tacida nira vunautaka na Matanitu ni Kalou. Qo na ka e sa qai vola na valenivolavola ni tabana e Niusiladi vei ira kece na ivavakoso ena 1945: “Moni dau tauca vakamatau na nomuni vosa, moni dau veikauaitaki qai yalovinaka vei ira na tamata kece. Moni dau qarauna moni kua ni dau vakavu veileti se veiba. Moni nanuma ni levu na lewenivanua eda sotava era vakabauta tu na veika e vakatavulici ena nodra lotu, ra qai muria. . . . Ia e levu vei ira qori era nona ‘sipi’ na Turaga meda vukei ira mera mai kilai Jiova kei na nona matanitu.”

Nikua era gumatua tiko na iVakadinadina i Jiova e Niusiladi mera wasea na ka e kaya na iVolatabu vei ira na lewenivanua kei na turisi. Kena ivakaraitaki, ena vica ga na aua ratou vunau kina e va na iVakadinadina e Turangi vei ira na 67 na turisi mai na 17 na matanitu!

Era mai vakadinadinataka gona na lewenivanua e Niusiladi nira dauveiyaloni na iVakadinadina i Jiova, era mareqeta na ka era vulica ena iVolatabu ra qai muria. Ena veiyabaki, era papitaiso e vicavata na drau mera iVakadinadina i Jiova. Me yacova mai na 2019, era sa qaravi Jiova tiko ena marau e Niusiladi e sivia e 14,000 na udolu na iVakadinadina i Jiova.