iCina ni Botonisauloa

E nunu ravita voli na batilili e dua na daununu, mani raica sara ni curuqara toka e dua na kuitanu e rauta ni 60 na sedimita na kena balavu. Ia vovoleka me sega ni laurai, ni via roka vata ga na yagona kei na roka dravudravu karakarawa ni vanua e koto kina. Ni toso voleka yani na daununu, e totolo ga ni vukica na rokana na kuitanu me damudamu kata. Ia, ni vakasukasuka o daununu, se baci vukica tale na rokana na kuitanu me vaka ga e liu. O dau vaqaqa se rawa vakacava vua na kuitanu me veivukiyaka na rokana, okati kina e so tale na mataqali kuita dina?

E vu vakatabakidua ina chromatophore​—na sela ni iboro ni yago. Ni yavala na nave ni kuita, e lai veiveisau kina na lelevu ni sela, oqo na ka e vakavuna na veivukiyaki ni rokadra.

Ia, me ikuri ni nodra veivukiyaka na rokadra, e levu tale ga na mataqali kuita e rawa nira bulia na nodra rarama, ena gaunisala vata e buli rarama kina na dikedike e dau waqa ena bogi. Nida raici ira na kuita vaka oqo, vaka kina e so tale na ika ni waitui​—mai na ura ina dumudumukuro​—e vaka era waqa tu. Oqo e vu mai na cakacaka ni wai e kune ena sela e vakatokai na photocyte, qai tiko tale ga na nodra gacagaca e yacana na photophore, e rawa ni vakacila rarama. Dua tale na ka e rawa ni vakavuna na waqa tu ni kedra irairai, oya na nodra cakacaka na manumanu midimidi (bacteria) era lumilumisa ra qai bula ena kuita se ika vaka oqo.

Me baleta na sela sa cavuti oti, kei na gacagaca e yacana na photophore, e tiko ruarua vei rau na wai na luciferin. Ni veiwaki na wai oqo kei na cagi bulabula na oxygen kei na dua vei ira na enzyme, e vure kina na rarama e roka drokadroka karakarawa. So na gacagaca e vakacila rarama vaka oqo, e kaya na ivola na Scientific American, “e vereverea sara, ni vaka sara ga e tu na kena iloilo me raica vinaka kina na ka, e rawa ni veiraurautaka na roka e vakayagataka, e rawa sara tale ga ni waqaboko. Vei ira li na kuita e tiko ruarua vei ira na sela ni iboro ni yago kei na gacagaca ni vakacila rarama, e sega wale ga nira veivukiyaka na rokadra e rawa tale ga nira lewa na levu ni rarama mera vakacila.”

O ira na vo ni kabula e waitui e vu ni waqa ni kedra irairai na manumanu midimidi, era dau taqomaki ira na manumanu midimidi oqo ena tikiniyagodra e rawa ni buli rarama qai drodrova vakalevu na dra. Oqo sara ga na ka era kania mera bula vinaka kina. Na nodra vakani oqo e via vaka nira saumi mera vakacila rarama, e rawa gona ni tukuni ni o ira na kabula e waitui era taqomaki ira na manumanu midimidi lumilumisa oqo era “saumi bili ni icina tiko.”

[iTaba ni Credit Line ena tabana e 15]

Inset: Courtesy Jeffrey Jeffords/www.divegallery.com

© David Nicholson/Lepus/Photo Researchers, Inc.