Venda Shikpɔŋ Ni Woɔ Yibii lɛ
AFII nyɔŋma ni eho nɛɛ lɛ, mi kɛ miŋa etsu nii akɛ be-fɛɛ sanekpakpa shiɛlɔi yɛ Vendabii lɛ ateŋ. Vendabii yɛ Limpopo Faa lɛ naa, yɛ South Africa maŋ lɛ kooyigbɛ, ni gbɔmɛi ni jɛ akutsei srɔtoi amli ni fo Limpopo lɛ yɛ afii ohai abɔ ni eho lɛ mli lɛ ji mɛi ni yɔɔ amɛmaŋ lɛ mli. Vendabii lɛ ekomɛi kɛɔ akɛ amɛ blematsɛmɛi lɛ bahi jɛmɛ afii 1,000 ni eho nɛ.
Lɛɛlɛŋ, tsutsu ko lɛ, nɛkɛ kpokpaa nɛɛ fata Mapungubwe Maŋtsɛyeli lɛ ni ji maŋ ko ni ná hiɛyaa etsɛ lɛ he. No mli lɛ, eji South Africa klɛŋklɛŋ maŋ wulu ni kwɛɔ jɔɔ wulu ni kã Limpopo Faa lɛ naa lɛ nɔ kɛjɛɔ Botswana yɛ anaigbɛ kɛmiiya Mozambique yɛ bokagbɛ. Kɛjɛ aaafee afii 900 Ŋ.B. kɛyashi afi 1100 Ŋ.B. lɛ, Mapungubwe haa Arabia jarayelɔi shwuɔ wu, nuŋshwuɔ kooloi ahewoji, akɔɔble, kɛ shikatsuru po. Atsa shi ni ana nibii ni agbɔ fɛfɛji ni akɛ shikatsuru ekpa he yɛ gɔŋkpɔ ni ji odehei afuuhe ni atsɛɔ jɛmɛ akɛ Mapungubwe lɛ mli. Ɛnsaiklopedia ko susu akɛ, enɛɛmɛi fata “shishijee nibii ni ana ni tsɔɔ akɛ atsaa shikatsuru yɛ Afrika wuoyigbɛ” lɛ ahe.
Atsaaa shikatsuru yɛ biɛ dɔŋŋ. Ŋmɛnɛ, ale Vendabii ashikpɔŋ lɛ waa yɛ bɔ ni ewoɔ nii babaoo lɛ hewɔ. Aduawai tamɔ pɛya, akwadu, maŋo, kɛ gowa woɔ waa yɛ jɔɔ koo kɛ emli tsei kɛ amɛnɔ baa ŋmɔŋ ni yɔɔ Soutpansberg Gɔji lɛ wuoyigbɛ lɛ. Kɛfata ŋmɛi tamɔ pecan kɛ macadamia ahe lɛ, yelibaai babaoo hu woɔ yɛ jɛmɛ. Nɔ ni fata enɛɛmɛi ahe ji koo mli muroho lɛ, ni ŋɔɔmɔ tamɔ spinach, ni gbɔmɛi ni yɔɔ jɛmɛ lɛ sumɔɔ waa diɛŋtsɛ lɛ.
Vendabii lɛ sumɔɔ toiŋjɔlɛ, ni amɛfeɔ mɔ gbɔ hu. Ákɛ shiatsɛ ko aaagbe wuɔ eha gbɔ ko ni akpaaa lɛ gbɛ lɛ ji nɔ ko ni afɔɔ feemɔ waa diɛŋtsɛ. Akɛ vhuswa, ni ji maŋbii lɛ aniyenii titri ni anáa kɛjɛɔ abele mli lɛ yeɔ wuɔloo nɛɛ. Yɛ saramɔ lɛ sɛɛ lɛ, shiatsɛ lɛ yajieɔ gbɔ lɛ gbɛ kɛyaa shɔŋŋ fioo. Enɛ ji kusum ni afeɔ ni akɛjieɔ bulɛ kpo atsɔɔ gbɔ. Atsɔɔ gbekɛbii bɔ ni aŋaa saralɔi yɛ bulɛ gbɛ nɔ, kɛtsɔ shikotomɔ kɛ nine ni afɔ̃ɔ afɔ̃ɔ nine kroko lɛ nɔ lɛ nɔ. Obaana Venda yei enyɔ komɛi ni miiŋa amɛhe yɛ kusum gbɛ nɔ yɛ baafa nɛɛ mli.
Wiemɔ ko ni Wa
Gbɔmɛi ni jɛ Europa gbɛ lɛ nyɛɛɛ akase Venda wiemɔ lɛ oya. Naagba kome ni yɔɔ he ji akɛ, aspɛleɔ wiemɔi lɛ babaoo yɛ gbɛ kome too lɛ nɔŋŋ nɔ, shi atsɛɔ yɛ gbɛ̀i srɔtoi anɔ. Be ko beni mihaa Biblia mli wiemɔ ko yɛ Venda Yehowa Odasefoi asafo ko mli lɛ, miibɔ mɔdɛŋ ni mawo toibolɔi lɛ hewalɛ koni amɛwie amɛtsɔɔ mɔ fɛɛ mɔ. Toibolɔi lɛ ateŋ mɔ ko nyɛɛɛ atsĩ ŋmɔlɔ ni efĩ lɛ lɛ naa, ejaakɛ mikɛɛ akɛ “wao kɛ wao” yɛ nɔ̃ najiaŋ ni makɛɛ “gbɔmɔ kɛ gbɔmɔ” moŋ lɛ.
Klɛŋklɛŋ beni mibɔ mɔdɛŋ akɛ mawie Venda wiemɔ lɛ yɛ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ mli lɛ, Venda oblayoo ko here nɔ akɛ: “Minuuu Blɔfo.” Misusu akɛ miiwie Venda kpakpa ko, shi yoo lɛ susu akɛ Blɔfo moŋ miwieɔ lɛ! Be kroko beni mitee shia ko mli lɛ, mibi gbekɛ ko ni etsɛ weku yitso lɛ eha mi. Atsɛɔ weku yitso yɛ Venda wiemɔ mli akɛ thoʹho. Minaa tɛ shi ni mikɛɛ thohoʹ, ni tsɔɔ akɛ miibi koni aha mikɛ aduŋ ni yɔɔ shia lɛ awie! Tɔ̃mɔi ni tamɔ enɛ je minijiaŋ wui, shi akɛni mimia mihiɛ hewɔ lɛ, mi kɛ miŋa fɛɛ nyɛɔ wɔkɛ mɛi gbaa sane bɔ ni sa yɛ Venda wiemɔ mli.
Mumɔŋ Yibiiwoo
Venda shikpɔŋ lɛ miiwo yibii yɛ mumɔŋ. Yɛ afi 1950 afii lɛ amli lɛ, ato Yehowa Odasefoi asafo lɛ shishi yɛ gbɛfãlɔi, ni ji mɛi ni ejɛ maji ni bɛŋkɛ ni eba nitsumɔ yɛ akɔɔble tsaa ni yɔɔ Messina maŋ lɛ mli lɛ ateŋ. Ekãa ni amɛkɛtsuɔ nii lɛ ha Vendabii babaoo le Biblia mli anɔkwalei lɛ. Afii nyɔŋma sɛɛ lɛ, Odasefoi akuu ko ni ji Vendabii lɛ fee kpeei yɛ mɛi ashiai amli yɛ Sibasa maŋ lɛ mli.
Bɔni afee ni awo hiɛyaa ni baa lɛ foi lɛ, Buu Mɔɔ Asafo lɛ nitsumɔhe nine ni yɔɔ South Africa lɛ tsu be-fɛɛ sanekpakpa shiɛlɔi kɛtee shikpɔŋkuku ni woɔ yibii waa nɛɛ mli. Etsɛɛɛ kɛkɛ ni Sibasa kuu lɛ da, ni ebatsɔ asafo agbo. No mli lɛ, afeɔ Kristofoi akpeei lɛ yɛ skultsũ ko mli. Shi kɛlɛ, yɛ Yehowa Odasefoi ni yɔɔ Pietersburg akutso ni ji he ko ni kɛ wuoyigbɛ jɛkɛmɔ shɛɔ kilomitai 160 lɛ ayelikɛbuamɔ naa lɛ, ama Maŋtsɛyeli Asa ko yɛ Thohoyandou, ni ji maŋ ko ni bɛŋkɛ lɛ mli.
Gbɔmɛi ni wieɔ Venda wiemɔ ni yɔɔ South Africa kooyigbɛ lɛ ayifalɛ fe 500,000. Beni aje Maŋtsɛyeli shiɛmɔ nitsumɔ lɛ shishi yɛ afi 1950 afii lɛ amli lɛ, no mli lɛ abɛ Odasefoi ni ji Vendabii. Amrɔ nɛɛ ayɛ gbɔmɛi ni fa fe 150. Shi hei babaoo yɛ ni atsuko amɛ mli nii, ni nitsumɔi babaoo yɛ ni abaatsu hu. Yɛ afi 1989 mli lɛ wɔbɔi Venda akrowa ni atsɛɔ jɛmɛ akɛ Hamutsha lɛ saramɔ. No mli lɛ, Odasefonyo kome pɛ yɔɔ jɛmɛ. Amrɔ nɛɛ Maŋtsɛyeli jajelɔi fe 40 yɛ nakai akrowa lɛ. Wɔbɛ dekã kwraa kɛmiigbe Maŋtsɛyeli Asa ni wɔmaa lɛ naa, shikome ekoŋŋ lɛ, wɔmiida shi yɛ yelikɛbuamɔ ni Odasefoi ni yɔɔ Pietersburg asafoi lɛ amli lɛ kɛhaa lɛ hewɔ, kɛ shika ni nyɛmimɛi ni yɔɔ hei ni shihilɛ lɛ hi saŋŋ yɛ jɛmɛ lɛ kɛyeɔ kɛbuaa lɛ.
Wɔhiɔ shi yɛ lɔle (lɔle bibioo ni tsũ tsa nɔ) lɛ mli yɛ ŋmɔ ko mli. Akɛni wɔhaa wɔshihilɛ feɔ mlɛo hewɔ lɛ, wɔnáa be babaoo wɔkɛ sanekpakpa lɛ yahaa gbɔmɛi ni yɔɔ jɛmɛ lɛ. (Marko 13:10) Nɔ ni ejɛ mli eba ji akɛ, ajɔɔ wɔ babaoo kɛ hegbɛ ni wɔná kɛmiiye kɛmiibua mɛi pii koni amɛjɔɔ amɛwala nɔ amɛha Yehowa Nyɔŋmɔ. Enɛ he nɔkwɛmɔnɔ kome ji nuu ko ni atsɛɔ lɛ Michael lɛ, mɔ ni na Obaanyɛ Ohi Shi Kɛya Naanɔ yɛ Paradeiso yɛ Shikpɔŋ Nɔ wolo lɛ yɛ enaanyo ko shia lɛ.a Ebɔi kanemɔ nɔŋŋ kɛkɛ ni eyɔse anɔkwale lɛ amrɔ nɔŋŋ. No hewɔ lɛ, eŋma Buu Mɔɔ Asafo lɛ wolo koni amaje lɛ Biblia he woji babaoo. Yɛ ewolo lɛ mli lɛ, Michael tsɔɔ mli akɛ, nyɛsɛɛ nɛɛ abaptisi lɛ akɛ Apostɔlik sɔlemɔ ni yɔɔ jɛmɛ lɛ mlinyo. Etsa nɔ akɛ: “Mina akɛ minyiɛ gbɛ ni ejaaa lɛ nɔ kɛmiibote Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ mli. Mikpɛ miyiŋ akɛ, matsɔ nyɛteŋ mɔ kome, shi mileee gbɛ ni matsɔ nɔ mafee nakai.” Kɛkɛ ni ekɛ edrɛs maje, ni ebi koni atsu Yehowa Odasefoi lɛ ateŋ mɔ ko kɛba ni ebaye ebua lɛ. Minyɛ mina he ni Michael yɔɔ, ni mikɛ lɛ je shia Biblia mli nikasemɔ shishi. Ŋmɛnɛ, eji Odasefonyo ni abaptisi lɛ ni miisɔmɔ Yehowa yɛ anɔkwayeli mli.
Yɛ December 1997 mli lɛ, wɔtee Yehowa Odasefoi “Nyɔŋmɔ Wiemɔ Mli Hemɔkɛyeli” Kpokpaa Wulu nɔ Kpee ni afee yɛ Thohoyandou shwɛmɔhe lɛ. Gbɔmɛi ni naa shɛɔ 634 ba, ni abaptisi mɛi heei 12. Miná hegbɛ miha wiemɔi enyɔ yɛ Venda wiemɔ mli. Yɛ anɔkwale mli lɛ, enɛ bafee be ko ni sa kadimɔ waa yɛ afii nyɔŋmai ni wɔkɛyahi shi kɛ miishɛɛ yɛ nɛkɛ shikpɔŋ ni woɔ yibii waa lɛ nɔ!—Aŋma aha.
[Shishigbɛ niŋmai]
a Mɛi ni fee ji Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.