Gbò Ketõ̀ò E Bà Kólí Nyòòmà Dùm Nè Kpá Bõ̀ònaló Sìtóm Kọ̀ Kpẹ̀a
JANUARY 7-13
GYỌ́-GYỌ́ LÓ NU EA DI MM̀ MOǸ BEL BÀRÌ | TÓM 21-22
“Bùlà Bàrì Á Naaá”
(Tóm 21:8-12) Tṍó e dee ni zilà, e beè aa kĩé vaá tãanè Sizaríà. Tṍó e e ínà Sizaríà, e beè tõo tọ Fílìp, nen lò bel Bàrì, e a dṹùnà àlàbà nen nvèè bá e bõ̀òna ló Kráìst beè sà gbẹa Jerúsàlẹ̀ma. 9 Fílìp beè ié ténì kà nvín pá nyáá, e bà gáà ia dóm, e bà ólò kọ́ bùlà Bàrì. 10 Tṍó e e ni tõo kĩé kà tõ̀ò dee, ene nen kọ́ bùlà Bàrì e a kọlà Ágàbọ̀s beè aa Judíà dù. 11 A beè dúí ló vaá tú díí tõ̀ò tẽ́ Pọ́ọ̀l bọbmá pálàa kà kpóó tọ ẹlẹ nè bá ẹlẹ vaá kọ, “Nee bé e Nyómá Káí kọ́í: ‘Níí bé e pá Júù e bà di Jerúsàlẹ̀m é bọ́ví tẹ̀ íe díí tõ̀ò tẽ́í naa é, vaá bà é túe nvee bá gbò e bè níì pá Júù nì.’ ” 12 Tṍó e e dã́ naa vó, beele nè dõòna gbò e bà di kĩé beè gboó bàn Pọ́ọ̀l kọ á gá sí Jerúsàlẹ̀m.
“Bùlà Bàrì Á Naaá”
15 Mm̀ gbò tṍó e Pọ́ọ̀l beè tõòma tọọ̀ Fílìpa, dõòna kà neǹ kyáà e bà ólò nvèèe ka ló ea bée kọlà Ágàbọ̀s beè dù. Gbò e ba beè di tọọ̀ Fílìp beè nyimá kọọ̀ Ágàbọ̀s dú neǹ kọ́ọ̀ bùlà Bàrì; a beè gbẹẹ sĩ́ kọ́ bùlà Bàrì nyòòmà gbele agẹbá kíi ea beè dọ tṍó e Klọ́dìàs géè bẹ̀la. (Tóm 11:27, 28) Be à sẹlẹ a beè bọọ́ vá ló kọọ̀: ‘Éé fáálá Ágàbọ̀s domáé? Mókà lẹ̀ẹ̀la tóm ní ea fáálá domáé?’ Boo tṍó e bà gé biíe bá ló ẹ̀b, a beè tú díí tõ̀ò tẽ́ Pọ́ọ̀l—níà begè paà báà kàn e bàé láá tú kpègè nè dõòna kà gbò nu bọví dẽe vaá bọá tõ̀ò tẽ́. Ágàbọ̀s beè tú bọbmá pálàa kà kpóó tọọ̀ ẹlẹ nè bá ẹlẹ. Tṍóá a beè gbóó ló bel. Bel ea ló beè nèèmà bug gbòa, a beè kọọ̀: “Nee bé e Nyómá Káí kọ́í: ‘Níí bé e pá Júù e bà di Jerúsàlẹ̀m é bọ́ví tẹ̀ íe díí tõ̀ò tẽ́í naa é, vaá bà é túe nvee bá gbò e bè níì pá Júù nì.’ ”—Tóm 21:11.
16 Kọ́ọ̀ bùlà Bàrìá zógè kọọ̀ Pọ́ọ̀l é kil Jèrúsalẹ̀m. À tẹ́lẹ̀ nàgé bàlà kẽ kọọ̀, bé ea é zọ pá Júù naaá nu naa gbẹá kĩé é náa kọ bàá “túe nvee bá gbò e bè níì pá Júù nì.” Kọ́ọ̀ bùlà Bàrìa beè palàge tãagẽ gbò e ba beè di kĩé. Lúùk émí kọọ̀: “Tṍó e e dã́ naa vó, beele nè dõòna gbò e bà di kĩé beè gboó bàn Pọ́ọ̀l kọ á gá sí Jerúsàlẹ̀m. Sõò a beè aalá kọ, ‘Éé ní e o tói vaá bọlẹm̄i nyíe ló é? Ḿ gé kpènà ló nè áá kóló gè kọ bà á bọ́vim̄ gbẹa Jerúsàlẹ̀m, sõò m̀ dìnà ge kpènà ló nè ge ú gbẹa kĩé boo bée Dõò Jíìzọ̀s.’ ”—Tóm 21:12, 13.
(Tóm 21:13) Sõò a beè aalá kọ, “Éé ní e o tói vaá bọlẹm̄i nyíe ló é? Ḿ gé kpènà ló nè áá kóló gè kọ bà á bọ́vim̄ gbẹa Jerúsàlẹ̀m, sõò m̀ dìnà ge kpènà ló nè ge ú gbẹa kĩé boo bée Dõò Jíìzọ̀s.”
“Bùlà Bàrì Á Naaá”
17 Zẹ́ẹ́ na doomà dẽe ló dìtõ̀òá. Pá vígà, bií ló Lúùk beè bàn Pọ́ọ̀l kọ á gá sí Jèrúsalẹ̀m. Sìgà gbò géè tò. Boo béè agẹbá vulè e bà íe kìlmàé ló, Pọ́ọ̀l lọ́ló kẽ kọ́ nè va kọọ̀ ‘bà gé bọlẹ̀ẹ̀ ẹ nyíe,’ àbèè dì belí bé e sìgà tàb Kpá Káí kọ́ naá mm̀ moǹ bel Gríìk, bà gé “kyọgàlàẹ nyíe.” Náa kal ló béè vó, náa beè nyaaná a béèlafùl, dì belí tṍó ea beè kãa pá vígà e bà di Táíàa, náa é zigà kọọ̀ bé e bà banìè ẽ àbèè ge tó naa á naa kọ á nyaanàè bùlà. Tãa vó, a beè kọ́ nèva nu ea náa vaá àé síè Jèrúsalẹ̀m. Ẹ̀b íb gbò béèlafùl nè agẹlóá à! Dì belí Jíízọ̀s ea beè zẹ́ẹ́ dì besĩ́ì ẹlẹá, Pọ́ọ̀l beè ká a bùlà gbẹẹ́ boo ge àà sí Jèrúsalẹ̀m. (Híb. 12:2) Pọ́ọ̀l náa géè gbĩ́ gè kọọ̀ bàá fẹẹ̀ẹ, sõò be à lẹẹà naa vó, àé ẹb belí ka ge ù dì belí nen ea gé nyoone nvéè Jíízọ̀s Kráìst.
(Tóm 21:14) Née beè láá kpègie lọl ló gè sí Jerúsàlẹ̀m. Vóá à naa e beè gboó sọ̀e bá vaá kọ, “Bùlà Bàrì á naaá.”
“Bùlà Bàrì Á Naaá”
18 Mósĩ́ deè ní e pá vígàa beè labmá lábvẹ́? Ge kọ́ mm̀ ńkpulu bá, ba beè fã̀ dẽè a béèlafùl. È bugì kọọ̀: “Née beè láá kpègie lọl ló gè sí Jerúsàlẹ̀m. Vóá à naa e beè gboó sọ̀e bá vaá kọ, ‘Bùlà Bàrì á naaá.’ ” (Tóm 21:14) Gbò e bà géè gbĩ́ gè kọọ̀ Pọ́ọ̀l á gá sí Jèrúsalẹ̀ma náa beè kọọ̀ baláà bùlà é íè ge naaá. kabèè a beè tàvàlà vá ló, ba beè gbàntṍ ló Pọ́ọ̀l vaá ààẹ́ ló, ge mòn vaá tú kọọ̀ níà bùlà Jìhóvà. Pọ́ọ̀l beè bã boo kyẽe e dee deè nvée àé láá màn ú nèe. Àé válí ló Pọ́ọ̀l beè gbò e bà vulèe náa ọọvẹ́ẹ ló.
Kpó Tẽ́ Gbò Lé-lé Nu Ea Di Mm̀ Kpá Káí
(Tóm 21:23, 24) Nee nu e beele gbĩ́ gè kọ ó naaí. À íe ténì nen e bà di kĩí e ba è zìgà zìgà nè Bàrì. 24 Faaláva kilma boo be Tọ Káí vaá ò zọva gbá naa nàà nu ge di õoà kè sĩ́ Bàrì. Kpẽ́va kpègè boo kọ bé bà láá kọ̀ọ̀à gyáa lọa bólva. Vó é náa kọ dénè nen á nyimá kọ dénè nu e ba è lóni lóá beè kyáá bel é, mè olo tõo dì belí bé e Log Mózìs kọ́ naa.
“Gbaním̄i Tṍ Ló”
10 Kọ̀láá bé ea dì naa, Pọ́ọ̀l beè zogè kọ à íèè dã̀ ból ló nu kilma ló gbò ea beè leemáva gè olòó sẹlẹ nàànù kunukẽ̀ pá Júù, dì belí ge kpòòlà lóó lọl ló gè sí tóm àbèè ge dé sìgà íb gyã́á Deè Bõ̀ Séi. (Róm̀. 14:1-6) Vaá náa beè nè log ea kil ló gè kòòà. À dú kà kà kọọ̀ Pọ́ọ̀l nè Tímotì beè kòòà kọbé pá Júù náa ié bàà-bàà bùlà kilma ló Tímotì ea tẹ̀ beè dú Gríìka. (Tóm 16:3) Ge kòòà beè dú nu e buù nen é bééláfùl boo be àé náa. Pọ́ọ̀l beè kọ́ nè pá vígà ea di Gàlésìà kọọ̀: “Ge kọ bà koói à bè kọ bà náa koói náa íe tọ́ọ̀ nu e a náa. Áá nu e a íe bel kọlà ge dẹlẹ nyíe boo Kráìst, e a dú ní e a é dọ bàlà kẽ tení dú ló bẹẹ vulà súú dẽe ló.” (Gàl. 5:6) Kọ̀láá bé ea dì naa, ge kòòà kọbé ò tõonìè kè kẽè Log àbèè boo béè ge naa gbò nu ea dú bíi kọbé ò íe sàn nyíe ea aa bá Jìhóvà é zógè kọ nóo íè zìgà.
11 Náa kal ló béè kọọ̀ gbò belá beè dú kyáá, a beè tãagẽ pá Júù e bà ólò fã̀ Bàrì. Boo béè vó, gbò kànen beè kọ́ nu e Pọ́ọ̀l é náa nèe kọọ̀: “À íe ténì nen e bà di kĩí e ba è zìgà zìgà nè Bàrì. Faaláva kilma boo be Tọ Káí vaá ò zọva gbá naa nàà nu ge di õoà kè sĩ́ Bàrì. Kpẽ́va kpègè boo kọ bé bà láá kọ̀ọ̀à gyáa lọa bólva. Vó é náa kọ dénè nen á nyimá kọ dénè nu e ba è lóni lóá beè kyáá bel é, mè olo tõo dì belí bé e Log Mózìs kọ́ naa.”—Tóm 21:23, 24.
12 Pọ́ọ̀l gáẹ̀ láá gba ból kọọ̀ kà lèlà nu ea dú tã̀àgã̀, níì kyáá bel e bà kpọ́ẹ̀ ló ẹlẹ nì, sõò bẹ̀à sã́ bùlà e pá Júù e bà ólò fã̀ Bàrì íe kilma ló Log Mózìs. Sõò a beè di kpènà ló gè nyaaá nyoone dìtõ̀ò, tã́gíní bé e bè náa é náa kọ á labví láb ea é bé uú boo gbò nòòkúù Kpá Káíá. Ẹlẹ beè ãàa emí kọọ̀: “Náa kal ló bée kọ nda á géná kè bá Log Mózìs, m̀ ólò tõo belí gè kọ m̀ die kè bá, kọ bé m̀ láá iéva.” (1 Kọ́r. 9:20) Gbẹá kĩí, Pọ́ọ̀l beè naa nu e gbò kànen ea di Jèrúsalẹ̀m beè kọ á naa “belí gè kọ [à] die kè bá [Log Mózìs].” Ge naa vóá, zógè kà lé nu dòòmà bá nè beele deè nieí kọ é gbàntṍ ló gbò kànen vaá é gá gbẹá boo áá nu e beele kọ́ọ̀.—Híb. 13:17.
(Tóm 22:16) Vaá kátogóí, éé ní e o é kpáá elá ló é? Aa boo vaá ò tã̀àgàe ló, mè m̀ é tú múú logmáni, kọ bé Bàrì ia ló o pọ́lọ́ nèni.’
nwtsty nu gè nò ea dẹẹ̀a boo Tóm 22:16
kọ bé Bàrì ia ló o pọ́lọ́ nèni: Àbèè ge “logí o pọ́lọ́ lọ̀l.” Nen é láá logí a pọ́lọ́ lọ̀l, níì tení dú ló gè dììamúú nì, sõò ge kolí béè Jíízọ̀s. Ge naa vó bãàa mm̀ ge dẹlẹ nyíé boo Jíízọ̀s vaá zogè a zìgà tẹlẹ bàlà kẽ tení dú ló gè labví láb neǹ Kráìst.—Tóm 10:43; Jém̀z 2:14, 18.
Bugì Kpá Káí
(Tóm 21:1-19) E beè kọ bà á agẹlẹ ló, vaá è gboó ààvá ló. E beè gboó bã m mìàló e a ọvíi lele tẹlẹ Kọs. Dee e a bẽene, è íná Róòdz, vaá è kil sĩ́ aa kĩé tãanè Pátàrà. 2 E beè mòn ene kà pọ̀b mìàló kĩé e a géè má sĩ́ Fanísìà. È gboó bã m àà. 3 E beè íná kĩ e e láá tõo mòn Sáíprọ̀s. È gboó túe gbẹẹ boo bá kìe vaá ọ́ví maáá tãanè Sírìà. Mìàlóá beè kọ̀ọ̀la kẽ bon Táíà vaá beele è gboó aa m dọ boo kpò, boo bée kọ kĩé ní e ba è tõo vaá làb gyọ́ lọl m é. 4 E beè mòn sìgà gbò e bà ólò nyoone nvée Jíìzọ̀s vaá è gboó tõová ló kĩé àlàbà dee. Nyómá Káí beè túva kọma nè Pọ́ọ̀l kọ á gá sí Jerúsàlẹ̀m. 5 Sõò tṍó e àlàbà deeá ní égá, e beè gboó àà vaá kil sĩ́ boo bẹẹ kyẽè. Dénè ọ̀và, bii ló ba va nè ba gbò nvín, beè zọ̀i gbá tọ aa boná íná boo ẹ́ẹ́ sãa e a di gã́ peneá. Dénè bẹ̀ì beè gboó gbá kumí dúnú kẽ vaá tã̀àgà ló Bàrì gbẹa kĩé 6 Tṍó e e ni kọ́ nè ene kọ ene á naa vó lọ̀l, beele beè gboó bã m mìàló vaá baala à kììà kẽ àà kil be. 7 E beè kil sĩ́ boo bẹẹ kyẽè, vaá ọ́ví aa Táíà dọ Tọlaméàs. E beè kànà mon gbò e bà ólò nyoone nvée Jíìzọ̀s e bà di kĩé vaá tõová ló ene dee. 8 Tṍó e dee ni zilà, e beè aa kĩé vaá tãanè Sizaríà. Tṍó e e ínà Sizaríà, e beè tõo tọ Fílìp, nen lò bel Bàrì, e a dṹùnà àlàbà nen nvèè bá e bõ̀òna ló Kráìst beè sà gbẹa Jerúsàlẹ̀ma. 9 Fílìp beè ié ténì kà nvín pá nyáá, e bà gáà ia dóm, e bà ólò kọ́ bùlà Bàrì. 10 Tṍó e e ni tõo kĩé kà tõ̀ò dee, ene nen kọ́ bùlà Bàrì e a kọlà Ágàbọ̀s beè aa Judíà dù. 11 A beè dúí ló vaá tú díí tõ̀ò tẽ́ Pọ́ọ̀l bọbmá pálàa kà kpóó tọ ẹlẹ nè bá ẹlẹ vaá kọ, “Nee bé e Nyómá Káí kọ́í: ‘Níí bé e pá Júù e bà di Jerúsàlẹ̀m é bọ́ví tẹ̀ íe díí tõ̀ò tẽ́í naa é, vaá bà é túe nvee bá gbò e bè níì pá Júù nì.’ ” 12 Tṍó e e dã́ naa vó, beele nè dõòna gbò e bà di kĩé beè gboó bàn Pọ́ọ̀l kọ á gá sí Jerúsàlẹ̀m. 13 Sõò a beè aalá kọ, “Éé ní e o tói vaá bọlẹm̄i nyíe ló é? Ḿ gé kpènà ló nè áá kóló gè kọ bà á bọ́vim̄ gbẹa Jerúsàlẹ̀m, sõò m̀ dìnà ge kpènà ló nè ge ú gbẹa kĩé boo bée Dõò Jíìzọ̀s.” 14 Née beè láá kpègie lọl ló gè sí Jerúsàlẹ̀m. Vóá à naa e beè gboó sọ̀e bá vaá kọ, “Bùlà Bàrì á naaá.” 15 Tṍó e e ni tõo kĩé sìgà dee lọ̀l, e beè gboó kpoogá dee ló vaá àà tãanè Jerúsàlẹ̀m. 16 Sìgà gbò e bà ólò nyoone nvée Jíìzọ̀s, e bà dú Sizaríà, beè zọ̀nài gé gbá tọ, vaá faalái kilma tọ Nésàn, kọ é tõo kĩé. Gbálài beè dú Sáíprọ̀s vaá a è dì gbàà túá gbò e ba è zẹ́ẹ́ dẹlẹ nyíe boo Jíìzọ̀s. 17 Tṍó e e ni íná Jerúsàlẹ̀m, gbò vígà m Kráìst e bà di kĩé beè palà ge túi boo kà lé bá. 18 Dee e a bẽene, Pọ́ọ̀l beè zọ̀i gbá tọ gé mòn Jém̀z, vaá dénè gbò tule bõ̀òna ló Kráìst beè dì. 19 Pọ́ọ̀l beè kànà mon dénè ọ̀và, vaá à gboó noo tẽ́ nèva dénè bé e Bàrì beè túe simàè tóm zẹ̀ẹ̀ gbò e bè níì pá Júù nì naa.
JANUARY 14-20
GYỌ́-GYỌ́ LÓ NU EA DI MM̀ MOǸ BEL BÀRÌ | TÓM 23-24
“Kpọ́ẹ Kyáá Bel Ló Kọ À Dú Nen Kó Nùù E A Naa Kọ Kpá Dóí Á Di M Gẹẹ Gẹẹ Ló”
(Tóm 23:12) Tṍó e dee ni zilà, sìgà pá Júù beè gboó gbá bõoná vaá bila ló nu e bà é náa. Ba beè zílá zíl kọ bà náa é déè à bè ge ṍè tọ́ọ̀ nu dọ̀ tṍó e bà mònie kọ bà fẹ́è Pọ́ọ̀l.
(Tóm 23:16) Sõò nvín vígà pá bia Pọ́ọ̀l beè dã́ ba bila lóá. Vóá à naa, à gboó sí tọ gbò béá gé kọ́ nè Pọ́ọ̀l.
“Pọ̀ Á Gá Siíni!”
5 Sìà kpóó ló e ba beè nè Pọ́ọ̀l kà lèlà tṍóá beè palàge bọ́ló. Kà lèlà dee ea bẽene, nú ea é sígá ló 40 gbò gbálà e bà dú Júù “beè gboó gbá bõoná vaá bila ló nu e bà é náa. Ba beè zílá zíl kọ bà náa é déè à bè ge ṍè tọ́ọ̀ nu dọ̀ tṍó e bà mònie kọ bà fẹ́è Pọ́ọ̀l.” Ge “zílá zíl” naa vóá zógè bé e pá Júùí beè beeláfùl ge fẹ́ neǹ tómí naa. Be à gá náa vaá ba nòònùí náa íe togó bá va, nu ea é silà aa m dì belí bé e bà ziga ló naa dú kọ́ọ̀ kyọ̀ àbèè pọ́lọ́ nèà va. (Tóm 23:12-15) Ba nòònù, e gbò pọ̀b neǹ vààla gyọ́ọ nè gbò kànen beè tenmáá, beè dú gè kọọ̀ bàá tú Pọ́ọ̀l domá tọ bèèla belá kọbé bà kpáá bĩináe bel, belí ge kọọ̀ gbò bèèla gbĩ́ gè dã́tẽ́ kà lèlà nu e bà kọ́ à náa. Sõò gbò e ba beè bilá lóí, é tõó èèlè sii Pọ́ọ̀l fẹ̀.
6 Kọ̀láá bé ea dì naa, nvín e vígà Pọ́ọ̀l beè màn beè dã́ nu ea kil ló ba bìla lóá vaá gbóó sì gé kọ́ nè Pọ́ọ̀l. Pọ́ọ̀l beè kọ́ nè nvín ãa gbálàí kọ á gé kọ́ nè pọ̀b neǹ togó gbò bé pá Róm̀ ea kọlà Klọ́dìàs Lésìàs. (Tóm 23:16-22) Mm̀ kà kà, Jìhóvà vulè gbò nvín ãa e bà dì belí nvín vígà Pọ́ọ̀l e Kpá Káí náa kólí béeí, mm̀ ge siá kpóó ló gè tú bíì gbò e bà gé fã Bàrì gyààma sĩ́ ńbaala vaá naa kọ̀láá bé e ba kpóó sim tùlà naa gè nvèè sãa tẽ́ sìtóm Boǹ Ménéí mm̀ bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo.
(Tóm 24:2) Tṍó e bà ni kolí Pọ́ọ̀l ele m té, Tatọ́lọ̀s beè gboó dàlà togó lóe bel ló kọ: “Méné e ka di ló! Nyima e o tú bẹ̀lmà a naa kọ é ie fẹ́ẹ́ fẹẹ̀ ló m zivè beg dẽe tṍóí, vaá kà tõ̀ò nyààa e a dú bíi e a é kilmà bẹẹ kpá dó sĩ́ gé náá.
(Tóm 24:5, 6) “È gbĩ́ì mòn kọ gbálài dú nen kó nùù e a naa kọ kpá dóí á di m gẹẹ gẹẹ ló. À ólò dàlà togó tã̀àgà zẹ̀ẹ̀ pá Júù e bà di kọ̀láá ke tõ̀ò bàlà booí, vaá ẹlẹ ní e a dú nen togó gbò e bà ólò ziga ló dò bá nu gbálà e a dú bon Názàrẹ̀ta é. 6 A beè gbĩ́ gè kyọ̀gàlà Tọ Káí, vaá è gboó siíe.
“Pọ̀ Á Gá Siíni!”
10 Gbẹá bon Sizaríà, ba beè tú Pọ́ọ̀l “sẹlẹ pọ̀b tọ Hẹ́rọ̀d vaá kue dẽe ló” ge emá bànà tṍó e gbò e bàé lóe bel ló é aa Jèrúsalẹ̀m dù. (Tóm 23:35) Vòò dee ea téní bà gbóó dù—Pọ̀b Neǹ Vààla Gyọ́ọ ea bée kọlà Ananáíàs, neǹ kpóò log ea kọlà Tatọ́lọ̀s, nè sìgà gbò kànen pá Júù. Tatọ́lọ̀s zẹ́ẹ́ dààmà togó tení dú ló gè lèèlà Fílìks ló gbò nu ea gé náa nè pá Júù, kọbé à íèè sàn lọ̀líé bá. Tṍóá, nyòòmà bel e ba beè dú ló, Tatọ́lọ̀s beè ló bel kilma ló Pọ́ọ̀l kọ à “dú nen kó nùù e a naa kọ kpá dóí á di m gẹẹ gẹẹ ló. À ólò dàlà togó tã̀àgà zẹ̀ẹ̀ pá Júù e bà di kọ̀láá ke tõ̀ò bàlà booí, vaá ẹlẹ ní e a dú nen togó gbò e bà ólò ziga ló dò bá nu gbálà e a dú bon Názàrẹ̀ta é. A beè gbĩ́ gè kyọ̀gàlà Tọ Káí, vaá è gboó siíe.” Gbò tùle pá Júùa “beè gboó nvèè sãa tẽ́ dénè bel e Tatọ́lọ̀s lóé ló vaá kọ à dú kà kà.” (Tóm 24:5, 6, 9) Bel ea kọ́ọ̀: à náa kọ kpá dóí á di mm̀ gẹẹ gẹẹ ló, à ólò dàlà togó tã̀àgà zẹ̀ẹ̀ pá Júù, vaá gbĩ́ gè kyọ̀gàlà Tọ Káí—beè dú kà agẹbá bel ea é láá naa kọ bàá beelá ú nè nen.
(Tóm 24:10-21) Nen e a géè bẹl Judíàa beè gboó nè deè Pọ́ọ̀l kọ á ló bel, vaá Pọ́ọ̀l beè gboó kọ: “Nyíem̄ palà ge ẹẹ gè kpènà nà bá gbẹaní kè sĩ́ boo bée kọ m̀ nyímà kọ o tõo kpá dóí gã́ bug gbáá vaá beela bel ló gbò nen. 11 Dì belí bé e o é láá kpó tẽ́ nyimá naa, à é toolá òb nè bàà dee e a kil nvéeá e m beè sí Jerúsàlẹ̀m gé tã̀àgà ló Bàrì. 12 Pá Júù náa beè gbĩ́m̄ mòn e m géè zọ̀ ene nen káná gbẹa boo be Tọ Káíá, à bè kọ bà moním̄ e m géè nvèè tã̀àgà gbẹa m ba tọ Bàrì à bè gbẹa dõòna ke tõ̀ò m boná. 13 Bà náa ié tọ́ọ̀ kà nu e bà é láá zogèni m ge nvèèmà sãa tẽ́ bel e bà gé lóm̄ ló kátogóí kọ à dú kà kà. 14 M̀ élàni kè sĩ́ zigà kọ m̀ ólò tã̀àgà ló Bàrì e bẹẹ gbò nómá tẹ̀ beè olòó tã̀àgà lóá m sĩ́ deè e baala kọ náa lelàa. Sõò m̀ zigàna ge ló kọ̀láá kà mon bel e a di m Kpá Log Mózìs nè Kpá Gbò Kọ́ Bùlà Bàrì. 15 Nda ié tẽ̀ènè íb ból dẽe sĩ́ e baalaí íena gé m Bàrìa, gè kọ kọ̀láá gbò nen, gbò lé nè gbò pọ́lọ́, é kẽeà aa ke mà ú. 16 Vóá à naa, m̀ ólò pììgà m sĩ́ deè e bám̄ sim tùlà ge naa kọ nyíem̄ á di õoà kè sĩ́ Bàrì nè gbò nen. 17 “À dú kà kpã́á gbáá e m beè aa Jerúsàlẹ̀m vaá m beè gboó òòà kẽ sì gé tú dõ̀ò nu má pá nà gbò nè ge vaalá gyọ́ọ nè Bàrì. 18 Boo tṍó e m géè naa vóá, ní e ba beè gboó monim̄ boo be Tọ Káíá tṍó e m ni náa nàà nu ge di õoà kè sĩ́ Bàrì lọ̀l. Tọ́ọ̀ gbò nen náa è di bṍónam̄ ló vaá tọ́ọ̀ gbò náa géè nvèè tã̀àgà. 19 Sìgà pá Júù e bà aa bálá sĩ́ Ésìà dù beè dìna ge kĩé. À dú bíi kọ baala á dúní kè sĩ́ kĩí vaá lóm̄ bel ló, be à ie pọ́lọ́ e bà é láá kọ m beè naa. 20 À bè baalaí, e bà di kĩí, á ni kọ́ be à íe pọ́lọ́ e ba è gbĩ́ monim̄ bá boo tṍó e ba è túm̄ ele kè sĩ́ ba gbò dóm bèèlaá— 21 daalá lọl ló tẽ̀ènè kà nu e m beè naa gbẹava kè sĩ́: M beè tú agẹ mon kọmá kọ, ‘Ò beelàm̄i bel ló nieí boo bée kọ m ziga ló kọ Bàrì é kẽee gbò e ba è ù lọl ke mà ú.’ ”
“Pọ̀ Á Gá Siíni!”
13 Pọ́ọ̀l zógè kà lé nu dòòmà bá nèi be à gá náa vaá bà túi siimá tọ bèèla boo béè bẹẹ fã̀ vaá bà kpọ́i kyáá bel ló kọọ̀ è dúù gbò e ólò kẹlẹ gbò nen nvea nvée, gbò kó nùù e ólò naa kọ bẹẹ kpá dó á di mm̀ gẹẹ-gẹẹ ló, àbèè gbò e ólò “tẹlẹ tã̀àgà gbàà gbò nen.” Pọ́ọ̀l náa beè naa ńnuù dẽè nen gbẹá kèsĩ́ ménéá, mm̀ ge ló bel lèèmàe belí bé e Tatọ́lọ̀s beè naaá. Pọ́ọ̀l beè pĩi gã́ vaá zogè kọ à íèè fã̀ dẽe. A beè tú kyèèlè loomá bel mm̀ sĩ́deè ea lelà vaá dú kà kà. Pọ́ọ̀l beè kọọ̀ “sìgà pá Júù e bà aa bálá sĩ́ Ésìà” e ba beè kpọ́ẹ kyáá bel ló kọọ̀ à kyọgàlàẹ̀ tọọ̀ káí á gé kĩé lóóva vaá à dú bíi kọ baala á dú kèsĩ́ ménéá gé lóèe bel ló be à íe pọ́lọ́ e bàé láá kọ à síè.—Tóm 24:18, 19.
14 Ní ea palàge bọọ, Pọ́ọ̀l náa beè òòà aa ló gè kọ́ nu ea kil ló gbò nu e ẹlẹ ziga ló. A beè tú agẹló kọọmá kọọ̀ à zigàẹ̀ kọọ̀ kẽ̀èà aa kemà ú dì, ea dú bel ea beè naa kọ pá Fárìsì nè Sádùsì á pòòà bàà vaá kaná tṍó e ba beè túe ele mm̀ té bèèla belá. (Tóm 23:6-10) Mm̀ ge kpènà a bá, Pọ́ọ̀l beè palàge ló bel boo ból dẽe sĩ́ kẽ̀èà aa kemà ú. Ló éé? Boo béè kọọ̀ Pọ́ọ̀l géè kọ́ kpẹ̀a ea kil ló Jíízọ̀s nè ge kọọ̀ Jíízọ̀s beè kẽ̀èà aa kemà ú—ea dú bel e gbò e bà géè naa uué booá náa gbĩ́ gè dã̀. (Tóm 26:6-8, 22, 23) Ẽei, à dú boo bel kẽ̀èà aa kemà ú—nè ní ea palàge bọọ, ge dẹlẹ nyíé boo Jíízọ̀s nè ge kọọ̀ a beè kẽ̀èà aa kemà ú—ní ea beè domà dénè tã̀àgã̀í ẽ́.
Kpó Tẽ́ Gbò Lé-lé Nu Ea Di Mm̀ Kpá Káí
(Tóm 23:6) Tṍó e Pọ́ọ̀l nyímá kọ sìgà gbòa pá Sádùsì vaá sìgà ọ̀và à dú pá Fárèsì, a beè gboó elá zẹ̀ẹ̀ gbò bèèlaá vulí kpã́ kọ, “Pá ńda vígà, nda nen Fárèsì, ńda tẹ̀ nè ńda kà pá Fárèsì. Bà túm̄ elè m té bèèla bel kĩí boo bée kọ m̀ zigà ló kọ Bàrì é kẽee gbò e ba è ù lọl ke mà ú!”
nwtsty nu gè nò ea dẹẹ̀a boo Tóm 23:6
nda nen Fárèsì: Sìgà nen ea beè di gbàà gbòa beè nyimá ló Pọ́ọ̀l. (Tóm 22:5) Ba beè dã́tẽ́ ló kọọ̀ tṍó ea kọọ̀ ńlẹ́ẹ̀ tẹ̀ nè ńlẹ́ẹ̀ kà pá Fárèsì, à géè zìgà kọọ̀ bà gbáẹ̀ zigà ló tẽ̀ènè kà nu. Ba beè nyimá kọọ̀ Pọ́ọ̀l náa géè tẹlẹ̀ a lóó bàlà kẽ mm̀ sĩ́deè e bè náa lelà, tã́gíní bé e pá Fárèsì e bà di gbàà gbò dóm bèèla pá Júù nyímá kọọ̀ à gé nyoone nvéè Kráìsta. Sõò mm̀ nakà émì nuí, bàé láá dã́tẽ́ ló bel e Pọ́ọ̀l ló kilma ló a bá kọ à dúè neǹ Fárèsìí mm̀ dõòna sĩ́deè; Pọ́ọ̀l doà bá a lóó kọọ̀ à dúè neǹ Fárèsì níì neǹ Sádùsì nì boo béè kọọ̀ a beè zọ̀ pá Fárèsì zigà ló kọọ̀ kẽ̀èà aa kemà ú dì. Ge naa vóá, beè naa kọ pá Fárèsì e bà di kĩé nè ẹ̀ẹ̀ á ẹ̀b nu mm̀ tẽ̀ènè sĩ́deè. Be à sẹlẹ a beè nyimá kọọ̀ ge ló bel naaí é náa kọọ̀ sìgà gbò e bà di gbàà gbò dóm bèèlaà pá Júù á nveenìèe sãa tẽ́, vaá a beè naaá naa vó. (Tóm 23:7-9) Bel e Pọ́ọ̀l ló mm̀ kpá Tóm 23:6 gbáá ló sĩ́deè bé ea beè dòà bá a lóó naa tṍó ea géè kpènà a bá gbẹá kèsĩ́ Méné Agrípàa. (Tóm 26:5) Vaá tṍó ea beè tõó Róm̀ emí kpá lẹ̀ẹ̀la tóm má pá vígà e bà di Fílipàì, Pọ́ọ̀l nagé beè kọ́ nu ea kil ló gbò ea beè zẹ́ẹ́ olòó di gbàà e bà dú pá Fárèsì. (Fíl. 3:5) À dú nágé bíi gè nvèè kpíí ló sĩ́deè bé e bà do bá dõòna gbò e bà géè nyoone nvéè Kráìst e ba beè zẹ́ẹ́ dú pá Fárèsì naá mm̀ kpá Tóm 15:5.—Bugi nu gè nò ea dẹẹ̀a boo Tóm 15:5.
(Tóm 24:24) Tṍó e sìgà dee ni tení, Fílìks nè a va, e a kọlà Drusílà, e a dú Júù, beè dù. A beè gboó lẹ̀ẹ̀là tóm kolmá Pọ́ọ̀l vaá pãanée tṍ ló boo tṍó e a gé ló bel e a kil ló gè dẹlẹ nyíe boo Kráìst Jíìzọ̀s.
(Tóm 24:27) Tṍó e bàà gbáá ni tení Pọ́kyọ̀s Fẹ́stọ̀s beè gboó nyaaa ló Fílìks vaá dú nen e a gé bẹl Judíà. Boo bée kọ Fílìks géè gbĩ́ gè naa nu e a é léémá pá Júùa, à beè gboó sọ̀ bá Pọ́ọ̀l gbẹẹ tọ kpọ́gọ́lọ́.
nwtsty nu gè nò ea dẹẹ̀a boo Tóm 24:24
Drusílà: Ẹlẹ ní ea égè taà kà nvín pábia vaá du nágé kà ńkem̀ nvín Hẹ́rọ̀d e bà kólíe bée mm̀ kpá Tóm 12:1, ea dú, Hẹ́rọ̀d Agrípà I e. A beè mea mm̀ gbán gbò gbáá 38 C.E. a, vaá a beè dú vígà Agrípà II nè Banís. (Bugi nu gè nò ea dẹẹ̀a boo Tóm 25:13 nè Glossary, “Herod.”) Méné Fílìks ní ea dú ní ea égè bàà kà dóm ea beè iáẹ́. A beè zẹ́ẹ́ iá Méné Azizus ea dú boǹ Emesa ea géè bẹ̀l Sìríà sõò ba beè zààlà vaá à gboó gé iá Fílìks mm̀ gbáá 54 C.E., àbèè tṍó e ẹlẹ é láá toolá 16 gbáá. Àé láá dú kọọ̀ a beè di tõ̀ò tṍó e Pọ́ọ̀l géè ló bel gbẹá kèsĩ́ Fílìks “kilma ló lé lab dògò, nè bé e nen é láá lẹ̀ẹ̀là bel ló a bá naa, nè dee bèèla bel Bàrì e a gé dú.” (Tóm 24:25) Tṍó e Fílìks lọà kpóó bá nè Fẹ́stòs, a beè sọ̀ bá Pọ́ọ̀l gbẹẹ́ tọọ̀ kpọ́gọ́lọ́ “boo bée kọ Fílìks géè gbĩ́ gè naa nu e a é léémá pá Júùa,” sìgà gbò bugi togó kọọ̀ a beè naa vó kọbé à léémá a va ea di mm̀ a deè ãa, ea dú Júùí.—Tóm 24:27.
Bugì Kpá Káí
(Tóm 23:1-15) Pọ́ọ̀l beè gboó ẹ̀b sĩ́ gbò dóm bèèlaá vaá kọ, “Pá ńda vígà, m̀ dì e m gé tú kà õoà nyíe tõ̀òma kè sĩ́ Bàrì dọ̀ nieí.” 2 Tẽ̀ènè tṍóá, Pọ̀b Nen Vààla Gyọ́ọ e a bée kọlà Ananáíàsa beè gboó lẹ̀ẹ̀là gbò e ba è di élá ku kpàn Pọ́ọ̀l kọ bà á sáe bá gã́. 3 Pọ́ọ̀l à kọ́ nèe kọ, “Bàrì é íè ge sá bá olo—olo e o belí nómá gbọ́ọ̀ tọ e bà kpọ́lẹ̀ bá. Ò ĩì tẽ́ kĩá kẽ kọ ò é túè Log beemàè bel ló nda, sõò olo gé dọ Log m ge lẹ̀ẹ̀là gbò nen kọ bà á sá bá nda!” 4 Gbò e ba è di élá ku kpàn Pọ́ọ̀la beè gboó kọ́ nèe kọ, “Pọ̀b Nen Vààla Gyọ́ọ Bàrì ní e o gé on naa vóá é!” 5 Pọ́ọ̀l à aalá kọ, “Pá nà vígà, m̀ náa sàn. Ním̄ beè nyímá kọ ẹ̀ẹ̀ Pọ̀b Nen Vààla Gyọ́ọ. Kpá Káí kọ: ‘Ó gá ló pọ́lọ́ bel ló nen e a gé bẹl bọọ bon.’ ” 6 Tṍó e Pọ́ọ̀l nyímá kọ sìgà gbòa pá Sádùsì vaá sìgà ọ̀và à dú pá Fárèsì, a beè gboó elá zẹ̀ẹ̀ gbò bèèlaá vulí kpã́ kọ, “Pá ńda vígà, nda nen Fárèsì, ńda tẹ̀ nè ńda kà pá Fárèsì. Bà túm̄ elè m té bèèla bel kĩí boo bée kọ m̀ zigà ló kọ Bàrì é kẽee gbò e ba è ù lọl ke mà ú!” 7 Pọ́ọ̀l gé kọ́ naa vóá, pá Fárèsì nè pá Sádùsì beè gboó dàlà togó pòòà bàà gbò vaá kaná ene. 8 (Boo bée kọ pá Sádùsì náa zigà ló kọ gbò e ba è ù é kẽ̀èà aa ke mà ú, à bè ge zigà kọ gbò nyómá tóm Bàrì à bè gbò nyómá dì, sõò pá Fárèsì zigà ló kọ dénè gbò nuí dì.) 9 Bà gboó kpáá palà ge nvèè kòvà, vaá sìgà gbò nóòmà Log e bà dṹùnà pá Fárèsì beè gboó elá èla vaá palà ge ló bel boo Pọ́ọ̀l kọ, “Beele née mòn tọ́ọ̀ kà pọ́lọ́ nu e gbálài naa! À é láá dú kọ nyómá à bè nyómá tóm Bàrì beè ló bel nèe!” 10 Ba beè palà ge kaná íná kpã́á, naa ní e pọ̀ beè sii nen togó gbò béá kọ bà é fẹ́ Pọ́ọ̀l. Boo bée vó, a beè gboó lẹ̀ẹ̀là pá a gbò bé kọ bà á bã zẹ̀ẹ̀ gbòa gé tú Pọ́ọ̀l lọlvá bá kilma m tọ gbò béá. 11 Bílá dee e a nyoone deeá, Dõò Jíìzọ̀s beè elá kpàn Pọ́ọ̀l vaá kọ́ nèe kọ, “Pọ̀ á gá siíni! O elá nen di tõ̀ò nèm̄ gbẹa bon Jerúsàlẹ̀m kĩí, vaá ò íe ge naana gé vó nèm̄ gbẹá Róm̀.” 12 Tṍó e dee ni zilà, sìgà pá Júù beè gboó gbá bõoná vaá bila ló nu e bà é náa. Ba beè zílá zíl kọ bà náa é déè à bè ge ṍè tọ́ọ̀ nu dọ̀ tṍó e bà mònie kọ bà fẹ́è Pọ́ọ̀l. 13 Gã́ bug gbò e ba è gbá bilá ló naa vó beè sigá ló bàà tub nen. 14 Ba beè gboó sí ló gbò togó vààla gyọ́ọ nè ba gbò kà nen vaá kọ́ nèva kọ, “Dénè beele beè gbá zílá zíl kọ née é déè à bè ge ṍè tọ́ọ̀ nu dọ̀ tṍó e e mòn kọ è fẹ́è Pọ́ọ̀l. 15 Vóá à naa, kátogóí gbò dóm bèèla nè bọ̀ì lẹẹlài tóm mái pọ̀b nen togó gbò béá kọ á tú Pọ́ọ̀l máe boolo, vaá ò sẹlẹi ló belí gè kọ ò gbĩ́i ge dã́i tẽ́ kà lèlà nu e bà kọ́ à náa. Sõò beele é elá èèlè fẹ́e, be sĩ́ à kálá íná kĩí.”
JANUARY 21-27
GYỌ́-GYỌ́ LÓ NU EA DI MM̀ MOǸ BEL BÀRÌ | TÓM 25-26
“Pọ́ọ̀l Beè Zalí Kpá Ló A Bel Má Méné Róm̀ Vaá Kọ́ Kpẹ̀a Nè Méné Hẹ́rọ̀d Agrípà”
(Tóm 25:11) Be m beè dọ̀ log vaá naa nu e a bọ́ ló gè kọ bà á fẹ́m̄, ním̄ gá è bàn kọ bà á gá fẹ́m̄. Sõò be bel e bà gé lóm̄ ló naa dú kà kà, tọ́ọ̀ nen náa é láá túm̄ nvèèva bá. M̀ zálì kpá ló belí má Méné Róm̀.”
“M̀ Zálì Kpá Ló Belí Má Méné Róm̀!”
6 Tàn Fẹ́stọ̀s ge naa nú ea é léémá pá Júù gáẹ̀ láá tú dùm Pọ́ọ̀l nvee kèbá àà zib bã́. Vóà naa, Pọ́ọ̀l beè tú a íè lóó dì belí nvín sãà Róm̀ loomá bel. A beè kọ́ nè Fẹ́stọ̀s kọọ̀: “Tọ bèèla bel e Méné Róm̀ beè sẹlẹ ní e m di éláí. Kĩí ní e a lèlà kọ bà á beelám̄ bel ló gbẹa é. M̀ gáà si tọ́ọ̀ kà pọ́lọ́ pá Júù dì belí bé e olo palà ge nyimá naa . . . M̀ zálì kpá ló belí má Méné Róm̀!” Kọ̀láá tṍó e nen ni zálí kpá ló bel naa vóá, bà náa gé láá nyaaná ná. Fẹ́stọ̀s beè nvèè sãa tẽ́ níí, kọọ̀: “Ò zálì kpá ló o bel má Méné Róm̀. Vóá à naa, bà é túni máe.” (Tóm 25:10-12) Tení dú ló gè zalí kpá ló bel má kpóó ea bọọ, Pọ́ọ̀l zógè nu e gbò e bà gé nyoone nvéè Kráìst deè nieí é náa. Tṍó e gbò e bà gé bé uuí boo “tenmá mm̀ bá log,” Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà ólò kpènà lé kpẹ̀aí tení dú ló íè lóó e log néva.—Ps. 94:20.
(Tóm 26:1-3) Agrípà beè kọ́ nè Pọ́ọ̀l kọ, “M̀ nèni deè kọ́ ó ló o bel.” Pọ́ọ̀l beè gboó nììnà báe vaá ló bel kpènà a bá kọ: 2 “Méné Agrípà, m̀ tú kọ m̀ íè léé sĩ́ kọ m̀ gé elání kè sĩ́ nieí vaá ló bel kpènà nà bá kilma ló dénè bel e pá Júù lóm̄ ló. 3 À palà ge dú kà kà naa vó boo bée kọ olo palà ge nyimá dénè nàà nu kunu kẽ pá Júù nè gbò nu e bà ólò tala boo. Boo bée vó, m̀ bànni kọ ó ĩ̀ìmà vaá pãaém̄ tṍ ló.
“M̀ Zálì Kpá Ló Belí Má Méné Róm̀!”
10 Pọ́ọ̀l lọ́ló kẽ õá Méné Agrípà zaa ló gè neèe dee kọ á loè bel mm̀ ge kpènà a bá, ge kọ́ tẹlẹ bàlà kẽ kọọ̀ ménéá palàge nyimá dénè nàànù kunukẽ̀ pá Júù nè gbò nu e bà ólò tala boo. Tṍóá Pọ́ọ̀l à gbóó dààmà togó nootẽ́ nu ea kil ló nen e ẹlẹ beè duè, kọọ̀: ‘lọl tã́gíní dààmà togó nda è dṹùnà pá Fárèsì e bà dú gbò e bà ólò fã̀ beele Bàrì m sĩ́ deè e a palà ge aga bá èl kọ̀láá gbò e a dì.’ (Tóm 26:5) Dì belí neǹ Fárèsì, Pọ́ọ̀l géè ẹ̀bmà dẽe kọọ̀ Mèsáíà é dú. Kátogóí dì belí nen ea gé nyoone nvéè Kráìst, à tú agẹló kọọmá kọọ̀ Jíízọ̀s ní ea dú nen e bà géè elàẹ̀ bànàè tã́gíní kpã́á deeá ẹ́. Nu e ẹlẹ nè gbò e bà gé bé uúé boo gbá ziga ló—níá dú ból dẽe sĩ́ gè kọọ̀ Bàrì é ḿm̀-mè a zìgà nù ea beè zìgà nè ba gbò nómá tẹ̀—ní ea dú bug ea náa vaá ba beè faalá Pọ́ọ̀l kilma tọ bèèla bel deeá ẹ́. Nakà dìtõ̀òí beè naa kọọ̀ Agrípà á kpáá ié lèèma mm̀ bel e Pọ́ọ̀l é ló.
11 Ge kpáá kẽ̀èa boo bé e ẹlẹ beè olòó biigèè ló gbò e bà ólò nyoone nvéè Kráìst naa, Pọ́ọ̀l beè kọọ̀: “Nda beè iena gé bùlà kọ à dú bíi kọ ḿ bé gbò e bà nyoone nvée Jíìzọ̀s, nen Názàrẹ̀t . . . Nda beè palà ge bã̀ sṹg nyòòmàva, naa ní e kà bè dõòna bon nda beè olòó sì gé biigèva ló [gbò e bà ólò nyoone nvéè Jíízọ̀s Kráìst].” (Tóm 26:9-11) Pọ́ọ̀l náa géè tẹlẹ pẹ̀lẹ ló a bel. Gã́bug nen beè nyimá bé e Pọ́ọ̀l beè olòó biigè ló gbò níí Kráìst naa. (Gàl. 1:13, 23) ‘Éé beè láá nyaaná íb není ẽ́?’ Be à sẹlẹ íb bíbvá beè dọ nyíè Agrípà.
12 Bel e Pọ́ọ̀l beè gbóó kpáá lò náa kọ é nyimá ààla: “Vóí ní e a è naa vaá gbò togó vààla gyọ́ọ à nèm̄ kói vaá lẹ̀ẹ̀làm̄ simá Damáskọ̀s e. M beè di boo èèlè boo lèlà nàànì, e Méné e ka di ló, vaá m̀ gboó mòn ẹ́ẹ́ dee e a mo èl nàànì, e a aa káála vaá mò beeá ló gbò e bà géè zọ̀m̄ gbá tọ nè m̀m̀. Dénè bẹ̀ì beè dọ kunu kẽ, vaá nda beè gboó dã́ mon e a kọ́ nèm̄ m dém bel Híbrù kọ, ‘Sọ́ọ̀l! Sọ́ọ̀l! Éé ní e a kọ́ ó biigèm̄ ló é? Ò gé nvèèà kom ló o bá belí ból e a kon bĩ́ó dọ̀ a tẹ̀ íe.’ “Nda beè gboó bĩiná kọọ̀, ‘Olo mée, e Dõò, é?’ Vaá Dõò à aalá nèm̄ kọ, ‘Nda Jíìzọ̀s, nen e o gé bíìgè lóá.’ ”—Tóm 26:12-15.
13 Besĩ́ì nakà gbele dũ̀ùnè nuí à kálá lẹ̀ẹ̀à, Pọ́ọ̀l mm̀ bel dòòle ló nu géè “kon bĩ́ó dọ̀.” Dì belí bé e nom e tò ní kómíe men ólò dõogẽ nvèà kom ló tení dú ló gè kòn bĩ́ó dọ naaá, Pọ́ọ̀l géè nvèè kom ló a gbaa ló kilma ló Bàrì tení dú ló gè gbĩì ge kpega deè tóm̀ bùlà Bàrì. Tení dú ló gè silá ló Pọ́ọ̀l gbẹá boo èèlè ea gé kil Damáskọ̀sa, Jíízọ̀s ea ni kẽeà aa kemà úí náa kọọ̀ gbálà ea íe bẹ̀à sã́ bùlà sõò náa ié lé tùleí á nyaaná bé ea ólò bugi togó naa.—Jọ́ọ̀n 16:1, 2.
14 Pọ́ọ̀l beè ié kà kele íb nyààa mm̀ a dùm. A beè kọ́ nè Agrípà kọọ̀: “Ním̄ beè gboó lọl togó kẽ nu e Bàrì zógèm̄ m kùùà dẽeá. M beè dàlà togó vee Lé Kpẹa aa Damáskọ̀s dọ Jerúsàlẹ̀m, bééá tení ló zivè kà kpá dó pá Júù nè zẹ̀ẹ̀ gbò e bè níì pá Júù nì, kọ bà á ọ́gá ló ba pọ́lọ́ vaá kììà kẽ nyoone nvée Bàrì, vaá lávi láb e a é zogè kọ bà ọ́gá.” (Tóm 26:19, 20) Mm̀ gã́bug gbáá, Pọ́ọ̀l géè olòó sí tóm e Jíízọ̀s Kráìst beè nèe mm̀ kùùà nù dẽe gbẹá boo èèlè boo lèlà nàànìa. Mókà lé kpẹ̀a ní ea beè sìlà aa ló é? Gbò e Pọ́ọ̀l beè kọ́ kpẹ̀a nè beè ọgá ló ba pọ́lọ́ láb vaá kììà kẽ nyoone nvéè Bàrì. Gbòa beè gbóó dú lé mm̀ ba bon, nvèè sãa tẽ́ vaá gbàntṍ ló log.
15 Kọ̀láá bé ea dì naa, gbò dọ̀ bélèa náa beè tõó ló pá Júù e bà gé bé uú boo Pọ́ọ̀la belí ene kà nu. Pọ́ọ̀l beè kọọ̀: “Vóá ní e a è náa kọ pá Júù á siím̄ gbẹa boo be Tọ Káí vaá gbĩ́ gè fẹ́m̄ é. Sõò Bàrì dì e a gé nvèè bá nèm̄ dọ̀ nieí. Vóá à naa, m̀ di elá kĩí gè sí nen di tõ̀ò e a kilíé ló nè kọ̀láá nen.”—Tóm 26:21, 22.
16 Dì belí kà kà gbò e gé nyoone nvéè Kráìst, èé dí “kpènà ló kọ̀láá tṍó” gè kpènà bẹẹ zìgà. (1 Pít. 3:15) Tṍó e gé ló bel nè gbò dóm bèèla àbèè gbò méné ea kil ló gbò nu e zigà ló, àé dú kà lé gè nó bá e Pọ́ọ̀l beè loomá bel nè Agrípà nè Fẹ́stọ̀sa. Tení dú ló gè kọ́ nèva mm̀ fã̀ dẽe bé e gbò kà kà bel ea di mm̀ Kpá Káí ni nyááná dùm gbò nen naa—bií ló beéle dùm nè nàgé níí gbò e bà pãanéi tṍ ló—gé láá tọá ló nyíè gbò e bà íe kpóó lẹ̀ẹ̀là belí.
(Tóm 26:28) Agrípà beè gboó aalá nè Pọ́ọ̀l kọ, “Ò bùlà kọ ò é láá kiilàèm̄ naamàè nen Kráìst kóló kátogóí?”
“M̀ Zálì Kpá Ló Belí Má Méné Róm̀!”
18 Sõò à íe bel e Pọ́ọ̀l beè kọ́ nè ménéá, a beè kọ́ nèe kọọ̀: “Fẹ́stọ̀s, Méné e ka di ló! Dáa a gém̄ dẽe! M̀ gé ló kà kà bel e nyima di m. Lóm̄ palà ge taaá ló gè ló bel nè Ménéí, boo bée kọ à nyímà nu e a kil ló dénè gbò nuí . . . Méné Agrípà, é kọ olo zigà ló nòòmà nu Gbò Kọ́ Bùlà Bàrì? Nda nyimà kọ ò zigà ló!” Agrípà beè gboó aalá nè Pọ́ọ̀l kọ, “Ò bùlà kọ ò é láá kiilàèm̄ naamàè nen Kráìst kóló kátogóí?” (Tóm 26:25-28) Kabèè à dú kà kà àbèè kọ náa dú, gbò moǹ belí zógè kọọ̀ lé kpẹ̀a e Pọ́ọ̀l ló beè ié gbele nu ea beè naaá ló ménéá.
Kpó Tẽ́ Gbò Lé-lé Nu Ea Di Mm̀ Kpá Káí
(Tóm 26:14) Dénè bẹ̀ì beè dọ kunu kẽ, vaá nda beè gboó dã́ mon e a kọ́ nèm̄ m dém bel pá Híbrù kọ, ‘Sọ́ọ̀l! Sọ́ọ̀l! Éé ní e a kọ́ ó biigèm̄ ló é? Ò gé nvèèà kom ló o bá belí ból e a kon bĩ́ó dọ̀ a tẹ̀ íe.’
nwtsty nu gè nò ea dẹẹ̀a boo Tóm 26:14
kon bĩ́ó dọ̀ a tẹ̀ íe: Dọ dú gbónó té e bà ólò ọ́ bĩ́ó kẹlẹ́ boo meǹ nom. (Jọ́jìs 3:31) Tã́á bel ea kọ́ọ̀ “kon bĩ́ó dọ̀ a tẹ̀ íe” dú kìna bel ea di mm̀ kpá e ba beè emí mm̀ Gríìk. À doà bá láo e togóe agà e bè náa kyãà belí bé e dọ e bà nveèé boo men kyãamàe naa tení dú ló gè gbóó kòn bĩ́ó dọ a tẹ̀ íe, ea é náa kọ á nvèà kom ló a bá. Sọ́ọ̀l beè labví láb mm̀ tẽ̀ènè sĩ́deèá besĩ́ à kálá dú nen ea é nyoone nvéè Kráìst. Tṍó ea ólòó naa uú boo gbò e bà gé nyoone nvéè Jíízọ̀s, e bà dú gbò e Jìhóvà Bàrì gé kpenà va, Pọ́ọ̀l géè tú kà agẹbá komá nvea lóó e. (Doolé ló Tóm 5:38, 39; 1 Tím. 1:13, 14.) Mm̀ kpá Ẹ̀klì. 12:11, bà tú “oxgoads” loomá bel mm̀ dòòle ló nu, ea kil ló bel e neǹ nyìmànù ló ea náa kọọ̀ nen ea gé pãanée tṍ ló á tõó boo a dùùlà bá deè tṍ.
nwt glossary
dọ̀. Dú gbele begè gbónó té e bà tú pĩ́ónó kpọ́gọ́lọ́ nvee ból, e gbò kìl ól àbèè gbò ge tulè nom ólò tú leemá dee bá nom. Bà tú dọí loomá bel mm̀ dòòle ló nu, ea kil ló bel e neǹ nyìmànù ló ea náa kọọ̀ nen ea gé pãanée tṍ ló á gbàntṍ ló a dùùlà bá deè tṍ. Bà tú “kon bĩ́ó dọ̀ a tẹ̀ íe” lọl ló láb láo e togóe agà e bè náa kyãà belí bé e dọ e bà nveèé boo men kyãamàe naa tení dú ló gè gbóó kòn bĩ́ó dọ̀ a tẹ̀ íe, ea é náa kọ á nvèà kom ló a bá.—Tóm 26:14; Jọ́jìs 3:31.
(Tóm 26:27) Méné Agrípà, é kọ olo zigà ló nòòmà nu Gbò Kọ́ Bùlà Bàrì? Nda nyimà kọ ò zigà ló!”
w03 11/15 16-17 ¶14
Nvèè Bá Nè Dõòna Gbò Kọ Bàá Dã́ Lé Kpẹ̀aí
14 Pọ́ọ̀l beè nyimá kọọ̀ Agrípà dú Júù. Ge kọ́ nu ea kil ló nàànù pá Júù nè Agrípà, Pọ́ọ̀l géè naa kọ bàá nyimá kọọ̀ ńlẹ́ẹ̀ kpẹ̀a dẹẹ̀àẹ boo “kà lèlà nu e gbò kọ́ Bàrì bùlà nè Mózìs beè kọ à é nááá” kilma ló ú Mèsáíà nè a kẽ̀èà aa kemà ú. (Tóm 26:22, 23) Ge ló bel lele ló Agrípà, Pọ́ọ̀l beè bĩináe kọọ̀: “Méné Agrípà, é kọ olo zigà ló nòòmà nu Gbò Kọ́ Bùlà Bàrì?” Agrípà beè kpee sĩ́ ló kà agẹbá béèlafùl ge nè. Be à gá náa vaá à kọọ̀ náa zigàẹ ló nòòmà nu gbò kọ́ọ̀ bùlà Bàrì, àé kyọgàlà a bée dì belí neǹ Júù ea ólò ziga ló ba nòòmà nu. Sõò be à gá náa vaá à zìgà nu e Pọ́ọ̀l bĩ́ínáeá, níà ge tõó kèsĩ́ bàlà boo zìgà kọọ̀ ẹlẹ nveènìè sãa tẽ́ gbò níí Kráìst vaá a dùm é di mm̀ gẹẹ-gẹẹ ló gè gbóó dú nen ea é nyoone nvéè Kráìst. Pọ́ọ̀l áálá ńlẹ́ẹ̀ bíbví mm̀ sĩ́deè e nyìmànù di m kọọ̀: “Nda nyimà kọ ò zigà ló!” Mósĩ́ deè ní e Agrípà beè aalá bel tẹlẹ dẽè ààla e Pọ́ọ̀l neí ẽ́? A beè aalá kọọ̀: “Ò bùlà kọ ò é láá kiilàèm̄ naamàè nen Kráìst kóló kátogóí?” (Tóm 26:27, 28) Náa kal ló béè kọọ̀ Agrípà náa beè dú neǹ Kráìst, bel Pọ́ọ̀l beè tọáẹ́ ló inmá kpã́á.—Híbrù 4:12.
Bugì Kpá Káí
(Tóm 25:1-12) Taa dee téní ló dee e Fẹ́stọ̀s beè íná Judíà, à gboó aa Sizaríà sí Jerúsàlẹ̀m. 2 Gbò togó vààla gyọ́ọ nè gbò tule pá Júù beè lógági bel ló Pọ́ọ̀l nèe gbẹa kĩé. Ba beè bàn Fẹ́stọ̀s 3 kọ á nveenìe bá neèva, vaá naa ní e Pọ́ọ̀l é aa Sizaríà dú Jerúsàlẹ̀m, boo bée kọ ba beè noo kọ bà é fẹ́èe gbẹa èèlè. 4 Fẹ́stọ̀s beè aalá nèva kọ, “Pọ́ọ̀l di tọ kpọ́gọ́lọ́ Sizaríà, vaá gbálà ńkem dee nda é òòà kẽ má sĩ́ kĩé. 5 Bọọ gbò tule á zọ̀ nda gbá tọ sí Sizaríà, vaá be à íe pọ́lọ́ e gbálàa beè sì, bà lómáe bel ló.” 6 Fẹ́stọ̀s beè kpáá tú bé e a é dú dõòna kà aatáá à bè òb dee tõ̀òma boná lóva be sĩ́ à kálá àà kil Sizaríà. Dee e a bẽene dee e a è òòà kẽ kil Sizaríà, a beè gboó bã boo a kpò té bèèla bel, vaá à gboó lẹ̀ẹ̀là gbò bé kọ bà á tú Pọ́ọ̀l domá. 7 Tṍó e Pọ́ọ̀l ni dú, pá Júù e ba è aa Jerúsàlèm dùa beè gboó kpẽá beeáé ló vaá dàlà togó lóe gbele tõ̀ò agẹ bá pọ́lọ́ bel ló, sõò bà náa è láá naa tẹlẹ bàlà kẽ kọ gbò bel e bà lóè lóá dú kà kà. 8 Sõò Pọ́ọ̀l ló bel kpènà a bá kọ, “M̀ gáà dọ̀ tọ́ọ̀ kà Log pá Júù à bè ge kyọ̀gàlà boo be Tọ Káí à bè ge naa Méné Róm̀ kyọ̀.” 9 Sõò Fẹ́stọ̀s beè gbĩ́ gè naa nu e pá Júù é leelàe. Boo bée vó, a beè gboó bĩina Pọ́ọ̀l kọ, “É kọ à é léémáni gè kọ ḿ túni kilma Jerúsàlẹ̀m gé beelani belí ló gbẹá kĩé?” 10 Pọ́ọ̀l à aalá nèe kọ: “Tọ bèèla bel e Méné Róm̀ beè sẹlẹ ní e m di éláí. Kĩí ní e a lèlà kọ bà á beelám̄ bel ló gbẹa é. M̀ gáà si tọ́ọ̀ kà pọ́lọ́ pá Júù dì belí bé e olo palà ge nyimá naa. 11 Be m beè dọ̀ log vaá naa nu e a bọ́ ló gè kọ bà á fẹ́m̄, ním̄ gá è bàn kọ bà á gá fẹ́m̄. Sõò be bel e bà gé lóm̄ ló naa dú kà kà, tọ́ọ̀ nen náa é láá túm̄ nvèèva bá. M̀ zálì kpá ló belí má Méné Róm̀.” 12 Tṍó e Fẹ́stọ̀s ni zọ gbò e bà ólò nèe dùùlà bá deè tṍ lóá bel lọ̀l, a beè gboó aalá nè Pọ́ọ̀l kọ, “Ò zálì kpá ló o bel má Méné Róm̀. Vóá à naa, bà é túni máe.”
JANUARY 28–FEBRUARY 3
GYỌ́-GYỌ́ LÓ NU EA DI MM̀ MOǸ BEL BÀRÌ | TÓM 27-28
“Pọ́ọ̀l Beè Bã Mm̀ Mìàló Kil Róm̀”
(Tóm 27:23, 24) M̀ nyímà naa vó, boo bée kọ bílá deeá nyómá tóm Bàrì e a ié nda, e nda ólò fã̀e, beè dúm̄ ló 24 vaá kọ́ nèm̄ kọ, ‘Pọ̀ á gá siíni, e Pọ́ọ̀l! Ò é íè ge elá kè sĩ́ Méné Róm̀. Vaá sàn nyíe e Bàrì ieni ló é náa kọ dénè gbò e bà di m faài lóni á dùùà.’
“Tọ́ọ̀ Nen Náa É Pe Ààí Dẽe”
15 Àé láá dú gè kọọ̀ Pọ́ọ̀l géè kọ́ kpẹ̀a ea kil ló “ból dẽe sĩ́ m zigà nu e Bàrì beè zigà” nè gã́bug gbò e ba beè gbá di boo faàa. (Tóm 26:6; Kọ́l. 1:5) Kátogóí, e mìàlo é láá èèà vá lóá, Pọ́ọ̀l beè láá kọ́ nu ea kil ló ból dẽesĩ́ ea é nveè va nyíé gbàà kà lèlà tṍóá nèva. A beè kọọ̀: “Bílá deeá nyómá tóm Bàrì . . . , beè dúm̄ ló vaá kọ́ nèm̄ kọ, ‘Pọ̀ á gá siíni, e Pọ́ọ̀l! Ò é íè ge elá kè sĩ́ Méné Róm̀. Vaá sàn nyíe e Bàrì ieni ló é náa kọ dénè gbò e bà di m faài lóni á dùùà.’ ” Pọ́ọ̀l beè sièva kpóó ló kọọ̀: “Vóá à naa, e pá vígà, iei agẹ nyíe, boo bée kọ nda dẹlẹ nyíe boo Bàrì kọ à é nááá dì belí bé e a è kọ́ nèm̄ naa. Sõò fọ́ọ́lọ́í é íè ge gbalẹ̀í kọ̀ọ̀la boo ene kà kunu kẽ m peneí.”—Tóm 27:23-26.
(Tóm 28:1, 2) Tṍó e e íná boo kpò boo fẹ́ẹ́ fẹẹ̀ ló, ní e e gboó gbĩ́ mòn kọ boo kpò e múú bééá tení lóá kọlà Mọ́ltà e. 2 Gbò nvín sãa boná beè palà ge túi boo lé bá. Ba beè kpá sã́ vaá kolíi kọ é gé zìvà, boo bée kọ boo beè dọọ vaá tọ́ọ beè dì.
“Tọ́ọ̀ Nen Náa É Pe Ààí Dẽe”
18 A beè gbóó naaá kọọ̀ gbò e ba beè dùùà beè iná boo kpò e múú bééá tení ló ea kọlà Mọ́ltà, ea dì deè boo kpọ̀lọ̀-kpọ̀lọ̀ kẽ ea téní kil Sicily. (Ẹ̀b ńkpó ea kọ́ọ̀ “Malta—Where?”) Gbò nvín sãà bon e bà ólò ló dõòna kà dém belí beè “palà ge [túva] boo lé bá.” (Tóm 28:2) Ba beè kpá sã́ nè gbò kyáà e bà íná ba boní kọ bàá zìvà boo béè kọ boo géè dọọ vaá tọ́ọ beè siíva. Sã́á beè taalá va ló. A beè naa nágé kọọ̀ tóm dũ̀ùnè á siá.
“Tọ́ọ̀ Nen Náa É Pe Ààí Dẽe”
21 Páblìọ̀s ea dú neǹ méné ea íe kunukẽ̀ kĩé beè di boná. Be à sẹlẹ ẹlẹ ní e Méné Róm̀ beè íbá ló kọ á bẹ̀l Mọ́ltà ẹ. Lúùk beè baáẹ tẽ́ kọ ẹ̀ẹ̀ “méné boo kpò e múú bééá tení lóá,” ea dú kà lèlà sò bée e ba beè gbĩ́ mon boo bàà báà dem e bà tú émì nu pá Mọ́ltà emá. Páblìọ̀s beè tú Pọ́ọ̀l bií ló gbò e ba beè dìé ló boo kà lé bá vaá taà dee ea beè faamáva kyáà. Kọ̀láá bé ea dì naa, kpá ló tẹ̀ Páblìọ̀s géè zọ̀. Lúùk kpáá baatẽ́ kà lèlà dìtõ̀òa mm̀ sĩ́deè ea lelà. A beè emí kọọ̀ gbálàa “beè di mà kẽ tọ, e a beè di kè bá zọ̀ ló sì sã́ nè kólá gbàà,” ge kọ́ kà lèlà zọ̀ kpá ló ea beè di ló gbálàa. Pọ́ọ̀l beè dẹlẹ́ẹ bá ból vaá tã̀àgã̀e ló Bàrì boo, naa ní e kpá lóe beè gbóó valí. Tóm dũ̀ùnèa beè palàge bọọ́ ló pá boná naa ní e ba beè gbóó tú kọ̀láá kà gbò zọ̀ ló domá kọbé bà bóá, vaá ba beè dõo kọ̀láá nu e Pọ́ọ̀l nè gbò e ba beè dìé ló íe bíi ló nèva.—Tóm 28:7-10.
(Tóm 28:16, 17) Tṍó e e ínà Róm̀, ba beè aa ló Pọ́ọ̀l kọ á tõo boo a ló m ene kà tọ, vaá tú ene nen bé e a é kue dẽe ló sẹlẹe ló. 17 Tṍó e taa dee ni tení, Pọ́ọ̀l beè gboó lẹ̀ẹ̀là tóm kolmá dénè gbò tule pá Júù e bà di Róm̀ bõ̀ònè. Tṍó e bà ni bṍóná, à gboó kọ́ nèva kọ: “Pá nà vígà, náa kal ló bée kọ ním̄ beè sí tọ́ọ̀ kà pọ́lọ́ pá bẹẹ bon, à bè kọ m beè ló ene kà pọ́lọ́ bel kilma ló nàà nu kunu kẽ e bẹẹ gbò nómá tẹ̀ beè nóòmàiá, ba beè siím̄ nvee kpọ́gọ́lọ́ gbẹa Jerúsàlẹ̀m, vaá túm̄ lọa bá nè pá Róm̀.
‘Palàge Vee Lé Kpẹ̀aí’
10 Tṍó e gbòa íná Róm̀, “ba beè aa ló Pọ́ọ̀l kọ á tõo boo a ló m ene kà tọ, vaá tú ene nen bé e a é kue dẽe ló sẹlẹe ló.” (Tóm 28:16) Neǹ kùdẽe ló e bà ólò sẹlẹ́ ló gbò e bà túva sẹlẹ mm̀ tọọ̀ kpọ́gọ́lọ́ e dõòna gbò gé láá iná vá ló ólò tú kpọ́gọ́lọ́ lul ló nená lula ló. Kabèè vó, Pọ́ọ̀l géè vee lé kpẹ̀a ea kil ló Boǹ Ménéá, vaá ge kọọ̀ bà tú kpọ́gọ́lọ́ lùlíé ló náa beè naa kọ á gá kọ́ kpẹ̀a. Nagé, tṍó e taà dee ni téní aa ló dee e ba beè kọ̀ọ̀là faà kẽ, a beè lẹ̀ẹ̀là tóm kolmá dénè gbò tùle pá Júù e bà di Róm̀ bõonè kọbé à doà bá a lóó vaá kọ́ kpẹ̀a nèva.
Kpó Tẽ́ Gbò Lé-lé Nu Ea Di Mm̀ Kpá Káí
(Tóm 27:9) Kà gã́ bug tṍó beè pèi ló gbẹa kĩé dọ̀ tṍó e kyẽè sĩ́ pene dàlà togó dú gẹẹ gẹẹ ló. È di kĩé zelí tṍó e pá Júù ólò naa Vààla Gyọ́ọ ge Bàn Ia ló Pọ́lọ́ Lọl Bá Bàrì. Vóá à naa, Pọ́ọ̀l beè gboó nèva dùùlà bá deè tṍ kọ,
nwtsty nu gè nò ea dẹẹ̀a boo Tóm 27:9
Vààla Gyọ́ọ ge Bàn Ia ló Pọ́lọ́ Lọl Bá Bàrì: Àbèè “káà gã́ e bà ólò naá bĩ́ó gbei.” Lit., “káà gã́.” Moǹ bel Gríìk e bà tabmà “káà gã́” gé lóá bel nyòòmà áá kóló káà gã́ e Log Mózìs kọ́á, níà ge kọọ̀, káà gã́ e bà ólò naa kilma ló Vààla Gyọ́ọ ge Bàn Ia ló Pọ́lọ́ Lọl Bá Bàrì e bà ólò sẹlẹ enè tóm mm̀ enè gbáá, bà kólí náe gé Yom Kippur (Híbrù, yohm hak·kip·pu·rimʹ, “dee ge ia ló”). (Lìv. 16:29-31; 23:26-32; Nóm. 29:7; ẹ̀b Glossary, “Day of Atonement.”) Tã́á bel ea kọ́ọ̀ “to afflict oneself,” e bà tú loomá bel kilma ló Vààla Gyọ́ọ ge Bàn Ia ló Pọ́lọ́ Lọl Bá Bàrìí, kọ̀láá nen dã́ ból ló kọọ̀ à bãàa mm̀ ge kìn lóó, nè nàgé káà gã́. (Lìv. 16:29, ekk.) Ge kọ bà tú tã́á bel ea kọ́ọ̀ ‘káà gã́’ loomá bel mm̀ kpá Tóm 27:9 nveè sãa tẽ́ kọọ̀ kà lèlà nu e bà ólò naa mm̀ ge kìn lóó nè kà lèlà deè Vààla Gyọ́ọ ge Bàn Ia ló Pọ́lọ́ Lọl Bá Bàrì ólò bãàa mm̀ káà gã́. Ba beè olòó sẹlẹ nàà nù Vààla Gyọ́ọ ge Bàn Ia ló Pọ́lọ́ Lọl Bá Bàrì nyòòmà tà September àbèè túá ból October.
(Tóm 28:11) E beè tõo kĩé taa ẽ́, be sĩ́ è kálá àà. E beè bã m ene kà mìàló e bà kólíe “Bàà Nvín Kà Ńbàlì,” e a dú bálá sĩ́ Alẹkzándrìà. Pá faài beè zẹ́ẹ́ tõo bon e múú bééá tení lóá zẹ̀ẹ̀ tṍó múú booá.
nwtsty nu gè nò ea dẹẹ̀a boo Tóm 28:11
Bàà Nvín Kà Ńbàlì: Dì belí bé e gbò e bà ólò nó nu ea kil ló nàànù kunukẽ̀ pá Gríìk nè Róm̀ kọ́ naa, “Bàà Nvín Kà Ńbàlì” (Gríìk, Di·oʹskou·roi) be bèè Castor nè Pollux, e bà dú bàà kà nvín ńbàlì Zeus (Jupiter) nè Spartan Queen Leda e ba beè gbá mea tẽ̀ènè dee. Gbàà dõòna kà gbò nu ea dì, ba beè olòó ẹ̀b nakà gbò ńbàlìí kọọ̀ à ólò kpènà gbò e bàé téní sĩ́ múú, vaá àé láá dùùlà gbò e ba dùm bã́ mm̀ gẹẹ-gẹẹ ló gbẹá sĩ́ múú. Nakà nòòtẽ́ ea kil ló bée e bà émí ló faàa dú dõòna kà nu ea tẹ́lẹ bàlà kẽ kọọ̀ nòòtẽ́á beè ẽá aa bá nen ea beè mònmà dẽe.
Bugì Kpá Káí
(Tóm 27:1-12) Tṍó e ba ni bílá ló lọ̀l kọ bà á túi nvee m mìàló tã̀àmà Ítàlì, ba beè gboó tú Pọ́ọ̀l nè sìgà dõòna gbò e ba è di tọ kpọ́gọ́lọ́ nvee bá Júlìọ̀s, e a beè di togó vòò tub gbò bé pá Róm̀ e bà kolíva “Gbò Bé Méné Róm̀.” 2 E beè gboó bã m ene kà mìàló e a aa bon Adramítìàm e a é gé tãanè gbò nu múú e a di bálá sĩ́ Ésìà, vaá àà. Aristákọ̀s, e a dú bon Tẹsalọnáíkà e a di bálá sĩ́ Masẹdónìà, beè dìí ló. 3 Tṍó e dee ni zilà, e è gboó íná Sáídọ̀n. Júlìọ̀s beè tú sàn nyíe faamá Pọ́ọ̀l, vaá gboó nèe èèlè kọ á gé mòn pá a kóò e bà di kĩé kọ bé bà née nu e a dúe bíi ló. 4 E beè gboó aa kĩé àà, sõò boo bée kọ è géè bé togó ló fọ́ọ́lọ́á, e beè gboó ọlẹ̀ ló kpò Sáíprọ̀s. 5 E beè gboó fùl tení kà sĩ́ Pene Silésìà nè Pamfélìà gé kọ̀ọ̀la kẽ bon Máírà e a di bálá sĩ́ Lésìà. 6 Nen togó gbò béá beè mòn ene kà mìàló gbẹa kĩé e a gé aa Alẹkzándrìà tãanè Ítàlì. À gboó tú beele nvee m níé. 7 Kà gã́ bug dee e faàa beè gbọọlẹ̀ ló kyã̀àmài, a beè palà ge tavàlài ló kọ bé e kálá láá íná bon Nídọ̀s. Fọ́ọ́lọ́ náa è zìgà kọ é láá kpee sĩ́ kĩ e géè tãanè. Vóá à naa, e beè gboó ọlẹ̀ ló kpò Kríìt, tení kĩ e bà kolíe Salmónì. 8 E beè kil sĩ́ gè ọlẹ̀ ló kpò Kríìt àà, vaá a beè palà ge tavàlài ló kọ bé è kálá láá íná kĩ e bà kolíe Lé Ke Tõ̀ò Kọ̀ọ̀la Mìàló, e a di ku ló bon Lasíà. 9 Kà gã́ bug tṍó beè pèi ló gbẹa kĩé dọ̀ tṍó e kyẽè sĩ́ pene dàlà togó dú gẹẹ gẹẹ ló. È di kĩé zelí tṍó e pá Júù ólò naa Vààla Gyọ́ọ ge Bàn Ia ló Pọ́lọ́ Lọl Bá Bàrì. Vóá à naa, Pọ́ọ̀l beè gboó nèva dùùlà bá deè tṍ kọ, 10 “Pá vígà, m̀ monì kọ bẹẹ kyẽ̀è lọl kĩí ààmà é dú gẹẹ gẹẹ ló. Faài nè gyọ́ e a di m é dii múú, vaá bã̀ànà bẹẹ dùm é dinà gé bá àà zib bã́.” 11 Sõò tãá e nen togó gbò béá gban tṍ ló nu e Pọ́ọ̀l gé kọ́, a beè gbàn tṍ ló nu e tẹ̀ íè faàa nè nen e a gé ọ́vi kọ́. 12 Gã́ bug gbòa beè nvèè sãa kúm gè kọ bà á aalìe kĩé vaá ful peneá gbĩ́ gè ínàe Fínèks kọ bé, be à válí, bà élàe kĩé, boo bée kọ kĩ e ba è kọ̀ọ̀la mìàlóá níì beè lé ke tõ̀ò ge tõo tṍó tọ́ọ nì. Fínèks, níá kĩ e bà ólò kọ̀ọ̀la mìàló e a di Kríìt. À kiilà sĩ́ kpee deè sĩ́ nè deè nvée bàlà boo kĩ e nàànì ólò dọ̀.