KO RREVÍSTAPE OÑEANALISA | MÁVAREPA JAJEROVIÁTA: ¿LA BÍBLIARE O PE SIÉNSIARE?

Umi mbaʼe pe siénsia ndaikatúiva ohupyty

Koʼág̃arupi heta hénte ndojeroviái Ñandejárare, ha oĩ voi katu okonvenseséva ótrope pono ojerovia hese. Osẽma avei heta lívro odefendéva ko enseñánsa ha hetáma oĩ oleéva. Algúnope ogusta ha ótrope nahániri, ha oĩ avei ojodiskutíva umi mbaʼe heʼívare koʼã lívrope. Peteĩ neurólogo hérava David Eagleman heʼi: “Algúno olee rire koʼã lívro opensáma voi umi sientífiko oikuaapamaha opa mbaʼe”. Péro upéi haʼe heʼi avei: “Umi sientífiko ikatupyrýva ningo noñemohatãi haʼekuéra heʼívapente, ha ymaite guivénte voi ojavy mimi hikuái”.

Peteĩ sientífiko oipurúva hína peteĩ teleskópio

Ymaiterei guivéma umi sientífiko oinvestiga umi mbaʼe jaikuaaséva ko univérsogui, ha odeskuvri heta mbaʼe ñaimoʼãʼỹva jepe. Péro upéva paʼũme tuicha ojavy jepi avei hikuái. Por ehémplo, Isaac Newton haʼe vaʼekue peteĩ sientífiko ivaletereíva, ha ohechauka pe graveda rupive umi planéta, estrélla ha galaxiakuéra ndojoseparaiha ojuehegui. Haʼe avei oinventa peteĩ método de kálkulo ideprovechoitereíva koʼág̃a peve ha ojepurúva ojejapo hag̃ua komputadóra, ojeviaha hag̃ua espásiope ha ojestudia hag̃ua umi átomo. Péro upéicha avei haʼe oguerovia vaʼekue pe máhia ha astrolohía rupive ikatuha jajapo plómogui óro, upéva peteĩ siénsia japu hérava alkímia.

Mas de 1.500 áño Newton onase mboyve, peteĩ ostudiáva ko univérsore hérava Tolomeo, odeskuvri mbaʼéichapa okuʼe hendápe porã umi planéta pe espásiore, hiʼarive upe tiémpope ndaipóri vaʼekue teleskópio. Haʼe ivaleterei vaʼekue avei ojapo hag̃ua mápa. Péro Tolomeo opensa vaʼekue umi estrélla ha planetakuéra ojereha ko yvýre. Peteĩ sientífiko ifamósova hérava Carl Sagan heʼi hese: “Umi hénte oguerovia Tolomeo heʼi vaʼekue. Ha 1.500 áño aja opensa avei hikuái opa mbaʼe ojereha ko planétare. Upéva ñanemomanduʼa ñaneakãporãitereíramo jepe, tuicha ikatuha jajavy”.

Iporã ningo ñarrekonose umi mbaʼe porã ohupytýmava umi sientífiko, péro ñanemanduʼa vaʼerã avei haʼekuéra ikatuha ojavy ha ndoikuaapamoʼãiha voínte opa mbaʼe. Upéicha heʼi vaʼekue peteĩ sientífiko hérava Paul Davies. Haʼe heʼi: “Ndaiporimoʼãi voínte peteĩ teoría oexplikapáva opa mbaʼe oikóva ko univérsope, noñekontradesíriva mbaʼevépe ha ikatúva ojepuru opaichagua situasiónpe”. Siertoite la heʼíva ko sientífiko, núnka ndaikatumoʼãi ñantendepa ko univérso. Upévare ndaikatúi jagueroviántema oĩramo álgien heʼíva pe siénsia ikatuha orresponde ñandéve jaikuaaséva guive.

Heta mbaʼépe pe siénsia ndaikatúi ñanepytyvõ, péro la Biblia si omeʼẽ ñandéve konsého ideprovechoitereíva

La Biblia heʼi Ñandejára kreasiónre: “Ñande ijorillamínte la jahecháva, michĩmínte jaikuaa ha ñahendu umi hembiapokuégui” (Job 26:14, NM). Oĩ gueteri hetaiterei mbaʼe ndajaikuaáiva Ñandejára rembiapokuégui ha ijetuʼútava voi ñantendepa hag̃ua. Ojapóma 2.000 áñorupi apóstol Pablo oskrivi hague avei: “¡Ajépa ipypukuete Ñandejára mbaʼeta, arandu ha mbaʼekuaa! Avave ndaikatúi omyesakã umi mbaʼe haʼe ojapóva ni oikuaa umi hape” (Romanos 11:33).

Mbaʼe mbaʼépepa pe siénsia ndaikatúi ñanepytyvõ

Umi sientífiko ikatúramo jepe oexplika ñandéve mbaʼéichapa ombaʼapo ko univérso, oĩ heta mbaʼe ndaikatúiva ñanemboʼe hikuái. Por ehémplo, mbaʼéichapa ikatu jajogueraha porãve ñande rapichakuérandi ni mbaʼépa ikatu jajapo javyʼa hag̃ua. Péro la Biblia si ikatu ojapo upéva. Por ehémplo, omeʼẽ konsého ñanepytyvõva koʼã mbaʼépe:

Ani hag̃ua ojeiko vaipa

Emombaʼe nde rapichakuérape

“Ani reporojuka.” (Éxodo 20:13.)

“Ndochaʼéiva iñermánore oporojuka hína.” (1 Juan 3:15.)

Ejogueraha porã nde rapichándi

“Ani ni mbaʼevéicharõ rejapo ivaíva, upéva rangue rejapo vaʼerã iporãva. Ejapo ikatúva guive oĩ hag̃ua pyʼaguapy, ha eñehaʼã siémpre ejogueraha porã nde rapichándi.” (Salmo 34:14, NM.)

“Umi hénte ojogueraha porãva ótrondi oñehaʼã hína oĩ hag̃ua pyʼaguapy, ha upéicha rupi haʼekuéra ojapo iporãva.” (Santiago 3:18.)

Emboyke pe violénsia

“Jehová ohecha hína umi ivuénovape ha avei umi iñañávape. Oĩ persóna ogustáva chupe ñorairõ ha violénsia, ha Ñandejára ndochaʼeiete voi umívare.” (Salmo 11:5, NM.)

“Ani reikose umi mbaretépe oikóvaicha, ani rejeheʼa hesekuéra. Iñañávape Ñandejára ndohayhúi.” (Proverbios 3:31, 32.)
Ojeiko porã hag̃ua ogapýpe

Ejapo nde tuvakuéra heʼíva

“Taʼyrakuéra, peneñeʼẽrendúkena pende tuvakuérape ñande Ruvicha oipotaháicha, upéva ningo oĩ porã Ñandejára renondépe: ‘Emombaʼe nde ru ha nde sýpe’; péva hína pe primer mandamiénto oñemeʼẽ vaʼekue peteĩ promésa reheve: ‘Oho porã hag̃ua ndéve ha reikove puku hag̃ua ko yvy ape ári’.” (Efesios 6:1-3.)

Ehekomboʼe porã ne família

“Ani pembopochy rei pende raʼykuérape. Pemongakuaa ha pehekomboʼe uvei Ñandejára oipotaháicha.” (Efesios 6:4, SBP.)

“Aníkena pejahéi pende raʼykuérare pembopochy hag̃uáicha chupekuéra, cháke ikatu oñeñandu vaieterei hikuái.” (Colosenses 3:21.)

Ehayhu ha errespeta ne rembiayhúpe

“Káda uno pehayhu vaʼerã pene rembirekópe peẽ voi pejehayhuháicha; pe tembireko katu orrespeta vaʼerã iménape ipyʼaite guive.” (Efesios 5:33.)
Oñeñangareko hag̃ua ko planétare

La Biblia heʼi yvyporakuéra voi ‘omongyʼaha ko yvy tuichakue’, ha heʼi avei: “Umi ipype oikóva oñehundíta [...], ha mbovymi yvy arigua hembýta” (Isaías 24:5, 6, ÑÑB). Umi ombyaíva ko yvy ojecháta Ñandejárandi, la Biblia heʼi voi og̃uahẽtaha peteĩ tiémpo haʼe ‘ohunditaha umi ohundívape ko yvy’ (Apocalipsis 11:18). Ñandejára ndohejareimoʼãi umi mbaʼe vai ojapóva hikuái.