Be Hiẹ Yọnẹn Ya?

Nawẹ bliki po aliho he mẹ bliki nọ yin bibasi te po he yin mimọ to gbakija Babilọni hohowhenu tọn lẹ mẹ nọgodona kandai Biblu tọn lẹ gbọn?

DODINNANUTỌ dòkuntọ lẹ ko mọ bliki mimẹ̀ susu lẹ he yin yiyizan nado gbá tòdaho Babilọni hohowhenu tọn to dodinnanu yetọn lẹ whenu. Sọgbe hẹ nuhe dodinnanutọ Robert Koldewey dọ, bliki mọnkọ lẹ nọ yin bibasi to zòhọ lẹ mẹ to “gbonu tòdaho lọ tọn, fie okò dagbe po miyọ́n-flọnú po . . . nọ sù te.”

Kandai hohowhenu tọn lẹ dohia dọ ahọluzọnwatọ Babilọni tọn lẹ sọ nọ yí zòhọ mọnkọ lẹ zan nado wà onú ylankan taun lẹ. Paul-Alain Beaulieu he nọ plọnnumẹ do whenuho po ogbè Asilia hohowhenu tọn po ji to Wehọmẹ Alavọ tọn Toronto tọn dọmọ: “Kandai Babilọni tọn susu . . . wẹ dọho gando mẹdelẹ go he ahọlu degbe dọ yé ni yin fifiọ na yé gbasẹ́n gufinfọn tọn kavi sisi matindo na yẹwhe Babilọni tọn lẹ tọn wutu.” Di apajlẹ, kandai de he yin bibasi to ojlẹ Ahọlu Nẹbukadnẹzali tọn mẹ dọmọ: “Mì và yé sudo, mì fiọ yé, mì mẹ̀ yé, . . . yé ni yì zòhọ nudatọ tọn mẹ . . . mì dike azọ̀ yetọn ni to tìtì, yé ni yin hùhù to miyọ́n mẹ, yèdọ to miyọ́n he to jiji po huhlọn po mẹ.”

Ehe nọ hẹn Biblu-hiatọ lẹ flin nujijọ delẹ he yin kinkandai to Daniẹli weta 3tọ mẹ. Sọgbe hẹ kandai whenuho tọn enẹ, Ahọlu Nẹbukadnẹzali ze boṣiọ blibata sika tọn de tùnte do dankló Dula tọn ji to gbonu tòdaho Babilọni tọn. Whenue jọja sunnu Heblu atọ̀n lọ lẹ, Ṣadlaki, Meṣaki po Abẹdinẹgo po gbẹ́ nado litaina boṣiọ lọ, Nẹbukadnẹzali gblehomẹ taun bo degbe dọ zòhọ lọ ni yin “hinhẹn hùnmiyọ́n whla ṣinawe hú dai tọn,” podọ dọ sunnu atọ̀n lọ lẹ ni yin “bibẹ dlan zòhọ he to jiji lọ mẹ.” Eyin angẹli huhlọnnọ de ma ko whlẹn yé wẹ, ayihaawe ma tin dọ yé na ko kú.—Dan. 3:1-6, 19-28.

© The Trustees of the British Museum. Licensed under CC BY-NC-SA 4.0. Source

Bliki he yin mimọ to Babilọni lẹ lọsu sọ nọgodona kandai Biblu tọn. Susu yetọn lẹ ji wẹ nukinkan lẹ tin te ehe pagigona ahọlu lọ. Nuhe dopo to nukinkan lọ lẹ mẹ dọ die: “Nẹbukadnẹzali, Ahọlu Babilọni tọn . . . Họ̀nmẹ, fie Gigo ṣie na nọ wẹ yẹn gbá . . . Na kúnkan ṣie lẹ ni duahọlu to e mẹ doidoi.” Nukinkan ehe taidi nuhe yin kinkandai to Daniẹli 4:30 mẹ taun, fie Nẹbukadnẹzali yinùgo te dọmọ: “Be e ma yin ehe wẹ Babilọni Daho lọ he yẹnlọsu ko yí huhlọn po nugopipe ṣie titi po do gbá taidi họ̀nmẹ na gigo kiklo-yinyin ṣie tọn ya?”