Oyin Jiwheyẹwhe Tọn po Biblu Lẹdogbedevomẹtọ lẹ Po

BẸJẸEJI owhe kanweko awetọ lọ tọn, whenuena godotọ apọsteli lẹ tọn kú godo, aijijẹ sọn yise Klistiani tọn lọ mẹ heyin didọdai dogbọn Jesu po hodotọ etọn lẹ po dali bẹjẹeji to niyaniya mẹ. Nuplọnmẹ agọ po sinsẹ̀nnuplọnmẹ boṣiọsẹntọ lẹ ton po sa biọ agun lọ mẹ; kinklan lẹ po gbemanọpọ lẹ po fọn, podọ wiwejininọ tintan yise ton lọ yin hinhẹngble. Podọ oyin Jiwheyẹwhe tọn ma sọ yin yiyizan ba.

Dile sinsẹ̀n Klistiani tọn atẹṣitọ ehe jẹ gbigbayipe ji, nuhudo lọ fọn nado diọ Biblu lọ sọn Heblu po Glẹki tintan lẹ po mẹ biọ ogbe devo lẹ mẹ. Nawẹ lẹdogbedevomẹtọ lẹ yinuwa hẹ oyin Jiwheyẹwhe tọn to lẹdogbedevomẹ yetọn lẹ mẹ gbọn? Na paa tọn, ye nọ yí onu devo do otẹn etọn mẹ taidi “Oklunọ.” Lẹdogbedevomẹ nukundeji talala de to ojlẹ enẹ mẹ wẹ Vulgate Latin heyin bibasi dogbọn Jérôme dali jẹ Latin-gbe paa lọ mẹ. Jérôme yi Dominus he zẹẹmẹdo “Oklunọ” do diọ Tétragramme lọ (YHWH).

To nukọnmẹ, ogbe yọyọ lẹ taidi Flansegbe, Glẹnsigbe po Espagnole po jẹ awusọhia ji to Europe mẹ. Ṣigba, Ṣọṣi Katholiki tọn hẹnalọdotena Biblu lẹdogbedevomẹ jẹ ogbe yọyọ ehelẹ mẹ. Nalete, whenuena Ju lẹ he to Biblu he tin to Heblugbe tintan lọ mẹ lẹ to gbigbẹ nado ylọ oyin Jiwheyẹwhe tọn whenuena yé mọ ẹn, “Klistiani” suhugan le nọ se Biblu lọ yin hihia to lẹdogbedevomẹ Latin tọn lẹ mẹ he ma nọ yi oyin lọ zan.

To ojlẹ de mẹ, oyin Jiwheyẹwhe tọn lẹgọwa yiyizan mẹ. To 1278, e sọawuhia to Latin-gbe mẹ to azọn Pugio fidei (ohi yise tọn) mẹ dogbọn Raymond Martini yẹwhenọ kadanọtọ espagnol de dali. E yi yiylọ Yohouaa lọ zan. To madẹnmẹ to nukọnmẹ, to 1303, Porchetus Salvaticis tọn dotana azọn de he hosọ etọn yin Victoria Porcheti adversus impios Hebraeos (Awhangbigba Porcheti tọn sọta Heblu jijọ-madi-Jiwheyẹwhe tọ lẹ). To ehe mẹ ga, ewulọsu yi oyin Jiwheyẹwhe tọn zan bo ylọ ẹ to alọpa vo mẹ taidi Iohouah, Iohoua po Ihouah po. Enẹgodo, to 1518, Pierre Galatin zin azọn de jẹgbonu he hosọ etọn yin De arcanis catholicae veritatis (Na nuhe du aṣli nugbo wẹkẹ tọn lọ tọn) he mẹ e kan oyin Jiwheyẹwhe tọn do dọ Iehoua.

Oyin lọ sọawuhia tintan to Biblu Glẹnsigbe tọn mẹ to 1530, whenuena William Tyndale zin lẹdogbedevomẹ owe atọ́n tintan Biblu tọn lẹ tọn jẹgbonu. To ehe mẹ, e yi oyin Jiwheyẹwhe tọn lọ zan he nọ yawu yin Iehouah to wefọ susu lẹ mẹb, podọ to ayidonugo zinjẹgbonu ehe tọn de mẹ, e wlan: “Iehovah yin oyin Jiwheyẹwhe tọn . . . Ṣigba whedepope he yè na mọ OKLUNỌ po wekun daho lẹ po (adavo fie nuṣiwa wezinzin tọn tin te) e yin Iehovah to Heblugbe mẹ.” Sọn fie, nuyiwa lọ biọ aimẹ nado no yi oyin Jehovah tọn zan to wefọ kleun delẹ mẹ bo kan “OKLUNỌ” kavi “JIWHEYẸWHE” to ofi susu devo lẹ mẹ fie Tétragramme lọ sọawuhia to wekinkan Heblu tọn lọ mẹ te.

To 1611, nuhe lẹzun lẹdogbedevomẹ Glẹnsigbe tọn heyin yiyizan gbayipe hugan lọ, Authorized Version lọ, yin zinjẹgbonu. To ehe mẹ, oyin lọ sọawuhia whla ẹnẹ to Biblu lọ mẹ. (Eksọdusi 6:3; Psalm 83:18; Isaia 12:2; 26:4; pọn Biblu Gungbe tọn mẹ ga.) “Jah,” sandogli milomilo oyin lọ tọn, tin to Psalm 68:4. Podọ oyin lọ sọawuhia to gigọmẹ to oyin notẹn lẹ tọn mẹ taidi “Jihova-jile.” (Gẹnẹsisi 22:14; Eksọdusi 17:15; Whẹdatọ lẹ 6:24) Ṣigba to hihodo apajlẹ Tyndale tọn mẹ, lẹdogbedevomẹtọ lẹ, to ninọmẹ susu lẹ mẹ nọ yi “OKLUNỌ” kavi “JIWHEYẸWHE” do diọ oyin Jiwheyẹwhe tọn. Ṣigba eyin oyin Jiwheyẹwhe tọn sọgan sọawuhia to wefọ ẹnẹ lẹ mẹ, etẹwutu wẹ e ma dona sọawuhia to wefọ fọtọn devo lẹ mẹ he tindo e to Heblugbe whẹwhẹwhenu tọn lọ mẹ?

Onu mọnkọtọn dopolọ jọ to Janmangbe mẹ. To 1534, Martin Luther zin lẹdogbedevomẹ Biblu tọn pete etọn jẹgbonu, he e ze sinai do ogbe whẹwhẹwhenu tọn lẹ ji. Na whẹwhinwhẹn de wutu e ma yi oyin Jiwheyẹwhe tọn do e mẹ gba ṣigba yi diọdo lẹ zan, taidi HERR (“OKLUNỌ”). Ṣigba, ayiha etọn tin to oyin sọn olọn mẹ wa lọ go, dile e ko yindọ to yẹwhehodidọ de mẹ do Jelemia 23:1-8 ji mẹ, he e na to 1526, e dọmọ: “Oyin ehe heyin Jehovah, Oklunọ, tin na Jiwheyẹwhe nugbo lọ kẹdẹ.”

To 1543, Luther kanwe po hojọhodidọ sọawuhia de po dọmọ: “Dọ yewlẹ [Ju lẹ] todin to didọ dọ oyin Jehovah tọn ma dona yin yiylọ mẹ, ye ma yọn nuhe ye to oho etọn dọ gba . . . Eyin e sọgan yin kinkan po wekannu po wesin po, etẹwutu wẹ e ma sọgan yin yiylọ, he na ko pọnte susu hugan dọ ni yin kinkan po wekannu po wesin po? Etẹwutu wẹ ye ma sọ vọ ylọ dọ mayin kinkan, mayin hihia kavi mayin linlẹn? Eyin ye gbadopọnna nulẹpo, yè na mọ dọ nude gẹdẹ to finẹ.” Ṣoganṣo, Luther ma jla whẹho lẹ do to lẹdogbedevomẹ Biblu tọn etọn mẹ gba. Ṣigba, to owhe he bọdego lẹ mẹ, lẹdogbedevomẹ Biblu Janmangbe tọn devo lẹ tindo oyin lọ to wefọ Eksọdusi 6:3 mẹ.

To owhe kanweko he bọdego le mẹ, Biblu lẹdogbedevomẹtọ lẹ nọ yi dopo to onu awe lẹ mẹ wà. Mẹdelẹ nọ dapana yizan depope oyin Jiwheyẹwhe tọn tọn, whenuena mẹdevo lẹ nọ yi i zan susu to Owe wiwe Heblu tọn lẹ mẹ, to ninọmẹ Jehovah tọn lọ me kavi to ninọmẹ Yahvé lọ mẹ. Mí ni gbadopọnna lẹdogbedevomẹ awe he dapana oyin lọ bo na pọn nuhewutu, sọgbe hẹ lẹdogbedevomẹtọ yetọn lẹ, ehe do yin bibasi.

Nuhewutu Ye Do Dè E Sẹ

To 1983, whenuena Alliance biblique universelle lọ zin lẹdogbedevomẹ yọyọ Owe wiwe lẹ tọn de jẹgbonu heyin Bible en français courant, wehiatọ lọ na doayi e go dọ to whẹho susu lẹ mẹ, yè yi hogbe “Oklunọ” kavi “Jiwheyẹwhe” lẹ do diọ oyin Mẹdatọ lọ tọn titi na. Whẹwhinwhẹn nuyiwa ehe tọn yin kinkando ada Présentation tọn lọ mẹ dole: “Na nuhe du OYIN SỌN OLỌN MẸ WA lẹ mí hodo apajlẹ paa yizan lọ tọn . . . Na nuhe du oyin dabla Jiwheyẹwhe Islaeli tọn titi, yedọ YHWH, lẹdogbẹdevomẹ lọ jlo na tindo osi hlan aṣa Ju lẹ tọn . . . he dọ dọ oyin lọ ma dona yin yiylọ ṣigba yin didiọ po nudevo po taidi Oklunọ lọ.” E taidi dọ lẹdogbedevomẹ devo lẹ ga nọ hodo aṣa Ju lẹ tọn nado de oyin Jiwheyẹwhe tọn titi sẹ sọn aimẹ. Nalete, owe Traduction Œcuménique de la Bible (zinjẹgbonu 1977 tọn) basi zẹẹmẹ ehe to nudọnamẹ odo tọn de mẹ: “E wa lẹzun aṣa Ju lẹ tọn ma nado nọ ylọ oyin ehe (ma nado ṣi i zan wutu, pọn [Eksọdusi 20:7]), ṣigba nado dọ Oklunọ lọ (whlasusu) kavi nado yi hogbe devo lẹ do diọ ẹ, taidi Yẹn wẹ ([Eksọdusi 3:14]), Oyín Lọ (Lev. 24:11). To fie wekinkan Heblu tọn lọ do oyin mẹdetiti tọn Yahweh kavi dehe tin to otẹn etọn mẹ devo zan te, ehelẹ nọ yin lilẹdogbedevomẹ taidi OKLUNỌ, YẸN WẸ, OYIN lọ, he nọ yin kinkan po wekun daho lẹ po.”

To lẹdogbedevomẹ Glẹnsigbe tọn (1935) yetọn mẹ, J. Powis Smith po Edgar Goodspeed po basi nudide dopo lọ bo na zẹẹmẹ mọnkọtọn lẹ to nudọnamẹ tintan yetọn mẹ. Ṣoganṣo to gigọyi godo mẹpaṣatọ de mẹ heyin aṣa Ju lẹ tọn he nọ ylọ “Oklunọ” do hia YHWH mẹ, nudọnamẹ tintan lọ dọmọ: “Ṣigba, mẹdepope he jlo na mọ otọn owe tintan lọ tọn lẹ yí dona hia ‘Yahweh’ to fidepope he e na mọ OKLUNỌ kavi JIWHEYẸWHE te”!

To ehe hihia mẹ, kanbiọ he nọ wa ayihamẹ namẹ tololo lọ wẹ yin: Eyin “Yahweh” hihia kakati nido yin “Oklunọ” nọ hẹn “otọn owekinkan tintan” lọ tọn dote, etẹwutu wẹ lẹdogbedevomẹtọ le ma yi “Yahweh” lọ zan to lẹdogbedevomẹ yetọn lẹ mẹ. Etẹwutu wẹ yewlẹ, to hogbe yetọn titi mẹ, yi “Oklunọ” do ‘diọ’ oyin Jiwheyẹwhe tọn na bo gbọn mọ dali do ṣinyọnnudo owekinkan whẹwhẹwhenu tọn lọ?

Lẹdogbedevomẹtọ lẹ dọ dọ ye to hihodo aṣa Ju jiji lẹ tọn. Ṣoganṣo, be ehe yin nuyọnẹnnu de na Klistiani de? Flin, Falesi lẹ, aṣa Ju jiji lẹ tọn hodotọ lẹ, we gbẹ Jesu dai bo yin didọ hlan dogbọn ewọ dali: “Mìwlẹ bo ko sọ hẹn osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn zun ovọ na otanhoho [aṣa] mìtọn tọn wutu.” (Matiu 15:6) Onu didiọ mọnkọtọn, na nugbo tọn, nọ dè huhlọn po na Ohó Jiwheyẹwhe tọn.

To 1952, Revised Standard Version lọ heyin Owe wiwe Heblu tọn lẹ tọn yin zinjẹgbonu to Glẹnsigbe mẹ, podọ Biblu ehe ga, yi hogbe devo lẹ do diọ oyin Jiwheyẹwhe tọn. Ehe yin ayidego talala, na American Standard Version tintan lọ, he mẹ vọbasi de tin sọn, yi oyin Jehovah lọ zan gbọn Owe wiwe Heblu lọ pete mẹ. Nalete, oyin lọ didesẹ yin afọdide sọawuhia de. Etẹwutu wẹ e do yin bibasi?

To nudọnamẹ tintan Revised Standard Version tọn lọ mẹ, mí hia: “Na whẹwhinwhẹn awe, Wedegbẹ lọ lẹgọdo yizan jẹakọ hẹ hugan lọ mẹ heyin King James Version tọn [enẹ wẹ yindọ, dide oyin Jiwheyẹwhe tọn lọ sẹ]: (1) hogbe ‘Jehovah’ lọ ma nọtena alọpa Oyin heyin yiyizan to Heblugbe mẹ lọ po gbesisọ po gba; podọ (2) yizan oyin he je de tọn na Jiwheyẹwhe dopo kẹdẹ lọ taidi nado ze e dovo sọn yẹwhe devo lẹ mẹ, ko yin nuhe yin alọhẹndotena to sinsẹ̀n Ju lẹ tọn mẹ jẹnukọnna ojlẹ Klistiani tọn podọ e yin nuhe ma jẹ depope na yise wẹkẹ tọn heyin Ṣọṣi Klistiani tọn tọn.”

Be whẹwhinwhẹn dindin ehelẹ sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe ya? Eyọn, dile e yin hodọdego to whẹwhẹwhenu, oyin Jesu lọ ma nọtena ninọmẹ tintan oyin Ovi Jiwheyẹwhe tọn tọn heyin yizan dogbọn hodotọ etọn lẹ dali po gbesisọ po gba. Ṣoganṣo, ehe ma hẹn Wedegbẹ lọ po huhlọn po nado jo yizan enẹ tọn do bo yi “Whẹgbọtọ” kavi “Klisti” do diọ ẹ gba. Nugbo, oyin-donamẹ ehelẹ yin yiyizan, dogọna oyin Jesu lọ wẹ, e ma yin nado diọ ẹ gba.

Na nuhe du whẹwhinwhẹn lọ dọ yẹwhe devo de ma tin he mẹ ye na dè Jiwheyẹwhe nugbo lọ dovo sọn, enẹ ma yin nugbo gba. Yẹwhe livi lẹ wẹ tin heyin sinsẹ̀n dogbọn gbẹtọvi lẹ dali. Apọsteli Paulu doayi e go: “Yẹwhe susu tin.” (1 Kọlintinu lẹ 8:5; Filippinu lẹ 3:19) Na nugbo tọn, Jiwheyẹwhe nugbo dopo kẹdẹ wẹ tin dile Paulu zindonukọn nado dọ. Nalete, alemọyi daho dopo to yizan oyin Jiwheyẹwhe nugbo lọ tọn mẹ wẹ yin dọ e nọ klan ẹn dovo sọn yẹwhe lalonọ lẹpo mẹ. Dogọ, eyin yizan oyin Jiwheyẹwhe tọn yin “nuhe ma jẹ depope,” etẹwutu wẹ e sọawuhia hugan ojlẹ 7 000 to Owe wiwe Heblu tọn whẹwhẹwhenu tọn lẹ mẹ?

Nugbo lọ yindọ, lẹdogbedevomẹtọ susu lẹ ma mọtolanmẹ dọ oyin lọ, po yiylọ egbezangbe tọn etọn po, ma jẹ to Biblu lọ mẹ gba. Ye yi i zan to lẹdogbedevomẹ yetọn lẹ me, podọ kọdetọn lọ nọ yawu yin lẹdogbedevomẹ de he nọ do yẹyi hugan ogo na Basitọ Biblu lo tọn bo nọ gbọn nugbonọ-yinyin dali do tẹdo wekinkan whẹwhẹwhenu tọn lọ go. Lẹdogbedevome delẹ heyin yiyizan gbayipe lẹ he yi oyin lọ zan lẹ yin lẹdogbedevomẹ Valera tọn (espagnole, to 1602), Almeida (portugais, 1681), lẹdogbedevomẹ tintan Elberfelder tọn (janman, 1871) po American Standard Version (glẹnsigbe, 1901) po. To Flansegbe mẹ, lẹdogbedevomẹ J.N. Darby (1885) po L.-CL. Fillion (1899) po tọn lẹ yi oyin sọn olọn wa lọ zan to wefọ delẹ mẹ, titengbe to Eksọdusi 6:3 mẹ. Na nuhe du Bible de Crampon (1903), yedọ lẹdogbedevomẹ Flansegbe tọn tintan Katholiki lẹ tọn sọn wekinkan tintan lẹ mẹ, e gọ oyin nukundeji lọ do Owe wiwe Heblu tọn lẹ pete mẹ. Sọn whenẹnu, lẹdogbedevomẹ flansegbe tọn susu lẹ nọ yi oyin sọn olọn mẹ wa lọ zan fẹẹ to ninọmẹ etọn Yahvé (Bible de Centenaire, Jérusalem, Osty, Votre Bible), Yahweh (Crampon-Tricot, Pirot et Clamer) kavi Iahvé (Dhorme) mẹ.

Todin, hia hodidọ lẹdogbedevomẹtọ delẹ tọn he yi oyin Jiwheyẹwhe tọn zan to Biblu yetọn lẹ mẹ bo yi ye jlẹdo whẹwhinwhẹn dindin enẹnọ lẹ he ma yi i zan lẹ tọn go.

Nuhewutu Mẹdevo lẹ Yí Oyin lọ Zan

Nuhe lẹdogbedevomẹtọ Biblu American Standard Version (1901) tọn lẹ dọ lọ die: “[Lẹdogbedevomẹtọ le] yin hinhẹn wá nujikudo gbenọpọ tọn de mẹ dọ yise agọ Ju lẹ tọn de, he pọn Oyin Sọn Olọn Mẹ Wá lọ di nuhe yin wiwe sọmọ bọ e ma sọgan yin yiylọ gba, ma dona dugan to lẹdogbedevomẹ Glẹnsigbe tọn kavi depope heyin Alẹnu Hoho lọ tọn mẹ ba . . . Oyin Oflin tọn ehe, heyin zẹẹmẹ basina to Eksọdusi 3:14, 15 mẹ, bo yin nuzindeji whlasusu susu to wekinkan tintan lọ mẹ heyin Alẹnu Hoho lọ tọn, do ohia ogo na Jiwheyẹwhe taidi Jiwheyẹwhe mẹdetiti tọn, taidi Jiwheyẹwhe alẹnu tọn lọ, Jiwheyẹwhe osọhia tọn lọ, Whlẹngantọ lọ, Họntọn omẹ etọn lẹ tọn . . . Oyin mẹdetiti tọn ehe, po adọkun haṣinṣan wiwe etọn po, yin hinhẹn gọwa otẹn etọn mẹ todin to Owe wiwe le mẹ he e yin dowatọ etọn matin ayihaawe de.”

Steven Byington, lẹdogbedevomẹtọ The Bible in Living English lọ tọn, basi zẹẹmẹ nuhewutu e yi oyin Jiwheyẹwhe tọn zan lọ tọn: “Kinkan po yiylọ lọ po ma yin nujọnu daho hugan lọ gba. Nuhe yin nujọnu daho hugan lọ wẹ nado hẹn họnwun dọ ehe wẹ yin oyin mẹdetiti tọn de. Wefọ susu lẹ tin he ma sọgan yin nukunnumọjẹemẹ eyin mí diọ oyin ehe po ohiadomẹgo tata lẹ po taidi ‘Oklunọ,’ kavi ylan hugan mọ, dogbọn oyin-donamẹ tata de dali [di apajlẹ, Madopodo lọ].”

Whẹho lẹdogbedevomẹ devo tọn, dogbọn J. Rotherham dali, yin nuhe fọn ojlodotenamẹ talala. E yi oyin Jiwheyẹwhe tọn zan to lẹdogbedevomẹ etọn mẹ ṣigba tindo ojlo to ninọmẹ Yahweh lọ mẹ. Ṣigba, to azọn godo tọn de mẹ, heyin Studies in the Psalms, heyin zinjẹgbonu to 1911, e lẹ́ jẹ ninọmẹ Jehovah lọ ji. Etẹwutu? E basi zẹẹmẹ: “JEHOVAH.—Yizan alọpa Glẹnsigbe tọn heyin oyin Oflin tọn lọ tọn (Eksọdusi 3:18) to lẹdo ogbe devo mẹ egbezangbe tọn psautier lọ tọn mẹ, ma fọn sọn ayihaawe depope mẹ na nuhe du yiylọ jijlọ hugan lọ tọn, taidi dọ e yin Yahweh gba; ṣigba kiki sọn kunnudenu yọn na yizan mẹdetiti tọn heyin ṣinṣinyan sọn ojlo nado dọnsẹpọ otó po nukun gbẹtọ paa lẹ tọn to whẹho alọpa ehe tọn de mẹ, he mẹ onu titengbe lọ yin yinyọnẹn bọawu hugan lọ he oyin sọn olọn mẹ wá lọ tin na.”

To Psalm 34:3 mẹ, sinsẹ̀ntọ Jehovah tọn lẹ yin didọ na: “Mì ze [Jehovah] daga hẹ mi, na mí ni nọpọ hẹn oyin etọn klo.” Nawẹ wehiatọ lẹdogbedevomẹ Biblu tọn he ma yi oyin Jiwheyẹwhe tọn zan lẹ tọn yinuwa to gigọmẹ hlan hodọnamẹ vivẹ enẹ gbọn? Klistiani lẹ sin homẹhun dọ, etlẹ whe gbahu, lẹdogbedevomẹtọ delẹ ko tindo adọgbigbo lọ nado yi oyin Jiwheyẹwhe tọn do lẹdogbedevomẹ sọn Owe wiwe Heblu tọn yetọn lẹ mẹ, podọ dogbọn mọ dali hẹn nuhe Smith po Goodspeed po ylọ dọ “otọn owekinkan tintan lọ tọn” lọ go.

Ṣigba, lẹdogbedevomẹtọ sọha suhugan lẹ, whenuena ye tlẹ yi oyin Jiwheyẹwhe tọn zan do Owe wiwe Heblu tọn lẹ mẹ, nọ dè e sẹ sọn Owe wiwe Glẹki Klistiani tọn lẹ mẹ, yedọ “Alẹnu Yọyọ” lọ. Etẹwẹ yin whẹwhinwhẹn lọ na ehe? Be whẹwhinwhẹn dinnamẹ de tin na oyin Jiwheyẹwhe tọn didesẹ sọn ada godo tọn heyin Biblu lọ tọn ehe mẹ ya?

[Nudọnamẹ odò tọn lẹ]

[Nudọnamẹ tangan to weda 17]

Lẹdogbedevomẹtọ Biblu Authorized Version tọn lẹ jo oyin Jiwheyẹwhe tọn Jehovah lo do do wefọ ẹnẹ kẹdẹ mẹ, bo yi JIWHEYẸWHE kavi OKLUNỌ zan to fidevo lẹpo.

[Nudọnamẹ tangan to weda 22]

Eyin yizan oyin Jiwheyẹwhe tọn tọn yin “nuhe ma jẹ lala,” etẹwutu wẹ e sọawuhia dibla yi whla 7 000 lẹ to wekinkan Heblu tọn tintan lọ mẹ?

[Apotin/Yẹdide to weda 20, 21]

Wangbẹna Oyin Jiwheyẹwhe Tọn?

Todin, lẹdogbẹdevomẹ egbezangbe tọn Biblu tọn de ma tin to ogbè afrikaans (heyin dido dogbọn tomẹnu Afrique du Sud tọn heyin ovivi hollandais lẹ tọn dali) tọn mẹ gba he tindo oyin Jiwheyẹwhe ton. Ehe yin nupaṣamẹ de, dile e ko yindọ lẹdogbedevomẹ susu to ohẹnnumẹ-gbe heyin dido to otò enẹ mẹ lẹ nọ yi oyin lọ zan paa. Mì gbọ na mí ni gbadopọnna whẹwhinwhẹn nujijọ he ma jẹ ehe tọn.

To 24 août 1878, nubibiọ daho de yin bibasi to opli Ogbẹ́ Afrikaners nugbo lẹ tọn (G.R.A.) tọn mẹ, dọ lẹdogbedevomẹ Biblu tọn de ni yin bibasi to ogbe afrikaans tọn mẹ. Owhe ṣidopo lẹ to nukọnmẹ, whẹho lo sọ vọ yin finfọndote, podọ to nukọnmẹ nudide lọ yin bibasi nado zindonukọn bo basi lẹdogbedevome Biblu tọn lọ sọn ogbe tintan lẹ mẹ. Azọn lọ yin zize na S. J. du Toit, nugopọntọ daho Nuplọnmẹ ton to Transvaal lọ mẹ.

Wekanhlanmẹ nudọnamẹ tọn de hlan S. J. du Toit bẹ anademẹ he bọdego lọ hẹn: “Oyin titi Oklunọ lọ tọn, yedọ Jehovah kavi Jahve, dona yin jijodo mayin lilẹdogbedevomẹ (enẹ wẹ yindọ, ma dona yin didiọ dogbọn Oklunọ kavi Jiwheyẹwhe dali gba) to Biblu lọ pete mẹ.” S. J. du Toit dio owe Biblu tọn ṣinawe lẹ do Afrikaans-gbe mẹ, podọ oyin Jehovah tọn sọawuhia to yemẹpo mẹ.

Owe Afrique du Sud tọn devo lẹ ga, to ojlẹ de mẹ tindo oyin Jiwheyẹwhe tọn. Di apajlẹ, to De Korte Catechismus (catéchisme gli lọ) mẹ, heyin bibasi dogbọn J. A. Malherbe dali, to 1914, nudọnamẹ ehe sọawuhia: “Etẹwẹ oyin nukundeji Jiwheyẹwhe tọn yin?” Gblọndo lọ? “Jehovah, heyin kinkan OKLUNỌ po wekun daho lẹ po to Biblu mítọn lẹ mẹ. [Oyin] ehe ma yin yiyina nudida depope gbede gba.”

To owe Die Katkisasieboek (sinsẹ̀nnuplọnmẹ-we de heyin zinjẹgbonu dogbọn Azọndenamẹ Wehọmẹ Sẹgbe Tọn Otò Tọn Heyin Ṣọsi Vọjlado Hollande tọn dali to Afrique du Sud) mẹ, kanbiọ ehe sọawuhia: “Be yè dọ dọ mí ma dona yi oyin Jehovah kavi OKLUNỌ lọ zan gbede wẹ? Enẹ wẹ yin nuhe Ju lẹ mọ basi . . . Enẹ ma yin zẹẹmẹ gbedide lọ tọn gba. . . . Mí sọgan yi Oyin etọn zan, ṣigba e ma yin to ovọ mẹ gbede gba.” Kaka jẹ madẹnmẹ, vọzin owe Die Halleluja (ohanwe de) sọ vọ tindo oyin Jehovah tọn to ohan delẹ mẹ.

Ṣoganṣo, lẹdogbedevomẹ du Toit tọn ma yin nuhe gbayipe to gbẹtọ lẹ ṣẹnṣẹn gba, podọ to 1916 Azọndenamẹ de na Lẹdogbedevomẹ Biblu tọn de yin dide nado penukundo zinjẹgbonu Biblu Afrikaans tọn de mẹ. Azọndenamẹ ehe tindo walọ de heyin nado dè oyin Jehovah tọn sẹ sọn Biblu lọ mẹ. To 1971, Ogbẹ́ Biblu tọn heyin Afrique du Sud tọn dè “lẹdogbẹdevomẹ nutẹnpọn tọn de jẹgbonu heyin owe Biblu tọn vude lẹ to Afrikaans-gbe mẹ. Dile etlẹ yindọ Oyin Jehovah tọn yin hodọdego to afọdlẹnnaho lọ mẹ, e ma yin yiyizan to lẹdogbedevomẹ lọ ṣẹnṣẹn gba. Mọdopolọ, to 1979, lẹdogbedevomẹ yọyọ de heyin “Nouveau Testament” (Alẹnu Yọyọ) lọ tọn po Psalm lẹ tọn po de sọawuhia podọ ewlọsu ga dè oyin Jiwheyẹwhe tọn sẹ.

Hugan mọ, sọn 1970 oyin Jehovah tọn yiyizan yin didese sọn owe Die Halleluja lọ mẹ. Podọ zinjẹgbonu ṣidopotọ heyin vọkan owe Die Katkisasieboek tọn lọ, heyin zinjẹgbonu dogbọn Ṣọṣi vọjlado Hollande tọn dali to Afrique du Sud, sọ vọ de oyin Jiwheyẹwhe tọn lọ sẹ todin ga.

Na nugbo tọn, vivẹnudido lẹ nado sunsun oyin Jehovah lọ sẹ ma nọte do owe lẹ kẹdẹ ji gba. Ṣọṣi vọjlado Hollande tọn de to Paarl nọ tindo ose lọnglọnẹn tọn de he ji yè kan hogbe JEHOVAH JIREH (“Jehovah na Wleawu dai Na”) lẹ do. Yẹdide ṣọṣi ehe tọn po ose lọnglọnẹn tọn etọn po sọawuhia to zinjẹgbonu linlinnamẹwe Réveillez-vous! tọn heyin 22 octobre 1974 tọn lọ mẹ to Afrikaans-gbe mẹ. Ṣigba to dinvie, ose lọnglọnẹn tọn lọ ko yin didiọ po devo po he tindo hogbe DIE HERE SAL VOORSIEN (“OKLUNỌ lọ na Wleawu dai Na”) lẹ. Owe wiwefọ heyin kinkan po azan ose lọ tọn po ma yin didiọ gba, ṣigba oyin Jehovah lọ yin didesẹ.

Nalete, Afrikaans-nu susu lẹ todin ma doayi oyin Jiwheyẹwhe tọn go gba. Hagbẹ ṣọṣi tọn lẹ he yọnẹn nọ dapana yiyi i zan. Mẹdelẹ tlẹ nọ dọho sọta ẹ, bo nọ dọ dọ oyin Jiwheyẹwhe tọn wẹ OKLUNỌ bo nọ sawhedokọnna Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ dọ yewlẹ wẹ wleawuna oyin Jehovah lọ.

[Yẹdide lẹ]

Ṣọṣi vọjlado Hollande tọn de to Paarl, Afrique du Sud. Tintan, oyin Jehovah tọn yin kinkan do ose lọnglọnẹn lọ ji (adusilọwhe to aga). To nukọnmẹ, e yin didiọ (amiyọnlọwhe to aga)

[Yẹdide to weda 18]

Oyin Jiwheyẹwhe tọn to ninọmẹ Yohoua tọn lọ mẹ sọawuhia to 1278 to azọn Pugio fidei lọ mẹ dile e yin mimọ do to alọnuwe ehe mẹ (heyin owhe kanweko 13 kavi 14tọ lọ tọn) sọn wesẹdotẹn Sainte-Geneviève tọn mẹ, to Paris, France (folio 162b).

[Yẹdide to weda 19]

To lẹdogbedevomẹ owe atọ́n tintan Biblu tọn etọn lẹ mẹ, heyin zinjẹgbonu to 1530, William Tyndale yi oyin Jiwheyẹwhe tọn lọ zan to Eksọdusi 6:3 mẹ. E basi zẹẹmẹ yizan oyin lo tọn tọn to nudọnamẹ de hlan lẹdogbedevomẹ lọ mẹ

[Asisa Yẹdide tọn]

(foto yin didè po gbeyiyi American Bible Society Library New York tọn po)