Weta 23
Dindọn Awetọ lọ—Awhan Osọ́nọ lẹ Tọn
1. Mahopọnna vivẹnudido nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ tọn nado za owẹ̀n lẹ sẹ sọn aimẹ, etẹwẹ ko jọ, podọ etẹwẹ wiwá dindọn awe dogọ lẹ tọn dohia?
SỌN 1919 sọyì, gbigbajẹ Mẹylọhodotọklisti ji owẹ̀n yẹhiadonu tọn lẹ tọn ko hẹn ayimajai susu wá na nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ. Ye ko tẹnpọn nado za owẹ̀n lẹ sẹ sọn aimẹ, ṣigba ehelẹ gbẹ sọ pò to wiwá, huhlọnnọ hugan gbede pọn. (Osọhia 9:7) Podọ enẹ ma yin polẹpo gba! Johanu wlan: “Dindọn dopo juwayì; do ayi e go, Dindọn awe dogọ sọ ja to ehegodo.” (Osọhia 9:12) Azọ̀nylankan tukladomẹtọ dogọ lẹ sọ pò to sẹdotẹnmẹ na Mẹylọhodotọklisti.
2. (a) Etẹwẹ jọ whenuena angẹli ṣidopotọ lọ kun opẹn etọn? (b) Etẹwẹ “ogbè de sọn azo ẹnẹ agba sika tọn lọ lẹ mẹ” nọtena? (c) Etẹwutu yè dọho do angẹli ẹnẹ ji?
2 Fie wẹ dindọn awetọ lọ wá sọn? Johanu wlan: “Angẹli ṣidopọtọ sọ kun, yẹn se ogbè de sọn azo ẹnẹ agbà sika tọn lẹ lọ mẹ, he tin to Jiwheyẹwhe nukọn, to didọ hlan angẹli ṣidopotọ he tindo opẹn lọ, dọmọ, Tun angẹli ẹnẹ lẹ dai, he yè sin do otọ̀ daho Euflati mẹ.” (Osọhia 9:13, 14) Tuntun angẹli lọ tọn yin gblọndo de hlan ogbè he wá sọn azo agbà sika tọn lẹ lọ mẹ. Ehe wẹ yin agbà nuwhẹnwan tọn sika tọn lọ, podọ whlaawe dai nuwhẹnwan lọ he yin gòzẹn sika tọn lẹ sọn agbà ehe mẹ ko gando odẹ̀ mẹwiwe lẹ tọn go. (Osọhia 5:8; 8:3, 4) Nalete, ogbè ehe lọ nọtena odẹ̀ kọndopọ mẹwiwe lẹ tọn to aigba ji. Ye to vẹ̀vẹ̀ dọ yewlẹ lọsu ni yin tuntundote na sinsẹ̀nzọn huhlọnnọ dogọ taidi “mẹdagun” Jehovah tọn lẹ, na ehe wẹ zẹẹmẹ dòdonu tọn hogbe Glẹki lọ tọn he yin lilẹdogbedevomẹ dọ “angẹli lẹ.” Etẹwutu angẹli ẹnẹ wẹ tin? Sọha yẹhiadonu tọn ehe sọawuhia nado dohia dọ yé na yin tito-basina sọmọ nado ṣinyọn aigba lọ ji to blebu etọn mẹ.—Osọhia 7:1; 20:8.
3. Nawẹ angẹli enẹ lẹ ko yin “sinsin do otọ̀ daho Euflati mẹ” gbọn?
3 Nawẹ angẹli enẹlẹ yin mẹhe yè “sin do otọ̀ daho Euflati mẹ” gbọn? Otọ̀ Euflati to hohowhenu yin dogbo agewaji-whezẹtẹn tọn na aigba lọ he Jehovah dopagbe etọn na Ablaham. (Gẹnẹsisi 15:18; Deutelonomi 11:24) E taidi dọ angẹli lẹ yin aliglọnna do dogbo aigba yinamẹ dogbọn Jiwheyẹwhe dali yetọn mẹ kavi lẹdo aigba tọn he yin azọnwiwa tọn, bo yin alọhẹndotena sọn sinsẹ̀n-bibasi lọ mẹ bibiọ to gigọmẹ he Jehovah ko wleawudaina ye. Euflati sọ gando otò daho Babilọni go talala, podọ to aijijẹ Jelusalẹm tọn godo to 607 J.W.M., Islaelivi agbasalan tọn lẹ yí owhe 70 lẹ zan to finẹ to kanlinmọgbenu, “sinsin do otọ̀ daho Euflati mẹ.” (Psalm 137:1) Owhe 1919 mọ Islaelivi gbigbọmẹ tọn lẹ yin bibla to alọglọnnamẹnu dopolọ de mẹ, yin ayimajainọ bo to anademẹ Jehovah tọn biọ.
4. Azọndenamẹ tẹwẹ angẹli ẹnẹ lẹ tindo, podọ nawẹ e yin wiwà gbọn?
4 Po ayajẹ po, Johanu sọgan na linlin: “Yè sọ tun angẹli ẹnẹ ewlẹ dai, yé he yè ko wleawu etọn dai, na ojlẹ dopo, osun dopo, owhe dopo, nado hù dadatọ̀ntọ gbẹtọ lẹ tọn.” (Osọhia 9:15) Jehovah yin Omẹ he nọ sọgbe do ganmẹ pẹẹ de. E tindo tito ganmẹ tọn de bo nọ hodo e. Nalete, mẹdagun ehelẹ yin tuntundote sọgbe hẹ tito lọ po ojlẹ lọ po nado basi nuhe ye tindo nado wà. Lẹn ayajẹ yetọn pọn nado tọ́njẹgbonu sọn kanlinmọgbenu to 1919, bo tin to aṣeji na azọn! Ye tindo azọndenamẹ de, e ma yin nado dotuklamẹ kẹdẹ gba, ṣigba to godomẹ “nado hù dadatọ̀ntọ gbẹtọ lẹ tọn.” Ehe gando azọ̀nylankan lẹ he yin lilá dogbọn opẹn kunkun ẹnẹ tintan lẹ dali go, he doyana dadatọ̀ntọ aigba, ohù, nudida he tin to ohù mẹ lẹ, otọ̀ daho lẹ po asisa otọ̀ tọn lẹ, po asisa hinhọ́n olọn tọn lẹ po tọn. (Osọhia 8:7-12) Angẹli ẹnẹ lẹ sọ yinukọn hugan mọ. Yé “hù”, yedọ dehia pete ninọmẹ oku gbigbọmẹ tọn tọn he yin Mẹylọhodotọklisti tọn. Nulila whẹdida tọn lẹ kunkun he yin bibasi titengbe sọn 1922 sọyì bo to nukọnzindo jẹ dinvie, ko yí ehe wà.
5. Na nuhe du Mẹylọhodotọklisti, nawẹ opẹn kunkun ṣidopotọ lọ dọnu to 1927 gbọn?
5 Flin, angẹli olọn tọn lọ ko ṣẹṣẹ kun opẹn ṣidopotọ lọ. To gbesisọ mẹ, ṣidopotọ he yin debọdo-dego plidopọ akọjọpli tọn whemẹ tọn he yin Biblu Plọntọ lẹ tọn yin bibasi to Toronto (Canada). Tito-to-whinnu lọ to finẹ to dimanche 24 juillet 1927 yin didọ gbọn debọdo-dego ladio-zọnwatẹn 53 lẹ gblamẹ, yedọ tito ladio tọn he klo hugan lọ to ojlẹ enẹ mẹ. Wẹndomẹ didọ enẹ tọ́njẹgbonu jẹ mẹplidopọ he sọgan yin livi susu lẹ de. Tintan, gbèta huhlọnnọ de dè Mẹylọhodotọklisti hia jẹ gbangba taidi mẹhe ku to gbigbọmẹ bo basi oylọ lọ jẹgbonu: “To ojlẹ awukumẹ tọn ehe mẹ Jehovah Jiwheyẹwhe to gbẹtọ lẹ ylọ nado jo ‘Mẹylọhodotọklisti’ kavi ‘sinsẹ̀n Klistiani tọn he yin tito-basina’ lọ do pete bo lẹ́ pete sọn e kọn . . . ; [Mì gbọ na] gbẹtọ lẹ ni yí mẹdezejo ahun tọn po nugbonọ-yinyin pete yetọn po hlan Jehovah Jiwheyẹwhe podọ hlan Ahọlu etọn po ahọluduta etọn po.” “Mẹdekannujẹ na Gbẹtọ lẹ” wẹ yin hosọ hodidọ gbangba tọn he bọdego. J. F. Rutherford wẹ dọ ehe to ogbè huhlọnnọ etọn mẹ, he jẹhẹ “miyọn, po azọ̀ po, po whèmi po” he Johanu doayi e go to numimọ lọ mẹ to enẹgodo.
6. Nawẹ Johanu basi zẹẹmẹ na awhan osọ́nọ lẹ tọn he yin mimọ to enẹgodo gbọn?
6 “Osọha awhan osọ́nọ lẹ tọn tọn sọ yin fọtọ́n ao whla fọtọ́n ao: yẹn sọ sè sọha yetọn. Le wẹ yẹn mọ osọ́ lẹ lọ to numimọ mẹ, po ye he hẹ ye lẹ po, ye tindo tunudo di miyọn tọn lẹ, jasinti tọn, po whèmi po tọn; ota osọ́ ewlẹ tọn sọ taidi ota kinnikinni lẹ tọn; podọ onù yetọn mẹ wẹ miyọn, po azọ̀ po, po whèmi po to tintọ́n sọn jẹgbonu. Gbọn azọ̀nylankan atọ̀n helẹ dali wẹ ye hù dadatọ̀ntọ gbẹtọ lẹ tọn, gbọn miyọn po azọ̀ po dali, podọ gbọn whèmi he to tintọ́n sọn onù yetọn mẹ dali.”—Osọhia 9:16-18.
7, 8. (a) To anademẹ mẹnu tọn glọ wẹ awhan osọ́nọ lẹ tọn zindonukọn? (b) To aliho tẹlẹ mẹ wẹ awhan osọ́nọ lẹ tọn lọ taidi nudopolọ po owẹ̀n he jẹnukọnna ẹn lẹ po gbọn?
7 To nukunta, awhan osọ́nọ lẹ tọn ehe zlọn jẹgbonu to anademẹ angẹli ẹnẹ lẹ tọn glọ. Nupọndohlan obudonamẹtọ tẹ die! Lẹn nuyiwa towe pọn eyin hiẹ ji wẹ awhan osọ́nọ lẹ tọn mọnkọtọn de ja! Ninọmẹ yetọn tata ko pe nado dobu daho ahun towe mẹ. Ṣigba be hiẹ doayi ninọmẹ dopolẹ he tin to awhan osọ́nọ lẹ tọn ehe po owẹ̀n lẹ he jẹnukọn na ẹn lẹ po ṣẹnṣẹn go? Owẹ̀n lẹ di osọ́ lẹ; to awhan osọ́nọ lẹ tọn mẹ osọ́ lẹ tin. Nalete, yemẹpo wẹ to mahẹ tindo to awhanfunfun yẹwhehọluduta tọn mẹ. (Howhinwhẹn lẹ 21:31) Owẹ̀n lẹ tindo adu taidi kinnikinni enẹlẹ tọn lẹ; osọ́ awhan osọ́nọ lẹ tọn lẹ tindo ota taidi kinnikinni enẹlẹ tọn lẹ. Nalete ye omẹ awe lẹ wẹ kọnawudopọ hẹ Kinnikinni adọgbotọ lọ he yin whẹndo Juda tọn tọn, yedọ Jesu Klisti, he yin Nukọntọ, Awhangan, po Apajlẹ yetọn po.—Osọhia 5:5; Howhinwhẹn lẹ 28:1.
8 Owẹ̀n lẹ po awhan osọ́nọ lẹ tọn po to mahẹ tindo to azọn whẹdida tọn Jehovah tọn mẹ. Owẹ̀n lẹ wá sọn azọ̀ mẹ he hẹn dindọn miyọn vasudo tọn po wá na Mẹylọhodotọklisti; sọn onù osọ́ lẹ tọn mẹ, miyọn, azọ̀, po whèmi po to tintọ́n. Owẹ̀n lẹ tindo tùnudo ogàn tọn, he zẹẹmẹdo dọ ahun yetọn lẹ yin hihọ́ dogbọn mẹdezejo pete na dódó dali; awhan osọ́nọ lẹ tọn dó tùnudo sinmẹ vẹẹ, jùjù, po whemi (jaune) po, he to miyọn, azọ̀, po whemi lọ po dohia he yin wẹndomẹ whẹdida oku hẹnwanamẹtọ tọn lẹ he to wiwá sọn onù osọ́ lẹ tọn mẹ. (Yijlẹdo Gẹnẹsisi 19:24, 28; Luku 17:29, 30 go.) Owẹ̀n lẹ tindo osí taidi aklekle lẹ na awugblenamẹ; osọ́ lẹ tindo osi lẹ taidi odan lẹ na mẹhùhù! E taidi dọ nuhe yin bibẹjẹeji dogbọn owẹ̀n lẹ dali yin afọdona dogbọn awhan osọ́nọ lẹ tọn dali po sinsinyẹn daho hugan de po hlan opodo de nkọ.
9. Etẹwẹ awhan osọ́nọ lẹ tọn lọ nọtena?
9 Enẹwutu, etẹwẹ awhan osọ́nọ lẹ tọn ehe nọtena? Kẹdẹdile hagbẹ Johanu tọn yiamisisadode lọ bẹ lilá taidi opẹn whẹdida Jehovah tọn jẹeji he yin ahọsuyi sọn olọn mẹ wá sọta Mẹylọhodotọklisti tọn, po aṣẹ po nado ‘mẹ̀mẹ bo gbleawunamẹ,’ mọdopolọ mí dona donukun dọ pipli gbẹte dopolọ de ni yin yiyizan to ‘mẹhùhù’ lọ mẹ, enẹ wẹ yindọ, to hinhẹn yọnẹn dọ Mẹylọhodotọklisti po nukọntọ sinsẹ̀n tọn etọn lẹ po yin oṣiọ pete to gbigbọmẹ, bo yin zizedlan dogbọn Jehovah dali bo tin to aṣeji na “ozohọ miyọn tọn lọ” he yin vasudo madopodo. Na nugbo tọn, Babilọni Daho lọ pete dona yin vivasudo. (Osọhia 9:5, 10; 18:2, 8; Matiu 13:41-43) Ṣigba, tintan whẹ na vasudo etọn, hagbẹ Johanu tọn yi “ohi gbigbọ tọn, enẹ wẹ yin, oho Jiwheyẹwhe tọn” lọ zan to hinhẹn jẹ gbangba ninọmẹ taidi oṣiọ Mẹylọhodotọklisti tọn mẹ. Angẹli ẹnẹ lẹ po hihẹtọ osọ́ lẹ tọn po to anadena mẹhùhù yẹhiadonu tọn ehe he yin “dadatọ̀ntọ gbẹtọ lẹ tọn tọn.” (Efesunu lẹ 6:17; Osọhia 9:15, 18) Ehe do tito-basinanu he jlọ po anademẹ yẹwhehọluduta tọn po de hia to nugopinpọn Oklunọ Jesu Klisti tọn glọ to whenuena awhanpa lilátọ Ahọluduta tọn obudonamẹtọ lẹ to nukọnzindo to avunhiho lọ mẹ.
Fọtọ́n Ao Whla Fọtọ́n Ao
10. To zẹẹmẹ tẹ mẹ wẹ awhan osọ́nọ lẹ tọn fọtọ́n ao whla fọtọ́n ao lẹ do tin?
10 Nawẹ fọtọ́n ao whla fọtọ́n ao he yin awhan osọ́nọ lẹ tọn ehe tọn sọgan tin gbọn? Fọtọ́n ao de yin 10 000. Nalete fọtọ́n ao whla fọtọ́n ao na lẹzun livi donu 200.a Po ayajẹ po, todin lilátọ Ahọluduta tọn lẹ livilivi lẹ wẹ tin, ṣigba sọha yetọn whe talala hlan livi donu kanweko lẹ! Ṣigba flin hogbe Moṣe tọn lẹ to Osọha lẹ 10:36 mẹ: “Lẹ́gọ, [Jehovah] E, do fọtọ́n ao fọtọ́n Islaeli tọn lẹ lọ de.” (Yijlẹdo Gẹnẹsisi 24:60 go.) Na paa tọn enẹ na zẹẹmẹdo, ‘lẹ́gọ do livi ao lẹ he yin Islaeli tọn de.’ Ṣigba sọha Islaeli tọn yin dibla yì livi awe kavi atọ̀n to azan Moṣe tọn gbe. Whelọnu lo etẹ dọ wẹ Moṣe te? Matin ayihaawe e na ko tindo to ayiha mẹ dọ Islaelivi lẹ dona tin madosọha taidi “sunwhlẹvu olọn tọn lẹ, podọ di tọkẹn he tin to ohùto,” kakati nado yin hihia. (Gẹnẹsisi 22:17; 1 Otannugbo lẹ 27:23) Nalete e yi hogbe lọ na “fọtọ́n ao” lọ zan nado do sọha daho ṣigba he yè ma yọnẹn de hia. Nalete, Traduction Œcuménique de la Bible lẹ́ wefọ ehe dole: “Lẹ́gọwá OKLUNỌ!. . . Susugege wẹ fọtọ́n susu Islaeli tọn lẹ!” Ehe sọgbe hẹ zẹẹmẹ awetọ he yin hogbe lọ tọn na “fọtọ́n ao” (myriade) he yin mimọ to owe he nọ basi zẹẹmẹ onu lẹ tọn Glẹki po Heblu tọn lẹ po mẹ: “Agundaho madosọha de,” “agundaho” de.—Dictionnaire grec-français Bailly tọn; Lexique hébreu et anglais de l’Ancien Testament Gesenius tọn, lẹdogbedevomẹ Edward Robinson tọn.
11. Na hagbẹ Johanu tọn nido lẹzun fọtọ́n ao lẹ etlẹ yin to zẹẹmẹ yẹhiadonu tọn de mẹ, etẹwẹ dona yin nuhudo?
11 Etomọṣo, enẹnọ he yin hagbẹ Johanu tọn lẹ he gbẹ sọ pò to aigba ji sin sọha ma tlẹ yì 10 000—yedọ ye tlẹ whe hugan fọtọ́n ao lọsu de. Nawẹ ye sọgan yin yiyijlẹdo fọtọ́n madosọha awhan osọ́nọ lẹ tọn de go gbọn? Nado tlẹ lẹzun fọtọ́n ao to zẹẹmẹ yẹhiadonu tọn de mẹ, be ye ma na tindo nuhudo godonọnamẹ lẹ tọn? Enẹ wẹ yin nuhe sin nuhudo ye tindo, podọ dogbọn ojọmiọn Jehovah tọn dali enẹ wẹ nuhe ye mọyi lọ! Fie wẹ ehelẹ wá sọn?
12, 13. Nujijọ whenuho tọn tẹlẹ sọn 1918 jẹ 1935 wẹ do asisa huhlọn hẹnwanamẹ lẹ tọn lọ hia?
12 Sọn 1918 jẹ 1922, hagbẹ Johanu tọn jẹ zizedonukọnna gbẹtọvi he yin tuklado lẹ ji todido ayajẹnọ de dọ “livilivi lẹ he tin to ogbẹ̀ todin ma na ku gbede.” To 1923 e sọ yin hinhẹn yọnẹn dọ lẹngbọ lẹ he yin Matiu 25:31-34 tọn na dugu ogbẹ̀ tọn to aigba ji to Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn glọ. Todido mọnkọtọn de sọ yin zizedonukọnnamẹ to owe pẹvi Liberté pour les peuples lọ mẹ, he yin didetọ́n jẹgbonu to plidopọ akọjọpli tọn to 1927. To bẹjẹeji owhe 1930 tọn lẹ mẹ hagbẹ Jehonadabi jijlọ lọ tọn po ‘dawe lẹ he to hunwẹn bo to awhado’ do ninọmẹ ylankan gbigbọmẹ tọn Mẹylọhodotọklisti tọn ji yin didohia nado yin onu dopolọ po lẹngbọ yẹhiadonu tọn lẹ po he tindo todido ogbẹ̀ aigba ji tọn lẹ. (Ezekiẹli 9:4; 2 Ahọlu lẹ 10:15, 16) To anadena omẹ mọnkọtọn lẹ hlan “todaho fibẹtado tọn” egbezangbe tọn lẹ tọn mẹ, La Tour de Garde 15 novembre 1934 tọn dọmọ: “Enẹnọ he yin hagbẹ Jehonadabi tọn lẹ ko sè ogbè opẹn Jiwheyẹwhe tọn tọn bo ko hodo avase lọ nado họ̀n hlan agun Jiwheyẹwhe tọn bo dogbẹ́ hẹ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ podọ to finẹ wẹ yé dona nọ̀.”—Osọha lẹ 35:6.
13 To 1935 enẹnọ lẹ he yin hagbẹ Jehonadabi tọn ehe tọn yin yiylọ titengbe nado wá plidopọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn to Washington, D.C., Etats-Unis d’Amérique. To finẹ, to vendredi 31 mai, J. F. Rutherford na hodidọ nukundeji etọn he yin “Gbẹtọgun Daho lọ,” he mẹ e dohia te hezeheze dọ pipli ehe he yin Osọhia 7:9 tọn (Synodale) yin nudopolọ po lẹngbọ lẹ he yin Matiu 25:33 tọn po—yedọ pipli klandowiwe de he tindo todido aigba tọn lẹ. Taidi dòdonu onu he ja lẹ tọn de, to plidopọ enẹ tẹnmẹ Kunnudetọ yọyọ 840 lẹ yin bibaptizi, sọha suhugan yetọn yin gbẹtọ susugege lọ tọn.b
14. Be gbẹtọ susugege lọ tindo mahẹ to mẹgbeyinyan awhan osọ́nọ lẹ tọn yẹhiadonu tọn lọ mẹ, podọ nudide tẹwẹ yin didọ tọ́njẹgbonu to 1963?
14 Be gbẹtọ susugege ehe tindo mahẹ de to mẹgbeyinyan awhan osọ́nọ lẹ tọn lọ mẹ he bẹjẹeji to 1922 bo yin nùzindeji titengbe to plidopọ Toronto tọn to 1927? To anademẹ angẹli ẹnẹ lẹ tọn glọ, yedọ hagbẹ Johanu tọn yiamisisadode lọ, e yi mọ wà nugbo! To plidopọ lẹdo aihọn pe “Wẹndagbe Madopodo” tọn lọ whenu to 1963, e kọnawudopọ po hagbẹ Johanu tọn lọ po to nudide mẹfọndotetọ de mẹ. Ehe dọ dọ aihọn “pannukọn aigba whinwhan tukla aihọn tọn de he hunkọ e ma ko yọnẹn pọn gbede, podọ zedai tonudidọ tọn etọn po sinsẹ̀n Babilọni egbezangbe tọn etọn po na yin whinwhan biọ gbakija mẹ.” Nudide lọ yin didọ jẹgbonu dọ “mí na to nukọnzindo nado lá hlan gbẹtọ lẹpo matin mẹnukuntahopọn yedọ ‘wẹndagbe madopodo lọ’ he du ahọluduta Mẹssia tọn Jiwheyẹwhe tọn po whẹdida etọn lẹ po, he taidi azọ̀nylankan lẹ na kẹntọ etọn lẹ ṣigba he na yin bibasi na didedote omẹ he jlo nado sẹ̀n Jiwheyẹwhe Mẹdatọ lọ to aliho alọkẹyi tọn mẹ po gbigbọ po nugbo po lẹpo tọn.” Nudide ehe yin alọkẹyi po zohunhun po to plidopọ 24 lẹ lẹdo aihọn pe mẹ dogbọn lẹndopọ daho plidopọwátọ lẹ tọn he yin 454 977 dali he 95 to kanweko ji yin gbẹtọ susugege lọ tọn lẹ.
15. (a) To 2005 gbẹtọ susugege lọ wleawuna madozẹnzẹn tẹ to huhlọn azọnwatọ lẹ tọn mẹ he Jehovah to yiyizan to kunnudegbe? (b) Nawẹ odẹ̀ Jesu tọn to Johanu 17:20, 21 mẹ do pọninọ gbẹtọ susugege lọ po hagbẹ Johanu tọn lọ tọn po hia gbọn?
15 Gbẹtọ susugege lọ ko to nukọnzindo nado lá pọninọ matin awetọ etọn hẹ hagbẹ Johanu tọn lọ to azọ̀nylankan lẹ kinkọ̀n jẹgbonu do Mẹylọhodotọklisti ji mẹ. To 2005 gbẹtọ susugege ehe wleawuna 99,8 to kanweko ji he yin huhlọn azọnwatọ lẹ tọn lọ he Jehovah to yiyizan to kunnudegbe. Hagbẹ etọn lẹ tin to kọndopọ mẹ pete po hagbẹ Johanu tọn po, he dali Jesu hodẹ̀ to Johanu 17:20, 21 mẹ dọmọ: “Yẹn ma sọ hodẹ̀ na ehelẹ kẹdẹ gba, ṣigba na ye ga he na yi mi se gbọn oho yetọn mẹ lẹ; na ye omẹ po nido yin dopo; yedọ dile hiẹ Otọ́, te to yẹn mẹ, bọ yẹn to hiẹ mẹ, na yewlẹ ga nido yin dopo to míwlẹ mẹ: na aihọn nido yisè dọ hiẹ wẹ do mi hlan.” Dile hagbẹ Johanu tọn yiamisisadode lọ to nukọntọ yin to Jesu glọ, gbẹtọ susugege zohunhunnọ lọ to mahẹ tindo to mẹgbeyinyan awhan osọ́nọ tọn nuvasudotọ hugan lọ mẹ to whenuho gbẹtọvi lẹ tọn pete mẹ!c
16. (a) Nawẹ Johanu basi zẹẹmẹ na onù po osi osọ́ yẹhiadonu tọn lẹ tọn po gbọn? (b) Nawẹ onù omẹ Jehovah tọn lẹ tọn yin awuwlena na sinsẹ̀nzọn gbọn? (c) Etẹwẹ sọzẹn hẹ nugbo lọ dọ “osí yetọn lẹ taidi odan lẹ”?
16 Awhan osọ́nọ lẹ tọn enẹ tindo nuhudo núzinzan na awhanfunfun lọ tọn. Podọ lehe Jehovah gbọn jiawu dali do wleawudaina ehe sọ! Johanu basi zẹẹmẹ etọn dọmọ: “Na huhlọn yetọn tin to onù yetọn mẹ, podọ to osi yetọn mẹ: osi yetọn tin jijlẹ do odan lẹ go, bo sọ tindo ota, ehelẹ wẹ yé do nọ gbleawuna omẹ.” (Osọhia 9:19) Jehovah ko deazọnna lizọnyizọnwatọ klandowiwe he yi baptẹm etọn lẹ na sinsẹnzọn ehe. Gbọn Wehọmẹ Lizọnyizọn Yẹwhehọluduta Tọn lọ po opli po wehọmẹ agun tọn devo lẹ po gblamẹ, e ko plọn yé lehe yé na dọyẹwheho oho lọ tọn do, bọ yé ko penugo nado dọho po aṣẹ po po “odẹ́ he mọ oplọn yí lẹ tọn po.” E ko yi oho etọn lẹ do onù yetọn lẹ mẹ bo ko do ye hlan gbonu nado hẹn whẹdida etọn lẹ yin yinyọnẹn “to gbangba podọ sọn whegbe jẹ whegbe.” (2 Timoti 4:2; Isaia 50:4; 61:2; Jẹlemia 1:9, 10; Owalọ lẹ 20:20) Hagbẹ Johanu tọn lọ po gbẹtọ susugege lọ po ko jo owẹ̀n awugblenamẹtọ de do godo, he sọgbe hẹ “osi lẹ,” yedọ to livi fọtọ́n lẹ he yin Biblu lẹ, owe lẹ, owe pẹvi lẹ, po linlinnamẹwe lẹ tọn po mẹ he yin mimá gbọn owhè lẹ gblamẹ. Na nukundiọsọmẹtọ yetọn lẹ, he yin ayinamẹ na dogbọn “awugble” he ja sọn Jehovah de lọ dali, na nugbo tọn, awhan osọ́nọ lẹ tọn ehelẹ taidi fọtọ́n ao whla fọtọ́n ao lẹ.—Yijlẹdo Joẹli 2:4-6 go.
17. Be Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tindo mahẹ de to mẹgbeyinyan awhan osọ́nọ lẹ tọn mẹ to aigba lẹ ji fie owe lẹ ma sọgan yin mimá te na azọn lọ yin alọhẹndotena wutu? Basi zẹẹmẹ.
17 Ada zohunnọ hugan de he yin awhan osọ́nọ lẹ tọn ehe tọn yin awuwlena dogbọn mẹmẹsunnu lẹ dali to aigba fie azọ́n Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn tin to alọhẹndotenamẹ glọ te. Taidi lẹngbọ lẹ to ohla lẹ ṣẹnṣẹn, ye dona “yọnnuin di odan, bo sọ do jijọ mimiọn di apoe.” To tonusisè na Jehovah mẹ, ye ma sọgan doalọtena hodidọ dogbọn onu he ye mọ bo sè lẹ dali gba. (Matiu 10:16; Owalọ lẹ 4:19, 20; 5:28, 29, 32) Dile e ko yindọ ye tindo núzinzan wema tọn vude poun kavi ma tindo depope nado má to gbonu, be mí sọgan wá tadona lọ kọn dọ yé ma tindo mahẹ de to mẹgbeyinyan awhan osọ́nọ lẹ tọn lọ tọn mẹ wẹ? Lala, e ma yin mọ! Ye tindo onù yetọn lẹ po aṣẹ de po sọn Jehovah de nado yi ye zan do dọ nugbo Biblu tọn lẹ. Ehe wẹ ye nọ yiwà, mayin aṣa tọn po nujikudo po, bo nọ ze plọnmẹ Biblu tọn lẹ dai bo nọ “hẹn omẹ susu lẹ wá dódó kọn.” (Daniẹli 12:3, NW ) Dile etlẹ yindọ ye sọgan ma gbleawunamẹ po osi yetọn lẹ po to zẹẹmẹ lọ mẹ dọ ye nọ jo owe sinsinyẹn lẹ do godo do, miyọn, azọ̀, po whèmi yẹhiadonu tọn lọ po nọ tọ́n sọn onù yetọn mẹ dile ye to kunnude po ayiha wintinwintin po podọ po nuyọnẹn po dogbọn azan whẹsunanu tọn Jehovah tọn he ja lọ dali.
18. To ogbè nẹmu podọ to sọha nẹmu mẹ wẹ awhan osọ́nọ lẹ tọn ehe má wẹndomẹ azọ̀nylankan tọn ehelẹ to ninọmẹ zinjẹgbonu tọn lẹ mẹ?
18 To nọtẹn devo lẹ mẹ, owe Ahọluduta tọn lẹ to nukọnzindo nado de sinsẹ̀nnuplọnmẹ Babilọni tọn he yin Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ hia po aliho etọn lẹ po, bo hẹn awugble he jẹ na ẹn lọ wá ota na ẹn to aliho yẹhiadonu tọn de mẹ. Dogbọn afọdide owezinzin tọn egbezangbe tọn lẹ yiyizan dali, awhan osọ́nọ lẹ tọn susu to owhe 68 lẹ he jẹnukọnna 2005 mẹ ko penugo nado má liva susu Biblu lẹ, owe lẹ, linlinnamẹwe lẹ, po alọnuwe lẹ po tọn to nuhe hugan ogbè 450 lẹ mẹ to ogbè aigba tọn lẹ mẹ—yedọ sọha de he yiaga whlasusu hugan fọtọ́n ao whla fọtọ́n ao lẹ. Awugblenamẹ nankọ die osi enẹlẹ na ko hẹnwá namẹ!
19, 20. (a) Dile etlẹ yindọ yanwle titengbe wẹndomẹ azọ̀nylankan lọ tọn lẹ tọn wẹ yin Mẹylọhodotọklisti, nawẹ mẹdelẹ to aigba he dẹn do Mẹylọhodotọklisti mẹ lẹ yigbe gbọn? (b) Nawẹ Johanu basi zẹẹmẹ na nuyiwa gbẹtọ paa lẹ tọn gbọn?
19 Jehovah ko lẹndai dọ wẹndomẹ azọ̀nylankan tọn ehe na “hù dadatọ̀ntọ gbẹtọ lẹ tọn.” Nalete yanwle titengbe etọn wẹ yin Mẹylọhodotọklisti. Ṣigba e sọ jẹ aigba lẹ ji he dẹn do Mẹylọhodotọklisti, gọna susu lẹ fie yẹnuwiwa sinsẹ̀n Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ tọn yin yinyọnẹn te ganji. Be gbẹtọ aigba enẹlẹ tọn ko dọnsẹpọ Jehovah taidi kọdetọn mimọ azọ̀nylankan he kọn do agun sinsẹ̀n tọn gbigble ehe ji tọn? Mẹsusu yí mọ wà! Gbeyiyi tangan de tin to gbẹtọ homẹmimiọnnọ po owanyinanọ lẹ po ṣẹnṣẹn he nọ nọ̀ lẹdo he nọ tin to gbonu na gbigbọ Mẹylọhodotọklisti tọn tololo tọn. Ṣigba na gbẹtọ lẹ to paa mẹ, Johanu basi zẹẹmẹ na nuyiwà yetọn dọmọ: “Gbẹtọ he pò lẹ, he ye ma hù gbọn azọ̀nylankan helẹ dali, ma sọ lẹnvọjọ na alọnuzọn yetọn, dọ ye ma to nasọ sẹ̀n lẹgba lẹ ba, podọ boṣiọ sika tọn, fataka tọn, oganvẹẹ tọn, osé tọn, po atin tọn po ba: ehe ma sọgan mọnukunnu, bo ma sọgan sènu, kavi he ma sọgan zinzọnlin: mọ ye ma lẹnvọjọ na hlọnhuhu yetọn, kavi na owọn yetọn lẹ, kavi na galilọ yetọn, kavi ajo yetọn.” (Osọhia 9:20, 21) Linlẹn didiọ lẹdo aihọn pe omẹ he ma lẹnvọjọ mọnkọtọn lẹ tọn de ma na tin gba. Enẹnọ lẹpo he to nukọnzindo to aliho ylankan yetọn lẹ mẹ na wá pehẹ whẹdida agọjẹdomẹ tọn de sọn Jehovah de to azan daho whẹsunanu tọn etọn mẹ. Ṣigba “mẹdepope he dawha ylọ oyin [Jehovah] tọn wẹ yè na whlẹngan.”—Joẹli 2:32; Psalm 145:20; Owalọ lẹ 2:20, 21.
20 Nuhe ji mí ṣẹṣẹ dọho do lẹ yin apadewhe dindọn awetọ lọ tọn. Susu gbẹ sọ tin nado wá whẹpo dindọn ehe ni wá vivọnu etọn, podọ mí na mọ ẹn to weta he bọdego lẹ mẹ.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Owe Commentaire sur la Révélation (Glẹnsigbe) dogbọn Henry Barclay Swete dali, doayi nugo gando sọha “fọtọ́n ao whla fọtọ́n ao” lọ go: “Sọha daho ehe gbẹna mí nado din hẹndi paa de, podọ zẹẹmẹ he jẹgodona ẹn lọ nọgodona tadona ehe.”
b Pọn weda 119 jẹ 126 he jẹnukọn lẹ po Justification (Glẹnsigbe), Owe Atọ̀n ga he yin zinjẹgbonu to 1932 dogbọn Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ dali, weda 83 po 84 po.
c Gbọnvona owẹ̀n lẹ, awhan osọ́nọ lẹ tọn he yin mimọ dogbọn Johanu dali ma do “nuhe yin jijlẹdo ojẹgbakun sika tọn lẹ go” gba. (Osọhia 9:7) Ehe tin to gbesisọ mẹ po nugbo lọ po dọ gbẹtọ susugege lọ, he wleawuna ada daho hugan awhan osọ́nọ lẹ tọn todin ma to todo nado dugan to Ahọluduta olọn tọn Jiwheyẹwhe tọn mẹ gba.
[Yẹdide to weda 149]
Kunkun opẹn ṣidopotọ lọ tọn do dindọn awetọ lọ hia
[Yẹdide lẹ to weda 150, 151]
Angẹli ẹnẹ lẹ to anadena mẹgbeyinyan awhan osọ́nọ lẹ tọn daho hugan lọ to whenuho mẹ
[Yẹdide to weda 153]
Awhan osọ́nọ lẹ tọn madosọha ko má owe sinai do Biblu ji livilivi madosọha lẹ
[Yẹdide lẹ to weda 154]
Pipotọ gbẹtọ lẹ tọn ma lẹnvọjọ gba