Jelusalẹm—‘Otò Ahọlu Daho lọ Tọn’
“Mì yí . . . Jelusalẹm do whle [blo], na otò Ahọlu daho tọn wẹ.”—MATIU 5:34, 35.
1, 2. Etẹwẹ sọgan dablu do mẹdelẹ gando Jelusalẹm go?
JELUSALẸM—oyín taun etọn nọ fọ́n numọtolanmẹ sinsinyẹn lẹ dote to gbẹtọ sinsẹ̀n voovo lẹ tọn mẹ. Na nugbo tọn, depope mítọn ma sọgan gbẹkọ todaho hohowhenu tọn ehe go gba, to whenuena e yindọ e nọ saba yin nudego to linlin lẹ mẹ. Nalete, e blawu dọ, susu linlin lẹ tọn dohia dọ Jelusalẹm mayin nọtẹn jijọho tọn de to whepoponu gba.
2 Ehe sọgan fọ́n linlẹn he dablu delẹ dote na Biblu hiatọ lẹ. To ojlẹ he wayi mẹ sandoglido oyín Jelusalẹm tọn wẹ Salẹm, ehe zẹẹmẹdo “jijọho.” (Gẹnẹsisi 14:18; Psalm 76:2; Heblu lẹ 7:1, 2) Enẹwutu, hiẹ sọgan kanse dọ, ‘Naegbọn bọ todaho he tindo oyín ehe do gbọagba jijọho tọn sọmọ to owhe ao ao agọe tọn lẹ mẹ?’
3. Fie wẹ mí sọgan mọ nudọnamẹ dejidego te gando Jelusalẹm go?
3 Nado na gblọndo na kanbiọ enẹ, mí dona yigodo yì whenuho mẹ bo plọnnu dogbọn Jelusalẹm ojlẹ hohowhenu tọn lẹ dali. Ṣigba mẹdelẹ sọgan lẹndọ, ‘Mí ma tindo whenu nado plọn whenuho hohowhenu tọn lẹ gba.’ Etomọṣo, oyọnẹn he pegan whenuho fliflimẹ Jelusalẹm tọn yin nuhọakuẹ na mímẹpo. Biblu do nuhewutu wẹ hia to hogbe ehelẹ mẹ dọmọ: “Na onú depope he yè ko wlan dai, yè wlan yé na oplọn mítọn, dọ míwlẹ gbọn homẹfa po homẹmimiọn [Owe-wiwe] lẹ tọn po dali nido tindo otodo.” (Lomunu lẹ 15:4) Oyọnẹn Biblu tọn gando Jelusalẹm go sọgan na mí homẹmimiọn—mọwẹ, po todido jijọho tọn po, e mayin to todaho enẹ kẹdẹ mẹ gba ṣigba lẹdo aihọn pé.
Nọtẹn “Ofin OKLUNỌ Tọn” Tọn
4, 5. Nawẹ Davidi tindo mahẹ to alọgigọna Jelusalẹm nado yí azọngban titengbe de wà to hẹndi lẹndai Jiwheyẹwhe tọn mẹ gbọn?
4 To owhe kanweko 11tọ J.W.M., Jelusalẹm lẹzun otò diyin aihọn tọn taidi tatọ-tònọ akọta vivomẹ po jijọho tọn de po. Jehovah Jiwheyẹwhe hẹn jọja sunnu Davidi nado yin amisana taidi ahọlu do akọta hohowhenu tọn enẹ ji—yèdọ Islaeli. Po aisintẹn gandudu tọn po to Jelusalẹm, Davidi po kúnkan ahọlu tọn etọn lẹ po wá “sin ofin ahọludu OKLUNỌ tọn ji,” kavi “ofin OKLUNỌ tọn lọ ji.”—1 Otannugbo lẹ 28:5; 29:23.
5 Dawe budisi-Jiwheyẹwhe tọ́ lọ Davidi—yèdọ Islaelivi de sọn whẹndo Juda tọn mẹ—hò Jelusalẹm yí sọn Jebusinu boṣiọ-sẹ̀ntọ lẹ si. To whenẹnu todaho lọ tin to osó de he yè nọ ylọ dọ Ziọni ji kẹdẹ, ṣigba oyín enẹ wá lẹzun nudopolọ hẹ Jelusalẹm lọsu. To madẹnmẹ, Davidi hẹn aki alẹnu Jiwheyẹwhe tọn hẹ Islaeli nado yin tẹnsẹna wá Jelusalẹm, fie e yin zizedo gohọ de mẹ te. Owhe lẹ jẹnukọn Jiwheyẹwhe ko dọho hlan yẹwhegan etọn Mose sọn aslọ he tin to ota na Aki wiwe enẹ lọ mẹ. (Eksọdusi 25:1, 21, 22; Levitiku 16:2; 1 Otannugbo lẹ 15:1-3) Aki lọ nọtena tintin to finẹ Jiwheyẹwhe tọn, na Jehovah wẹ yin Ahọlu taun Islaeli tọn. Enẹwutu, to linlẹn gbẹ́aweji tọn de mẹ, e sọgan yin didọ dọ Jehovah Jiwheyẹwhe to gandu sọn todaho Jelusalẹm tọn mẹ.
6. Opagbe tẹwẹ Jiwheyẹwhe do gando Davidi po Jelusalẹm po go?
6 Jehovah dopagbe na Davidi dọ ahọludu gandudu whédo etọn tọn, heyin tenọna gbọn Ziọni, kavi Jelusalẹm dali, ma na wá opodo gba. Ehe zẹẹmẹdo dọ kúnkan Davidi tọn de na dugu jlọjẹ nado dugán taidi Mẹyiamisisadode Jiwheyẹwhe tọn kakadoi—yèdọ Mẹssia, kavi Klisti lọ.a (Psalm 132:11-14; Luku 1:31-33) Biblu sọ dohia ga dọ gandutọ kakadoi to “ofin OKLUNỌ tọn” ji ehe na dugán do akọta lẹpo ji, e mayin do Jelusalẹm kẹdẹ ji gba.—Psalm 2:6-8; Daniẹli 7:13, 14.
7. Nawẹ Ahọlu Davidi ze sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke daga gbọn?
7 Vivẹnudido lẹ nado dè mẹyiamisisadode Jiwheyẹwhe tọn, yèdọ Ahọlu Davidi, sẹ̀ sọn ofin ji ma tindo kọdetọn dagbe gba. Kakatimọ, akọta kẹntọ lẹ yin zinzindai, bọ dogbo Aigba Pagbe tọn lẹ yin kandlẹnna jẹ gbigblo hugan heyin dide gbọn Jiwheyẹwhe dali yetọn lẹ kọ̀n. Davidi yí ninọmẹ ehe zan nado ze sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke daga. Podọ suhugan psalm Davidi tọn pà Jehovah taidi Ahọlu taun Ziọni tọn.—2 Samuẹli 8:1-15; Psalm 9:1, 11; 24:1, 3, 7-10; 65:1, 2; 68:1, 24, 29; 110:1, 2; 122:1-4.
8, 9. Nawẹ sinsẹ̀n-bibasi nugbo to Jelusalẹm gblo deji to gandudu Ahọlu Sọlọmọni tọn glọ gbọn?
8 To gandudu Sọlọmọni visunnu Davidi tọn whenu, sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn jẹ agayiyi yọyọ lẹ kọ̀n. Sọlọmọni hẹn Jelusalẹm gblo deji to agewaji nado yí osó Molia tọn dogọ (lẹdo Osé Dome egbezangbe tọn). To lẹdo he yiaga tlala ehe ji, ewọ tindo lẹblanulọkẹyi lọ nado gbá tẹmpli daho de na pipà Jehovah tọn. Aki alẹnu tọn lọ yin zize do Fiwiwe Gbaugbau tẹmpli enẹ tọn mẹ.—1 Ahọlu lẹ 6:1-38.
9 Akọta Islaeli tọn duvivi jijọho tọn dile yé na godonọnamẹ ahundoponọ yetọn tọn hlan sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn, heyin didoai to Jelusalẹm mẹ. To zẹẹmẹ whanpẹnọ bibasi na ninọmẹ ehe mẹ, Owe-wiwe lẹ dọmọ: “Juda po Islaeli po yin susu, di otọ̀kẹn he tin to ohù tó to gege mẹ, to dùdù bo nùnù bo to aglinjẹ basi. . . . E [Sọlọmọni] sọ tindo jijọho to awa lẹpo ji lẹdo e pé. Juda po Islaeli po sọ yí jijọho do to ninọ, omẹ dopodopo to vẹntin etọn glọ, podọ to ovotin etọn glọ.”—1 Ahọlu lẹ 4:20, 24, 25.
10, 11. Nawẹ whenuho dokunkun tọn zinnudo nuhe Biblu dọ dogbọn Jelusalẹm dali to whenuena Sọlọmọni dugán ji gbọn?
10 Dodinnanu lẹnunnuyọnẹn dokunkun tọn lẹ nọgodona linlin ehe heyin gandudu kọdetọn dagbenọ Sọlọmọni tọn. To owe etọn Archaeology of the Land of Israel mẹ, Mẹplọntọ wehọmẹ daho tọn Yohanan Aharoni dọmọ: “Adọkun he nọ biọ akanmaho gandudu tọn lọ mẹ sọn adà lẹpo ji, po kọdetọn dagbe ajọwiwa tọn po . . . hẹn diọdo ayidego tọn po awuyiya tọn de po wá nukọnyiyi adà agbasanu lẹ tọn lẹpo mẹ. . . . Diọdo to nukọnyiyi agbasanu lẹ tọn mẹ . . . yin mimọ e mayin to adọkunnu lẹ kẹdẹ mẹ gba ṣigba to nutindo okò tọn lẹ lọsu mẹ ga na titengbe tọn. . . . Jẹhẹnu okòzẹ́n tọn po mimẹ̀ etọn po pọnte deji taun.”
11 Mọdopolọ, Jerry M. Landay wlan dọmọ: “To Sọlọmọni glọ, nutindo agbasanu Islaeli tọn yinukọn taun to owhe gbàn ṣẹnṣẹn hugan lehe e ko yin do to owhe fọde he ko jẹnukọn lẹ whenu. Mí mọ to nubẹpli Sọlọmọni tọn lẹ mẹ pipotọ họgbigbá dahodaho lẹ tọn, todaho lẹ po adó gangansu lẹ po, ohọ̀ adọkunnọ lẹ tọn heyin gbigbá do gọnu-gọnu, nukọnyiyi sẹhundaga to azọ́nyinyọnẹn wintinwintin zẹndotọ tọn po nuwiwa zẹnmimẹ etọn tọn lẹ po mẹ. Mí sọ mọ, pipotọ alọnuzọn gbẹtọ tọn lẹ he nọtena nutindo heyin bibasi to ofi dindẹn lẹ, heyin ohia ajọwiwa huhlọnnọ akọjọpli tọn de ga.”—The House of David.
Sọn Jijọho mẹ Biọ Vọjijẹ Mẹ
12, 13. Nawẹ e yin gbọn dọ sinsẹ̀n-bibasi nugbo mayin zizedaga zọnmii to Jelusalẹm mẹ?
12 Jijọho po dagbemẹ-ninọ Jelusalẹm tọn po, yèdọ todaho he mẹ fiwiwe Jehovah tọn yin didoai do, yin hosọ nujọnu tọn de na dẹ̀hiho. Davidi wlan dọmọ: “Mì hodẹ̀ na jijọho Jelusalẹm tọn; e na yọ́n na yé he yiwanna we lẹ. Jijọho ni tin to dokọ towe lẹ mẹ, podọ nuyọnna to ohọ̀nmẹ towe lẹ mẹ. Na mẹmẹsunnu ṣie lẹ po ogbẹ́ ṣie lẹ po tọn wutu, yẹn na dọ lo, dọ, Jijọho ni tin to ohò towe mẹ.” (Psalm 122:6-8) Dile Sọlọmọni tlẹ yin nina lẹblanulọkẹyi nado gbá tẹmpli daho de to todaho jijọho tọn enẹ mẹ do sọ, ewọ to agọgbọnẹnmẹ wlealọ hẹ asi kosi susu lẹ. To yọnho-whe etọn lẹ mẹ, yé klọ ẹ biọ sinsẹ̀n-bibasi hlan yẹwhe lalo azán enẹ gbè tọn lẹ zize daga mẹ. Atẹṣiṣi ehe tindo nugandomẹgo mẹhẹnflu tọn do akọta lọ blebu ji, bo hò jijọho nujọnu tọn etọn yí sọn ewọ po tomẹnu etọn lẹ po si.—1 Ahọlu lẹ 11:1-8; 14:21-24.
13 To fliflimẹ gandudu Lehoboami visunnu Sọlọmọni tọn tọn mẹ, whẹndo ao ṣiatẹ bosọ wleawuna ahọluduta agewaji Islaeli tọn. Na boṣiọ sinsẹ̀n yetọn wutu, Jiwheyẹwhe dike na gandudu enẹ ni yin zinzindai gbọn Assilia dali. (1 Ahọlu lẹ 12:16-30) Ahọluduta whẹndo awe huwaji Juda tọn zindonukọn bo tindo ahọ́nkan to Jelusalẹm. Ṣigba to madẹnmẹ yé lọsu lẹkọ sọn sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke kọ̀n, enẹwutu Jiwheyẹwhe dike na todaho atẹṣitọ lọ ni yin vivasudo gbọn Babilọninu lẹ dali to owhe 607 J.W.M. Na owhe 70 lẹ, Ju he tin to kanlinmọgbenu lẹ jiya taidi afanumẹ lẹ to Babilọni. Enẹgodo, gbọn lẹblanu Jiwheyẹwhe tọn dali, yé yin dotẹnmẹ na nado lẹkọyi Jelusalẹm nado hẹn sinsẹ̀n-bibasi nugbo gọdotẹnmẹ.—2 Otannugbo lẹ 36:15-21.
14, 15. Nawẹ Jelusalẹm vọ́ otẹn titengbe de mọ yí to kanlinmọgbenu Babilọni tọn godo gbọn, podọ po diọdo tẹ po?
14 To owhe 70 vọjijẹ tọn godo, ogbé lẹ dona ko vùn ṣinyọ́n ohọ̀ he ko gbakija lọ lẹ. Adó Jelusalẹm tọn yin hihọ́ liai, po nùvo daho lẹ po do fie họngbo lẹ po atọ̀họ̀ nuhẹnlodo tọn lẹ po ko nọ̀ pọ́n. Ṣogan, Juvi he lẹkọ lẹ ma hẹn todido bu gba. Yé dó agbà de do nọtẹn tẹmpli dai tọn mẹ bo jẹ avọ́sinsan egbesọegbesọ tọn lẹ basi hlan Jehovah ji.
15 Ehe yin bẹjẹeji dagbe de, ṣigba Jelusalẹm heyin hinhẹn gọdotẹnmẹ lọ ma nasọ yin tatọ-tònọ ahọluduta de tọn po kúnkan Ahọlu Davidi tọn de po to ofin ji pọ́n gbede ba gba. Kakatimọ, Juvi lẹ na yin gandudeji gbọn togán de heyin dide gbọn awhàngbatọ Babilọni tọn lẹ dali podọ dona nọ sú takuẹ lẹ hlan ogán Pẹlsianu yetọn lẹ. (Nẹhemia 9:34-37) Dile etlẹ tin to ninọmẹ “zinzindai” tọn mẹ sọ, Jelusalẹm gbẹsọ yin todaho dopo gee lọ to aigba lọ blebu ji he nọ yin nukundagbe yí do pọ́n gbọn Jehovah Jiwheyẹwhe dali. (Luku 21:24) Taidi ahọ́nkan sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke tọn, e sọ nọtena jlọjẹ Jiwheyẹwhe tọn nado yí nupojipetọ-yinyin etọn zan do aigba lọ ji gbọn kúnkan Ahọlu Davidi tọn de gblamẹ.
Yin Nukundiọsọ Gbọn Kọmẹnu Sinsẹ̀n Lalo Tọn lẹ Dali
16. Naegbọn Juvi he lẹkọ sọn Babilọni lẹ doalọtena hinhẹn gọdotẹnmẹ Jelusalẹm tọn?
16 To madẹnmẹ Juvi he ko lẹkọ sọn kanlinmọgbenu wá Jelusalẹm lẹ do dodonu tẹmpli yọyọ de tọn ai. Ṣigba kọmẹnu he nọ basi sinsẹ̀n lalo tọn lẹ do wekanhlanmẹ mẹhẹngble tọn de hlan Ahọlu Pẹlsia tọn Altakẹlkesi, bo to alọsọakọ́n dọ Juvi lẹ na ṣiatẹ. Na kọdetọn de, Altakẹlkesi doalọtena họgbigbá yinukọn to Jelusalẹm. Hiẹ sọgan lẹnpọn dọ eyin hiẹ to gbẹnọ to todaho lọ mẹ to whenẹnu wẹ, hiẹ na ko yin pipaṣa na nuhe tin to sẹdotẹnmẹ na sọgodo Jelusalẹm tọn. Dile kọdetọn lọ wá yin do, Juvi lẹ doalọtena tẹmpli lọ gbigbá bo wá yin yinylọ́n mlẹnmlẹn do yanwle agbasanu yedetiti tọn lẹ bibẹpli mẹ.—Ẹzla 4:11-24; Hagai 1:2-6.
17, 18. Dogbọn nuyizan tẹ dali wẹ Jehovah mọdọ Jelusalẹm yin vivọgbá?
17 Owhe 17 delẹ to kọlilẹ yetọn godo, Jiwheyẹwhe ze yẹwhegan Hagai po Zekalia po tite nado vọ́ linlẹn omẹ etọn lẹ tọn jlado. Yin whinwhan hlan lẹnvọjọ kọ̀n, Juvi lẹ bẹ vivọgbá tẹmpli lọ tọn jẹeji. To ojlẹ enẹ mẹ, Daliusi ko lẹzun ahọlu Pẹlsia tọn. E zinnudo gbedide Ahọlu Kilusi tọn ji dọ tẹmpli Jelusalẹm tọn ni yin vivọgbá. Daliusi do wekanhlanmẹ de hlan kọmẹnu Juvi lẹ tọn lẹ, bo to avase na yé nado ‘nọla na Jelusalẹm’ bosọ wleawuna godonọnamẹ akuẹ tọn sọn takuẹ ahọlu tọn mẹ na azọ́n họgbigbá lọ tọn nido sọgan yin tadona.—Ẹzla 6:1-13.
18 Juvi lẹ dotana tẹmpli lọ gbigbá to owhe 22tọ kọlilẹ yetọn tọn mẹ. Hiẹ sọgan mọnukunnujẹemẹ dọ nujijọ titengbe ehe dona yin nude he yè na basi hùnwhẹ etọn po aglinjijẹ daho de po. Ṣogan, jẹ obá he gblo taun de mẹ, Jelusalẹm po adó etọn lẹ po gbẹsọ pò to gbakija mẹ. Todaho lọ mọ ayidonugo he jẹ yí “to azán Nẹhemia togán lọ tọn lẹ . . . po Ẹzla yẹwhenọ wekantọ lọ tọn po mẹ.” (Nẹhemia 12:26, 27) Kunnudenu dohia dọ, to vivọnu owhe kanweko atọ́ntọ J.W.M., Jelusalẹm yin vivọgbá mlẹnmlẹn taidi todaho aihọn hohowhenu tọn de.
Mẹssia lọ Sọawuhia!
19. Nawẹ Mẹssia yigbe na teninọ vonọtaun Jelusalẹm tọn gbọn?
19 Nalete, mì gbọ mí ni lọ́n yinukọn na owhe kanweko delẹ bo wá nujijọ titengbe wẹkẹ tọn de ji, yèdọ jiji Jesu Klisti tọn. Angẹli Jehovah Jiwheyẹwhe tọn ko dọna onọ̀ alọji Jesu tọn dọmọ: “[Jehovah] Jiwheyẹwhe nasọ yí ofin Davidi otọ́ etọn tọn na ẹn. . . . ahọludu etọn ma na do pòdo.” (Luku 1:32, 33) Owhe lẹ to godo mẹ, Jesu dọ Yẹwhehodidọ diyin Osó ji tọn etọn. To e mẹ, e na tuli po ayinamẹ po do hosọ susu lẹ ji. Di dohia, e dotuhomẹna todoaitọ etọn lẹ nado hẹn opà yetọn lẹ hlan Jiwheyẹwhe di ṣigba nado yin sọwhiwhenọ ma nado nọ tindo mahẹ to whiwhle he mayin nujọnu tọn mẹ gba. Jesu dọmọ: “Mì ko sọ sè dọ yè dọ hlan omẹ hohowhenu tọn lẹ, dọ, Hiẹ ma na whle to lalo mẹ, adavo hiẹ na hẹn whiwhle towe lẹ di hlan Oklunọ: ṣigba yẹn dọ hlan mì, Mì yí núde do whle gbọn alọ depope mẹ blo; kavi yíyí olọn do whle, na ofìn Jiwheyẹwhe tọn wẹ: kavi yíyí aigba do whle, na tokloafọligbe etọn tọn wẹ: kavi yíyí Jelusalẹm do whle, na otò Ahọlu daho tọn wẹ.” (Matiu 5:33-35) E jẹ na ayidego dọ Jesu yigbe ninọmẹ vonọtaun Jelusalẹm tọn—yèdọ dehe e ko duvivi etọn na owhe kanweko lẹ. Mọwẹ, “otò Ahọlu daho tọn wẹ” e yin, yèdọ Jehovah Jiwheyẹwhe tọn.
20, 21. Diọdo ayidego tọn tẹwẹ wá aimẹ to walọyizan susu mẹhe nọ nọ̀ Jelusalẹm lẹ tọn mẹ?
20 Sẹpọ vivọnu gbẹzan aigba ji tọn etọn, Jesu do ede hia tomẹnu Jelusalẹm tọn lẹ to gigọmẹ taidi Ahọlu yiamisisadode yetọn. To gbeyiyi mẹ na nujijọ awuvivi tọn enẹ, mẹsusu dawhá jẹgbonu po ayajẹ po dọmọ: “Donanọ wẹ ewọ he ja to oyín [Jehovah, NW ] tọn mẹ: Donanọ wẹ ahọludu Davidi otọ́ mítọn tọn he ja.”—Malku 11:1-10; Johanu 12:12-15.
21 Etomọṣo, whè hugan osẹ dopo, gbẹtọgun lẹ na dotẹnmẹ sinsẹ̀ngan Jelusalẹm tọn lẹ nado diọ yé sọta Jesu. E na avase dọ todaho Jelusalẹm tọn po akọta lọ blebu po na hẹn teninọ nukundagbe tọn yetọn to Jiwheyẹwhe nukunmẹ bu. (Matiu 21:23, 33-45; 22:1-7) Di dohia, Jesu lá dọmọ: “Jelusalẹm E, Jelusalẹm, hiẹ mẹhe hù yẹwhegan lẹ, bosọ dlan zannu do mẹhe yè dohlan we lẹ, whla nẹmu wẹ yẹn do ko bẹ ovi towe lẹ pli, dile koklosi de nọ bẹ ovi etọn lẹ do awà etọn glọ do, bọ mìwlẹ ma jlo! Pọ́n, yè jo owhé mìtọn dai hlan mì ovọ́.” (Matiu 23:37, 38) To ojlẹ Juwayi tọn whenu to owhe 33 W.M., nukundiọsọmẹtọ Jesu tọn lẹ gbọn mawadodo dali hù i to gbonu Jelusalẹm tọn. Ṣigba, Jehovah fọ́n Mẹyiamisisadode etọn sọnku bosọ pagigona ẹn po ogbè gbigbọ jọmaku tọn po to Ziọni olọn tọn mẹ, yèdọ wadotana de he mẹ mímẹpo sọgan mọaleyi sọn.—Owalọ lẹ 2:32-36.
22. To okú Jesu tọn godo, yọn-na-yizan tẹwẹ susu alọdlẹndonu lẹ tọn hlan Jelusalẹm ko tindo?
22 Sọn ojlẹ enẹ mẹ sọyi, suhugan dọdai lẹ tọn he ma mọ hẹndi yí gando Ziọni, kavi Jelusalẹm go, sọgan yin nukunnumọjẹemẹ dọ yé gando tito olọn mẹ tọn lẹ kavi hodotọ yiamisisadode Jesu tọn lẹ go. (Psalm 2:6-8; 110:1-4; Isaia 2:2-4; 65:17, 18; Zekalia 12:3; 14:12, 16, 17) E họnwun dọ sọha alọdlẹndonu tọn delẹ gando “Jelusalẹm” kavi “Ziọni” go heyin kinkan to okú Jesu tọn godo tindo linlẹn yẹhiadonu tọn de podọ ma gando todaho kavi nọtẹn lọ go gba. (Galatianu lẹ 4:26; Heblu lẹ 12:22; 1 Pita 2:6; Osọhia 3:12; 14:1; 21:2, 10) Kunnudenu godo tọn dọ Jelusalẹm masọ yin “otò Ahọlu daho tọn” wá to owhe 70 W.M. to whenuena awhànpa Lomu tọn hẹn ẹn jẹvọ́, dile e yin didọdai gbọn Daniẹli po Jesu Klisti po dali do. (Daniẹli 9:26; Luku 19:41-44) Depope to Biblu kantọ lẹ mẹ kavi Jesu lọsu na ede ma dọ dọdai hẹngọwa godo tọn Jelusalẹm aigba ji tọn de gba na nuhe dù nukundagbe vonọtaun Jehovah Jiwheyẹwhe tọn he e ko duvivi etọn to ojlẹ de mẹ wayi.—Galatianu lẹ 4:25; Heblu lẹ 13:14.
Pọndohlan Jijọho Dẹn-to-Aimẹ Tọn
23. Naegbọn mí dona gbẹsọ tindo ojlo to Jelusalẹm mẹ?
23 To dogbigbapọnna whenuho fliflimẹ Jelusalẹm aigba ji tọn godo, yè ma sọgan gbẹ́ dọ todaho lọ nọgbẹ̀ sọgbe hẹ zẹẹmẹ oyín etọn tọn gba—yèdọ “Tintindo [kavi, Dodonu] Jijọho Gbẹ́aweji tọn”—to gandudu jijọhonọ Ahọlu Sọlọmọni tọn whenu. Ṣogan, enẹ yin nukundido jijọho po kọdetọn dagbe tọn po he na yin vivi etọn dù to madẹnmẹ gbọn owanyina Jiwheyẹwhe tọ́ lẹ dali he na nọgbẹ̀ to aigba heyin didiọzun paladisi de ji.—Luku 23:43.
24. Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn ninọmẹ lẹ he gbayipe to whenuena Sọlọmọni dugán mẹ?
24 Psalm 72tọ do ninọmẹ he gbayipe to gandudu Ahọlu Sọlọmọni tọn whenu hia. Ṣigba ohàn whanpẹnọ enẹ yin dọdai dona lẹ tọn na gbẹtọvi lẹ to gandudu olọn mẹ tọn heyin Mẹssia lọ, yèdọ Jesu Klisti tọn glọ. Gando ewọ go, psalmkantọ lọ jihàn dọmọ: “To azán etọn gbè wẹ dodonọ na tọ́nkun; podọ jijọho susu kaka osun ma nado tin ba. . . . E na whlẹn agbátọnọ lọ whenu e to awhádo; oyanọ ga, podọ ewọ he ma tindo alọgọnamẹtọ de. Ewọ na tindo lẹblanu to oyanọ po agbátọnọ po ji; e nasọ whlẹn ayiha agbátọnọ tọn gán. Ewọ na fli ayiha yetọn sọn awusinsinyẹn po adìngbàndido po mẹ: nuhọakuẹ wẹ ohùn yetọn na yin to nukun etọn mẹ. Gbado susugege na tin finẹ to osó lẹ ji.”—Psalm 72:7, 8, 12-14, 16.
25. Naegbọn mí dona jlo nado plọn onú susu dogọ gando Jelusalẹm go?
25 Homẹmimiọn po todido nankọ po die hogbe enẹlẹ wleawu etọn na owanyina Jiwheyẹwhe tọ́ he tin to Jelusalẹm kavi to fidevo depope to aigba lọ ji lẹ! Hiẹ sọgan tin to mẹhe na duvivi jijọho lẹdo aihọn pé to Ahọluduta Mẹssia Jiwheyẹwhe tọn glọ lẹ mẹ. Oyọnẹn Jelusalẹm he ko wayi tọn sọgan gọalọna mí nado mọnukunnujẹ lẹndai Jiwheyẹwhe tọn na gbẹtọvi lẹ mẹ. Hosọ he na bọdego lẹ na zinnudo nujijọ he wá aimẹ to owhe kandegbàntọ po kanwetọ po mẹ to kọlilẹ Juvi lẹ tọn sọn kanlinmọgbenu Babilọninu lẹ tọn mẹ godo ji. Ehe wleawu homẹmimiọn tọn na mẹlẹpo he to jijlo nado na sinsẹ̀n-bibasi heyin alọkẹyi hlan Jehovah Jiwheyẹwhe, yèdọ Ahọlu Daho lọ.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Tẹnmẹ-yinkọ awe lọ lẹ “Mẹssia” (heyin dide sọn Heblugbe mẹ) po “Klisti” po (sọn Glẹkigbe mẹ) zẹẹmẹdo “Mẹyiamisisadode lọ.”
Be Hiẹ Flin Ya?
● Nawẹ Jelusalẹm wá lẹzun nọtẹn “ofin OKLUNỌ tọn” gbọn?
● Azọngban titengbe tẹwẹ Sọlọmọni tindo to nukọnyiyi sinsẹ̀n-bibasi nugbo tọn mẹ?
● Nawẹ mí yọnẹn gbọn dọ Jelusalẹm doalọte nado yin ahọ́nkan sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn?
● Naegbọn mí tindo ojlo to nupinplọn dogọ mẹ gando Jelusalẹm go?
[Yẹdide to weda 10]
Todaho Davidi tọn tin to osó huwaji tọn de ji, ṣigba Sọlọmọni gblo todaho lọ hlan agewaji bosọ gbá tẹmpli lọ
[Asisa Yẹdide Tọn]
Pictorial Archive (Sẹpọ Whenuho Whèzẹtẹn tọn) Est.
[Asisa Yẹdide Tọn to weda 10]
Pictorial Archive (Sẹpọ Whenuho Whèzẹtẹn tọn) Est.