Nuhewutu Yé Lẹhlan Danuwiwa Kọ̀n

OVIYẸYẸ de, ovi azán mapemape osẹ-27 mẹvi de, yin jiji to Denver, Colorado, États-Unis d’Amérique. Visunnu lọ gán, podọ osun atọ̀n to dotowhé godo, e yin hinhẹn lẹkọwá whégbè to mẹjitọ etọn lẹ dè. Osẹ atọ̀n to enẹgodo, visunnu lọ gọwa dotowhé. Etẹwutu? E ko jiya awugblenamẹ sinsinyẹn apọnmẹ tọn na otọ́ etọn mímí in to aliho sinsinyẹn de mẹ wutu. Otọ́ lọ ma sọgan doakọnna avi oviyẹyẹ lọ tọn gba. Visunnu pẹvi lọ wá tọ́nnukun bo kúsẹ́. Amasinzọ́nwiwa egbezangbe tọn ko whlẹn ẹn sọn nuhahun jiji tọn etọn si ṣigba ma sọgan whlẹn ẹn sọn danuwiwa otọ́ etọn tọn si gba.

Ovi susu nọ yin nuyiwahẹ jẹagọ, yin awugblena, kavi yin hùhù to dopo to nọtẹn danuwiwa tọn hugan lẹ mẹ to aigba ji—yèdọ to whégbè! Mẹdelẹ yí sọha na dọ nudi ovi 5 000 wẹ nọ kú to owhe dopo mẹ to alọ mẹjitọ yetọn lẹ tọn mẹ to États-Unis kẹdẹ! Podọ e mayin ovi lẹ kẹdẹ go wẹ e gando gba. Sọgbe hẹ linlinwe World Health tọn, “nuyiwahẹ asi lẹ jẹagọ wẹ yin aliho tangan lọ he mẹ yọnnu he gbẹ́ pò to viji lẹ nọ yin awugblena te” to États-Unis. Etẹwẹ dogbọn otò devo lẹ dali? “Madoatọ̀n jẹ nuhe hugan daa yọnnu heyin hokanse lẹ tọn [to otò he to nukunhùn lẹ mẹ] na linlin yinyin hihò gbọn alọwlemẹ yetọn lẹ dali.” Mọwẹ, danuwiwa to agayi, titengbe to whégbè.

Asu po asi po susu nọ tẹnpọn nado didẹ gbèmanọpọ yetọn lẹ po danuwiwa po. To otò delẹ mẹ, mẹjitọ po mẹplọntọ lẹ po nọ yí danuwiwa zan nado do homẹgble yetọn hia do ovi lẹ ji. Na ayidedai pọmẹ tọn, nukunvandomẹtọ lẹ nọ dobuna madogánnọ lẹ, bo nọ yinuwahẹ yé po danuwiwa po. Naegbọn gbẹtọvi lẹ lẹzun danuwatọ sọmọ?

Nuhewutu Gbẹtọ lẹ Lẹzun Danuwatọ

Mẹdelẹ sọalọakọ́n dọ gbẹtọvi lẹ yin danuwatọ to jọwamọ liho. To whenuena sẹ́nhẹngba danuwiwa tọn to paa mẹ ko yido to États-Unis, e ko jideji to jọja lẹ ṣẹnṣẹn. Podọ ojlo to danuwiwa mẹ ko jideji. Azọ́nwhé tangan televiziọn tọn atọ̀n hẹn sọha otàn sẹ́nhẹngba tọn lẹ jideji whlaawe bo hẹn sọha linlin mẹhùhù tọn jideji do atọ̀n ji. Mọwẹ, sẹ́nhẹngba nọ hẹn ale ajọwiwa tọn jideji! “E mayin dọ mí jotẹnna danuwiwa kẹdẹ wẹ gba,” wẹ amasinzọ́nwatọ apọnmẹ tọn Karl Menninger dọ, “mí nọ ze e do weda tintan linlinwe mítọn tọn lẹ ji. Madoatọ̀n kavi madoẹnẹ tito-to-whinnu televiziọn tọn mítọn lẹ nọ yí ì zan na ayidedai ovi mítọn lẹ tọn. E mayin dọ mí yí nukunpẹvi do pọ́n ẹn kẹdẹ gba! Họntọn ṣie vivẹ lẹ emi, mí yiwanna ẹn.”

Dodinnanu lẹnunnuyọnẹn agọe tọn lẹ dohia dọ lẹnunnuyọnẹn onú togbẹ̀ apọnmẹ tọn po lẹdo lọ tọn po tindo onú susu nado yíwa hẹ kanyinylan gbẹtọvi lẹ tọn. “Tadona he kọ̀n mímẹpo to wiwá wẹ yindọ lẹdo ylankan he ovi susu dogọ to yinyin hunhundonuvo hlan, na nugbo tọn, to awuwlena gbajẹgbonu danuwiwa tọn,” wẹ Doto Markus J. Kruesi Wehọmẹ Alavọ Illinois tọn na Nuzedai Dodinnanu Walọyizan Jọja lẹ tọn dọ. “Na nugbo tọn nujijọ lẹdo tọn lẹ to diọdo flinflin lẹ hẹnwa apọnmẹ bo nọ whàn gbẹtọ lẹ dogọ.” Onú mọnkọtọn lẹ taidi “gbakija dodonu whẹndo tọn, jideji to mẹjitọ godoponọ lẹ mẹ, ohẹ́n he gbọṣi aimẹ na ojlẹ dindẹn, po pipeve to amasin adínọ ṣiṣizan mẹ po na nugbo tọn sọgan yinuwa do nugonu apọ̀n tọn ji biọ walọyizan kanyinylan tọn mẹ—nugandomẹgo de he yin linlẹn to ojlẹ de mẹ taidi nuhe ma yọnbasi,” wẹ owe lọ Inside the Brain dọ.

E yin didohia dọ, diọdo lẹ to apọnmẹ, bẹ doyiyi to sérotonine mẹ hẹn, yèdọ nugonu apọ̀n tọn he yin linlẹn nado de kanyinylan pò tlala. Dodinnanu lẹ dehia dọ ahàn sinsinyẹn sọgan hẹn obá sérotonine tọn yido to apọ̀n mẹ, bo gbọnmọ dali na dodonu lẹnunnuyọnẹn tọn delẹ na kanṣiṣa heyin yinyọnẹn na whenu dindẹn to danuwiwa po ahàn sinsinyẹn ṣiṣizan po ṣẹnṣẹn.

Ṣogan agayiyi to danuwiwa mẹ to egbehe bẹ adà devo hẹn. Doayi nuhe owe dọdai tọn heyin jidedego lọ, yèdọ Biblu dọ go dọmọ, “Flin dọ ojlẹ awusinyẹn tọn lẹ na tin to azán godo tọn lẹ mẹ. Gbẹtọ lẹ na yin ṣejannabinọ, nukunkẹnnọ, awagundotọ, saklanọ; . . . yé na yin mayọn-dagbenọ, kanylantọ, mẹvlẹtọ, danuwatọ, po fifiẹtọ po; yé na gbẹwanna dagbe; yé na yin ajannọ, awumajainanọ, po jijideji po to goyiyi mẹ . . . Mì nọlá na omẹ mọnkọtọn lẹ.” (2 Timoti 3:1-5, Today’s English Version) Mọwẹ, danuwiwa he mí to mimọ to egbehe lẹ yin hẹndi dọdai Biblu tọn dogbọn “azán godo tọn lẹ” dali.

Onú devo sọ hẹn ojlẹ ehe yin danuwiwa tọn na titengbe tọn. “Dindọn hlan aihọnmẹnu lẹ, podọ hlan yé he tin to ohù mẹ lẹ,” wẹ Biblu dọ, “na Lẹgba lọ ko jẹte wá mì dè, po homẹgble daho po wutu, na e yọnẹn dọ whenu gli de wẹ e tindo.” (Osọhia 12:12) Lẹgba po wọ̀bliba aovi etọn lẹ po ko yin yinyan sọn olọn mẹ podọ todin lẹ́ ayidonugo kanyinylan tọn yetọn do gbẹtọvi lẹ ji. Taidi “ahọvi huhlọn agahomẹ tọn,” Lẹgba nọ yí “gbigbọ he to azọ́nwa to dinvie to ovi tolivivẹ tọn lẹ mẹ” zan, nado hẹn aigba zun nọtẹn danuwiwa tọn de he to yinylan deji.—Efesunu lẹ 2:2.

To whelọnu lo, nawẹ mí sọgan pehẹ ‘gbigbọ’ danuwiwa aihọn egbehe tọn gbọn? Podọ nawẹ mí sọgan didẹ̀ gbèmanọpọ lẹ gbọn matin danuwiwa?

[Yẹdide to weda 3]

Ovi susu nọ yin nuyiwahẹ jẹagọ, yin awugblena, kavi nọ yin hùhù to dopo to nọtẹn danuwiwa tọn hugan lẹ mẹ to aigba ji—yèdọ to whégbè!