Jesu Nujọnu Tọn Lọ

TO WHENUENA e ko se sọn apọsteli etọn lẹ dè nuhe gbẹtọ lẹ lẹn gando ewọ go godo, Jesu kanse yé dọmọ: “Ṣigba mẹnu wẹ mìwlẹ dọ yẹn yin?” Wẹndagbe Matiu tọn basi kandai gblọndo he apọsteli Pita na tọn dọmọ: “Hiẹ wẹ Klisti lọ, Ovi Jiwheyẹwhe ogbẹ̀nọ tọn.” (Matiu 16:15, 16) Linlẹn dopolọ wẹ mẹhe pò lẹ tindo. Natanaeli, he wá lẹzun dopo to apọsteli lẹ mẹ to godo mẹ, dọna Jesu dọmọ: “Labbi, hiẹ wẹ Ovi Jiwheyẹwhe tọn; hiẹ wẹ Ahọlu Islaeli tọn.” (Johanu 1:49) Jesu lọsu dọho gando nujọnu-yinyin otẹn etọn tọn go dọmọ: “Yẹn wẹ aliho lọ, nugbo, po ogbẹ̀ po; mẹde ma sọgan wá Otọ́ dè, adavo gbọn yẹn dali.” (Johanu 14:6) To nujijọ voovo lẹ whenu, e dlẹnalọdo ede taidi “Ovi Jiwheyẹwhe tọn.” (Johanu 5:24, 25; 11:4) Podọ e nọ godona alọsọakọ́n ehe gbọn azọ́njiawu lẹ dali, bo tlẹ fọ́n oṣiọ lẹ sọnku.

Ayihaawe He Doadọ̀do Lẹ?

Ṣigba be mí sọgan tindo jidide to nuhe Wẹndagbe lẹ dọ gando Jesu go mẹ ya? Be yé do Jesu nujọnu tọn lọ hia ya? Mẹplọntọ homọdọdo Biblu go po zẹẹmẹ-basi do e ji po tọn to wehọmẹ daho Alavọ Manchester tọn, to Angleterre, Frederick F. Bruce he ko kú lọ dọmọ: “E ma nọ saba yọnbasi nado do nugbo zẹẹmẹ gigọ́ he tin to nukinkan hohowhenu tọn mẹ lẹpo hia gbọn zẹẹmẹ whenuho tọn lẹ dali gba, vlavo to Biblu mẹ kavi to gbonu etọn. E ko pé nado tindo jidide he sọgbe to nugbonọ-yinyin wekantọ lọ tọn mẹ to paa mẹ; eyin enẹ ko yin bibasi, e yọnbasi dọ kunnudenu-mẹdetiti tọn de tin dọ zẹẹmẹ etọn lẹ yin nugbo. . . . Nugbo lọ dọ Klistiani lẹ kẹalọyi Biblu Alẹnu Yọyọ tọn taidi ‘owe wiwe’ mayin whẹwhinwhẹ́n de nado pọ́n ẹn hlan taidi whenuho he go yè ma dona dejido gba.”

To whenuena e ko gbeje ayihaawe tintindo he gando Jesu go pọ́n dile owe Wẹndagbe tọn lẹ dohia do godo, James R. Edwards, mẹplọntọ sinsẹ̀n tọn to wehọmẹ daho Jamestown, North Dakota, États-Unis tọn, wlan dọmọ: “Mí sọgan dọ po adọgbigbo po dọ owe Wẹndagbe tọn lẹ wleawuna kunnudenu voovo po nujọnu tọn lẹ po heyin nugbo taun lẹ gando Jesu go . . . Gblọndo he sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe hugan na kanbiọ nuhewutu owe Wẹndagbe tọn lẹ do Jesu hia dile yé basi dó, wẹ yindọ enẹ wẹ mẹhe Jesu yin na taun tọn. Po nugbonọ-yinyin po, owe Wẹndagbe tọn lẹ whlá nuyiwadomẹji he e jodai na hodotọ etọn lẹ, dọ ewọ yin didohlan gbọn Jiwheyẹwhe dali nugbonugbo bosọ yin huhlọnna nado yin Visunnu po Devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn po.”a

Dodinna Mẹhe Jesu Yin

Etẹwẹ dogbọn alọdlẹndonu hlan Jesu Klisti he ma sinai do Biblu ji lẹ dali? Nawẹ yé yin dodinna gbọn? Owe Tacite, Suétone, Josèphe, Pline le jeune, gọna wekantọ nukundeji kleun devo lẹ tọn bẹ alọdlẹndonu susugege hẹn gando Jesu go. The New Encyclopædia Britannica (1995) dọ gando yé go dọmọ: “Kandai mẹdetiti tọn ehelẹ dohia dọ to ojlẹ hohowhenu tọn mẹ mẹhe tlẹ jẹagọdo sinsẹ̀n Klistiani tọn lẹ ma tindo ayihaawe depope gando nugbo-yinyin whenuho Jesu tọn go, ehe yin nudọ̀ndeji to tintan whenu podọ to dodonu he ma hẹnai lẹ ji to vivọnu owhe kanweko 18tọ, to 19tọ whenu, podọ to bẹjẹeji owhe kanweko 20tọ tọn mẹ.”

E blawu dọ weyọnẹntọ egbezangbe tọn lẹ, to Jesu “nujọnu” kavi “whenuho” tọn dindin yetọn mẹ, ko yí hopàdọ he ma tindo dodonu lẹ, linlẹn he ma lodo lẹ, ayihaawe tintindo ovọ́ lẹ, po tamẹnuplọnmẹ he ma sọgbe lẹ po do whlá mẹhe ewọ yin na nugbo tọn. To kleun mẹ, yé huwhẹ̀ otangblo didoai tọn bosọ gbọn lalo dali sawhẹdokọna Wẹndagbe kàntọ lẹ dọ yewlẹ wẹ wàmọ. Delẹ to yé mẹ dovivẹnu tlala nado diyin to nukun gbẹtọ lẹ tọn mẹ podọ nado hẹn oyín yetọn wá kọndopọmẹ hẹ tamẹnuplọnmẹ yọyọ he paṣamẹ tlala de bo gbọnmọ dali gboawupo nado gbadopọnna kunnudenu lẹ gando Jesu go po nugbonọ-yinyin po. To mọwiwà mẹ, yé wleawuna “Jesu” de he yin alọnuzọn linlẹn weyọnẹntọ lẹ tọn.

Na mẹhe jlo nado mọ ẹn lẹ, Jesu nujọnu tọn lọ sọgan yin mimọ to Biblu mẹ. Luke Johnson, heyin mẹplọntọ Alẹnu Yọyọ po bẹjẹeji Klistiani tọn po to wehọmẹ Alavọ Sinsẹ̀n-nuplọnmẹ tọn to Emory, dọ dọ suhugan dodinnanu lẹ tọn do Jesu whenuho tọn ji yí nukunpẹvi do pọ́n linlẹn Biblu tọn. E dọ dọ e sọgan yin awuvivinu nado gbadopọnna nuyiwa lẹdo, tonudidọ, gbẹtọ-yinyin, po aṣa lẹdo tọn he tin to ojlẹ he mẹ Jesu nọgbẹ̀ te po. Etomọṣo, e yidogọ dọ nuhe weyọnẹntọ lẹ ylọdọ Jesu whenuho tọn lọ dindinmọ “ma sọgbe hẹ linlẹn Owe-wiwe tọn,” he “zinnudo zẹẹmẹ walọyizan Jesu tọn,” owẹ̀n etọn, gọna azọngban etọn taidi Mẹfligọtọ ji taun gba. Enẹwutu, etẹwẹ yin gbẹtọ-yinyin nujọnu tọn po owẹ̀n Jesu tọn po?

Jesu Nujọnu Tọn Lọ

Owe Wẹndagbe tọn lẹ—kandai Biblu tọn ẹnẹ he dọho gando gbẹzan Jesu tọn go lẹ—do dawe he tindo awuvẹmẹ tlala de hia. Lẹblanu po awuvẹmẹ po wẹ whàn Jesu nado gọalọna gbẹtọ he azọ̀n, nukuntintọ́n, po yajiji devo lẹ po to tuklado. (Matiu 9:36; 14:14; 20:34) Okú họntọn etọn Lazalọsi tọn gọna awubla he ehe hẹnwa nọviyọnnu Lazalọsi tọn lẹ ji whàn Jesu nado ‘blawu bosọ viavi.’ (Johanu 11:32-36) Na nugbo tọn, owe Wẹndagbe tọn lẹ do numọtolanmẹ voovo he Jesu tindo hia—do awuvẹmẹ hia mẹhe to pòzọ̀n jẹ de, jẹaglin na kọdetọn dagbe devi etọn lẹ tọn, gblehomẹ na lẹblanu matindo whẹ̀yidọtọ lẹ tọn bosọ blawu do Jelusalẹm ji na Mẹssia gbigbẹdai etọn wutu.

To whenuena Jesu wà azọ́njiawu de, e nọ saba zinnudo jẹhẹnu mẹhe mọ ẹn yí lọ tọn ji dọmọ: “Yise towe ko hẹn we jẹ gángán.” (Matiu 9:22) E pà Natanaeli taidi “Islaelinu nugbo,” dọmọ: “Mẹhe mẹ oblu matin te.” (Johanu 1:47) To whenuena mẹdelẹ lẹndọ nunamẹ pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn yọnnu de tọn yin nuhẹngu, Jesu yiavunlọ na ẹn bosọ dọ dọ kandai nunamẹ etọn tọn na yin finflin na whenu dindẹn. (Matiu 26:6-13) E do ede hia di họntọn nujọnu tọn po gbẹdohẹmẹtọ awuvẹmẹtọ de po hlan hodotọ etọn lẹ, yèdọ ‘yiwanna yé jẹ opodo.’—Johanu 13:1; 15:11-15.

Owe Wẹndagbe tọn lẹ sọ dohia dọ Jesu nọ yawu doayi ninọmẹ suhugan mẹhe e dukosọhẹ lẹ tọn go. Vlavo e to hodọ hẹ yọnnu de to dotọ̀ de tó, nuplọnmẹtọ sinsẹ̀n tọn de to jipa de mẹ, kavi whèhutọ de to tọ̀tó, e nọ biọ ahun yetọn mẹ tlọlọ. To nuhe Jesu dọ nado bẹ hodidọ etọn jẹeji po godo, susu omẹ ehelẹ tọn wẹ dọ nuhe tin to ahun yetọn mẹ lẹ tọ́n. E whàn yé nado dọ nuhe to linlẹn mẹ na yé lẹ tọ́n. Dile etlẹ yindọ mẹhe tin to ojlẹ etọn mẹ lẹ sọgan nọ nọla na mẹhe tin to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ lẹ, to whẹho Jesu tọn mẹ gbẹtọ lẹ doawhan lẹdo e pé. Yé nọ jlo nado tin hẹ Jesu; yé nọ voawu to e dè. Ovi lẹ nọ voawu hẹ ẹ, podọ to whenuena e yí ovi de zan taidi apajlẹ, e ma ze ovi lọ ṣite do devi etọn lẹ nukọn poun gba ṣigba sọ “ze e do awà etọn mẹ.” (Malku 9:36; 10:13-16) Na nugbo tọn, owe Wẹndagbe tọn lẹ do Jesu hia taidi dawe de he yinuwadomẹji sọmọ bọ gbẹtọ lẹ gbọṣi e dè na azán atọ̀n nado to todoai na ohó he nọ dutomẹji etọn lẹ poun.—Matiu 15:32.

Pipenọ-yinyin Jesu tọn ma hẹn ẹn yin nuṣiwa-dintọ glanglan kavi goyitọ bo nọ dugán do gbẹtọ mapenọ, he ylando ko pẹ̀n-agbàn he ṣẹnṣẹn e tin te bosọ to yẹwhehodọ na lẹ ji gba. (Matiu 9:​10-13; 21:31, 32; Luku 7:36-48; 15:​1-32; 18:​9-14) Jesu ma nọ biọ nususu sọn gbẹtọ lẹ si gba. E ma nọ yidogọna agbàn pinpẹn gbẹtọ lẹ tọn gba. Kakatimọ, e dọmọ: “Mì wá dee, mì he to tuklajẹ [lẹ] . . . yẹn nasọ na gbọjẹ mì.” Devi etọn lẹ mọ ẹn nado yin “homẹmimiọnnọ podọ ayiha whiwhẹnọ”; zẹ̀gẹ̀ etọn bọawu, bọ agbàn etọn sọ fua.—Matiu 11:28-30.

Jẹhẹnu Jesu tọn lẹ yin didehia to kandai Wẹndagbe tọn lẹ mẹ po nugbo nujikudo tọn de po. E ma na bọawu na omẹ voovo ẹnẹ nado wleawuna gbẹtọ jiawu de podọ to enẹgodo sọ basi nuzedonukọnnamẹ gbesisọ tọn etọn to whenuho voovo ẹnẹ mẹ. E ma na yọnbasi na wekantọ voovo ẹnẹ nado basi zẹẹmẹ mẹdopolọ tọn bosọ gbọn gbesisọ dali basi zẹẹmẹ he sọzẹn do omẹ dopolọ ji eyin mẹlọ ma nọgbẹ̀ pọ́n na nugbo tọn.

Whenuho-kàntọ Michael Grant kàn kanbiọ mẹhẹn-lẹnnupọn tọn de se dọmọ: “Nawẹ e yọnbasi do dọ, owe Wẹndagbe tọn lẹpo ni basi zẹẹmẹ, jọja sunnu he dọnmẹdogo, he nọ to dindan gbọn yọnnu wunmẹ lẹpo mẹ, gọna mawenọ taun lẹ ṣẹnṣẹn, matin ohia numọtolanmẹ sinsinyẹn, walọyizan gblezọn, kavi ojlo sinsinyẹn tintindo to yé mẹ depope, ṣogan, to ninọmẹ lẹpo mẹ, yin gbẹtọ tenọgligo-hẹntọ homẹvọnọ de tọn gbọn?” Gblọndo he sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe lọ wẹ yindọ dawe mọnkọtọn nọgbẹ̀ na nugbo tọn bosọ yinuwa to gbesisọmẹ hẹ nuhe Biblu dọ.

Jesu Nujọnu Tọn lọ Podọ Sọgodo Towe

Gbọnvona dọ e ze zẹẹmẹ nujọnu gbẹzan Jesu tọn to whenuena e tin to aigba ji donukọnnamẹ, Biblu dohia dọ e ko tin jẹnukọnna gbẹtọ-yinyin taidi Visunnu dopo akàn Jiwheyẹwhe tọn, “ovi plọnji to yé he yè dá lẹpo mẹ.” (Kọlọsinu lẹ 1:15) Owhe fọtọ́n donu awe die wayi, Jiwheyẹwhe diọadana ogbẹ̀ Visunnu olọn mẹ tọn etọn do vidọ awhli alọji Juvi de tọn mẹ na e nido yin jiji taidi gbẹtọ de. (Matiu 1:18) To lizọnyizọn aigba ji tọn etọn whenu, Jesu lá Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn taidi todido dopo akàn lọ na gbẹtọvi ayimajainanọ lẹ, podọ e plọnazọn devi etọn lẹ nado zindonukọn to azọ́n yẹwhehodidọ tọn ehe mẹ.—Matiu 4:17; 10:5-7; 28:19, 20.

To 14 Nisan (nudi 1^er avril), owhe 33 W.M., Jesu yin wiwle, yin hokanse, yin whẹgbledo, bosọ yin hùhù to dodonu whẹsadokọnamẹ lalo gufinfọ́n tọn ji. (Matiu 26:18-20, 26:48–27:50) Okú Jesu tọn yinuwa taidi ofligọ de, bo de gbẹtọ yisenọ lẹ sọn ninọmẹ ylandonọ-yinyin yetọn mẹ bo gbọnmọ dali hùn aliho dote na ogbẹ̀ madopodo na mẹhe tindo yise to ewọ mẹ lẹpo. (Lomunu lẹ 3:23, 24; 1 Johanu 2:2) Jesu yin finfọnsọnku to 16 Nisan, podọ to ojlẹ vude to enẹgodo e lẹkọyi olọn mẹ. (Malku 16:1-8; Luku 24:50-53; Owalọ lẹ 1:6-9) Taidi Ahọlu dide Jehovah tọn, Jesu heyin finfọnsọnku lọ tindo aṣẹpipa mlẹnmlẹn nado hẹn lẹndai dowhenu Jiwheyẹwhe tọn na gbẹtọvi lẹ di. (Isaia 9:​6, 7; Luku 1:32, 33) Mọwẹ, Biblu basi zẹẹmẹ Jesu tọn taidi omẹ tangan lọ to hẹndi lẹndai Jiwheyẹwhe tọn lẹ mẹ.

To owhe kanweko tintan mẹ, gbẹtọ susugege kẹalọyi Jesu taidi nuhe e yin​​—yèdọ Mẹssia dopagbe, kavi Klisti lọ, heyin didohlan aigba ji nado suwhẹna nupojipetọ-yinyin Jehovah tọn podọ nado kú taidi ofligọ de na gbẹtọvi lẹ. (Matiu 20:28; Luku 2:25-32; Johanu 17:25, 26; 18:37) To ojlẹ homẹkẹn sinsinyẹn tọn lẹ mẹ, e vẹawu dọ gbẹtọ lẹ ni yin whinwhàn nado lẹzun devi Jesu tọn lẹ eyin yé ma ko dejido gbẹtọ wunmẹ he e yin go. To adọgbigbo po zohunhun po mẹ, yé kẹalọyi azọngban he e yí na yé, nado ‘hẹn gbẹtọ akọta lẹpo tọn zun devi lẹ.’—Matiu 28:19.

To egbehe, livi susu Klistiani ahundoponọ po mẹhe mọnukunnujẹnumẹ lẹ po wẹ yọnẹn dọ Jesu mayin omẹ whenuho tọn tata de gba. Yé kẹalọyi i taidi Ahọlu zedo ofin ji Ahọluduta heyin zizedai Jiwheyẹwhe tọn to olọn mẹ, he na jẹ anadena aigba po nuhe tin to e mẹ lẹpo ji to madẹnmẹ. Gandudu sọn olọn mẹ wá ehe yin owẹ̀n homẹhunhun tọn de na e dopagbe pọngbọ tọn na nuhahun aihọn tọn lẹ wutu. Klistiani nugbo lẹ nọ do godonọnamẹ ahundopo tọn yetọn hia Ahọlu dide Jehovah tọn gbọn ‘wẹndagbe Ahọluduta tọn ehe’ lilá hlan mẹdevo lẹ dali.—Matiu 24:14.

Mẹhe nọgodona tito Ahọluduta lọ tọn lẹ gbọn Klisti, yèdọ Visunnu Jiwheyẹwhe ogbẹ̀nọ lọ tọn gblamẹ lẹ, na nọgbẹ̀ nado duvivi dona madopodo lọ lẹ tọn. Dona ehelẹ sọgan yin hiẹ lọsu tọn ga! Homẹ mẹhe zin linlinnamẹwe ehe tọ́n lẹ tọn na hùn nado gọalọna we nado yọ́n Jesu nujọnu tọn lọ.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Apotin/Yẹdide to weda 6]

Nuhe Mẹdevo lẹ Ko Dọ

“Yẹn ko pọ́n Jesu Nazalẹti tọn hlan taidi dopo to mẹplọntọ daho hugan he nkọtọn aihọn ma ko tindo pọ́n gbede. . . . Yẹn dona dọ na Hindu lẹ dọ gbẹzan mìtọn ma na yin blebu adavo mì plọn nuplọnmẹ Jesu tọn lẹ.” Mohandas K. Gandhi, The Message of Jesus Christ.

“Mẹde he yin nujọnu, he pegan taun, bo pé mlẹnmlẹn, matin oblọ, jọmẹ bo hugan kiklo-yinyin gbẹtọ tọn lẹpo, ma sọgan yin lalo kavi otangblo de gba. . . . E na biọ mẹde he klohugan Jesu nado do ede hia di Jesu de.” Philip Schaff, Histoire de l’église chrétienne. (angl.)

“Dọ sunnu whiwhẹnọ kleun delẹ na ko wleawuna gbẹtọ huhlọnnọ he dọnmẹdogo, he klohu bosọ tindo nujinọtedo walọdagbe yiaga tọn he sọ tindo pọndohlan sẹhundaga mẹmẹsunnu-yinyin tọn, to whẹndo dopo mẹ na yin azọ́njiawu he dabla hugan devo depope he ko yin kinkàndai to owe Wẹndagbe tọn lẹ mẹ” Will Durant, César et le Christ.

“E sọgan taidi nuhe vẹawu nado mọnukunnujẹemẹ dọ sinsẹ̀n he to gbigblodeji lẹdo aihọn pé sọmọ de na ko yin hinhẹnwa aimẹ gbọn mẹde he yè pọ́n tamẹ do wleawu etọn he ma nọgbẹ̀ pọ́n de dali, to whenuena e yindọ gbẹtọ nujọnu tọn susu wẹ ko tẹnpọn nado ze sinsẹ̀n lẹ dai ṣigba bo ko gboawupo.” Gregg Easterbrook, Beside Still Waters.

‘Taidi whenuho-kàntọ paa de yẹn tindo nujikudo mlẹnmlẹn dọ nudepope he owe Wẹndagbe tọn lẹ yin, yé mayin otangblo lẹ gba. Yé mayin hopàdọ he sọgan yin pinpọnhlan taidi otangblo lẹ gba. Suhugan gbẹzan Jesu tọn mayin yinyọnẹn na mí gba, podọ mẹhe to awuwlena otangblo de ma sọgan dike enẹ ni yin mọ gba.’ S. Lewis, God in the Dock.

[Yẹdide to weda 7]

Owe Wẹndagbe tọn lẹ do numọtolanmẹ voovo he Jesu tindo hia