‘Jehovah Tọn Wẹ Whlẹngán’

TO OJLẸ hunyanhunyan akọta tọn po ayimajai akọjọpli tọn lẹ po mẹ, gbẹtọ lẹ nọ donukun dọ gandudu yetọn ni basi hihọ́ na yé. Nado wà ehe, gandudu lẹ nọ ze tito-to-whinnu heyin awuwlena nado kọ̀n godonọnamẹ tovi lẹpo tọn dopọ lẹ dai. Dile numọtolanmẹ owanyi akọta mẹtọn tọn yin huhlọnna gbọn tito-to-whinnu mọnkọtọn lẹ dali sọ, mọwẹ nuyiwa owanyi didohia akọta mẹtọn tọn lẹ nọ sù bo nọ gọ́ na zohunhun do niyẹn.

To nujijọ ajiji akọta tọn de whenu, owanyi he gbẹtọ lẹ tindo na akọta yetọn nọ dozolanmẹna yé nado hẹn pọninọ go bo kọngbedopọ bosọ gọalọna ode awetọ. Ṣigba, “taidi numọtolanmẹ sinsinyẹn de, owanyina akọta mẹtọn sọgan yin owùnu,” wẹ hosọ de to The New York Times Magazine mẹ dọ, na “tlolo he e wú jẹgbonu, e sọgan yin didohia to aliho ylankan lẹ mẹ.” Owanyi didohia ehe sọgan ze jlọjẹ tovi-yinyin tọn po mẹdekannujẹ sinsẹ̀n tọn tòmẹnu delẹ tọn po do owù mẹ. Na taun tọn, Klistiani nugbo lẹ nọ yin kọgbidina nado jogbe na nuyise yetọn lẹ. Nawẹ yé nọ yinuwa gbọn to whenuena yé tin to ninọmẹ mọnkọtọn lẹ mẹ? Nunọwhinnusẹ́n Owe-wiwe tọn tẹlẹ wẹ nọ gọalọna yé nado yinuwa po zìnzìn po bo hẹn tenọgligo hlan Jiwheyẹwhe?

“Hiẹ Ma Na Dẹ́ Dewe do Odò Hlan Yé”

To whedelẹnu, mẹsusu nọ do owanyi yetọn na akọta yetọn hia gbọn nudidọdo asia dali. Ṣigba asia lẹ nọ saba tindo ohia nuhe tin to olọn mẹ lẹ tọn, taidi sunwhlẹvu lẹ, podọ nuhe tin to aigba ji lẹ tọn ga. Jiwheyẹwhe dọ linlẹn etọn gando didẹ́ do odò hlan onú mọnkọtọn lẹ go to whenuena e degbena omẹ etọn lẹ dọmọ: ‘Hiẹ ma na basi boṣiọ pipà de hlan dewe, kavi apajlẹ ojlẹmọ depope tọn he tin to olọn mẹ aga, kavi he tin to aigba mẹ to odò, kavi he tin to otọ̀ mẹ to aigba glọ: hiẹ ma na dẹ́ dewe do odò hlan yé, kavi sẹ̀n yé gba: na yẹn Jehovah Jiwheyẹwhe towe Jiwheyẹwhe he nọ biọ mẹdezejo mlẹnmlẹn de wẹ.’—Eksọdusi 20:4, 5.

Be nudọdo asia he to tenọna Akọta lọ kavi klojijẹ to nukọn etọn sọta gbedide lọ nado na mẹdezejo mlẹnmlẹn hlan Jehovah Jiwheyẹwhe wẹ ya? Nugbo wẹ dọ Islaelivi hohowhenu tọn lẹ tindo “ohia” kavi nujinọtedo lẹ, ehe mimá whẹndo atọ̀n tọn yetọn lẹ nọ pli lẹdo to zungbo mẹ. (Osọha lẹ 2:1, 2, NW) To zẹẹmẹ bibasi do hogbe Heblu tọn he dlẹnalọdo nujinọtedo mọnkọtọn lẹ ji mẹ, Cyclopedia McClintock po Strong po tọn dọmọ: “Nalete, depope to hogbe Heblu tọn lọ lẹ mẹ ma do linlẹn ‘nujinọtedo’ he mí tindo to ayiha mẹ tọn hia gba, yèdọ asia de.” Humọ, nujinọtedo Islaeli tọn lẹ ma yin pinpọnhlan taidi onú wiwe gba, mọjanwẹ yizan yetọn ma bẹ hùnwhẹ depope hẹn do niyẹn. Yé yin ohia lẹ poun, he nọ dohia gbẹtọ lẹ fie yé na pli do.

Yẹdide kelubimi he tin to gòhọtúntún po tẹmpli Sọlọmọni tọn mẹ lẹ po tọn yinuwa titengbe taidi dohia kelubimi olọn mẹ tọn lẹ. (Eksọdusi 25:18; 26:1, 31, 33; 1 Ahọlu lẹ 6:23, 28, 29; Heblu lẹ 9:23, 24) E họnwun dọ yẹdide kelubimi tọn ehelẹ ma dona yin sinsẹ̀n gba na gbẹtọ lẹ to paa mẹ ma nọ mọ yé gbede podọ angẹli lẹ lọsu ma tlẹ dona yin sinsẹ̀n.—Kọlọsinu lẹ 2:18; Osọhia 19:10; 22:8, 9.

Lẹnnupọndo apajlẹ odàn gànvẹẹ tọn he yẹwhegán Mose basi to whenuena Islaelivi lẹ tin to zungbo mẹ ji ga. Odàn enẹ yinuwa taidi ohia de bo tindo zẹẹmẹ dọdai tọn. (Osọha lẹ 21:4-9; Johanu 3:14, 15) E mayin sinsẹ̀n basina kavi yin yiyizan na sinsẹ̀n-bibasi gba. Ṣigba, owhe kanweko susu to azán Mose tọn godo, Islaelivi lẹ jẹ odàn enẹ dopolọ sẹ̀n ji to aliho he ma sọgbe mẹ, bo tlẹ nọ mẹ̀n nuwhẹ́nkun hlan ẹn. Enẹwutu, Ahọlu Juda tọn Hẹzekia gbà ẹ hanyanhanyan.—2 Ahọlu lẹ 18:1-4.

Be asia akọta tọn lẹ yin ohia he nọ yí azọ́n titengbe delẹ wà poun wẹ ya? Etẹwẹ yé nọtena? “Ohia tangan yise akọta tọn po nuyizan nukundeji sinsẹ̀n-bibasi tọn po wẹ asia yin,” wẹ wekantọ J. Paul Williams dọ. The Encyclopedia Americana dọmọ: “Onú wiwe de wẹ asia yin, dile satin yin do.” Asia wẹ nọtena Akọta lọ. Enẹwutu, didẹ́ do odò na ẹn kavi nudọdo e yin nuyiwa sinsẹ̀n tọn de he nọ gbògbéna Otò lọ. Nuyiwa mọnkọtọn to didohia dọ Akọta lọ tọn wẹ whlẹngán bo ma na sọgbe to pọndohlan mẹ na nuhe Biblu dọ gando boṣiọ-sinsẹ̀n go.

Owe-wiwe dọ hezeheze dọmọ: ‘Jehovah tọn wẹ whlẹngán.’ (Psalm 3:8) Nuzedai gbẹtọ tọn lẹ kavi ohia yetọn lẹ ma sọgan hẹn whlẹngán wá gba. Apọsteli Paulu dotuhomẹna Klistiani hatọ etọn lẹ dọmọ: “Mẹyiwanna ṣie vivẹ emi, mì họ̀n sọn boṣiọ-sinsẹ̀n kọ̀n.” (1 Kọlintinu lẹ 10:14) Klistiani fliflimẹ tọn lẹ ma tindo mahẹ to nuyiwa sinsẹ̀n-bibasi hlan Akọta tọn mẹ gba. To owe lọ Ceux qui vont mourir (Glẹnsigbe) mẹ, Daniel P. Mannix dọmọ: “Klistiani lẹ gbẹ́ nado . . . sanvọ́ hlan tọgbo ahọluigba [Lomu] tọn—he dibla yin nudopolọ to egbehe po gbigbẹ́ nado dọnudo asia po.” Teninọ dopolọ wẹ Klistiani lẹ nọ ze to egbehe. Nado sọgan ze yede jo mlẹnmlẹn na Jehovah, yé ma nọ dọnudo asia akọta depope tọn. Gbọnmọ dali, yé nọ ze Jiwheyẹwhe do otẹn tintan mẹ bosọ to sisi na gandudu po aṣẹpatọ yetọn lẹ po to ojlẹ dopolọ mẹ. Na nugbo tọn, yé yọ́n azọngban yetọn nado yin mẹmẹglọ hlan “huhlọn daho” gandudu tọn lẹ. (Lomunu lẹ 13:1-7) Ṣigba etẹwẹ yin pọndohlan Owe-wiwe tọn gando ohàn owanyina akọta mẹtọn tọn lẹ jiji, taidi tohàn lẹ go?

Etẹwẹ Tohàn lẹ Yin?

“Tohàn lẹ yin dohia owanyi akọta mẹtọn tọn bo nọ saba bẹ obiọ bibasina anademẹ po hihọ́ Jiwheyẹwhe tọn po na gbẹtọ lẹ kavi togán yetọn lẹ hẹn,” wẹ The Encyclopedia Americana dọ. Na nugbo tọn, tohàn yin ohàn kavi odẹ̀ de do ota akọta de tọn mẹ. E nọ saba yin obiọ dọ akọta lọ ni tindo kọdetọn dagbe to agbasanu lẹ mẹ bo dẹn-to-aimẹ. Be Klistiani nugbo lẹ dona kọnawudopọ to dẹ̀hiho mọnkọtọn lẹ mẹ wẹ ya?

Yẹwhegán Jẹlemia nọ̀ mẹhe sọalọakọ́n nado to Jiwheyẹwhe sẹ̀n lẹ ṣẹnṣẹn. Ṣogan, Jehovah degbe na ẹn dọ: “Hiẹ hodẹ̀ na omẹ helẹ blo, mọ hiẹ sọ ze awhá daga kavi odẹ̀ na yé blo, mọ hiẹ sọ basi avùngbọ̀ hlan mi blo: na yẹn ma na se we gba.” (Jẹlemia 7:16; 11:14; 14:11) Naegbọn gbedide ehe yin nina Jẹlemia? Na lẹdo yetọn gọ́ na ajo, mẹhuhu, ayọdide, whiwhle lalo tọn, po boṣiọ-sinsẹ̀n po wutu.—Jẹlemia 7:9.

Jesu Klisti ze apajlẹ de dai to whenuena e dọmọ: “Yẹn ma hodẹ̀ na aihọn gba, ṣigba na mẹhe hiẹ yí na mi lẹ.” (Johanu 17:9) Owe-wiwe dọ dọ “aihọn lẹpo sọ mlọnai to omẹ ylankan lọ mẹ” bosọ “to jujujei.” (1 Johanu 2:17; 5:19) To whelọnu lo, nawẹ Klistiani nugbo lẹ sọgan yí ahundopo do hodẹ̀ na kọdetọn dagbe po dindẹn to aimẹ aihọn mọnkọtọn tọn po do?

Nugbo wẹ dọ e mayin tohàn lẹpo wẹ nọ bẹ ovẹvivẹ lẹ hlan Jiwheyẹwhe hẹn. “Lẹndai tohàn lẹ tọn gbọnvo,” wẹ Encyclopædia Britannica dọ, “e sọgan yin dẹ̀hiho na ahọluigbagán, na awhàn kavi nuhahun titengbe akọta tọn lẹ . . . kavi numọtolanmẹ owanyi didohia na akọta mẹtọn tọn.” Ṣigba be mẹhe to dindin nado hẹn homẹ Jiwheyẹwhe tọn hùn lẹ sọgan jaya do awhàn po gufinfọn otò depope tọn po ji na nugbo tọn ya? Isaia dọ dọdai gando sinsẹ̀n-basitọ nugbo lẹ go dọmọ: “Yé nasọ yí ohi yetọn do tùn agbògọdọẹ.” (Isaia 2:4) “Eyin míwlẹ tlẹ to zọnlinzin to agbasalan mẹ,” wẹ apọsteli Paulu wlan, “be mí ma to awhànfun di agbasalan tọn gba: na gbaja awhànfun mítọn tọn lẹ ma yin agbasanọ gba.”—2 Kọlintinu lẹ 10:3, 4.

Tohàn lẹ nọ saba do numọtolanmẹ goyiyi kavi gánhúmẹ akọta tọn lẹ hia. Pọndohlan ehe ma sọgbe hẹ Owe-wiwe gba. To whenuena apọsteli Paulu to hodọ to Aleopagu, e dọmọ: “[Jehovah Jiwheyẹwhe] yí ohùn dopo do da akọta gbẹtọ lẹpo tọn na nado nọ̀ aigba nukunmẹ lẹpo ji.” (Owalọ lẹ 17:26) “Jiwheyẹwhe ma yin mẹnukuntahopọntọ gba” wẹ Pita dọ, “ṣigba to akọta lẹpo mẹ, mẹhe dibusi i, bo wazọ́n dodo, wẹ yè kẹalọyi to e dè.”—Owalọ lẹ 10:34, 35.

Na mẹsusu mọnukunnujẹ Biblu mẹ wutu, yé basi nudide na yedelẹ ma nado tindo mahẹ to nudọdo asia kavi tohàn lẹ jiji mẹ. Ṣigba nawẹ yé nọ yinuwa gbọn to whenuena yé pehẹ ninọmẹ he hẹn yé tin to whẹho ehelẹ nukọn tlọlọ?

Gbẹ́ po Sisi Po

To vivẹnudido mẹ nado hẹn pọninọ ahọluigba etọn tọn lodo, Ahọlu Nẹbukadnẹzali Babilọni hohowhenu tọn ze boṣiọ sikanọ daho blibata de dote to danfafa Dula tọn ji. Enẹgodo e basi tito na hùnwhẹ klandowiwe de tọn bo basi oylọna gbétahọlu lẹ, whépọntọ lẹ, togán lẹ, whẹ̀datọ lẹ, po ahọluzọnwatọ nukundeji devo lẹ po. To nudidọ ohàn tọn sise mẹ, mẹhe pli dopọ lẹpo dona litai bo sẹ̀n boṣiọ lọ. To mẹhe dona tin to finẹ lẹ mẹ wẹ jọja atọ̀n Heblu lọ lẹ tin te—Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po. Nawẹ yé dohia dọ yé ma to mahẹ tindo to hùnwhẹ sinsẹ̀n tọn ehe mẹ gbọn? Dile ohàn lọ jẹ núdọ ji bọ mẹhe pli lẹpo litaina boṣiọ lọ, Heblu atọ̀n lọ lẹ gbọṣi ote.—Daniẹli 3:1-12.

To egbehe, asia lẹ nọ saba yin nudọdo po awà dindlẹn po kavi po alọ po to ota nukọn kavi to akọ́nnu. To whedelẹnu, teṣiṣi to aliho vonọtaun delẹ mẹ sọgan yin bibiọ. To aigba delẹ ji, ovi lẹ nọ yin nukundo to wehọmẹ nado jẹklo bo donùnugona asia lọ. Gbọn teṣiṣi whii dile mẹhe pò lẹ to nudọdo asia lọ dali, Klistiani nugbo lẹ nọ hẹn ẹn họnwun dọ yé to nupọn po sisi po poun wẹ.

Etẹwẹ eyin nudidọ do asia nọ yin bibasi to aliho de mẹ bọ teṣiṣi poun na na kunnudenu mahẹ tintindo tọn? Di apajlẹ, mí ni dọ dọ wehọmẹvi de yin dide to wehọmẹ nado ze afọ wehọmẹ lọ tọn blebu dai bo dọnudo asia lọ to gbonu bọ wehọmẹvi he pò lẹ yin nukundo nado ṣite ṣúdúdú to klasi mẹ. Teṣiṣi to ojlẹ ehe mẹ na dohia dọ mí kọngbedopọ hẹ wehọmẹvi he tin to gbonu bo to nuyiwa taidi afọzedaitọ de to nudọdo asia lọ mẹ. To whenẹnu teṣiṣi to ede mẹ na do awukinkọndopọ to nuyiwa lọ mẹ hia. Eyin whẹho lọ yinmọ, mẹhe jlo na pọnnu po sisi po poun lẹ na gbọṣi aisinsin. Eyin mẹlẹpo ko tin to ote whẹpo nuyiwa mọnkọtọn bẹjẹeji lo? To whẹho ehe mẹ, gbigbọṣi ote ma na do mahẹ tintindo hia gba.

Mí ni dọ dọ e mayin bibiọ to mí si nado dọnudo asia lọ gba ṣigba hẹn e go poun, vlavo to sadidi de mẹ, to klasi mẹ kavi to fidevo, na mẹdevo lẹ nido sọgan dọnudo e. Kakati nado ‘họ̀n na boṣiọ-sinsẹ̀n,’ dile Owe-wiwe degbè etọn do, ehe na zẹẹmẹdo dọ mí tin to tọ́ntlọ́ngbọ́n to nuyiwa lọ tẹnmẹ. Onú dopolọ na yin nugbo gando zọnlin sadidi tọn lẹ nado do owanyi akọta mẹtọn tọn hia go. Na ehe wiwà na zẹẹmẹdo godoninọna nuhe yin gbégbòna gbọn sadidi lọ dali wutu, Klistiani nugbo lẹ nọ gbẹ́ po ayihadawhẹnamẹnu dagbe po.

To tohàn lẹ jiji whenu, nuhe mẹde nọ saba wà nado dohia dọ emi kọngbedopọ hẹ ohàn lọ wẹ nado fọnṣite. To whẹho mọnkọtọn lẹ mẹ, Klistiani lẹ na gbọṣi aisinsin. Ṣigba eyin yé ko tin to ote whẹpo tohàn lọ do bẹ, nuhudo de matin nado sinai gba. Whẹho lọ ma na taidi dọ na tohàn lọ jiji tọn wutu wẹ mí fọnṣite gba. To vogbingbọn mẹ, eyin yè biọ to pipli de si nado ṣite bo jihàn, to whenẹnu teṣiṣi poun na sisi didohia ma na yin mahẹ tintindo to ohàn lọ jiji mẹ gba.

‘Tindo Ayihadawhẹnamẹnu Dagbe De’

To zẹẹmẹ bibasina ovọ́-yinyin nuyizan sinsẹ̀n-bibasi tọn he yè yí alọ do basi lẹ mẹ godo, psalm-kàntọ lọ dọmọ: “Yé he basi yé lẹ na yin nuyijlẹdo yé go: nugbo omẹ dopodopo he dotudo yé go.” (Psalm 115:4-8) Enẹwutu, e họnwun dọ agbasazọ́n depope he bẹ nuyizan sinsẹ̀n-bibasi tọn lẹ bibasi hẹn, gọna asia akọta tọn lẹ, na yin nuhe ma sọgbe na sinsẹ̀n-basitọ Jehovah tọn lẹ. (1 Johanu 5:21) Ninọmẹ agbasazọ́n tọn devo lẹ sọgan sọ fọ́n to ehe mẹ Klistiani lẹ dona gbọn sisi dali dohia dọ yé ma nọ sẹ̀n asia lọ kavi nuhe e nọtena adavo Jehovah kẹdẹ.

Di apajlẹ, azọ́nmẹyimẹdotọ de sọgan biọ to mẹyidoazọnmẹ de si nado dọ̀n asia heyin zizepla do họgbigbá de go yì aga kavi wá odò. Vlavo mẹde na wà ehe kavi lala sinai do nukun he omẹ lọ lọsu do pọ́n ninọmẹ lọ lẹ ji. Eyin asia lọ dindọ̀n yì aga kavi wá odò yin apadewhe hùnwhẹ vonọtaun de tọn, bọ gbẹtọ lẹ ṣite ṣúdúdú kavi to nudọdo asia lọ, to whenẹnu nuwiwa ehe bibasi na zẹẹmẹdo mahẹ tintindo to hùnwhẹ lọ mẹ.

To alọ devo mẹ, eyin asia lọ dindọ̀n yì aga kavi wá odò ma bẹ hùnwhẹ de hẹn, to whenẹnu nuwiwa ehe bibasi na yin nudopolọ po nuyiwa lẹ po taidi awuwiwlena owhé de na yizan, ohọ̀n lẹ kavi fleṣe lẹ hùnhùn po súsú po. To nujijọ mọnkọtọn lẹ mẹ, asia lọ yin yẹhiadonu Akọta tọn poun, bọ dindọ̀n ẹn yì aga kavi wá odò to nuwiwa egbesọegbesọ tọn devo lẹ ṣẹnṣẹn yin nudide mẹdetiti tọn sinai do anademẹ ayihadawhẹnamẹnu heyin pinplọn gbọn Biblu dali tọn ji. (Galatianu lẹ 6:5) Ayihadawhẹnamẹnu mẹde tọn sọgan whàn ẹn nado biọ to ogán etọn si nado dọna azọ́nwatọ devo nado dọ̀n asia lọ yì aga kavi wá odò. Klistiani devo sọgan mọdọ ayihadawhẹnamẹnu emitọn na na emi dotẹnmẹ nado wà ẹ dile e na dẹnsọ bọ hùnwhẹ de ma gandego. Depope he nudide lọ na yin, sinsẹ̀n-basitọ nugbo lẹ dona ‘tindo ayihadawhẹnamẹnu dagbe de’ to Jiwheyẹwhe nukọn.—1 Pita 3:16.

Owe-wiwe ma jẹagọdo azọ́nwiwa kavi tintin to nọtẹn gbangba tọn lẹ mẹ, taidi azọ́nwatẹn miyọ́n ṣíṣí tọn lẹ, wekantẹn ayimatẹn tọn lẹ, po wehọmẹ lẹ po fie asia akọta tọn nọ sọawuhia te gba. Asia sọ sọgan sọawuhia to posu-wema lẹ, ohia (plaques) mọto tọn lẹ, kavi nudetọn gandudu tọn devo lẹ ji. Onú ehelẹ yiyizan ma zẹẹmẹdo dọ yè to mahẹ tindo to nuwiwa mẹdezizejo na otò mẹtọn tọn lẹ mẹ gba. Nujọnu lọ tofi mayin awusọhia asia de tọn kavi yẹdide etọn tọn gba, ṣigba lehe mẹde nọ yinuwa hlan ẹn do.

Asia lẹ nọ saba sọawuhia to fleṣe, ohọ̀n, mọto, tafo, kavi nuyizan devo lẹ go. Avọ̀ he go yè de asia do lẹ sọgan yin hihọ̀ ga. To otò delẹ mẹ, e ma sọgbe hẹ osẹ́n nado dó avọ̀ mọnkọtọn lẹ. Eyin mọwiwà ma tlẹ gbà osẹ́n de, etẹwẹ e na dohia gando teninọ mẹde tọn hlan aihọn lọ go? Jesu Klisti dọ gando hodotọ etọn lẹ go dọmọ: “Yé mayin aihọn tọn, yèdọ dile yẹn mayin aihọn tọn do.” (Johanu 17:16) Mí ma dona yí nukunpẹvi do pọ́n nugandomẹgo he nuwiwa mọnkọtọn sọgan tindo do yisenọ hatọ lẹ ji. Be e na hẹn ayihadawhẹnamẹnu mẹdelẹ tọn hoapa wẹ ya? Be e sọgan hẹn gbemima yetọn nado lodo to yise mẹ gbọjọ wẹ ya? Paulu na ayinamẹ Klistiani lẹ dọmọ: ‘Mì ni mọdona nuhe yin nujọnu hugan lẹ, na mì nido yin mẹpipe, bo ma hẹn mẹdevo lẹ dahli blo.’—Filippinu lẹ 1:10.

“Wà Dẹẹdẹ hẹ Gbẹtọ Lẹpo”

Dile ninọmẹ aihọn tọn lẹ to yinylan deji to “ojlẹ awusinyẹn tọn” ehelẹ mẹ, numọtolanmẹ owanyi tintindo na akọta mẹtọn tọn na dibla sinyẹn deji. (2 Timoti 3:1) Na mẹhe yiwanna Jiwheyẹwhe lẹ ni ma wọ̀n gbede dọ Jehovah tọn wẹ whlẹngán blo. Ewọ jẹ na mẹdezejo mlẹnmlẹn mítọn. To whenuena e yin bibiọ to apọsteli Jesu tọn lẹ si nado wà nude he jẹagọdo ojlo Jehovah tọn, yé dọmọ: “Míwlẹ ma ha nọ ma setonuna Jiwheyẹwhe hú gbẹtọ.”—Owalọ lẹ 5:29.

“Afanumẹ Oklunọ tọn ma ha na hoavùn;” wẹ apọsteli Paulu wlan, “adavo dọ e ni nọ wà dẹẹdẹ hẹ gbẹtọ lẹpo.” (2 Timoti 2:24) Enẹwutu, Klistiani lẹ nọ dovivẹnu nado tin to jijọho mẹ, tindo sisi, bo nọ wà dẹẹdẹ dile yé ganjẹ ayihadawhẹnamẹnu heyin pinplọn gbọn Biblu dali yetọn go nado basi nudide mẹdetiti tọn gando nudọdo asia po tohàn jiji po go.

[Yẹdide to weda 23]

Heblu atọ̀n lẹ yí sisi do magbe nado hẹn homẹ Jiwheyẹwhe tọn hùn

[Yẹdide to weda 24]

Nawẹ Klistiani de dona yinuwa gbọn to nuwiwa owanyi didohia na akọta mẹtọn tọn de whenu?