Fọnsọnku—Nuplọnmẹ de He Gando Hiẹ Go
“Yẹn . . . tindo todido hlan Jiwheyẹwhe dè . . . dọ, fọnsọnku dodonọ lẹ tọn, po mawadodonọ lẹ po tọn de na tin.”—OWALỌ LẸ 24:15.
1. Nawẹ fọnsọnku lẹzun whẹho nudindọn tọn to Tohodọtọ Ju lẹ tọn nukọn gbọn?
APỌSTELI Paulu tin to Jelusalẹm to vivọnu gbejizọnlin mẹdehlan tọn atọ̀ntọ etọn whenu to owhe 56 W.M. To whenuena Lomunu lẹ wle e godo, yé na ẹn dotẹnmẹ nado yiavunlọna ede to whẹdatẹn daho he yin Tohodọtọ Ju lẹ tọn nukọn. (Owalọ lẹ 22:29, 30) Dile Paulu to mẹhe sinai to whẹdọhọsa lọ mẹ lẹ pọ́n, e doayi e go dọ adade yetọn yin Sadusi bọ adade yin Falesi. Pipli awe ehelẹ gbọnvo to aliho ayidego tọn de mẹ. Sadusi lẹ ma tindo yise to fọnsọnku mẹ; Falesi lẹ tindo yise to e mẹ. Nado do pọndohlan etọn hia to whẹho enẹ mẹ, Paulu dọmọ: “Mẹho, mẹmẹsunnu emi, Falesi de wẹ yẹn, ovi Falesi tọn de: na todido po fọnsọnku oṣiọ lẹ tọn po wutu wẹ yè do ylọ mi wá kannuse.” Hodidọ ehe hẹn mẹplidopọ lẹ biọ bẹwlu mẹ!—Owalọ lẹ 23:6-9.
2. Naegbọn Paulu tin to jejeji nado yiavunlọna yise etọn to fọnsọnku mẹ?
2 Owhe susu jẹnukọnna nujijọ ehe, whenuena Paulu tin to aliji jei Damasku, e mọ numimọ de to ehe mẹ e sè ogbè Jesu tọn. Paulu tlẹ kanse Jesu dọ: “Oklunọ, etẹ yẹn na wà?” Jesu dọna ẹn dọ: “Tite, bo yì Damasku; finẹ yè na dọho nuhe yẹn de na we nado wà lẹ tọn na we te.” To whenuena Paulu jẹ Damasku, devi Klistiani alọgọnamẹtọ de, Anania, mọ ẹn bo dọmọ: “Jiwheyẹwhe otọ́ mítọn lẹ tọn ko de we, na hiẹ nido yọ́n ojlo etọn, bosọ mọ Omẹ dodonọ nẹ [Jesu he ko yin finfọnsọnku] bosọ do sè ogbè sọn onù etọn mẹ.” (Owalọ lẹ 22:6-16) Abajọ bọ Paulu do tin to jejeji nado yiavunlọna yise etọn to fọnsọnku mẹ.—1 Pita 3:15.
Todido Fọnsọnku Tọn Lilá to Gbangba
3, 4. Nawẹ Paulu do ede hia nado yin avùnlọyitọ akonka fọnsọnku tọn de gbọn, podọ etẹwẹ mí sọgan plọn sọn apajlẹ etọn mẹ?
3 To nukọn mẹ, Paulu sọawuhia to Togán Feliksi nukọn. To nujijọ enẹ tẹnmẹ, Teltulu, “dẹ́ditọ de” he jẹ owhẹ̀ he Ju lẹ sadokọna Paulu, dolalo dokọna ẹn dọ ewọ yin nukọntọ hagbẹ plọngiglọ de tọn bosọ yin gufọntọ. Paulu gblọn madoadúdẹji dọmọ: “Ehe wẹ yẹn yigbe etọn hlan we, dọ di aliho he yè ylọ plọngiglọ, mọ wẹ yẹn to Jiwheyẹwhe otọ́ ṣie lẹ tọn sẹ̀n.” Enẹgodo, e wá nuagokun tangan lọ ji bo dọmọ: “Yẹn sọ tindo todido hlan Jiwheyẹwhe dè, ehe yelọsu yigbe etọn ga dọ, fọnsọnku dodonọ lẹ tọn, po mawadodonọ lẹ po tọn de na tin.”—Owalọ lẹ 23:23, 24; 24:1-8, 14, 15.
4 To nudi owhe awe godo, Pọlkiu Festu he jẹ otẹn Feliksi tọn mẹ, basi oylọna Ahọlu Hẹlodi Aglipa nado gọalọna ẹn to dodindinna whẹho Paulu gàntọ lọ tọn mẹ. Festu basi zẹẹmẹ dọ whẹsadokọnamẹtọ lọ lẹ jẹagọdo hodidọ Paulu tọn dọ ‘Jesu de he ko kú tin to ogbẹ̀.’ Nado yiavunlọna ede, Paulu kanse dọ: “Etẹwutu wẹ yè nado lẹn ẹn na nuhe ma yin yíyí hlan [mì] dọ, Jiwheyẹwhe ze oṣiọ tite?” Enẹgodo e dọmọ: “Le yẹn sọ to [alọgọ] mọyi sọn Jiwheyẹwhe dè, yẹn to ote kakajẹ egbé, bo to kunnude hlan pẹvi po daho po, yẹn ma to nudevo de dọ hú nuhe yẹwhegán lẹ po Mose po ko dọ dọ e na jọ lẹ: Dọ le Klisti mananọma jiya do, podọ le ewọ gbọn fọnsọnku tintan oṣiọ lẹ tọn dali do lá hinhọ́n hlan gbẹtọ lẹ podọ hlan Kosi lẹ do.” (Owalọ lẹ 24:27; 25:13-22; 26:8, 22, 23) Avùnlọyitọ akonka fọnsọnku tọn nankọ die he Paulu yin! Taidi Paulu, mílọsu sọgan yí nujikudo do lá dọ fọnsọnku na tin. Ṣigba nuyiwa tẹwẹ mí sọgan donukun? Vlavo dopolọ di dehe Paulu tindo numimọ etọn.
5, 6. (a) Nawẹ gbẹtọ lẹ yinuwa gbọn to whenuena apọsteli lẹ dọyẹwheho gando fọnsọnku go? (b) Dile mí to hodọ gando todido mítọn to fọnsọnku mẹ go, etẹwẹ yin dandannu?
5 Lẹnnupọndo nuhe jọ jẹnukọn to gbejizọnlin mẹdehlan tọn awetọ Paulu tọn whenu (nudi owhe 49-52 W.M.) to whenuena e dla Atẹni pọ́n ji. E yihojlẹdohogo hẹ mẹhe nọ sẹ̀n yẹwhe voovo lẹ bo dotuhomẹna yé nado doayi lẹndai Jiwheyẹwhe tọn nado dawhẹna aihọn to dodo mẹ gbọn dawe he Ewọ ko de lọ gblamẹ go. Dawe ehe ma yin mẹdevo de gbọnvona Jesu. Paulu dọ dọ Jiwheyẹwhe ko na jidide gando ehe go gbọn finfọn Jesu sọn oṣiọ lẹ mẹ dali. Nawẹ gbẹtọ lẹ yinuwa gbọn? Mí hia dọmọ: “Dinvie whenuena yé sè fọnsọnku oṣiọ lẹ tọn tọn, mẹdelẹ to vivlẹ: mẹdelẹ dọmọ, Mí na vọ́ onú he sè to onù towe.”—Owalọ lẹ 17:29-32.
6 Nuyiwa enẹ taidi dehe Pita po Johanu po tindo numimọ etọn to Pẹntikọsti owhe 33 W.M. godo tlolo. To ojlẹ ehe lọsu mẹ, Sadusi lẹ wẹ yin tọ́ntlọ́ngbọ́n to nudindọn lọ mẹ. Owalọ lẹ 4:1-4 dọ nuhe jọ: “Le yé to hodọ hlan gbẹtọ lẹ, yẹwhenọ lẹ, awhàngán tẹmpli tọn, po Sadusi lẹ po fọ́n do yé ji, homẹ yetọn gble, na yé to gbẹtọ lẹ plọn wutu, podọ yé to yẹwheho finfọn sọn oṣiọ lẹ mẹ to Jesu mẹ tọn dọ.” Nalete, mẹdevo lẹ yinuwa to aliho dagbe mẹ. “Susu mẹhe sè ohó lọ tọn lẹ yise: sọha yetọn yì sunnu degbade-fọtọ́n.” Na nugbo tọn, mí sọgan donukun nuyiwa voovo lẹ to whenuena mí dọhona gbẹtọ lẹ dogbọn todido fọnsọnku tọn dali. Enẹwutu, dandannu wẹ e yin dọ mí ni hẹn yise mítọn lodo to nuplọnmẹ ehe mẹ.
Yise po Fọnsọnku Po
7, 8. (a) Dile e yin didohia to wekanhlanmẹ he yin didohlan agun Kọlinti owhe kanweko tintan tọn mẹ do, nawẹ yise sọgan lẹzun ovọ́ gbọn? (b) Nawẹ nukunnumọjẹnumẹ he sọgbe tintindo gando todido fọnsọnku tọn go nọ do Klistiani nugbo lẹ hia gbọn?
7 E ma yin mẹhe lẹzun Klistiani to owhe kanweko tintan whenu lẹpo wẹ kẹalọyi todido fọnsọnku tọn po awubibọ po gba. Mẹhe e vẹawuna delẹ tin to agun Kọlinti tọn mẹ. Paulu wlanwe dohlan yé dọmọ: “Jẹnukọnna popo ehe yẹn ko mọyi ga wẹ ehe yẹn yí na mì, le Klisti kú na ylando mítọn lẹ kẹdẹdile Owe-wiwe lẹ dọ do; podọ yè di i, podọ e sọ tite to azán atọ̀ntọ gbè kẹdẹdile Owe-wiwe lẹ dọ do.” Enẹgodo Paulu do nugbo-yinyin ehe tọn hia gbọn didọ dali dọ “yè mọ [Klisti he ko fọnsọnku lọ] to mẹmẹsunnu he lán to fowekanweko ji lẹ dè,” susu mẹhetọn pò to ogbẹ̀ dile Paulu dọ yinukọn dogọ do. (1 Kọlintinu lẹ 15:3-8) E zindonukọn dọmọ: “Eyin yè to yẹwheho Klisti tọn dọ dọmọ e tite sọn oṣiọ lẹ mẹ, nawẹ mẹdelẹ to mì mẹ to didọ do dọ fọnsọnku oṣiọ lẹ tọn de ma tin? Ṣigba eyin fọnsọnku oṣiọ lẹ tọn de ma tin, be yè ma ze Klisti tite gba; eyin yè masọ ze Klisti tite, be ovọ́ wẹ yẹwhehodidọ mítọn yin, ovọ́ wẹ yise mítọn sọ yin ga.”—1 Kọlintinu lẹ 15:12-14.
8 Mọwẹ, nuplọnmẹ fọnsọnku tọn yin nujọnu sọmọ bọ yise Klistiani tọn na lẹzun ovọ́ eyin fọnsọnku ma yin alọkẹyi taidi nugbo. Na nugbo tọn, nukunnumọjẹnumẹ he sọgbe tintindo gando fọnsọnku go nọ klan Klistiani nugbo lẹ dovo na lalo. (Gẹnẹsisi 3:4; Ezekiẹli 18:4) Nuhe zọ́n niyẹn bọ Paulu hia nuplọnmẹ fọnsọnku tọn dogọ “ohó [kavi nuplọnmẹ] whẹwhẹwhenu” sinsẹ̀n Klistiani tọn. Mì gbọ mí ni magbe nado “yì gbesisọ kọ̀n.” Podọ sọgbe hẹ tudohomẹnamẹ Paulu tọn, “ehe wẹ míwlẹ na wà eyin Jiwheyẹwhe dike.”—Heblu lẹ 6:1-3.
Todido Fọnsọnku Tọn
9, 10. Etẹwẹ hogbe lọ fọnsọnku zẹẹmẹdo to Biblu mẹ?
9 Nado hẹn yise mítọn lodo dogọ to fọnsọnku mẹ, mì gbọ mí ni gbadopọnna kanbiọ lẹ taidi: Etẹwẹ hogbe lọ fọnsọnku zẹẹmẹdo to Biblu mẹ? Nawẹ nuplọnmẹ fọnsọnku tọn nọ do owanyi Jehovah tọn hia gbọn? Gblọndo kanbiọ ehelẹ tọn na dọ̀n mí sẹpọ Jiwheyẹwhe pẹkipẹki bo nasọ gọalọna mí nado plọn mẹdevo lẹ.—2 Timoti 2:2; Jakobu 4:8.
10 “Fọnsọnku” yin lẹdogbedevomẹ hogbe Glẹkigbe de tọn he to paa mẹ zẹẹmẹdo “nado vọ́ teṣi.” Etẹwẹ enẹ zẹẹmẹdo? Sọgbe hẹ Biblu, todido fọnsọnku tọn yin nujikudo lọ tintindo dọ mẹhe kú sọgan nọgbẹ̀ whladopo dogọ. Biblu sọ dohia yinukọn dogọ dọ mẹlọ na yin hinhẹngọwa vlavo po agbasa gbẹtọ tọn kavi gbigbọ tọn po, sinai do todido he e tindo ji, vlavo aigba ji tọn kavi olọn mẹ tọn. Owanyi, nuyọnẹn, po huhlọn Jehovah tọn po he sọawuhia to todido jiawu fọnsọnku tọn ehe mẹ nọ hẹn awuji mí tlala.
11. Todido fọnsọnku tọn tẹwẹ yin zizedonukọnna devizọnwatọ yiamisisadode Jiwheyẹwhe tọn lẹ?
11 Fọnsọnku Jesu po mẹmẹsunnu yiamisisadode etọn lẹ po tọn yin to agbasa gbigbọ tọn mẹ na yé nido sọgan wà sinsẹ̀nzọn to olọn mẹ. (1 Kọlintinu lẹ 15:35-38, 42-53) To pọmẹ yé na wadevizọn taidi gandutọ Ahọluduta Mẹssia tọn lẹ, he na hẹn ninọmẹ Paladisi tọn lẹ wá aigba ji. To Jesu he yin Yẹwhenọ Daho lọ glọ, mẹyiamisisadode lẹ na yinuwa taidi tado yẹwhenọduta tọn. Yé na hẹn gbẹtọ lẹ mọaleyi sọn avọ́sinsan ofligọ Klisti tọn mẹ to aihọn yọyọ dodowiwa tọn lọ mẹ. (Heblu lẹ 7:25, 26; 9:24; 1 Pita 2:9; Osọhia 22:1, 2) Todin whẹ́, mẹyiamisisadode he pò to ogbẹ̀ to aigba ji lẹ jlo na gbọṣi nukundagbe Jiwheyẹwhe tọn mẹ. To okú yetọn godo, yé na mọ ‘ahọsumẹ’ yetọn yí gbọn yinyin finfọnsọnku hlan ogbẹ̀ gbigbọ jọmaku tọn to olọn mẹ dali. (2 Kọlintinu lẹ 5:1-3, 6-8, 10; 1 Kọlintinu lẹ 15:51, 52; Osọhia 14:13) “Eyin yè do mí dopọ to ohia okú etọn tọn mẹ,” wẹ Paulu wlan, “mí na tin to ohia fọnsọnku etọn tọn mẹ ga.” (Lomunu lẹ 6:5) Ṣigba etẹwẹ dogbọn mẹhe na yin finfọnsọnku do aigba ji lẹ dali? Nawẹ todido fọnsọnku tọn sọgan dọ̀n yé sẹpọ Jiwheyẹwhe pẹkipẹki gbọn? Mí sọgan plọn nususu sọn apajlẹ Ablaham tọn mẹ.
Fọnsọnku po Họntọnjiji hẹ Jehovah Po
12, 13. Etẹwẹ hẹn Ablaham tindo yise he dolido to fọnsọnku mẹ?
12 Ablaham, he yin yiylọdọ “họntọn Jiwheyẹwhe tọn,” yin dawe yisenọ ayidego tọn de. (Jakobu 2:23) Paulu dlẹnalọdo yise Ablaham tọn whlaatọ̀n to whenuena e slẹ yinkọ sunnu po yọnnu nugbonọ lẹ tọn po he yin kinkàndai to Heblu lẹ weta 11 mẹ. (Heblu lẹ 11:8, 9, 17) Alọdlẹndonu atọ̀ntọ he e basi yin zize sinai do yise he Ablaham dohia ji to whenuena e gbọn tonusise dali wleawufo nado yí visunnu etọn Isaki do sanvọ́. Ablaham tindo nujikudo dọ Jehovah na hẹn opagbe okún he dona wá gbọn Isaki gblamẹ tọn lọ di dandan. Eyin Isaki tlẹ yin yíyí do sanvọ́, Ablaham “hia dọ, Jiwheyẹwhe tlẹ sọgan fọ́n ẹn dote sọn oṣiọ mẹ.”
13 Dile onú lẹ wá yì do, to whenuena Jehovah mọ lehe yise Ablaham tọn dolido do, e basi tito bọ kanlin de yin yíyí do sanvọ́ do otẹn Isaki tọn mẹ. Etomọṣo, numimọ Isaki tọn yin ohia, kavi apajlẹ fọnsọnku tọn, dile Paulu basi zẹẹmẹ etọn do dọ: “Sọn ehe mẹ e [Ablaham] yí ì [Isaki] to apajlẹ mẹ.” (Heblu lẹ 11:19) Humọ, Ablaham ko wleawuna yise he dolido to fọnsọnku mẹ jẹnukọnna nujijọ ehe. Be Jehovah ma ko hẹn huhlọn vijiji Ablaham tọn gọwá ogbẹ̀ to whenuena ewọ po asi etọn Sala po, yọ́n yede to yọnhowhe yetọn mẹ bo ji visunnu yetọn, Isaki ya?—Gẹnẹsisi 18:10-14; 21:1-3; Lomunu lẹ 4:19-21.
14. (a) Sọgbe hẹ Heblu lẹ 11:9, 10, etẹwẹ Ablaham donukun? (b) Nado sọgan mọ dona Ahọluduta tọn lẹ yí to aihọn yọyọ lọ mẹ, etẹwẹ Ablaham dona tindo numimọ etọn? (c) Nawẹ mí sọgan mọ dona Ahọluduta tọn lẹ yí gbọn?
14 Paulu dọ dọ Ablaham wáwáṣi taidi jonọ bosọ nọ̀ gòhọ mẹ taidi mẹhe to “nukundo tòdaho de he tindo dòdó, ewọ he dó e bosọ basi i wẹ Jiwheyẹwhe.” (Heblu lẹ 11:9, 10) Ehe ma yin tòdaho paa de taidi Jelusalẹm, fie tẹmpli Jiwheyẹwhe tọn tin te gba. Kakatimọ, tòdaho yẹhiadonu tọn de wẹ—yèdọ Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn to olọn mẹ he bẹ Klisti Jesu po gandutọgbẹ́ 144 000 etọn lẹ po hẹn. Omẹ 144 000 lọ lẹ to gigo olọn tọn yetọn mẹ sọ yin alọdlẹndo taidi “otò wiwe lọ, Jelusalẹm yọyọ,” “asiyọyọ” Klisti tọn. (Osọhia 21:2) To 1914, Jehovah ze Jesu do ofìn ji taidi Ahọlu Mẹssia Ahọluduta olọn tọn bo degbena ẹn nado dugán to kẹntọ etọn lẹ ṣẹnṣẹn. (Psalm 110:1, 2; Osọhia 11:15) Nado sọgan mọ dona gandudu Ahọluduta lọ tọn lẹ yí, Ablaham, he yin “họntọn Jiwheyẹwhe tọn,” dona lẹkọwa ogbẹ̀. Mọdopolọ, whẹpo mílọsu lẹ na mọ dona Ahọluduta lọ tọn lẹ yí, mí dona tin to ogbẹ̀ to aihọn yọyọ Jiwheyẹwhe tọn mẹ, vlavo taidi apadewhe gbẹtọ susugege he lùn Amagẹdọni tọ́n lẹ tọn kavi mẹhe yin finfọn sọn oṣiọ lẹ mẹ. (Osọhia 7:9, 14) Ṣigba, etẹwẹ yin dodonu todido fọnsọnku tọn?
Owanyi Jiwheyẹwhe Tọn—Dodonu Todido Fọnsọnku Tọn
15, 16. (a) Nawẹ dọdai tintan Biblu tọn ze dodonu dai na mí nado tindo todido fọnsọnku tọn gbọn? (b) Nawẹ yise tintindo to fọnsọnku mẹ sọgan dọ̀n mí sẹpọ Jehovah pẹkipẹki gbọn?
15 Haṣinṣan pẹkipẹki mítọn hẹ Otọ́ owanyinọ mítọn olọn mẹ tọn, yise dolido mítọn taidi Ablaham tọn nkọ, podọ tonusise mítọn na gbedide Jiwheyẹwhe tọn lẹ nọ hẹn ẹn yọnbasi na Jehovah nado lá mí di dodonọ bo pọ́n mí taidi họntọn etọn lẹ. Ehe nọ hùn dotẹnmẹ dote na mí nado mọaleyi sọn nuhe Ahọluduta etọn na wadotana lẹ mẹ. Na nugbo tọn, dọdai tintan he yin kinkàndai to Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ, to Gẹnẹsisi 3:15 mẹ, ze dodonu dai na todido fọnsọnku tọn po họntọnjiji hẹ Jiwheyẹwhe po. E dọ dọdai dọ gbọnvona ota Satani tọn he na yin lìlì pọ́dọ́pọ́dọ́, afọgbẹn Okún yọnnu Jiwheyẹwhe tọn na yin sisó ga. Afọgbẹn lọ yin sisó to yẹhiadonu-liho to whenuena Jesu kú to yatin ji. Fọnsọnku etọn to azán atọ̀ntọ gbè hù alán enẹ bo hùn aliho dote na afọdide nujikudo tọn zize sọta “mẹhe tindo huhlọn okú tọn . . . , enẹ wẹ, Lẹgba.”—Heblu lẹ 2:14.
16 Paulu flinnu mí dọ “Jiwheyẹwhe de owanyi etọn hia hlan mí dali, na, whenuena mí gbẹ́ to ylandonọ yin, Klisti kú na mí.” (Lomunu lẹ 5:8) Na nugbo tọn, pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn na ojọmiọn ehe nọ dọ̀n mí sẹpọ Jesu po Otọ́ owanyinọ olọn mẹ tọn mítọn po pẹkipẹki.—2 Kọlintinu lẹ 5:14, 15.
17. (a) Todido tẹwẹ Job dohia dọ emi tindo? (b) Etẹwẹ Job 14:15 dohia gando Jehovah go, podọ numọtolanmẹ tẹwẹ ehe hẹnwe tindo?
17 Job, dawe nugbonọ de to hohowhenu sọ tindo todido fọnsọnku tọn ga. E jiya badabada to alọ Satani tọn mẹ. To vogbingbọn mẹ na họntọn lalo etọn lẹ, he ma donù fọnsọnku go pọ́n gbede, todido ehe miọnhomẹna Job bọ e kanse dọ: “Eyin mẹde kú, be ewọ nasọ nọgbẹ̀ ba?” Job lọsu na gblọndo dọmọ: “Azán sinsẹ̀n ṣie tọn lẹpo gbè wẹ yẹn na do nọtepọn, kaka diọdo [kavi kọgbọ] ṣie na do wá.” To hodidọ na Jiwheyẹwhe etọn, Jehovah mẹ, e yigbe dọmọ: “Hiẹ na ylọ yẹn nasọ siọ we.” Gando numọtolanmẹ Mẹdatọ owanyinọ mítọn tọn go, Job dọmọ: “Hiẹ do ko tindo ojlo de hlan azọ́n alọ towe lẹ tọn.” (Job 14:14, 15) Mọwẹ, Jehovah to nukundo ojlẹ lọ po jeje po whenuena nugbonọ lẹ na lẹkọwa ogbẹ̀ to fọnsọnku mẹ. Lehe ehe nọ dọ̀n mí sẹpọ ẹ pẹkipẹki do sọ dile mí to ayihamẹlẹnpọndo owanyi po ojọmiọn he e dohia mí po ji mahopọnna dọ mí yin mapenọ!—Lomunu lẹ 5:21; Jakobu 4:8.
18, 19. (a) Todido tẹwẹ Daniẹli tindo nado sọgan lẹkọwa gbẹ̀mẹ? (b) Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ he bọdego mẹ?
18 Yẹwhegán Daniẹli, he angẹli Jiwheyẹwhe tọn ylọ dọ “omẹ yiwanna tlala,” wà sinsẹ̀nzọn po nugbonọ-yinyin po na owhe susu. (Daniẹli 10:11, 19) E hẹn tenọgligo hlan Jehovah sọn whenue gbọ́n e yin hinhẹn yì kanlinmọgbenu to 617 J.W.M. kakajẹ whenuena e kú to ojlẹ vude godo he e mọ numimọ de yí to 536 J.W.M., yèdọ to owhe atọ̀ntọ Kilusi, ahọlu Pẹlsia tọn tọn mẹ. (Daniẹli 1:1; 10:1) Ojlẹ delẹ to owhe atọ̀ntọ gandudu Kilusi tọn enẹ mẹ, Daniẹli mọ numimọ gandudu debọdo-dego huhlọn aihọn tọn lẹ tọn he na wá vivọnu to nukunbibia daho he ja lọ mẹ. (Daniẹli 11:1–12:13) Na Daniẹli ma mọnukunnujẹ numimọ lọ mẹ ganji wutu, e kanse angẹli he dó owẹ̀n lọ na ẹn dọ: “Klunọ ṣie E, etẹwẹ na yin opodo agọgbọnẹn onú helẹ tọn?” To gblọndo mẹ, angẹli lọ dlẹnalọdo “ojlẹ opodo lọ tọn,” to whenue mẹhe “yin nuyọnẹntọ lẹ na tunwun.” Ṣigba etẹwẹ na yin sọgodo Daniẹli lọsu tọn? Angẹli lọ dọmọ: “Hiẹ na gbọjẹ, bosọ ṣite to tẹnmimọ towe mẹ, to opodo azán lẹ lọ tọn.” (Daniẹli 12:8-10, 13) Daniẹli na lẹkọwa “to fọnsọnku nugbonọ lẹ tọn” mẹ, to Gandudu Owhe Fọtọ́n Klisti tọn whenu.—Luku 14:14.
19 Mí to gbẹnọ to adà godo ojlẹ opodo lọ tọn mẹ podọ mí ko sẹpọ bẹjẹeji Gandudu Owhe Fọtọ́n Klisti tọn tọn hugan whenue mí ṣẹṣẹ yise. Enẹwutu, mí dona kanse mídelẹ dọ, ‘Be yẹn na tin to finẹ to aihọn yọyọ lọ mẹ nado mọ Ablaham, Job, Daniẹli, gọna sunnu po yọnnu nugbonọ devo lẹ po ya?’ Gblọndo lọ na yin mọwẹ eyin mí tẹdo Jehovah go bo nọ yìn gbedide etọn lẹ. To hosọ he bọdego mẹ, mí na gbadopọnna todido fọnsọnku tọn to gigọ́mẹ dogọ nado sọgan yọ́n mẹhe na yin finfọnsọnku lẹ.
Be Hiẹ Flin Ya?
• Nawẹ gbẹtọ lẹ yinuwa gbọn to whenuena Paulu lá todido etọn to fọnsọnku mẹ?
• Naegbọn todido fọnsọnku tọn nọ klan Klistiani nugbo lẹ dovo na lalo?
• Nawẹ mí wagbọn do yọnẹn dọ Ablaham, Job, po Daniẹli po tindo yise to fọnsọnku mẹ?
[Yẹdide to weda 8]
Paulu lá todido fọnsọnku tọn po nujikudo po to Togán Feliksi nukọn
[Yẹdide to weda 10]
Naegbọn Ablaham tindo yise to fọnsọnku mẹ?
[Yẹdide to weda 12]
Todido fọnsọnku tọn miọnhomẹna Job
[Yẹdide to weda 12]
Daniẹli na lẹkọwa to fọnsọnku nugbonọ lẹ tọn mẹ