Mẹnu Wẹ Pontiu Pilati?

“PILATI mẹṣankotọ podọ ayihaawe tindotọ yin omẹ diyin whenuho tọn de he gbẹ́ nọ hẹn awuji mẹsusu. Mẹdelẹ nọ pọ́n ẹn hlan taidi mẹwiwe de, to whenuena mẹdevo lẹ nọ pọ́n ẹn taidi madogánnọ, yèdọ apajlẹ jọnun tonudọtọ de tọn he yigbe nado yí gbẹtọ dopo do sanvọ́ nado sọgan dapana hunyanhunyan.”—Pontius Pilate, gbọn Ann Wroe dali.

Vlavo hiẹ kẹalọyi dopo to pọndohlan enẹlẹ mẹ kavi lala, nuhe họnwun wẹ yindọ Pọntiu Pilati hẹn ede zun yinyọnẹn na lehe e yinuwa hẹ Jesu Klisti gbọn wutu. Mẹnu wẹ Pilati? Etẹwẹ mí yọnẹn gando e go? Nukunnumimọjẹ otẹn etọn mẹ ganji na gọalọna mí nado mọnukunnujẹ nujijọ titengbe hugan he ko jọ pọ́n to aigba ji lẹ mẹ dogọ.

Otẹn, Azọngban, po Huhlọn Po

Ahọluigbagán Lomu tọn Tibeliu de Pilati taidi togán ayimatẹn Jude tọn to owhe 26 W.M. Ogán daho mọnkọtọn lẹ nọ yin dide sọn ogbẹ́ tòvi adọkunnọ he nọ yin yiylọdọ osọ́-kùntọ lẹ tọn mẹ, to vogbingbọn mẹ na omẹ gbóogbó he nọ yin dide taidi osẹ́n-doaitọ lẹ. E taidi dọ Pilati lẹzun awhàngán; basi nukọnyiyi voovo lẹ to awhànzọ́n mẹ; bo wá yin dide taidi togán whẹpo e do tindo owhe 30.

Nusisọ́ Pilati tọn taidi awhànfuntọ de na ko yin awù ayúnọ pẹvi de po tùnudo ogànnọ po. Ṣigba tewu wewe he tindo ohù vẹẹ flusọ́ de wẹ e nọ dó nado sọawuhia to gbẹtọ lẹ nukọn. E na ko yin mẹde he ma tindo oda susu bo nọ whlẹ́ atán etọn ganji. Dile etlẹ yindọ mẹdelẹ yise dọ Espagne wẹ e wá sọn, yinkọ etọn dohia dọ e yin hagbẹ akọ̀ Pontii lẹ tọn—yèdọ omẹ nukundeji Samnite tọn lẹ sọn hùwaji Italie tọn.

Ogán daho he tin to ogbẹ́ dopolọ ji hẹ Pilati lẹ nọ saba yin didohlan lẹdo he ma hunnukun lẹ mẹ. To nukun Lomunu lẹ tọn mẹ, lẹdo mọnkọtọn de wẹ Jude yin. Gbọnvona dọ Pilati dona hẹn ẹn diun dọ nulẹpo to yìyì linsinlinsin, e sọ nọ penukundo takuẹ voovo lẹ ṣinṣinyan go. Whẹho egbesọegbesọ tọn lẹ nọ yin nukunpedego gbọn whẹdatẹn Ju lẹ tọn dali, ṣigba e họnwun dọ whẹho he biọ dọ owhẹ̀ okú tọn ni yin didá lẹ nọ yin didohlan togán lọ, mẹhe tindo aṣẹpipa nado wá gbèta godo tọn kọ̀n.

Pilati po asi etọn po nọ nọ̀ tòdaho bato-glintẹn Sesalea tọn mẹ to pọmẹ hẹ wekantọ, gbẹdohẹmẹtọ, po wẹnsagun vude po. Pilati nọ deanana awhànpa pẹvipẹvi atọ́n he dopodopo bẹ awhànfuntọ aigba tọn 500 yì 1 000 hẹn gọna awhànpa osọ́-kùntọ lẹ tọn he sọgan ko bẹ gbẹtọ 500 hẹn. Awhànvipẹ́ etọn lẹ nọ hù sẹ́nhẹngbatọ lẹ whẹwhẹ. To ojlẹ jijọho tọn mẹ, sẹ́nhẹngbatọ lẹ nọ yin hùhù to whẹdidọ kleun de godo, ṣigba to gufinfọn whenu, atẹṣitọ susu nọ yin hùhù dopọ to afọdopolọji. Di apajlẹ, Lomunu lẹ hù kanlinmọ 6 000 nado doalọtena gufinfọn he Spartacus fọndote. To paa mẹ, eyin hunyanhunyan tin to Jude, togán lọ sọgan lẹhlan afọzedaitọ Ahọluigba Lomu tọn he tin to Silia dè, mẹhe nọ deanana awhànpa dahodaho lẹ. Ṣigba, na suhugan ojlẹ he Pilati do dugán tọn, afọzedaitọ lọ tọ́nwhẹ̀n, bọ Pilati dona nọ yawu didẹ bẹwlu lẹ.

Togán lẹ nọ dọhodopọ hẹ ahọluigbagán lọ gbọzangbọzan. Whẹho he gando otẹn gigonọ etọn go kavi dehe bẹ nukundidiọsọ aṣẹpipa Lomu tọn hẹn lẹ dona yin didọna ahọluigbagán lọ na ewọ nido de gbedide lẹ tọ́n. Togán de sọgan jlo vẹkuvẹku dọ ahọluigbagán lọ ni sè nuhe to jijọ to ayimatẹn etọn mẹ lẹ sọn ewọ lọsu dè tlọlọ whẹpo mẹdevo lẹ nido jẹ lewú ji. Po tukla he to unklẹn to Jude lẹ po, Pilati na ko yin ahunmẹduna tlala dogbọn ehe dali.

Gbọnvona kandai Owe Wẹndagbe lẹ tọn, whenuho-kantọ Flavius Josèphe po Philon po na nudọnamẹ susu gando Pilati go. Whenuho-kantọ Lomu tọn Tacite lọsu dọ dọ Pilati hù Christus, kavi Klisti, mẹhe dè Klistiani lẹ de yinkọ yetọn sọn.

Adi Ju lẹ Tọn Yin Finfọndote

Josèphe dọ dọ na ayihadawhẹnamẹnu Ju lẹ tọn jẹagọdo boṣiọ-pipà lẹ wutu, togán Lomu tọn lẹ ko tẹnpọn ma nado hẹn awhànsia he bẹ yẹdide ahọluigbagán tọn hẹn lẹ wá Jelusalẹm. To whenuena e yindọ Pilati ma glọnalina ehe, Ju lẹ gblehomẹ bo doawhàn yì Sesalea nado wule. Pilati ma yí nudepope wà na azán atọ́n. To azán ṣidopotọ gbè, e degbena awhànvipẹ́ etọn lẹ nado lẹdo gufọntọ lọ lẹ bo sìn-adán nado hù yé eyin yé ma gbàdo. To whenuena Ju lẹ dọ dọ emi ma na nọgbẹ̀ bo mọ bọ yè na tùnafọ Osẹ́n emitọn ji, Pilati jogbe bo degbè dọ boṣiọ lọ lẹ ni yin didesẹ.

E ma glo Pilati nado yí huhlọn zan gba. To nujijọ he Josèphe basi kandai etọn de mẹ, Pilati bẹ azọ́n dòkunkun tọn de jẹeji nado dọ̀n osin wá Jelusalẹm bo yí akuẹ sọn adọkun potin tẹmpli tọn mẹ nado nọgodona tito lọ. E ma hò akuẹ lọ yí poun gba, na e yọnẹn dọ osùnú wẹ e yin nado bẹ nutindo tẹmpli tọn lẹ podọ enẹ na doadi na Ju lẹ bọ yé na biọ to Tibeliu si nado de e sẹ sọn gánzinpo etọn ji. Enẹwutu, e taidi dọ ogán tẹmpli mẹ tọn lẹ kọngbedopọ hẹ Pilati. Nunina he yin kinklandovo lẹ, he nọ yin yiylọdọ “kọlbani,” sọgan yin yiyizan po jlọjẹ po nado wà azọ́n paa lẹ do tòdaho lọ tamẹ. Ṣigba Ju fọtọ́n susu bẹ yedelẹ pli nado do homẹgble yetọn hia.

Pilati do awhànfuntọ lẹ hlan gbẹtọgun lọ mẹ bo degbena yé ma nado yí ohí lẹ zan ṣigba nado hò gufọntọ lọ lẹ po opò po. Ojlo etọn na ko yin nado dava gbẹtọgun lọ bo ma hù gbẹtọ susu dopọ. E taidi dọ ehe jẹ yanwle etọn kọ̀n, dile etlẹ yindọ mẹdelẹ kú to nujijọ lọ mẹ. E sọgan ko yindọ nujijọ ehe dlẹnalọdo wẹ mẹdelẹ te to whenuena yé dọna Jesu dọ Pilati ko flu ohùn Galilinu lẹ tọn po avọ́ yetọn lẹ po.—Luku 13:1.

“Etẹwẹ Nugbo?”

Nuhe zọ́n bọ Pilati diyin wẹ yin dodinnanu he e basi gando whẹsadokọnamẹ ogán yẹwhenọ Ju lẹ tọn po mẹho lẹ po tọn go dọ Jesu to ede ylọ dọ Ahọlu. To whenuena Pilati sè dogbọn azọ́n Jesu tọn nado dekunnu hlan nugbo lọ dali, e mọ dọ gàntọ ehe ma yin owù na aṣẹpipa Lomu tọn to aliho depope mẹ. “Etẹwẹ nugbo?” wẹ e kanse, po linlẹn lọ po dọ nugbo ma jẹna ayidonugo glanglan na e vẹawu taun nado mọnukunnujẹ nuhe e yin mẹ. Tadona tẹ kọ̀n wẹ e wá? “Yẹn ma mọ oylan de to dawe he go gba.”—Johanu 18:37, 38; Luku 23:4.

Whẹdida Jesu tọn dona ko nọte do finẹ, ṣigba Ju lẹ tẹkudeji dọ e to bẹwlu hẹnwa akọta lọ mẹ. Nuvẹun wẹ zọ́n bọ ogán yẹwhenọ lẹ tọn jlo na ze Jesu jo, podọ Pilati yọ́n enẹ. E sọ yọnẹn dọ eyin emi tún Jesu dote, hunyanhunyan na fọndote, yèdọ nuhe ewọ jlo nado dapana. Tukla he tin-to-aimẹ dai ma ko whè, na Balabas po mẹdevo lẹ po tin to ganpamẹ na atẹṣiṣi po mẹhuhu po wutu. (Malku 15:7, 10; Luku 23:2) Humọ, nudindọn he ko tin dai to Pilati po Ju lẹ po ṣẹnṣẹn ko hẹn yinkọ etọn gble to Tibeliu dè, mẹhe diyin na aliho sinsinyẹn he mẹ e nọ yinuwa hẹ togán he ma pegan lẹ te. Ṣogan, ohia madogán tọn wẹ e na yin nado jogbe to Ju lẹ nukọn. Enẹwutu, Pilati pannukọn nudide sinsinyẹn de.

To sisè fie Jesu wá sọn mẹ, Pilati tẹnpọn nado do whẹho lọ hlan Hẹlodi Antipa he yin ogán agbegbe Galili tọn dè. To whenuena tito enẹ gboawupo, Pilati tẹnpọn nado whàn mẹhe pli dopọ to gbonu họ̀nmẹ etọn tọn lẹ nado biọ dọ Jesu ni yin tuntundote sọgbe hẹ aṣa lọ nado tún gàntọ dopo dote to hùnwhẹ Juwayi tọn whenu. Gbẹtọgun lọ biọ po awhá po dọ Balabas ni yin tuntundote.—Luku 23:5-19.

Pilati sọgan ko jlo nado wà nuhe sọgbe, ṣigba e sọ jlo nado basi hihọ́na gánzinpo etọn bo hẹn homẹhun gbẹtọgun lọ ga. To godo mẹ, e pọ́n gánzinpo etọn taidi nuhe họakuẹ hugan ayihadawhẹnamẹnu etọn po whẹdida dodo po. E biọ osin, klọ́ alọ etọn lẹ bo dọ dọ emi yin homẹvọnọ to whẹdida okú tọn he ewọ yigbena todin lọ mẹ.a Mahopọnna dọ Pilati yọnẹn dọ Jesu yin homẹvọnọ, e degbè dọ e ni yin hihò bo na dotẹnmẹ awhànvipẹ etọn lẹ nado ṣàn ẹn kò, linú in, bosọ túntán do e go.—Matiu 27:24-31.

Pilati sọ tẹnpọn whla godo tọn nado tún Jesu dote, ṣigba gbẹtọgun lọ dawhá lélé dọ eyin e wàmọ, be e ma yin họntọn Sesali tọn gba. (Johanu 19:12) To enẹ sisè mẹ, Pilati hònúpla. Weyọnẹntọ de dọ gando nudide Pilati tọn go dọmọ: “Whẹho lọ bọawu: mì hù dawe lọ. Nuhe na yin hinhẹngú lẹpo ma hugan ogbẹ̀ Ju he sọawuhia taidi omẹ tata de poun tọn; nulunu wẹ e na yin nado dike hunyanhunyan ni fọndote na ewọ tọn wutu.”

Etẹwẹ Jọ do Pilati Go?

Nujijọ godo tọn he yin kinkàndai gando azọngban Pilati tọn go wẹ nudindọn devo. Josèphe dọ dọ Samalianu susu pli yedelẹ do Osó Gelizimi ji po awhànfunnu lẹ po nado sọgan kùn adọkunnu he yé lẹndọ Mose ko dì do finẹ lẹ tọ́n. Pilati dademẹ, bọ awhànfuntọ etọn lẹ hù susu to yé mẹ. Samalianu lẹ yì jẹwhẹ na ogán Pilati tọn, Lucius Vitellius he yin togán Silia tọn. E ma yin didọna mí vlavo eyin Vitellius mọ dọ Pilati ko zẹ̀ dogbó etọn lẹ go. Depope he whẹho lọ yin, e degbena Pilati nado yì Lomu bo dogbè nuyiwa etọn lẹ tọn to ahọluigbagán lọ nukọn. Ṣigba, whẹpo ewọ nado jẹ dọ́n, Tibeliu ko kú.

“Bẹsọn finẹ, Pilati masọ yin nùdego to whenuho mẹ ba, adavo to otangblo lẹ mẹ,” wẹ linlinwe de dọ. Ṣigba mẹsusu ko tẹnpọn nado na nudọnamẹ he mí ma yọnẹn lẹ. Mẹdelẹ sọalọakọ́n dọ Pilati wá lẹzun Klistiani. “Klistiani” Orthodoxe Ethiopie tọn lẹ do e hia taidi “mẹwiwe” de. Eusèbe, he wlanwe to vivọnu owhe kanweko atọ̀ntọ tọn podọ to bẹjẹeji owhe kanweko ẹnẹtọ tọn, wẹ yin omẹ tintan to mẹsusu he dọ dọ Pilati hù ede, dile Juda Iskaliọti wà do lẹ mẹ. Ṣigba, mẹde ma yọ́n nuhe jọ do Pilati go taun gba.

Pilati sọgan ko yin tasinyẹntọ, vọdonanutọ, podọ kọgbidinamẹtọ. Ṣigba, e gbọṣi ogántẹn etọn mẹ na owhe ao, to whenuena suhugan ogán daho Jude tọn lẹ tọn ma dugán dẹn sọmọ. Enẹwutu, sọn pọndohlan Lomunu de tọn mẹ, Pilati pegan. E ko yin yiylọdọ butọnọ he huwhẹ̀ na e degbè nado sayana Jesu bo hù i nado sọgan basi hihọ́na ede wutu. Mẹdevo lẹ dọnnu dọ azọngban titengbe Pilati tọn ma yin nado ze whẹdida dodo daga gba, ṣigba nado hẹn jijọho wá bo nọgodona nuhe na hẹn ale wá na Lomu lẹ.

Ojlẹ Pilati tọn lẹ gbọnvona mítọn taun. Etomọṣo, whẹdatọ depope ma sọgan gbọn dodowiwa dali gblewhẹdo mẹhe ewọ yọnẹn nado yin homẹvọnọ gba. Eyin Pontiu Pilati ma ko dukosọ hẹ Jesu dai wẹ, e sọgan yindọ mí na nọ mọ yinkọ etọn hia to owe whenuho tọn lẹ mẹ poun wẹ.

[Nudọnamẹ odò tọn]

[Yẹdide to weda 11]

Nukinkan he dlẹnalọdo Pọntiu Pilati taidi ogán daho Jude tọn ehe yin mimọ to Sesalea