“Mì Gbọ Mí Ni Yí Wefọ de Jlẹdo Devo Go”
DAWE yẹwhehodọtọ de mọ alọnuwe pẹvi sinsẹ̀n tọn de to pinpán he jei New York City, to Amelika, de mẹ. ‘Alindọn gbẹtọ tọn nọ kú,’ wẹ alọnuwe lọ dọ. Ehe dọ̀n ayidonugo etọn bọ e jẹ alọnuwe pẹvi lọ hia ji. E paṣa ẹ na e ma ko tindo ayihaawe do nuplọnmẹ jọmaku alindọn tọn go pọ́n gbede wutu. To ojlẹ lọ mẹ, e ma yọ́n mẹhe zín alọnuwe pẹvi lọ gba. Etomọṣo, e mọdọ hoyijlẹdohogo lọ sọgbe hẹ Owe-wiwe bo yin lẹnpọn dagbenu bosọ dona yin dogbapọnna kitokito.
Dawe yẹwhehodọtọ lọ wẹ George Storrs. Nujijọ lọ wá aimẹ to 1837, owhe dopolọ he mẹ Charles Darwin kàn linlẹn delẹ dai do owe etọn mẹ he na wá lẹzun nuplọnmẹ nulẹ tin to yededenu tọn to godo mẹ. Suhugan gbẹtọ lẹ tọn gbẹ́ tindo ojlo to sinsẹ̀n mẹ bo yise dọ Jiwheyẹwhe tin to whenẹnu. Mẹsusu nọ hia Biblu bo nọ pọ́n ẹn hlan taidi nuhe sọgan deanana gbẹzan yetọn.
Storrs wá yọnẹn to godo mẹ dọ Henry Grew he yin tovi Pennsylvanie, Amelika tọn wẹ kàn alọnuwe pẹvi lọ. Grew tẹdo linlẹn lọ go dọ “Biblu . . . wẹ sọgan basi zẹẹmẹ ede tọn hugan.” Grew po hagbẹ etọn lẹ po ko to Biblu plọn po yanwle lọ po nado hẹn gbẹzan po nuwiwa yetọn lẹ po sọgbe hẹ ayinamẹ etọn lẹ. Nuhe yé plọn lẹ gọalọna yé nado mọnukunnujẹ nugbo họakuẹ Owe-wiwe tọn delẹ mẹ.
Na nuhe Grew kàn lẹ dozolanmẹna Storrs wutu, e yí sọwhiwhe do gbadopọnna nuhe Biblu dọ gando alindọn go bo dọhodo whẹho lọ ji hẹ delẹ to yẹwhehodọtọ-gbẹ́ etọn lẹ mẹ. To nupinplọn vẹkuvẹku na owhe atọ́n godo, Storrs basi dide nado hẹn nugbo họakuẹ Biblu tọn he e ṣẹṣẹ plọn lẹ zun yinyọnẹn. Jẹnukọn whẹ́, e wleawuna hodidọ de nado na to dimanche 1842 tọn de. Nalete, e mọdọ emi dona na hodidọ vude dogọ nado sọgan basi zẹẹmẹ gigọ́ do whẹho lọ ji. To godo mẹ, hodidọ voovo ṣidopo he e na do jọmaku alindọn tọn ji yin zinzinjẹgbonu to owe lọ “Hodidọ Ṣidopo Lẹ” (Six Sermons) mẹ. Storrs yí wefọ de jlẹdo devo go nado sọgan hùngona nugbo họakuẹ he whla do sinsẹ̀n-nuplọnmẹ Mẹylọhodotọklisti tọn he nọ kọ̀n masin do Jiwheyẹwhe go lẹ mẹ.
Be Biblu Plọnmẹ Jọmaku Alindọn Tọn Wẹ?
Biblu dọ dọ hodotọ yiamisisadode Jesu tọn lẹ ze makú dó taidi ale nugbonọ-yinyin yetọn tọn. (1 Kọlintinu lẹ 15:50-56) Storrs lẹnnupọn dọ eyin makú kavi jọmaku yin ahọsumẹ de na nugbonọ lẹ, alindọn mẹylankan lẹ tọn ma sọgan yin jọmaku gba. Kakati nado pàhodọ, e lẹhlan Biblu. E gbadopọnna Matiu 10:28 he dọmọ: “Mì . . . dibusi ewọ he sọgan hù agbasa po [“alindọn” Bible Segond, 1991; King James Version] po sudo to olọnzo mẹ.” Enẹwutu, alindọn nọ kú. E sọ dlẹnalọdo Ezekiẹli 18:4, he dọmọ: “Alindọn he waylando, e na kú.” Eyin Biblu lọ blebu yin dogbapọnna, nugbo họakuẹ lọ nọ họnwun gblegede. Storrs wlan dọmọ: “Eyin linlẹn ṣie dọ alindọn nọ kú sọgbe, to whelọnu lo be adà Owe-wiwe tọn susu he ma họnwun gando nuyise he gbayipe lọ [dọ alindọn yin jọmaku] go, lẹzun nuhe họnwun, dọnmẹdogo bo gọ́ na zẹẹmẹ taun.”
Ṣigba etẹwẹ dogbọn wefọ delẹ taidi Juda 7 dali? Wefọ lọ dọmọ: “Yèdọ di Sọdọmi po Gọmọla po, po tòdaho he lẹdo yé lẹ po, he yí yede hlan galilọ, bo to tintọ́n hodo agbasalan devo, yè ze do nukọn na ohia, yé to oyà ahọsu miyọ́n madopodo tọn ji.” To wefọ ehe hihia godo, mẹdelẹ sọgan wá tadona lọ kọ̀n dọ alindọn mẹhe yin hùhù to Sọdọmi po Gọmọla po tọn lẹ to oyà madopodo tọn ji to miyọ́n mẹ. “Mì gbọ mí ni yí wefọ de jlẹdo devo go,” wẹ Storrs wlan. Enẹgodo e yihodọ sọn 2 Pita 2:5, 6, he dọmọ: “Bo masọ gbọ sọn aihọn whenẹnu tọn go, ṣigba bo whlẹn Noa . . . , whenuena e túntún osin kọ̀n do aihọn mẹylankan lẹ tọn ji; bosọ diọ tòdaho Sọdọmi po Gọmọla po tọn lẹ zùn afín, whenuena e yí gbakija do gblewhẹdo yé, bosọ yí yé do basi hiadonu hlan yé he na waylan to godo mẹ lẹ.” Mọwẹ, Sọdọmi po Gọmọla po yin didiọzun afín, yèdọ yin vivasudo kakadoi to pọmẹ hẹ mẹhe nọ nọ̀ finẹ lẹ.
Storrs dọmọ: “Pita basi zẹẹmẹ yinukọn dogọ do owe Juda tọn ji,” bo dohia dọ “owe awe lẹpo do homẹgble Jiwheyẹwhe tọn sọta ylandonọ lẹ hia hezeheze. . . . Whẹdida he yin hinhẹnṣẹ do aihọn hohowhenu tọn enẹ, Sọdọmi po Gọmọla po ji, yin ayinamẹ, avase, ‘ohia’ ‘madopodo’ he na gbọṣi aimẹ kakadoi de na gbẹtọ lẹpo jẹ vivọnu aihọn tọn.” Enẹwutu Juda dohia dọ miyọ́n he và Sọdọmi po Gọmọla po sudo lọ nọtena vasudo madopodo de. Ṣigba enẹ ma diọ nugbo lọ dọ alindọn gbẹtọ tọn nọ kú gba.
Storrs ma yí wefọ he nọgodona pọndohlan etọn lẹ kẹdẹ zan bo jo devo lẹ do gba. E gbadopọnna lẹdo wefọ dopodopo tọn gọna linlẹn he Biblu lọ bẹhẹn. Eyin wefọ de taidi nuhe sọta wefọ devo, Storrs nọ dín zẹẹmẹ he sọgbe sọn pipotọ Biblu tọn mẹ.
Aliho He Russell Yizan Nado Plọn Biblu
Dẹpẹ de he to awuwlena pipli Biblu pinplọn tọn de to Pittsburgh, Pennsylvanie tin to mẹhe kọnawudopọ hẹ George Storrs lẹ mẹ. Yinkọ etọn nọ yin Charles Taze Russell. Dopo to nudọnamẹ Owe-wiwe tọn he e kàn lẹ mẹ yin zinzinjẹgbonu to linlinwe Storrs tọn “Biblu Plọntọ” (Bible Examiner ) mẹ to 1876. Russell yigbe dọ Biblu plọntọ he jẹnukọnna ẹn lẹ yinuwado e ji. To whenuena e wá jẹ linlinnamẹwe Glẹnsigbe tọn lọ Le Phare de la Tour de Sion zinjẹgbonu ji, e yọ́n pinpẹn ayinamẹ he Storrs na ẹn lẹpo tọn.
To owhe 18 mẹvi yinyin mẹ, C. T. Russell basi titona klasi Biblu pinplọn tọn de bo ze aliho Biblu pinplọn tọn de dai. A. H. Macmillan, Biblu plọntọ he kọnawudopọ hẹ Russell, basi zẹẹmẹ aliho nupinplọn tọn ehe tọn dọmọ: “Mẹde nọ fọ́n kanbiọ de dote. Enẹgodo yé nọ dọho do e ji. Yé nọ hia wefọ he gando kanbiọ lọ go lẹpo podọ to enẹgodo, eyin yé kọngbedopọ do gbesisọ wefọ lọ lẹ tọn ji, yé nọ dọ tadona he kọ̀n yé wá bo nọ basi kandai etọn.”
Russell kudeji dọ eyin Biblu lọ blebu yin dogbapọnna, adà voovo etọn lẹ dona tin to kọndopọ mẹ bo sọgbe hẹ yedelẹ podọ hẹ jẹhẹnu Dowatọ etọn tọn, yèdọ Jiwheyẹwhe. Whedepopenu he adà Biblu tọn de taidi nuhe sinyẹnawu nado mọnukunnujẹemẹ, Russell yise dọ adà Biblu tọn devo lẹ na hẹn ẹn họnwun bo basi zẹẹmẹ etọn.
Aliho Biblu Pinplọn Tọn He Sinai do Owe-Wiwe Ji
Na nugbo tọn, e ma yin Russell, Storrs, kavi Grew wẹ omẹ tintan he na dotẹnmẹ Biblu nado basi zẹẹmẹ ede tọn gba. Jesu Klisti, he yin Dowatọ sinsẹ̀n Klistiani tọn lọsu yí aliho dopolọ zan. E yí wefọ susu zan nado basi zẹẹmẹ he sọgbe do wefọ devo lẹ ji. Di dohia, to whenuena Falesi lẹ mọhodọdo devi etọn lẹ go dọ yé to gbado yà to Gbọjẹzangbe, Jesu do yọn-na-yizan osẹ́n Gbọjẹzan tọn hia sọn kandai he tin to 1 Samuẹli 21:6 mẹ. Sinsẹ̀ngán lẹ yọ́n kandai enẹ ganji, to ehe mẹ Davidi po omẹ etọn lẹ po dù akla wiwe lọ. Enẹgodo, Jesu dlẹnalọdo adà Osẹ́n lọ tọn he dọ dọ yẹwhenọ he wá sọn whẹndo Aalọn tọn mẹ lẹ kẹdẹ wẹ dona dù akla sọhia tọn lọ. (Eksọdusi 29:32, 33; Levitiku 24:9) Etomọṣo, ogbè yin nina Davidi nado dù akla wiwe lọ. Jesu dotana hodidọ mẹhẹnlẹnnupọn tọn etọn gbọn hoyiyidọ sọn owe Hosea tọn mẹ dali dọmọ: “Eyin mìwlẹ do yọ́n onú he ehe yin, Lẹblanu wẹ yẹn jlo, e ma yin avọ́, mìwlẹ ma do gblewhẹdo mawàylannọ lẹ gba.” (Matiu 12:1-8) Apajlẹ dagbe nankọtọn die nado do lehe wefọ de yiyijlẹdo devo lẹ go sọgan gọalọ nado tindo nukunnumọjẹnumẹ he pegan do hia!
Hodotọ Jesu tọn lẹ yí aliho dopolọ zan bo nọ dlẹnalọdo wefọ devo lẹ nado sọgan tá hinhọ́n do wefọ de ji. To whenuena apọsteli Paulu to gbẹtọ lẹ plọn to Tẹsalonika, ‘e yihojlẹdohogo na yé sọn Owe-wiwe mẹ, e to hùnhùn, bosọ to lilá hlan yé [yí wefọ lẹ do to kunnudenu na] dọ, Klisti ma sọgan nọma jiya, bosọ fọ́n sọn oṣiọ lẹ mẹ.” (Owalọ lẹ 17:2, 3) Podọ to wekanhlanmẹ he Paulu lọsu wlan to gbọdo glọ lẹ mẹ, e na dotẹnmẹ Biblu nado basi zẹẹmẹ ede tọn. Di dohia, to owe he e kàn hlan Heblu lẹ mẹ, e yihodọ sọn wefọ susu mẹ nado dohia dọ Osẹ́n lọ yin oyẹ̀ onú he ja lẹ tọn.—Heblu lẹ 10:1-18.
Mọwẹ, Biblu plọntọ ahundoponọ lẹ to owhe kanweko 19tọ po bẹjẹeji 20tọ tọn po mẹ to hihodo aliho he Klistiani hohowhenu tọn lẹ nọ yizan ehe poun wẹ. “Aṣa” lọ nado yí wefọ de jlẹdo devo go gbẹ́ nọ yin yiyizan to linlinnamẹwe Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn mẹ. (2 Tẹsalonikanu lẹ 2:15, NW ) Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ yí aliho ehe zan to whenuena yé to dodinna wefọ de.
Mì Nọ Gbadopọnna Lẹdo Wefọ lọ lẹ Tọn
Nawẹ mí sọgan hodo apajlẹ dagbe Jesu po hodotọ nugbonọ etọn lẹ po tọn gbọn to whenuena mí to Biblu hia? Tintan whẹ́, mí sọgan gbadopọnna lẹdo wefọ he mí to dodinna lọ tọn. Nawẹ lẹdo wefọ lọ tọn sọgan gọalọna mí nado mọnukunnujẹ zẹẹmẹ etọn mẹ gbọn? Mí gbọ̀ mí ni yí nuhe Jesu dọ to Matiu 16:28 mẹ do na apajlẹ. Wefọ lọ dọmọ: “Nugbo wẹ yẹn dọ hlan mì, mẹdelẹ tin to yé mẹhe nọte to ofi lẹ mẹ, he ma na dọ́ okú pọ́n to alọdepope mẹ, kaka yé na do mọ Ovi gbẹtọ tọn ja to ahọludu etọn mẹ.” Mẹdelẹ sọgan lẹndọ ohó ehelẹ ma mọ hẹndi na devi Jesu tọn he tin to finẹ to whenuena ohó enẹlẹ yin didọ lẹpo kú whẹpo Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn do yin didoai to olọn mẹ wutu. Owe he nọ basi zẹẹmẹ do Biblu ji de dọ gando wefọ ehe go dọmọ: “Dọdai ehe ma mọ hẹndi, podọ Klistiani lẹ tin to dandannu glọ to godo mẹ nado basi zẹẹmẹ dọ hodidọ yẹhiadonu tọn de wẹ yin yiyizan.”—The Interpreter’s Bible.
Ṣigba, lẹdo wefọ ehe tọn, gọna dehe yin kinkàn gbọn Malku po Luku po dali lẹ tọn, gọalọna mí nado mọnukunnujẹ nuhe wefọ ehe zẹẹmẹdo taun mẹ. Etẹwẹ Matiu dọ tlolo bọdo ohó etọn he yin alọdlẹndo to aga lẹ go? E wlan dọmọ: “To azán ṣidopo godo, Jesu yí Pita, Jakobu po Johanu nọvisunnu etọn po gọna ẹn bo hẹn yé hẹji wá biọ osó de mẹ to olá, agbasa etọn sọ diọwun to yé nukọn.” (Matiu 17:1, 2) Malku po Luku po sọ blá nuhe Jesu dọ gando Ahọluduta lọ go lẹ dopọ hẹ kandai wunmẹdidiọ lọ tọn. (Malku 9:1-8; Luku 9:27-36) Nujijọ wunmẹdidiọ lọ tọn, to whenuena Jesu do ede hia to gigo mẹ to apọsteli atọ̀n lọ lẹ nukọn, do wiwá etọn to huhlọn Ahọluduta tọn mẹ hia. Pita do nugbo-yinyin ehe tọn hia to whenuena e dọho gando “huhlọn po gigọwa [kavi tintin tofi] Jesu Klisti Oklunọ mítọn tọn po” go, na e mọ wunmẹdidiọ Jesu tọn po nukun po wutu.—2 Pita 1:16-18.
Be Hiẹ Nọ Na Dotẹnmẹ Biblu Nado Basi Zẹẹmẹ Ede Tọn Ya?
Etẹwẹ lo eyin wefọ de gbẹ́ dózin do we to whenuena a ko gbadopọnna lẹdo etọn lẹ pó godo? Wefọ lọ yiyijlẹdo devo lẹ go sọgan gọalọna we, dile a hẹn linlẹn he Biblu lọ blebu bẹhẹn do ayiha mẹ. Dopo to azọ́nwanu dagbe hugan he sọgan gọalọna we nado wà ehe lẹ mẹ yin mimọ to Biblu Traduction du monde nouveau mẹ, he apadewhe etọn kavi blebu etọn tin to ogbè 57 mẹ todin. Azọ́nwanu ehe wẹ todohukanji alọdlẹndonu tọn he tin to ṣẹnṣẹn weda dopodopo tọn to suhugan Biblu lọ lẹ tọn mẹ. Hiẹ sọgan mọ alọdlẹndonu he hugan 125 000 to Biblu Les Saintes Écritures—Traduction du monde nouveau—avec notes et références, he tin to aimẹ to ogbè tangan delẹ mẹ. “Homẹbibiọ” Biblu enẹ tọn dọmọ: “Sọwhiwhe yíyí do gbadopọnna alọdlẹndonu ṣẹnṣẹn tọn lẹ podọ nudọnamẹ odò tọn he zọnpọ hẹ ẹ lẹ gbigbejepọn na do kanṣiṣa pẹkipẹki he tin to owe 66 Biblu tọn lẹ tọn ṣẹnṣẹn hia, bo dohia dọ yé nọpọ́ do yin owe dopo, he yin gbigbọdo gbọn Jiwheyẹwhe dali.”
Mì gbọ mí ni pọ́n lehe alọdlẹndonu ṣẹnṣẹn tọn lẹ yiyizan sọgan gọalọna mí nado mọnukunnujẹ wefọ de mẹ do. Lẹnnupọndo apajlẹ whenuho Ablam, kavi Ablaham tọn ji. Gbadopọnna kanbiọ ehe: Mẹnu wẹ yinuwa taidi nukọntọ to whenuena Ablam po whẹndo etọn po tọ́nsọn Uli? Gẹnẹsisi 11:31 dọmọ: “Tela sọ yí Ablam visunnu etọn, po Lọti [po] . . . po Salai asi visunnu etọn tọn po, . . . yé sọ tọ́n hẹ yé yì sọn Uli Kaldeatọ lẹ tọn mẹ, nado yì aigba Kenani tọn ji; yé wá Halani, bosọ sinai to finẹ.” To whenuena mẹde hia wefọ ehe, e sọgan lẹndọ Tela, otọ́ Ablam tọn, wẹ plan whẹndo lọ yì. Ṣigba, to Biblu Traduction du monde nouveau mẹ, alọdlẹndonu ṣẹnṣẹn tọn 11 wẹ wefọ ehe tindo. Godo tọn dlẹnalọdo Owalọ lẹ 7:2, fie mí mọ tudohomẹnamẹ Stefani tọn hlan Ju owhe kanweko tintan tọn lẹ te dọmọ: ‘Jiwheyẹwhe gigo tọn sọawuhia Ablaham otọ́ mítọn, whenuena e tin to Mẹsopotamia, whẹpo e do yin wáṣinu to Halani, bosọ dọ hlan ẹn, dọ, Yì sọn aigba towe ji, podọ sọn hẹnnumẹ towe lẹ mẹ, bo wá aigba he yẹn na dohia we ji.’ (Owalọ lẹ 7:2, 3) Be ojlẹ he mẹ Ablam tọ́nsọn Halani hodọ wẹ Stefani te ya? Lala, na wefọ ehe lọsu yin apadewhe Ohó gbọdo Jiwheyẹwhe tọn.—Gẹnẹsisi 12:1-3.
Eyin mọ wẹ, naegbọn Gẹnẹsisi 11:31 do dọ dọ “Tela . . . yí Ablam visunnu etọn” po hagbẹ whẹndo etọn tọn devo lẹ po bo tọ́nsọn Uli? Tela wẹ gbẹ́ yin tọgbo yetọn bo yigbe nado hodo Ablam. Enẹwutu, ewọ yin alọdlẹndo po sisi po taidi mẹhe plan whẹndo lọ yì Halani. Gbọn wefọ awe ehelẹ yiyijlẹdo yede go nado mọ lehe yé sọgbe hẹ yede do dali, mí na yí nukun homẹ tọn mítọn do mọ nuhe jọ lọ pẹpẹ. Ablam gbọn sisi dali duto otọ́ etọn ji nado tọ́nsọn Uli sọgbe hẹ gbedide Jiwheyẹwhe tọn.
To whenuena mí to Biblu hia, mí dona lẹnnupọndo lẹdo hodidọ lọ tọn po linlẹn he Biblu lọ blebu bẹhẹn po ji. Klistiani lẹ yin tudohomẹna dọmọ: “Míwlẹ ko mọyi, e ma yin gbigbọ aihọn tọn gba, adavo [gbigbọ] he yin Jiwheyẹwhe tọn: na mí nido yọ́n onú he yè na mí vọnu gbọn Jiwheyẹwhe dali. Onú he mí to didọ lẹ ga, e ma yin to ohó he mẹ nuyọnẹn gbẹtọ tọn to mẹplọn te gba, adavo ehe [gbigbọ wiwe] to mẹplọn; bosọ to onú gbigbọnọ lẹ yijlẹdo onú gbigbọnọ lẹ go.” (1 Kọlintinu lẹ 2:11-13) Na nugbo tọn, mí dona vẹ̀ Jehovah nado gọalọna mí nado sọgan mọnukunnujẹ Ohó etọn mẹ bo dovivẹnu nado ‘yí onú gbigbọnọ lẹ jlẹdo onú gbigbọnọ lẹ go,’ gbọn dogbigbapọnna lẹdo wefọ he mí to dodinna lọ tọn bosọ gbeje wefọ he tindo kanṣiṣa hẹ ẹ lẹ pọ́n dali. Mì gbọ mí ni zindonukọn nado to dodinna nugbo họakuẹ lẹ gbọn Ohó Jiwheyẹwhe tọn pinplọn dali.
[Yẹdide to weda 12]
Biblu plọntọ owhe kanweko 19tọ tọn lẹ he yí wefọ de jlẹdo devo go nado mọ zẹẹmẹ he sọgbe lẹ: George Storrs, Henry Grew, Charles Taze Russell, A. H. Macmillan
[Asisa Yẹdide tọn]
Top: SIX SERMONS, by George Storrs (1855); second from top: Collection of The New-York Historical Society/69288
[Yẹdide to weda 15]
Apọsteli Paulu yihodọ sọn wefọ susu mẹ nado do nugbo-yinyin hodidọ etọn lẹ tọn hia