Owhe Dopo to ‘Aigba Dagbe lọ’ Ji

TO 1908, nuhe fọnjlodotenamẹ de yin mimọ to gbakija tòdaho Gezeli ojlẹ Biblu tọn tọn, he tin to agbàdo huto whèyihọ-waji Jelusalẹm tọn mẹ: enẹ wẹ tafo pẹvi de he gbẹtọ lẹ yise dọ e ko tin sọn owhe kanweko aotọ J.W.M. Nukinkan Heblu tọn de tin to e ji, ehe yè lẹndọ e yin kandai kleun glelilẹ owhe dopo tọn po onú voovo he nọ yin wiwà to gblagbla owhe lọ tọn mẹ lẹ po tọn. Tafo ehe wá yin yiylọ to godo mẹ dọ Sunzanhiawe Gezeli tọn.

Yinkọ de tin to tafo lọ ji: yèdọ Abija. Dile etlẹ yindọ whenuho-kàntọ dòkuntọ lẹpo ma kọngbedopọ, susu yetọn lẹndọ azọ́ndenamẹ wehọmẹvi de tọn he yin kinkàn taidi ohó milomilo de wẹ e yin.a Be hiẹ na jlo nado yí nukun homẹ tọn do pọ́n Aigba Pagbe tọn lọ sọn nuhe ovi he nọgbẹ̀ to whenẹnu de dọ mẹ ya? Mọwiwà sọgan gọalọna we nado flin nujijọ Biblu tọn delẹ.

Osun Awe Nubẹpli Tọn

Mẹhe kàn sunzanhiawe hohowhenu tọn ehe bẹjẹeji po nubẹpli paa de po. Dile etlẹ yindọ e yin sislẹ jẹnukọn to sunzanhiawe ehe ji, hiẹ sọgan mọ nuhewutu Islaelivi lẹ nọ pọ́n nubẹpli ehe taidi nuwiwa vonọtaun glelilẹ tọn he gbọngodo to owhe lọ mẹ. Osun Etanimi (he yin yiylọ to godo mẹ dọ Tishri) sọgbe hẹ septembre/octobre to sunzanhiawe mítọn ji to egbehe. Na suhugan jinukun lẹ tọn ko yin bibẹ wá whé wutu, ojlẹ ehe nọ gọ́ na ayajẹ vonọtaun he jọja Abija lọsu na ko nọ tindo mahẹ to e mẹ. Yí nukun homẹ tọn do pọ́n ayajẹ etọn to whenuena e to alọgọna otọ́ etọn nado basi gòhọ he mẹ yé na nọ̀ na osẹ dopo dile yé yí homẹhunhun do to pẹdona Jehovah na sinsẹ́n he ogle yetọn detọ́n lẹ!—Deutelonomi 16:13-15.

To ojlẹ ehe mẹ, sinsẹ́n olivieli tọn ko nọ dibla whẹ́n nado yin gbingbẹ̀n gbọn alà atin lọ lẹ tọn hihò dali, yèdọ azọ́n de he sọgan ko sinyẹn gbau na jọja Abija ṣigba ehe na yin awuvivinu na ẹn nado pọ́n. (Deutelonomi 24:20) To enẹgodo, whẹndo etọn nọ bẹ olivieli lọ lẹ sọyi núlisé he to yakẹ de kọ̀n nado basi amì. Kavi whẹndo de sọgan yí aliho he bọawu hugan de zan nado mọ amì gbọn olivieli he ko yin tùntùn lẹ bibẹdo osin mẹ bo whá amì he wá aga lẹ dali. Depope he whẹho lọ sọgan yin, amì họakuẹ ehe ma tin na núdùdù kẹdẹ gba. E sọ nọ yin yiyizan taidi amì gomiyọngban tọn bosọ nọ hù apà taidi dehe sọgan jẹ yọpọvu taidi Abija de go to whenuena e to aihunda.

Osun Awe Nudido Tọn

To whenuena jikun tintan bẹjẹeji, homẹ Abija tọn na ko hùn nado duvivi osin fifá tọn to agbasa go. Otọ́ etọn sọgan ko dọ lehe jikun nọ wadagbe na aigba do na ẹn. (Deutelonomi 11:14) Nukunmẹ aigba tọn he owhè ko hú na osun delẹ, na tún bo bọawu na pipọ̀. Glesi hohowhenu tọn nọ deanana glepọnu de, vlavo dehe onù etọn yin bibasi po ogàn po, dile kanlin de to dindọn ẹn. Yanwle lọ wẹ nado lẹ̀ owhẹ̀n he jlọ lẹ. Aigba họakuẹ, enẹwutu Islaelivi lẹ tlẹ nọ lẹgle do ofi kleunkleun lẹ, podọ to agbàdo lẹ mẹ. Ṣigba to finẹ, e sọgan biọ dọ yé ni yí azọ́nwanu pẹvipẹvi lẹ zan taidi alín.

To whenuena aigba ko yin jijlo godo, likun po gbado balle po sọgan yin didó. Ojlofọndotenamẹnu wẹ e yin dọ nudido mọnkọtọn wẹ yin sislẹ bọdego to Sunzanhiawe Gezeli tọn ji. Glesi lọ sọgan bà jinukun he e ko bẹ do avọ̀ etọn mẹ bo mimí in do aigba.

Osun Awe Whinwhẹ́n Agọgbọnẹn Tọn

“Aigba dagbe . . . lọ” nọ de núdùdù tọ́n to ojlẹ lẹpo mẹ. (Deutelonomi 3:25) To décembre, jikun susu ko nọ ja bọ ogbé nọ gọ́ filẹpo. Ehe yin ojlẹ de na whinwhẹ́n agọgbọnẹn tọn lẹ taidi apàkún po azíngokún wunmẹ de po, gọna omá devo lẹ. (Amọsi 7:1, 2) To tafo lọ ji, Abija ylọ ehe dọ “amakikọ-whenu kanlin-yìnyìn tọn” kavi, sọgbe hẹ lẹdogbedevomẹ devo, “nudido agọgbọnẹn tọn,” yèdọ ojlẹ he mẹ núdùdù dojó he yin awuwlena po omá voovo he yin didó to ojlẹ ehe mẹ lẹ po nọ sù te.

Dile ojlẹ he taidi avivọ-whenu lọ to vivọnu wá, atin almọndi tọn he nọ dohia dọ amakikọ-whenu ko wá nọ de vounvoun wewe po vẹẹ-ṣẹ́ṣẹ́ lẹ po tọ́n. Ehe sọgan jẹ awusọhia ji to whenuena yozò ṣẹṣẹ bẹ, taidi to bẹjẹeji janvier tọn.—Jẹlemia 1:11, 12.

Osun Dopo Sekan Gbingbẹ̀n Tọn

Abija slẹ sekan wunmẹ vonọtaun de bọdego. Enẹ sọgan flin we nuhe jọ owhe kanweko lẹ jẹnukọnna ojlẹ Abija tọn to whèzẹtẹn-waji pópló Jude tọn lẹ tọn. To tòdaho Jẹliko tọn mẹ, Lahabi whlá amẹ́ awe do ‘zinkán sekan tọn’ he yin hihia do họta etọn ji glọ. (Jọṣua 2:6) Sekan yin nujọnu to gbẹzan Islaelivi lẹ tọn mẹ. Na sekan lọ lẹ nido tọ́n, ofló etọn dona yọ̀n whẹ́. Sekan lọ lẹ nọ tọ́n dẹẹdẹ to whenuena yé yin hihia do ahún nu, ṣigba yé nọ yawu tọ́n eyin yé yin bibẹdo otọ̀ mẹ. To whenuena sekan lẹ yin mimọ godo, yé nọ yin yíyí do basi okàn he nọ wá yin yiyizan nado lọ̀n alavọ, gòhọ po avọ̀ po. Sekan sọ nọ yin yíyí do basi gomiyọngban-kàn.

Mẹdelẹ jẹagọdo linlẹn lọ dọ ogle sekan tọn nọ yin lilẹ̀ to lẹdo Gezeli tọn mẹ, fie osin ma sù sọmọ te. Weyọnẹntọ devo lẹ sọalọakọ́n dọ adà vivọnu owhe lọ tọn mẹ kẹdẹ wẹ sekan nọ yin didó. Enẹwutu wẹ mẹdelẹ yise dọ hogbe lọ “sekan” to Sunzanhiawe Gezeli tọn ji sọ zẹẹmẹdo “ogbé” he kanlin lẹ nọ dù.

Osun Dopo Jibẹwawhé Gbado Balle Tọn

To owhe dopodopo mẹ bọdo osun sekan gbingbẹ̀n tọn go, Abija nọ doayi apàmú gbado balle tọn go, yèdọ jinukun he e slẹ bọdego to sunzanhiawe etọn ji. Osun he sọgbe hẹ ẹ to Heblugbe mẹ wẹ Abibi he zẹẹmẹdo “Apàmú,” ehe sọgan ko to alọdlẹndo ojlẹ he mẹ apà lọ ko whẹ́n ṣigba bo pò to omú. Jehovah degbè dọmọ: “Doayi osun Abibi tọn lọ go, bo nọ payi juwayi lọ go hlan OKLUNỌ.” (Deutelonomi 16:1) Abibi (he yin yiylọ to godo mẹ dọ Nisan) sọgbe hẹ apadewhe mars po avril po tọn to egbehe. Ojlẹ he mẹ gbado balle to whinwhẹ́n sọgan ko nọ gọalọ nado yọ́n bẹjẹeji osun ehe tọn. Etlẹ yin to egbehe, Ju Karaïte lẹ nọ pọ́n ojlẹ gbado balle bibia tọn ehe nado yọ́n whenue yé na bẹ owhe yọyọ yetọn jẹeji. Depope he whẹho lọ sọgan yin, sinsẹ́n tintan gbado balle tọn lẹ dona yin hinhẹnwa Jehovah nukọn to azán 16tọ Abibi tọn.—Levitiku 23:10, 11.

Gbado balle yin nujọnu taun to gbẹninọ egbesọegbesọ Islaelivi susu tọn mẹ. Mẹsusu, titengbe wamọnọ lẹ nọ saba yí gbado balle do basi akla na e pọ̀kuẹ hugan likun wutu.—Ezekiẹli 4:12.

Osun Dopo Jibẹwawhé po Nujijlẹ po Tọn

Eyin hiẹ lẹnnupọndo ojlẹ Abija tọn ji, hiẹ sọgan mọdọ to afọnnu-fuu gbèdopo, ewọ doayi e go dọ agahomẹ họ́n—ehe zẹẹmẹdo dọ jikun ma na ja na ojlẹ de. Ahún he nọ ja kẹdẹ wẹ sọgan gọalọna jinukun aigba dagbe lọ tọn lẹ todin. (Gẹnẹsisi 27:28; Zekalia 8:12) Islaelivi glesi lẹ yọnẹn dọ jinukun voovo he yé bẹpli to osun alunlun owhe lọ tọn lẹ mẹ tindo nuhudo jẹhọn he tin to jlẹkaji tọn kakajẹ Pẹntikọsti whenu. Jẹhọn fifá he nọ wá sọn agewaji sọgan wadagbe na jinukun he ko whẹ́n lẹ, ṣigba e ma nọ wadagbe na atin he ko gbàsẹ́ lẹ gba. Jẹhọn miyọnawu he nọ wá sọn hùwaji nọ gọalọna osẹ́ lọ lẹ nado hùn bo de sinsẹ́n tọ́n.—Howhinwhẹn lẹ 25:23; Ohàn Sọlọmọni Tọn 4:16.

Jehovah he yin Dowatọ ninọmẹ aimẹ tọn lẹ tọn basi aigba po nuhe to e ji lẹ po ganji. Na nugbo tọn, to azán Abija tọn gbè, Islaeli yin “aigba [likun] tọn de po balle po, po ovẹn-tin lẹ po po ovò-tin lẹ po po pomeglanate lẹ po; aigba amì olivieli tọn lẹ de po owín po.” (Deutelonomi 8:8) Baba-daho Abija tọn sọgan ko dọho na ẹn gando ojlẹ jiawu he mẹ núdùdù susugege tin to gandudu Ahọlu Sọlọmọni nuyọnẹntọ lọ tọn whenu go—ehe yin kunnudenu họnwun dona Jehovah tọn tọn.—1 Ahọlu lẹ 4:20.

To jibẹwawhé sislẹ godo, hogbe de tin to sunzanhiawe lọ ji he mẹdelẹ lẹndọ e zẹẹmẹdo “nujijlẹ.” Enẹ sọgan dlẹnalọdo jinukun he yin bibẹ wá whé lẹ jijlẹ nado yí adà de na aigbanọ lẹ podọ na azọ́nwatọ lẹ kavi nado na ẹn taidi takuẹ. Ṣigba, weyọnẹntọ devo lẹ mọnukunnujẹ hogbe Heblu tọn lọ mẹ taidi nuhe zẹẹmẹdo “hùnwhẹ bibasi” bo lẹndọ ehe na ko to alọdlẹndo Hùnwhẹ Osẹ tọn lẹ, he nọ jẹ do osun Sivani (mai/juin) mẹ.—Eksọdusi 34:22.

Osun Awe Amà Kínkẹ́n Tọn

To enẹgodo Abija donu osun awe he nọ yin yiyizan nado penukundo ovẹn-tin lẹ go. Ewọ sọgan ko gọalọ nado kẹ́n amà lẹ sọn ovẹn-tin lẹ ji na owhè nido mọ sinsẹ́n yetọn lẹ. (Isaia 18:5) Todin ojlẹ sọ nado bẹ ovẹn-sinsẹ́n lẹ pli, yèdọ ojlẹ ayajẹ tọn de na jọja de to whenẹnu. Lehe ovẹn-sinsẹ́n bibia tintan lẹ nọ vivi do sọ! E yọnbasi dọ Abija na ko sèhó gando amẹ́ 12 he Mose dohlan Aigba Pagbe tọn ji lẹ go. Yé yì to ojlẹ he mẹ ovẹn-sinsẹ́n tintan lẹ nọ bia whenu nado mọ lehe aigba lọ dojó do. To nujijọ enẹ whenu, ohín ovẹn-sinsẹ́n dopo tọn klo sọmọ bọ omẹ awe wẹ didá ẹ!—Osọha lẹ 13:20, 23.

Osun Dopo Sinsẹ́n Alunlun mẹ Tọn

Nuhe yin sislẹ gbọngodo to sunzanhiawe Abija tọn ji wẹ sinsẹ́n alunlun mẹ tọn. To Ṣẹnṣẹn Whèzẹtẹn hohowhenu tọn mẹ, alunlun yin ojlẹ glelilẹ tọn he mẹ atin-sinsẹ́n lẹ nọ yin didó te taun to owhe lọ mẹ. To ojlẹ Abija tọn godo, Jehovah yí hogbe lọ “ohà sinsẹ́n alunlun mẹ tọn” zan nado dohia dọ ‘opodo ko wá Islaeli omẹ etọn lẹ ji,’ gbọn hogbe Heblugbe tọn wunmẹ dopolọ lẹ yiyizan na “sinsẹ́n alunlun mẹ tọn” po “opodo” po dali. (Amọsi 8:2) Ehe dona ko flin Islaelivi mawadodonọ lẹ dọ opodo yetọn ko wá podọ ojlẹ whẹdida Jehovah tọn ko sọ. Ovò-sinsẹ́n sọgan ko tin to sinsẹ́n alunlun mẹ tọn he Abija to alọdlẹndo lẹ mẹ. Ovò-sinsẹ́n alunlun mẹ tọn sọgan yin finfinyọ́n nado basi akla-hìhì kavi yin yiyizan nado hù nútitẹ̀.—2 Ahọlu lẹ 20:7.

Mọaleyi sọn Sunzanhiawe Gezeli Tọn Mẹ

E yọnbasi dọ Abija na ko nọ tindo mahẹ to nuwiwa glelilẹ otò etọn tọn lẹ mẹ. Azọ́n glelilẹ tọn gbayipe to Islaelivi lẹ ṣẹnṣẹn to azán enẹlẹ gbè. Eyin hiẹ ma tlẹ jẹakọ hẹ azọ́n glelilẹ tọn lẹ, nuhe yin sislẹ to tafo he wá sọn Gezeli ehe ji lẹ sọgan gọalọna we nado hẹn Biblu hihia towe yin awuvivinu, bo hẹn ẹn gọ́ na nukunnumọjẹnumẹ po zẹẹmẹ po dogọ.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Apotin/Yẹdide to weda 11]

ZẸẸMẸ HE SỌGAN YIN BIBASI NA NUKINKAN SUNZANHIAWE GEZELI TỌN:

“Osun jibẹwawhé ovẹn-sinsẹ́n po olivieli po tọn lẹ;

osun nudido tọn lẹ;

osun amakikọ-whenu kanlin-yìnyìn tọn lẹ;

osun sekan gbingbẹ̀n tọn;

osun jibẹwawhé gbado balle tọn;

osun jibẹwawhé likun po nujijlẹ po tọn;

osun alà dide tọn lẹ;

osun sinsẹ́n alunlun mẹ tọn.”

[yinkọ:] Abijab

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Asisa Yẹdide tọn]

Archaeological Museum of Istanbul

[Apotin/Yẹdide to weda 9]

(Nado mọ yẹdide ganji, pọ́n zinjẹgbonu)

NISAN (ABIBI)

Mars—Avril

IYYAR (ZIV)

Avril—Mai

SIVANI

Mai—Juin

TAMUZI

Juin—Juillet

AB

Juillet—Août

ELULI

Août—Septembre

TISHRI (ETANIMI)

Septembre—Octobre

HESCHVAN (BUL)

Octobre—Novembre

KISLẸVI

Novembre—Décembre

TEBẸTI

Décembre—Janvier

ṢEBATI

Janvier—Février

ADALI

Février—Mars

VÉADAR

Mars

[Asisa Yẹdide tọn]

Farmer: Garo Nalbandian

[Yẹdide to weda 8]

Gbakija Gezeli tọn

[Asisa Yẹdide tọn]

© 2003 BiblePlaces.com

[Yẹdide to weda 10]

Atin almọndi tọn

[Yẹdide to weda 10]

Sekan-tin

[Asisa Yẹdide tọn]

Dr. David Darom

[Yẹdide to weda 10]

Gbado balle

[Asisa Yẹdide tọn]

U.S. Department of Agriculture