Be Lehe Mí Nọ Sẹ̀n Jiwheyẹwhe Gbọn Yin Nujọnu Ya?

“SINSẸ̀N ko hẹnadọai gligli to gbẹtọvi lẹ ṣẹnṣẹn.” Nuhe Mẹplọntọ Alister Hardy dọ to owe lọ The Spiritual Nature of Man mẹ niyẹn. Dodinnanu agọe tọn de taidi nuhe nọgodona linlẹn ehe. Dodinnanu lọ dohia dọ nudi 86 to kanweko ji mẹhe tin to aigba ji lẹpo tọn wẹ sọalọakọ́n nado tin to sinsẹ̀n de kavi devo mẹ.

Dodinnanu lọ sọ dohia dọ sinsẹ̀nnọ ehelẹ sọgan yin mimá do pipli sinsẹ̀n tọn dahodaho 19 mẹ podọ nupaṣamẹ wẹ e yin dọ mẹhe ylọ yede dọ Klistiani lẹ tin to sinsẹ̀n voovo 37 000 mẹ. Be ehe ma hẹn we nado kanse dewe eyin Jiwheyẹwhe nọ kẹalọyi aliho sinsẹ̀n-bibasi tọn voovo ehe lẹpo ya? Na nugbo tọn, be lehe mí nọ sẹ̀n Jiwheyẹwhe gbọn yin nujọnu to nukun etọn mẹ ya?

To whẹho titengbe ehe mẹ, e họnwun dọ mí ma sọgan ganjẹ numọtolanmẹ kavi pọndohlan mítọn titi lẹ go poun gba. E sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe dọ mí ni yọ́n pọndohlan Jiwheyẹwhe tọn do whẹho ehe ji. Nado sọgan wà ehe, mí dona lẹhlan Ohó Jiwheyẹwhe tọn, Biblu. Etẹwutu? Na Jesu Klisti lọsu dọhlan Jiwheyẹwhe to odẹ̀ mẹ dọmọ: “Ohó towe wẹ nugbo.” (Johanu 17:17) Podọ Paulu, apọsteli nugbonọ lọ dekunnu ehe tọn dọmọ: “Owe-wiwe lẹpo gbingbọ́n sọn Jiwheyẹwhe mẹ yin alenọ . . . na mẹpinplọn, na wọhẹmẹ, na anademẹ.”—2 Timoti 3:16.

Biblu dohia dọ Jiwheyẹwhe ma nọ kẹalọyi sinsẹ̀n-bibasi lẹpo. To whenuho mẹ, mí mọ apajlẹ sinsẹ̀n-bibasi wunmẹ he Jiwheyẹwhe kẹalọyi po dehe e ma kẹalọyi lẹ po tọn. Eyin mí gbadopọnna apajlẹ ehelẹ po sọwhiwhe po, mí na yọ́n nuhe mí dona wà po nuhe mí dona dapana lẹ po, na Jiwheyẹwhe nido kẹalọyi sinsẹ̀n-bibasi mítọn.

Apajlẹ Hohowhenu Tọn De

Gbọn yẹwhegán Mose gblamẹ, Jehovah Jiwheyẹwhe na todohukanji osẹ́n tọn de Islaelivi lẹ he plọn yé lehe yé na sẹ̀n Jiwheyẹwhe gbọn nado mọ alọkẹyi etọn. Eyin yé yinuwa sọgbe hẹ nuhe osẹ́n enẹlẹ, he nọ yin yiylọdọ Osẹ́n Mose tọn to paa mẹ bẹhẹn, Jiwheyẹwhe nọ kẹalọyi yé taidi omẹ etọn lẹ bo nọ dona yé. (Eksọdusi 19:5, 6) Ṣigba, mahopọnna nukundagbe Jiwheyẹwhe tọn enẹ he yé tindo, akọta Islaeli tọn ma tẹdo sinsẹ̀n-bibasi wunmẹ he ewọ nọ kẹalọyi go gba. Whlasusu wẹ yé lẹkọ sọn Jehovah dè bo doafọna nuwiwa sinsẹ̀n akọta he lẹdo yé lẹ tọn.

To azán yẹwhegán Ezekiẹli po Jẹlemia po tọn lẹ gbè to owhe kanweko ṣinawetọ J.W.M. mẹ, susu Islaelivi lẹ tọn gbẹkọ Osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn go bo jẹ gbẹdo hẹ akọta he lẹdo yé lẹ ji pẹkipẹki. Gbọn aṣa yetọn lẹ hihodo po mahẹ tintindo to hùnwhẹ yetọn lẹ mẹ po dali, Islaelivi lẹ doalọ to bẹwlu sinsẹ̀n tọn mẹ. Susu yetọn wẹ jẹ didọ ji dọmọ: “Míwlẹ na tin di akọta lẹ, di whédo otò lẹ tọn lẹ, nado nọ sẹ̀n atin po zannu po.” (Ezekiẹli 20:32; Jẹlemia 2:28) Yé sọalọakọ́n dọ emi to Jehovah Jiwheyẹwhe sẹ̀n, ṣigba to ojlẹ dopolọ mẹ, yé nọ litaina ‘boṣiọ he hiọawu lẹ,’ bo tlẹ nọ yí ovi yetọn lẹ do sanvọ́ hlan boṣiọ enẹlẹ.—Ezekiẹli 23:37-39; Jẹlemia 19:3-5.

Whenuho-kàntọ dòkuntọ lẹ ylọ sinsẹ̀n-bibasi wunmẹ ehe dọ bẹwlu yise tọn, yèdọ yẹwhe voovo lẹ sinsẹ̀n dopọ. Kavi yé nọ dlẹnalọdo e taidi sinsẹ̀n he gbayipe. To egbehe, mẹsusu nọ lẹndọ to aihọn he ko hunnukun ehe mẹ, mí dona nọ hùndonuvo na pọndohlan lẹpo, etlẹ yin to whẹho sinsẹ̀n tọn mẹ. Enẹwutu, yé nọ mọdọ nude ma ylan to e mẹ nado sẹ̀n Jiwheyẹwhe to aliho depope he jlo yé mẹ. Be mọ wẹ e jẹ ni yin nugbonugbo ya? Be whẹho awujonanu kavi nudide mẹdetiti tọn de poun wẹ e yin ya? Lẹnnupọndo nuyiwa sinsẹ̀n tọn delẹ ji he gbayipe to Islaelivi he ma yin nugbonọ lẹ ṣẹnṣẹn, bo pọ́n nuhe mẹ ehelẹ plan yé jẹ.

Bẹwlu Sinsẹ̀n Tọn Wunmẹ He Gbayipe to Islaeli

Nọtẹn he mẹ Islaelivi lẹ nọ basi sinsẹ̀n bẹwlu tọn yetọn te lẹ wẹ “otẹn yiaga lẹ,” kavi sinsẹ̀n-basitẹn he nọ bẹ agbà avọ́sinsan tọn po agbà nuyọnwan tọn lẹ po hẹn, gọna dòtin wiwe zannu tọn po dòtin wiwe devo lẹ po he sọgan ko yin atin he yè yí do basi yẹdide Aṣela tọn lẹ, yèdọ yẹwhe-yọnnu vijiji Kenaninu lẹ tọn de. Nọtẹn mọnkọtọn lẹ sù to Juda. Owe 2 Ahọlu lẹ 23:5, 8 dlẹnalọdo “otẹn yiaga lẹ to tòdaho Juda tọn lẹ mẹ, po to otẹn he lẹdo Jelusalẹm pé lẹ po mẹ, . . . sọn Geba [dogbó agewaji tọn] jẹ Beẹli-ṣeba [dogbó hùwaji tọn].”

To otẹn yiaga ehelẹ mẹ, Islaelivi lẹ nọ “mẹ̀n nuyọnwan hlan Baali, hlan owhè, podọ hlan osun, podọ hlan sunwhlẹvu he mlin do owhè lẹ, podọ hlan awhànpa olọn tọn lẹpo.” Yé tindo “ohọ̀ [sunnu galọtọ lẹ tọn] to ohọ̀ OKLUNỌ tọn mẹ” bosọ nọ yí ovi yetọn lẹ do sanvọ́ “gbọn miyọ́n mẹ luntọ́n jẹ Molẹki kọ̀n.”—2 Ahọlu lẹ 23:4-10.

Whenuho-kàntọ dòkuntọ lẹ ko mọ boṣiọ okò tọn kanweko susu to Jelusalẹm po Juda po, titengbe to gbakija owhé mẹdetiti tọn lẹ mẹ. Suhugan yetọn yin yẹdide yọnnu he to omẹ́ lẹ tọn po anọ́ gblẹlẹ lẹ po. Weyọnẹntọ lẹ dọ dọ boṣiọ ehelẹ nọtena yẹwhe-yọnnu vijiji tọn Aṣitolẹti po Aṣela po. Mẹsusu yise dọ boṣiọ lọ lẹ nọ yin yiyizan taidi “dèfinfẹ̀n he nọ gọalọ nado mọhò bo jivi.”

Nukun tẹwẹ Islaelivi lẹ nọ yí do pọ́n nọtẹn bẹwlu sinsẹ̀n tọn ehelẹ? Mẹplọntọ Ephraim Stern Wehọmẹ Alavọ Heblu tọn dọ dọ susu otẹn yiaga ehelẹ tọn sọgan ko yin “kinklandovo na Yahweh [Jehovah].” E taidi dọ nukinkan he whenuho-kàntọ dòkuntọ lẹ mọ delẹ nọgodona pọndohlan ehe. Di apajlẹ, nukinkan lọ lẹ dopo hia dọmọ, “N’dona we [to oyín] Yahweh Samalia tọn mẹ podọ [to oyín] aṣela etọn tọn mẹ,” bọ devo hia dọ, “N’dona we [to oyín] Yahweh Temani tọn mẹ podọ [to oyín] aṣela etọn tọn mẹ!”

Apajlẹ ehelẹ do lehe Islaelivi lẹ hẹn sinsẹ̀n-bibasi wiwe Jehovah Jiwheyẹwhe tọn flu po nuwiwa winyandomẹ kosi tọn lẹ po do hia. Taidi kọdetọn de, yé gblezọn to walọyizan-liho bo biọ zinvlu gbigbọmẹ tọn mẹ. Nukun tẹwẹ Jiwheyẹwhe yí do pọ́n bẹwlu sinsẹ̀n-bibasi tọn wunmẹ ehe?

Lehe Jiwheyẹwhe Yinuwa Hlan Bẹwlu Sinsẹ̀n Tọn Enẹ Gbọn

Jiwheyẹwhe do homẹgble etọn hia bo gblewhẹdo sinsẹ̀n-bibasi gblezọn Islaelivi lẹ tọn gbọn yẹwhegán Ezekiẹli gblamẹ dọmọ: “To otẹn ninọ mìtọn lẹpo mẹ wẹ yè na hẹn tòdaho lẹ yin gbọgbé te; podọ otẹn yiaga lẹ na yin jẹvọ́; na agbà mìtọn lẹ nido yin gbọgbé bosọ hẹn whẹgbledo yetọn, podọ [boṣiọ he hiọawu] mìtọn lẹ nido yin gbigbà bo gbòdò, podọ owhè-boṣiọ mìtọn lẹ nido yin sinsán liai, podọ azọ́n mìtọn lẹ nido yin gbidigbidi sẹ̀.” (Ezekiẹli 6:6) Ayihaawe ma tin dọ Jehovah ma yigbena sinsẹ̀n-bibasi mọnkọtọn to aliho depope mẹ podọ e gbẹ́ ẹ dai.

Jehovah Jiwheyẹwhe dọ dọdai gando lehe vasudo enẹ na wá gbọn go. “Yẹn nasọ do devi ṣie . . . Nẹbukadnẹzali ahọlu Babilọni tọn [hlan], bo na hẹn yé wá pehẹ aigba he, podọ hẹ tòmẹnu etọn lẹ, podọ hẹ akọta nẹlẹ lẹdo; yẹn nasọ jo yé pete, bo hẹn yé zun . . . ovọ́jẹ.” (Jẹlemia 25:9-11) To hẹndi hogbe ehelẹ tọn mẹ, Babilọninu lẹ tọ́nawhàn Jelusalẹm to owhe 607 J.W.M. bo và tòdaho lọ po tẹmpli etọn po sudo mlẹnmlẹn.

Gando vasudo Jelusalẹm tọn go, Mẹplọntọ Stern, he yin nùdego to aga, dọ dọ gbakija tòdaho lọ tọn he pò lẹ “dekunnu nuhe Biblu dọ lẹ tọn to gigọ́ mẹ (2 Ahọlu lẹ 25:8; 2 Otannugbo lẹ 36:18-19) bo dohia dọ owhé po adó tòdaho lọ tọn lẹ po yin hihọ́ bo yin gbigbakija bosọ yin mimẹ̀.” E sọ yidogọ dọmọ: “Kunnudenu he whenuho-kàntọ dòkuntọ lẹ mọ gando adà otàn Jelusalẹm tọn ehe go . . . sù bosọ họnwun hú otò devo depope he go Biblu donù tọn.”

Etẹwẹ Mí Plọn sọn E Mẹ?

Onú titengbe hugan he mí plọn sọn e mẹ wẹ yindọ Jiwheyẹwhe ma nọ kẹalọyi sinsẹ̀n-bibasi he mẹ yè nọ tẹnpọn nado ṣaka nuplọnmẹ sinai do Biblu ji lẹ dopọ hẹ sinsẹ̀n-nuplọnmẹ, aṣa, kavi hùnwhẹ sinsẹ̀n devo lẹ tọn te gba. Apọsteli Paulu mọnukunnujẹ ehe mẹ bosọ hẹn ẹn do ayiha mẹ ganji. Ewọ yin pinplọn whẹ́n taidi Ju Falesi de, he mọ nuplọnmẹ yí gando osẹ́n sinsẹ̀n klandovo ehe tọn go. To whenuena e wá yọnẹn dọ Jesu wẹ Mẹssia dopagbe lọ bosọ kẹalọyi nuplọnmẹ enẹ, etẹwẹ e wà? “Nuhe yin ale hlan mi lẹ, ehelẹ wẹ yẹn ko hia do nugúgú mẹ na Klisti,” wẹ e dọ. E jo gbẹzan etọn hoho dai bo ze ede jo taidi hodotọ Klisti tọn.—Filippinu lẹ 3:5-7.

Taidi mẹdehlan he nọ yì sọn fide jẹ fide, Paulu jẹakọ hẹ nuyiwa sinsẹ̀n tọn po aṣa gbẹtọ voovo lẹ tọn po ganji. Enẹwutu, e kanwehlan Klistiani Kọlinti tọn lẹ dọmọ: “Kọndopọ tẹwẹ hinhọ́n tindo po zinvlu po? Hiha tẹwẹ Klisti tindo po Beliali po? Kavi mimá tẹwẹ ewọ he yise tindo po mayisenọ po? Vivẹ tẹwẹ fiwiwe Jiwheyẹwhe tọn tindo po boṣiọ lẹ po? . . . Enẹwutu wẹ [Jehovah] dọmọ, Mì tọ́n sọn ṣẹnṣẹn yetọn, bo nọla, mì gàn do onú mawé go blo; yẹn nasọ yí mì.”—2 Kọlintinu lẹ 6:14-17.

Todin he mí ko mọnukunnujẹemẹ dọ lehe mí nọ sẹ̀n Jiwheyẹwhe gbọn yin nujọnu to nukun etọn mẹ, mí sọgan kanse míde dọ: ‘Sinsẹ̀n-bibasi tẹwẹ Jiwheyẹwhe nọ kẹalọyi? Nawẹ yẹn sọgan dọnsẹpọ Jiwheyẹwhe gbọn? Podọ etẹwẹ yẹn dona wà nado sẹ̀n Jiwheyẹwhe to aliho he sọgbe mẹ?’

Homẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn na hùn nado gọalọna we na hiẹ nido mọ gblọndo na kanbiọ he gando Biblu go ehelẹ po devo lẹ po. Mí dotuhomẹna we nado dọnsẹpọ Kunnudetọ lẹ to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn he tin to lẹdo towe mẹ kavi nado kanwehlan zinjẹgbonutọ linlinnamẹwe ehe tọn lẹ bo biọ plọnmẹ Biblu vọnu de to ojlẹ po fie na bọawuna we po mẹ.

[Yẹdide to weda 16]

Nọtẹn sinsẹ̀n-bibasi boṣiọ hohowhenu tọn de, to Tel Arad, Israël

[Asisa Yẹdide tọn]

Garo Nalbandian

[Yẹdide to weda 16]

Boṣiọ Aṣitolẹti tọn lẹ he yin mimọ to owhé Jude hohowhenu tọn lẹ gbè.

[Asisa Yẹdide tọn]

Photograph © Israel Museum, Jerusalem; courtesy of Israel Antiquities Authority