Ahizi: Walọ Ylankan de to Aṣẹpatọ lẹ Ṣẹnṣẹn

Hogbe lọ ahizi hihò nọ yin yiyizan gando aṣẹpatọ de go to whenue e ṣì aṣẹpipa etọn zan na ale edetiti tọn. Walọ ehe ma yin egbénu de. Di apajlẹ, osẹ́n de tin to Biblu mẹ he gbẹ́ dọ whẹdatọ lẹ ma dona nọ yí nunina kavi alọgodo-kuẹ. Ehe dohia dọ walọ ehe ko yin yinyọnẹn sọn owhe 3 500 linlán die. (Eksọdusi 23:8) Ahizi hihò bẹ alọgodo-kuẹ yíyí po walọ devo lẹ po hẹn. To whedelẹnu, ahọluzọnwatọ he nọ hò ahizi lẹ nọ yí agbàn mẹdevo lẹ tọn do dó yetọn, nọ wà onú delẹ he yé ma tindo jlọjẹ nado wà, kavi tlẹ nọ fìn akuẹ tlọlọ. Yé sọ nọ zan aṣẹpipa yetọn to aliho he ma sọgbe mẹ nado wà dagbe na họntọn po hẹnnumẹ yetọn lẹ po.

Dile etlẹ yindọ ahizi hihò sọgan tin to fidepope he gbẹtọvi lẹ tin te, e taidi dọ aṣẹpatọ lẹ ṣẹnṣẹn wẹ walọ enẹ ylan te hugan. To 2013, linlinwe de basi zẹẹmẹ dọ lẹdo aihọn pé, gbẹtọ lẹ nọ lẹndọ pipli atọ́n he nọ hò ahizi hugan lẹ wẹ ogbẹ́ tonudidọ tọn lẹ, ponọ lẹ, ahọluzọnwatọ lẹ, osẹ́n-doaitọ lẹ po whẹdatọ lẹ po. (Global Corruption Barometer, he yin zinzinjẹgbonu gbọn Transparency International dali) Lẹnnupọndo linlin delẹ he do lehe walọ enẹ gbayipe do hia ji.

• OTÒ AFLIKA TỌN LẸ: To 2013, nudi ahọluzọnwatọ Afrique du Sud tọn 22 000 wẹ yin whẹsadokọna na yé hò ahizi wutu.

• OTÒ AMELIKA TỌN LẸ: To 2012 to Brésil, yè dawhẹna omẹ 25, na yé yí tòkuẹ he go yé ma dona doalọ bo zan na tòvi lẹ po yanwle lọ po dọ tòvi lọ lẹ ni wá ze yé to vòbibla whenu. Mẹhe bọdo togán go tlẹ tin to omẹ lọ lẹ mẹ.

• OTÒ ASIA TỌN LẸ: To Séoul (Corée du Sud), gbẹtọ 502 wẹ kú to whenue ohọ̀ azọ́nwatẹn daho de tọn họ́ to 1995. Dodinnanutọ lẹ wá mọdọ aṣẹpatọ Séoul tọn lẹ yí alọgodo-kuẹ bo na dotẹnmẹ họ̀gbátọ lọ lẹ ma nado hodo osẹ́n họ̀gbigbá tọn lẹ bo zan azọ́nwanu he ma yọ́n lẹ.

• OTÒ EUROPE TỌN LẸ: Cecilia Malmström he yin dopo to ogán he nọ penukundo whẹho Europe tọn go lẹ mẹ dọ dọ “obá he mẹ nuhahun lọ [ahizi hihò] ylan jẹ to [Europe] hẹnmẹ jọsi.” E yidogọ dọ “e taidi dọ ojlo he tonudọtọ lẹ tindo nado doalọtena ahizi ma sinyẹn sọmọ.”

Ahizi hihò ko doadọ̀do taun to aṣẹpatọ lẹ ṣẹnṣẹn. Weyọnẹntọ Susan Rose-Ackerman nọ wazọ́n nado nọavùnte sọta ahizi. E wlan dọ alọdidotena ahizi na biọ dọ aṣẹpatọ lẹ ni basi “vọjlado titengbe lẹ to aliho he mẹ yé nọ deanana whẹho ajọwiwa tọn lẹ te.” A sọgan nọ lẹndọ yè ma sọgan doalọtena ahizi pọ́n gbede, ṣigba Biblu dohia dọ walọ enẹ na busẹ, podọ e sọ na mí jide dọ opagbe enẹ na mọ hẹndi dandan.