Osẹ́n lọ Jẹnukọnna Klisti
“Ṣó na yẹn ka yiwanna osẹ́n towe dole! Ewu wẹ ayihamẹlẹnpọn ṣie to azán popo gbe.”—PSALM 119:97.
1. Etẹwẹ nọ deanana tẹnsisẹ nudida olọn mẹ tọn lẹ?
SỌN ovuwhenu gbọ́n, Job na ko nọ saba pọ́n sunwhlẹvu lẹ po nupaṣamẹ po. Vlavo, mẹjitọ etọn lẹ na ko plọ́n ẹn yinkọ pipli sunwhlẹvu lẹ tọn podọ nuhe yé yọnẹn dogbọn osẹ́n he nọ deanana tẹnsisẹ pipli sunwhlẹvu he tin to agahomẹ lẹ tọn. To popolẹpo mẹ, gbẹtọ ojlẹ hohowhenu tọn lẹ nọ yí tẹnsisẹ madoalọte pipli sunwhlẹvu jẹaṣọ́, wọbliba ehelẹ tọn zan nado dohiagona didiọ ojlẹ lẹ tọn. Ṣigba na ojlẹ he mẹ e do to yé pọ́n po obu po lẹpo whenu, Job ma yọ́n huhlọn daho he wleawuna pipli sunwhlẹvu ehelẹ tọn dopọ gba. Nalete, e ma penugo nado na gblọndo to whenuena Jehovah Jiwheyẹwhe kanse e dọmọ: “Be hiẹ tindo nukunnumọjẹnumẹ osẹ́n olọn mẹ tọn lẹ ya?” (Job 38:31-33, The New Jerusalem Bible) Mọwẹ, sunwhlẹvu lẹ nọ yin anadena gbọn osẹ́n lẹ dali—yèdọ osẹ́n he sọgbe lẹ bo gẹdẹ sọmọ bọ lẹnunnuyọnẹntọ egbezangbe tọn lẹ ma sọgan mọnukunnujẹ yé mẹ to gigọ́ mẹ gba.
2. Naegbọn e sọgan yin didọ dọ nudida lẹpo nọ yin anadena gbọn osẹ́n dali?
2 Jehovah wẹ Sẹ́nnamẹtọ Nupojipetọ to wẹkẹ lọ mẹ. Azọ́n etọn lẹpo nọ yin anadena gbọn osẹ́n dali. Visunnu yiwanna etọn, “ovi plọnji to yé he yè dá lẹpo mẹ,” nọ setonuna osẹ́n Otọ́ etọn tọn po nugbonọ-yinyin po whẹpo wẹkẹ yinukundomọ lọ do wá tintin mẹ! (Kọlọsinu lẹ 1:15) Angẹli lẹ lọsu nọ yin anadena gbọn osẹ́n dali. (Psalm 103:20) Kanlin lẹ lọsu tlẹ nọ yin anadena gbọn osẹ́n dali dile yé nọ setonuna gbedide gbọn jọwamọ liho tọn he Didatọ yetọn ko basi do yé mẹ lẹ.—Howhinwhẹn lẹ 30:24-28; Jẹlemia 8:7.
3. (a) Naegbọn gbẹtọvi lẹ do tindo nuhudo osẹ́n lẹ tọn? (b) Gbọn etẹ dali wẹ Jehovah deanana akọta Islaeli tọn?
3 Etẹwẹ dogbọn gbẹtọvi lẹ dali? Dile e tlẹ yindọ mí yin didona po nunina mọnkọtọn lẹ po taidi nuyọnẹn, walọ dagbe, po ninọmẹ gbigbọmẹ tọn po, mí gbẹsọ tindo nuhudo osẹ́n sọn olọn mẹ wá tọn jẹ obá de mẹ nado deanana mí to jẹhẹnu ehelẹ yiyizan mẹ. Mẹjitọ mítọn tintan lẹ, Adam po Evi po, yin mẹpipe, na enẹ wutu osẹ́n vude poun wẹ nuhudo tin na nado deanana yé. Owanyi na Otọ́ olọn mẹ tọn yetọn dona ko na yé whẹwhinwhẹn susu nado setonu po homẹhunhun po. Ṣigba yé vẹtoli. (Gẹnẹsisi 1:26-28; 2:15-17; 3:6-19) Taidi kọdetọn de, ovivi yetọn lẹ yin nudida ylandonọ he tindo nuhudo osẹ́n susu dogọ lẹ tọn nado wleawu anademẹ tọn. To nukọn mẹ, Jehovah gbọn owanyi dali do hẹn pekọ wá na nuhudo ehe. E na osẹ́n tangan delẹ Noa he e na dlẹnkan etọn jẹ whẹndo etọn dè. (Gẹnẹsisi 9:1-7) Owhe kanweko lẹ to nukọn mẹ, gbọn Mose dali, Jiwheyẹwhe na akọta yọyọ Islaeli tọn lọ nudọnamẹ gigọ́ de, yèdọ kandai owe Osẹ́n tọn. Ehe yin ojlẹ tintan lọ he Jehovah na deanana akọta blebu de gbọn osẹ́n sọn olọn mẹ wá dali. Dogbapọnna Osẹ́n enẹ na gọalọna mí nado mọnukunnujẹ azọngban titengbe he osẹ́n sọn olọn mẹ wá nọ yiwà to gbẹzan Klistiani lẹ tọn mẹ to egbehe.
Osẹ́n Mose Tọn—Lẹndai Etọn
4. Naegbọn e nado yin avùnnukundiọsọmẹnu de na ovivi dide Ablaham tọn lẹ nado dè Okún dopagbe lọ tọ́n?
4 Apọsteli Paulu, nuplọntọ he bikan Osẹ́n lọ tọn de, kanse dọmọ: “Etẹwẹ Osẹ́n yin lo?” (Galatianu lẹ 3:19) Nado na gblọndo, mí dona flin dọ Jehovah dopagbe na họntọn etọn Ablaham dọ whẹndo etọn na dè Okún de tọ́n he na hẹn dona daho lẹ wá na akọta lẹpo. (Gẹnẹsisi 22:18) Ṣigba avùnnukundiọsọmẹnu de tin to ehe mẹ: E ma yin Islaelivi heyin ovivi dide Ablaham tọn lẹpo, wẹ yiwanna Jehovah gba. Dile ojlẹ to yìyì, suhugan yetọn sọawuhia nado yin goyitọ, atẹṣitọ—delẹ to yé mẹ tlẹ vẹawu nado yin kọgọ̀na! (Eksọdusi 32:9; Deutelonomi 9:7) Na omẹ mọnkọtọn lẹ, tintin to omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ṣẹnṣẹn yin na yé yin jìjì do akọta lọ mẹ wutu, e ma yin na nudide yé lọsu titi tọn wutu gba.
5. (a) Etẹwẹ Jehovah plọn Islaelivi lẹ gbọn Osẹ́n Mose Tọn lọ dali? (b) Nawẹ Osẹ́n lọ yin awuwlena nado yinuwa do walọyizan yizantọ etọn lẹ tọn ji gbọn?
5 Nawẹ gbẹtọ mọnkọtọn de na jivi bo na mọaleyi gbọn Okún dopagbe lọ tọn dali gbọn? Kakati nado nọ deanana yé taidi robot, Jehovah plọn yé gbọn osẹ́n dali. (Psalm 119:33-35; Isaia 48:17) Na nugbo tọn, hogbe Heblu tọn lọ na “osẹ́n,” toh·rahʹ, zẹẹmẹdo “nuplọnmẹ.” Etẹwẹ e plọnmẹ? Tintan e plọn Islaelivi lẹ nuhudo yetọn na Mesia lọ, mẹhe na flí yé gọ̀ sọn ninọmẹ ylando yetọn tọn mẹ. (Galatianu lẹ 3:24) Osẹ́n lọ sọ plọnmẹ obú jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn po tonusise po. To gbesisọmẹ po opagbe Ablaham tọn po, Islaelivi lẹ na wà sinsẹ̀nzọn taidi kunnudetọ Jehovah tọn lẹ hlan akọta devo lẹpo. Enẹwutu Osẹ́n lọ dona plọn yé nunọwhinnusẹ́n yiaga walọyizan dagbe tọn, he jẹ na ayidonugo, he na tá hinhọ́n do Jehovah ji ganji; e na gọalọna Islaeli nado klan ede dovo sọn walọ gblezọn akọta he lẹdo yé pé lẹ tọn mẹ.—Levitiku 18:24, 25; Isaia 43:10-12.
6. (a) Aṣẹdai nẹmu nkọtọn wẹ Osẹ́n Mose Tọn tindo, podọ naegbọn sọha enẹ ma do yin pinpọndohlan taidi nuhe sù zẹjlẹgo? (Pọ́n nudọnamẹ odò tọn.) (b) Wuntuntun tẹwẹ mí sọgan duale etọn gbọn Osẹ́n Mose Tọn pinplọn dali ?
6 To whelọnu lo, abajọ, Osẹ́n Mose Tọn do bẹ aṣẹdai susu lẹ hẹn—nuhe hugan 600 yetọn.a Kandai owe osẹ́n tọn ehe yin hihodo to agblò sinsẹ̀n-bibasi tọn, gandudu, walọyizan, whẹdida dodo, etlẹ yin núdùdù, po ninọmẹ wiwejininọ agbasamẹ tọn po mẹ. Nalete, be enẹ zẹẹmẹdo dọ susugege nunọwhinnusẹ́n he gọna gbedide tlọlọ he ma tindo awuvẹmẹ lẹ wẹ Osẹ́n lọ yin ya? Gbede pọ́n! Owe Osẹ́n tọn ehe pinplọn na hunalidonuvona wuntuntun susugege do gbẹtọ-yinyin owanyinọ Jehovah tọn ji. Lẹnnupọn do apajlẹ delẹ ji.
Osẹ́n he Nọ Do Lẹblanu po Awuvẹmẹ po Hia
7, 8. (a) Nawẹ Osẹ́n lọ zinnudo lẹblanu po awuvẹmẹ po ji gbọn? (b) Nawẹ Jehovah yí Osẹ́n lọ zan po lẹblanu po to whẹho Davidi tọn mẹ gbọn?
7 Osẹ́n lọ zinnudo lẹblanu po awuvẹmẹ po ji, titengbe na whiwhẹnọ kavi agbátọ́nọ lẹ. Asuṣiọsi po tọ́ṣiọvi lẹ po yin didedovo nado yin hihọ́-basina. (Eksọdusi 22:22-24) Kanlin he nọ yin yiyizan nado wazọ́n lẹ nọ yin hihọ́-basina sọn kanyinylan si. Jlọjẹ titengbe nutindo tọn lẹ nọ yin sisi na. (Deutelonomi 24:10; 25:4) To whenuena e yindọ Osẹ́n lọ biọ whẹdida okú tọn na hlọnhuhu, e hẹn lẹblanu tin to aimẹ to whẹho mẹhuhu to mayọnẹn mẹ tọn mẹ. (Osọha lẹ 35:11) E họnwun dọ, whẹdatọ Islaeli tọn lẹ tindo dotẹnmẹ nado basi nudide whẹdida ylanwiwa delẹ tọn, sọgbe hẹ walọyizan ylanwatọ lọ tọn.—Yijlẹdo Eksọdusi 22:7; po Levitiku 6:1-7 po go.
8 Jehovah ze apajlẹ lọ dai na whẹdatọ lẹ gbọn Osẹ́n lọ yiyizan po nujikudo po to fie e yin dandannu te ṣigba to lẹblanu didohia to fidepope he e yọnbasi te dali. Lẹblanu yin didohia Ahọlu Davidi, he ko waylan ayọdide po hlọnhuhu po tọn. E ma yindọ e yin jijodo matin yasanamẹ, na Jehovah ma basi hihọ́ na ẹn sọn kọdetọn ylankan he nọ tọ́n sọn ylando etọn mẹ si gba. Ṣogan, na alẹnu Ahọluduta lọ tọn podọ na Davidi yin gbẹtọ lẹblanunọ to jọwamọ liho bosọ tindo ninọmẹ lẹnvọjọ sisosiso sọn ahún mẹ wá wutu, ewọ ma yin hùhù gba.—1 Samuẹli 24:4-7; 2 Samuẹli 7:16; Psalm 51:1-4; Jakobu 2:13.
9. Azọngban tẹwẹ owanyi tindo to Osẹ́n Mose Tọn mẹ?
9 To yidogọmẹ, Osẹ́n Mose Tọn zinnudo owanyi ji. Lẹnnupọn do dopo to akọta egbezangbe tọn lẹ ji he tindo owe osẹ́n tọn he biọ owanyi na taun tọn! Nalete, e ma yin dọ Osẹ́n Mose Tọn gbẹ́ hlọnhuhu kẹdẹ wẹ gba; e degbe dọmọ: “Hiẹ na yiwanna kọmẹnu towe di dewe.” (Levitiku 19:18) E ma yindọ e gbẹ́ nuyiwa agọ̀ hẹ waṣinu lẹ kẹdẹ wẹ gba; e degbe dọmọ: “Hiẹ nasọ yiwanna ẹn di dewe; na mìwlẹ ko yin ojonọ to aigba Egipti tọn lọ mẹ.” (Levitiku 19:34) E ma yindọ e gbẹ́ ayọdide kẹdẹ wẹ gba; e degbena asu nado hẹn asi ede titi tọn jaya! (Deutelonomi 24:5) To owe Deutelonomi tọn kẹdẹ mẹ, hogbe Heblu tọn lẹ he do jẹhẹnu owanyi tọn hia yin yiyizan whla 20. Jehovah na jide owanyi etọn tọn na Islaelivi lẹ—to ojlẹ he wayi, dintọn, podọ sọgodo tọn. (Deutelonomi 4:37; 7:12-14) Na nugbo tọn, gbedide he klo hugan to Osẹ́n Mose Tọn mẹ wẹ: “Hiẹ bo na yí ayiha towe lẹpo, po alindọn towe lẹpo po, po hlọnhlọn towe lẹpo po, do yiwanna Oklunọ lọ Jiwheyẹwhe towe.” (Deutelonomi 6:5) Jesu dọ dọ Osẹ́n lẹpo sinai do gbedide ehe ji, to pọmẹ po gbedide lọ po nado yiwanna kọmẹnu mẹtọn. (Levitiku 19:18; Matiu 22:37-40) Abajọ psalmkantọ lọ do wlan dọmọ: “Ṣó na yẹn ka yiwanna osẹ́n towe dole! Ewu wẹ ayihamẹlẹnpọn ṣie to azán popo gbe.”—Psalm 119:97.
Osẹ́n lọ Ṣiṣizan
10. Nukun tẹwẹ suhugan Juvi lẹ tọn, do pọ́n Osẹ́n Mose Tọn?
10 To whelọnu lo, lehe e yin nugbajẹmẹji dọ Islaeli gboawupo taun to pinpẹn nutọn didohia na Osẹ́n Mose Tọn lọ do sọ! Gbẹtọ lọ lẹ vẹtoli na Osẹ́n lọ, gbẹkọ e go, kavi wọnji e go. Yé hẹn sinsẹ̀n-bibasi wiwe lọ flu po nuwiwa osùnú sinsẹ̀n akọta devo lẹ tọn po. (2 Ahọlu lẹ 17:16, 17; Psalm 106:13, 35-38) Podọ yé gbà Osẹ́n lọ to aliho devo lẹ mẹ ga.
11, 12. (a) Nawẹ pipli nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ basi awugble to Juvi lẹ ṣẹnṣẹn to azán Ẹzla tọn lẹ godo gbọn? (Pọ́n apotin.) (b) Naegbọn labbi hohowhenu tọn lẹ do tindo numọtolanmẹ dandannu tọn nado “lẹ́ pákàn do Osẹ́n lọ”?
11 Delẹ to hẹngble he ylan hugan lẹ mẹ he yin bibasi do Osẹ́n lọ go yin bibasi gbọn omẹ lọ lẹ taun he sọalọakọn nado to pinplọn ẹn omẹ bo to hihọ́ basina ẹn lẹ dali. Ehe jọ to azán Ẹzla wekantọ nugbonọ lọ tọn lẹ gbè godo heyin owhe kanweko atọ́ntọ J.W.M. Ẹzla hoavun sinsinyẹn sọta nuyiwadomẹji ylankan akọta devo lẹ tọn bo zinnudo hihia po Osẹ́n lọ pinplọnmẹ po ji. (Ẹzla 7:10; Nẹhemia 8:5-8) Mẹplọntọ Osẹ́n lọ tọn delẹ sọalọakọn nado hodo afọdòmẹ Ẹzla tọn lẹ bo wleawuna nuhe wá yin yiylọdọ “Sinagọgu Daho” lọ to nukọn mẹ. To hodidọ etọn lẹ mẹ wẹ anademẹ lọ he dọmọ: “Mì lẹ́ pákàn do Osẹ́n lọ” tin te. Mẹplọntọ ehelẹ tindo linlẹn dọ Osẹ́n lọ taidi jipa họakuẹ de nkọtọn. Na mẹdepope ma nado dá biọ jipa ehe mẹ gbọn osẹ́n etọn lẹ mẹ jijẹ dali, yé basi osẹ́n devo lẹ, yèdọ “Osẹ́n Otangblo” tọn lẹ, nado glọnalina gbẹtọ lẹ ma nado jẹ Osẹ́n he yin kinkandai lọ mẹ.
12 Mẹdelẹ sọgan dọnnu dọ owhẹ̀ nukọntọ Ju lẹ tọn whẹ́n na numọtolanmẹ tintindo to aliho ehe mẹ. To azán Ẹzla tọn godo Juvi lẹ yin gandudeji gbọn huhlọn jonọ tọn lẹ dali, titengbe Glẹki. Nado diahi hẹ nuyiwadomẹji tamẹnuplọnmẹ po aṣa Glẹki tọn po, pipli nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ fọ́n to Juvi lẹ ṣẹnṣẹn. (Pọ́n apotin, weda 17) To nukọnmẹ delẹ to pipli ehelẹ mẹ biọ agbàwhinwhlẹn mẹ bo tlẹ sọ yita to yẹwhenọduta Levinu tọn lẹ si nado yin mẹplọntọ Osẹ́n lọ tọn. (Yijlẹdo Malaki 2:7 go.) To nudi 200 J.W.M., osẹ́n otangblo tọn jẹ nuyiwa do gbẹzan Juvi lẹ tọn ji. To tintan whenu osẹ́n ehelẹ ma dona yin kinkandai gba, na obú lọ dọ yé sọgan yin pinpọndohlan nado yin onú dopolọ po Osẹ́n he yin kinkandai lọ po wutu. Ṣigba lẹnpọn gbẹtọvi tọn yin zize do otẹn tintan mẹ vudevude na dehe sọn olọn mẹ wá tọn sọmọ bọ to godo mẹ “pákàn” ehe na taun tọn hẹn “jipa” he e na basi hihọ́ na lọ gble pete.
Hẹnflu Sinsẹ̀n-nuplọnmẹ Falesi Tọn
13. Nawẹ delẹ to sinsẹ̀ngan Juvi lẹ tọn mẹ dín whẹjijọ na osẹ́n lẹ bibasi gbọn?
13 Labbi lẹ tindo linlẹn dọ to whenuena e yindọ pipé wẹ Torah, kavi Osẹ́n Mose Tọn, e dona bẹ́ gblọndo na kanbiọ depope he sọgan fọndote hẹn. Linlẹn ehe ma do gbégbò nujọnu tọn hia gba. Na taun tọn, e na mẹdekannujẹ labbi lẹ nado yí lẹnpọn bikan gbẹtọvi tọn zan, bo hẹn ẹn sọawuhia dọ Ohó Jiwheyẹwhe Tọn wẹ yin dodonu lọ na osẹ́n lẹ do wunmẹ whẹho lẹpo tọn ji—he delẹ yin mẹdetiti tọn, bọ devo lẹ yin numadinu tọn poun.
14. (a) Nawẹ sinsẹ̀ngan Juvi lẹ tọn hẹn nunọwhinnusẹ́n kadaninọ na akọta lẹ heyin Owe wiwe tọn lẹ gblo zẹjlẹgo jẹ dehe ma sọgbe hẹ Owe wiwe tọn mẹ gbọn? (b) Etẹwẹ dohia dọ osẹ́n labbi tọn lẹ gboawupo nado basi hihọ́ na Juvi lẹ sọn nuyiwadomẹji kosi tọn lẹ si gbọn?
14 Gbọzangbọzan wẹ nukọntọ sinsẹ̀n tọn lọ lẹ yí nunọwhinnusẹ́n Owe wiwe tọn lẹ bo hẹn yé gblo zẹjlẹgo. Di dohia, Osẹ́n Mose Tọn ze kadaninọ na akọta lẹ daga, ṣigba labbi lẹ dọyẹwheho wunmẹ vlẹko lẹnpọn dagbe matindo tọn de na nudepope he ma yin Ju tọn. Yé plọnmẹ dọ Juvi de ma dona jó oyìn etọn do to owhé Kosi de tọn gbè gba, na Kosi lẹ “yin nuvẹdo nado nọ zanhẹ kanlin lẹ.” Yọnnu Juvi de ma yin dotẹnmẹ na nado gọalọna yọnnu Kosi he to ajipanu de gba na e sọgan gbọnmọ dali do to “alọgọ basi nado jì ovi de na boṣiọsinsẹ̀n.” To whenuena e yindọ yé ma dejido ohọ̀ aihundida lanmẹyiya Glẹki lẹ tọn go sọmọ, labbi lẹ gbẹnunamẹ sọta aihundida lanmẹyiya tọn lẹpo. Whenuho dohia dọ ehe lẹpo gboawupo nado basi hihọ́ na Juvi lẹ sọn yise Kosi lẹ tọn mẹ. Na nugbo tọn, Falesi lẹ lọsu wá plọnmẹ sinsẹ̀n-nuplọnmẹ jọmaku-yinyin alindọn tọn heyin kosi Glẹki tọn!—Ezekiẹli 18:4.
15. Nawẹ sinsẹ̀ngan Juvi lẹ tọn dọ̀n osẹ́n lẹ̀wé po alọwiwle hẹ hẹnnumẹ sẹpọmẹ tọn lẹ wlú gbọn?
15 Falesi lẹ sọ slokọna osẹ́n lẹ̀wé tọn ga. Eyin didọ dọ Falesi lẹ na lẹ̀ owhè lọsu wé eyin dotẹnmẹ etọn yin nina yé. Osẹ́n yetọn plọnmẹ dọ gbàndindọn nado “doafọai” na hẹn gbẹtọ zun mawenọ! Alọkiklọ́ lẹzun aṣa-nuwiwa gigẹdẹ tọn de, po osẹ́n lẹ po gando alọ he dona yin kiklọ́ jẹnukọn podọ lehe e dona yin kiklọ́ do go. Yọnnu lẹ yin pinpọndohlan taun nado yin mawenọ. To dodonu gbedide Owe wiwe tọn lọ ji ma nado “sẹpọ” hẹnnumẹ agbasa tọn de (titengbe osẹ́n sọta zanhẹmẹ hẹnnumẹ sẹpọmẹ tọn), labbi lẹ dosẹ́n dọ asu de ma dona zinzọnlin to godona asi etọn; mọwẹ e ma dona tindo hodọdopọ po e po to ahimẹ gba.—Levitiku 18:6.
16, 17. Nawẹ osẹ́n otangblo tọn hẹn gbedide lọ nado payi Gbọjẹzan sẹmẹsẹmẹ tọn go gblodeji gbọn, podọ po kọdetọn tẹ po?
16 Dehe tlẹ sọ diyin to aliho ylankan mẹ wẹ yin winyandomẹ gbigbọmẹ tọn he osẹ́n otangblo tọn lọ basi dogbọn osẹ́n Gbọjẹzan tọn dali. Jiwheyẹwhe na Islaeli gbedide he bọawu de dọ: Ma wà azọ́n depope to azán ṣinawetọ osẹ tọn gbè blo. (Eksọdusi 20:8-11) Ṣigba, osẹ́n otangblo tọn zindonukọn nado hẹn osẹ́n lọ gblodeji gbọn yíyí wunmẹ azọ́n he yin gbigbẹ́ 39 devo lẹ dogọna dali, gọna sìnsìn kavi túntún okàn he tindo agó de, okàn awe titọ̀ do avọ̀ go, wekun Heblu tọn lẹ kinkandai, po mọmọ po sọyì. Wunmẹ dopodopo azọ́n he yin gbigbẹ́ ehe tọn lẹ biọ osẹ́n mapote devo lẹ dogọ. Okàn agónọ tẹlẹ wẹ yin gbigbẹ́ podọ detẹ lẹ wẹ yin gbedena? Osẹ́n otangblo tọn lọ na gblọndo kanbiọ ehelẹ tọn po osẹ́n mẹdetiti tọn lẹ po. Azọ̀nhẹngbọ yin pinpọndohlan taidi azọ́n he yin gbigbẹ́. Di apajlẹ, e yin gbigbẹ́ ma nado dọ̀n afọ he wẹ́n to Gbọjẹzan gbè. Mẹhe tindo adúzọ̀n sọgan yí vẹ́n-vẹ́sin do diọwán na núdùdù etọn, ṣigba e ma dona gbingbọ́n vẹ́n-vẹ́sin lọ gbọn adú etọn lẹ gblamẹ gba. Enẹ sọgan hẹnazọngbọna adú etọn!
17 To yinyin oyẹ̀ ṣinyọndo gbọn kanweko susu osẹ́n gbẹtọ tọn lẹ dali, na suhugan Ju lẹ tọn osẹ́n Gbọjẹzan tọn hẹn zẹẹmẹ gbigbọmẹ etọn tọn bú. To whenuena Jesu Klisti, “Oklunọ gbọjẹzan tọn” lọ, basi azọ́njiawu vonọtaun, mẹhẹnjaya tọn lẹ to Gbọjẹzan gbè, wekantọ lẹ po Falesi lẹ po ma yin whinwhàn depope. Kiki nuhe duahunmẹ na yé lọ poun wẹ yindọ e gbẹkọ osẹ́n yetọn lẹ go.—Matiu 12:8, 10-14.
Nupinplọn sọn Nuṣiwa Falesi lẹ Tọn Mẹ
18. Etẹwẹ yin kọdetọn osẹ́n otangblo po aṣa-nuwiwa tọn lẹ po yiyidogọna Osẹ́n Mose Tọn? Na apajlẹ.
18 Nado dotana, mí sọgan dọ dọ osẹ́n po nuwiwa aṣa tọn he yin yiyidogọ ehelẹ po lẹzun nuhe tẹdo Osẹ́n Mose Tọn go kẹdẹdile hùmẹ-sánpán nọ tẹdo adà bato de tọn go do. Mẹhe tindo bato lọ nọ yí whenu po vivẹnu susu po zan nado whlẹ́ nudida tukladomẹ tọn ehelẹ sẹ̀ sọn bato etọn go na yé nọ dè wezunpòna tọjihun lọ bo nọ hẹn osẹ̀n he nọ glọ̀n kòjijẹ etọn gble. Mọdopolọ, osẹ́n otangblo tọn lẹ po nuwiwa aṣa tọn lẹ po nọ hẹn agbàn pẹn Osẹ́n lọ bo nọ jó e do na yizan agọ̀ kòjijẹ tọn. Ṣigba, kakati nado whlẹ́ osẹ́n he ma dinu enẹlẹ sẹ̀, labbi lẹ zindonukọn nado to susu yidogọ ẹ. To whenuena Mẹsia lọ wá nado hẹn Osẹ́n lọ di, “bato” lọ ko sinyẹn klókló po “hùmẹ-sánpán” lẹ po sọmọ bọ e vẹawu na ẹn nado foa to tọ̀ji! (Yijlẹdo Howhinwhẹn lẹ 16:25 go.) Kakati nado basi hihọ́ na alẹnu Osẹ́n lọ tọn, sinsẹ̀ngan ehelẹ basi nuṣiwa hinhẹn ẹn gbà tọn. Nalete, naegbọn “pákàn” osẹ́n tọn yetọn lẹ do gboawupo?
19. (a) Naegbọn ‘pákàn lilẹ́ do Osẹ́n lọ’ do gboawupo? (b) Etẹwẹ dohia dọ sinsẹ̀ngan Juvi tọn lẹ ma tindo yise nujọnu tọn?
19 Nukọntọ sinsẹ̀n Ju tọn lẹ gboawupo nado mọnukunnujẹemẹ dọ avùn sọta gbigblezọn nọ yin hihò to ayiha mẹ bo ma yin gbọn osẹ́n deto-deji lẹ yiyidogọ owe osẹ́n tọn lẹ dali gba. (Jẹlemia 4:14) Họnhungan lọ hlan awhangbigba wẹ owanyi—yèdọ owanyi na Jehovah, osẹ́n etọn, po nunọwhinnusẹ́n dodo etọn tọn lẹ po. Owanyi mọnkọtọn nọ wleawuna wangbẹna he sọgbe na nuhe Jehovah gbẹwanna lẹ. (Psalm 97:10; 119:104) Gbọnmọ dali mẹhe ayiha yetọn gọna owanyi lẹ nọ gbọṣi nugbonọ-yinyin mẹ hlan osẹ́n Jehovah tọn lẹ to aihọn he gblezọn ehe mẹ. Nukọntọ sinsẹ̀n Ju tọn lẹ tindo lẹblanulọkẹyi daho lọ nado plọn gbẹtọ lẹ nado fọ́n owanyi mọnkọtọn daga bo whàn yé nado tindo e. Naegbọn yé do gboawupo nado wà mọ? Kunnudenu dohia dọ yé ma tindo yise. (Matiu 23:23, NW, nudọnamẹ odò tọn) Eyin yé ko tindo yise to huhlọn gbigbọ Jehovah tọn mẹ nado wazọ́n to ayiha gbẹtọvi nugbonọ lẹ tọn mẹ wẹ, yé ma na ko tindo numọtolanmẹ nuhudo de tọn nado basi hihọ́ sinsinyẹn na gbẹzan mẹdevo lẹ tọn gba. (Isaia 59:1; Ezekiẹli 34:4) Na yise ma tindo wutu, yé ma hẹnmẹ tindo yise gba, yé doagbàn pinpẹn na gbẹtọ lẹ po gbedide gbẹtọ tọn lẹ po.—Matiu 15:3, 9; 23:4.
20, 21. (a) Nuyiwadomẹji gbayipe tẹwẹ lẹnpọn he sinai do aṣa-nuwiwa tọn ji tindo do sinsẹ̀n Ju tọn ji? (b) Nuplọnmẹ tẹwẹ mí plọn sọn nuhe jọ do sinsẹ̀n Ju tọn go?
20 Nukọntọ Ju tọn enẹlẹ ma ze owanyi daga gba. Aṣa-nuwiwa yetọn wleawuna sinsẹ̀n he nọ hẹnmẹ lẹnnupọn zẹjlẹgo do awusọhia gbonu tọn ji, po tonusise nukunta tọn po—yèdọ nọtẹn bọawu de na jideji yẹnuwiwa tọn. (Matiu 23:25-28) Osẹ́n yetọn lẹ wleawuna madosọha whẹwhinwhẹn lẹ tọn na whẹdidana mẹdevo lẹ. Gbọnmọ dali Falesi goyitọ, aṣẹglanglan-panamẹtọ lẹ tindo numọtolanmẹ whẹjijọ tọn to homọdọ do Jesu Klisti lọsu go mẹ. Yé hẹn wuntuntun lẹndai titengbe Osẹ́n lọ tọn bú bo gbẹ́ Mẹsia nugbo dopo lọ dai. Taidi kọdetọn de, e dona dọ na akọta Ju tọn lọ dọmọ: “Pọ́n, yè jo owhé mìtọn dai hlan mì ovọ́.”—Matiu 23:38; Galatianu lẹ 3:23, 24.
21 Etẹwẹ mí na plọn sọn ehe mẹ? E họnwun dọ, linlẹn hẹngogo tọn, he wá sọn nuwiwa aṣa tọn mẹ ma nọ ze sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke Jehovah tọn daga gba! Ṣigba be ehe zẹẹmẹdo dọ sinsẹ̀n-basitọ Jehovah tọn lẹ to egbehe ma na tindo osẹ́n depope adavo eyin ehelẹ yin kinkandai hezeheze to Owe wiwe lẹ mẹ wẹ ya? Lala. Na gblọndo gigọ́, mì gbọ mí ni gbadopọnna lehe Jesu Klisti yí osẹ́n yọyọ he yọ́n hugan de do diọtẹnna Osẹ́n Mose Tọn lọ do.
[Nudọnamẹ odò tọn]
a Nugbo wẹ dọ, sọha he whè tlala wẹ enẹ gbẹ́ yin to yijlẹdo tito osẹ́n akọta egbezangbe tọn lẹ tọn go. Di apajlẹ, to bẹjẹeji owhe 1990 tọn lẹ gblamẹ, osẹ́n akọta Etats-Unis tọn lẹ gọ́ weda 125 000 lẹ, po fọtọ́n susu osẹ́n yọyọ he nọ yin yíyí dogọ to whemẹwhemẹ lẹ tọn po.
Be Hiẹ Sọgan Basi Zẹẹmẹ Ya?
◻ Nawẹ nudida lẹpo nọ yin anadena gbọn osẹ́n sọn olọn mẹ wá dali gbọn?
◻ Etẹwẹ yin lẹndai titengbe Osẹ́n Mose Tọn tọn?
◻ Etẹwẹ dohia dọ Osẹ́n Mose Tọn zinnudo lẹblanu po awuvẹmẹ po ji?
◻ Naegbọn sinsẹ̀ngan Juvi lẹ tọn do yí madosọha osẹ́n lẹ tọn dogọ Osẹ́n Mose Tọn, podọ po kọdetọn tẹ po?
[Apotin to weda 17]
Sinsẹ̀ngan Ju Tọn Lẹ
Wekantọ lẹ: Yé pọ́n yedelẹ hlan taidi mẹhe jẹ otẹn Ẹzla tọn mẹ lẹ podọ taidi zẹẹmẹ-basitọ Osẹ́n lọ tọn lẹ. Sọgbe hẹ owe lọ A History of the Jews, “wekantọ lẹpo ma yin gbẹtọ he diyin lẹ gba, podọ vivẹnudido yetọn lẹ nado dọ̀n zẹẹmẹ whiwhla lẹ sọn osẹ́n lọ mẹ nọ saba dekànpò biọ osẹ́n ovọ́ podọ alọhẹndotenamẹ he ma tindo lẹnpọn dagbe lẹ po mẹ. Alọhẹndotenamẹ ehelẹ yin hinhẹn lodo gbọn aṣa dali, ehe lẹzun kanyinylan egblemaku tọn de to nukọnmẹ.”
Hasidim: Yinkọ lọ zẹẹmẹdo “sinsẹ̀nnọ lẹ” kavi “mẹwiwe lẹ.” E yin hodọdeji tintan taidi pipli de to nudi owhe 200 J.W.M., yé yin huhlọnnọ to tonudidọ liho, avunlọyitọ po zohunhun agọ̀ po na wiwé-yinyin Osẹ́n lọ tọn lẹ sọta kanyinylan nuyiwadomẹji Glẹki tọn. Hasidim má do ogbẹ́ atọ̀n mẹ: Falesi lẹ, Sadusi lẹ, po Essenes lẹ po.
Falesi lẹ: Weyọnẹntọ delẹ yise dọ yinkọ lọ wá sọn hogbe lọ lẹ “Mẹhe Klán lẹ,” kavi “Klandovotọ lẹ” mẹ. Na nugbo tọn zohunhun agọ̀ dohiatọ wẹ yé yin to vivẹnudido sinsinyẹn yetọn mẹ nado klandovo sọn Kosi lẹ mẹ, ṣigba yé sọ mọ dọ ogbẹ́ yetọn gbọnvo na—bo hugan—Juvi paa lẹ tọn, mẹhe ma yọ́n nude dogbọn gigẹdẹ-yinyin osẹ́n aṣa tọn lẹ dali. Whenuho-kantọ de dọ gando Falesi lẹ go dọmọ: “Na paa tọn, yé yinuwa hẹ sunnu lẹ taidi yọpọvu lẹ, bo nọ basi yizan paa po zẹẹmẹ dehe whè hugan titengbe lẹ to nuwiwa aṣa tọn lẹ mẹ.” Weyọnẹntọ devo dọmọ: “Sinsẹ̀n Falesi lẹ tọn dè pligege gbedide he sọgbe hẹ osẹ́n lẹ tọ́n do ninọmẹ lẹpo ji, po kọdetọn mayọ́n dapana po wẹ yé do tẹdo numadinu lẹ go bo nọ gbẹ̀kọ dehe yin titengbe lẹ go (Mt. 23:23).”
Sadusi lẹ: Pipli de he tindo kanṣiṣa pẹkipẹki po mẹjọmẹ lẹ po gọna yẹwhenọ lẹ. Yé diọnukunsọ wekantọ lẹ po Falesi lẹ po sinsinyẹn, bo dọ dọ osẹ́n otangblo tọn ma tindo huhlọn Osẹ́n kandai tọn nkọtọn gba. Nado dohia dọ yé yin dududeji to nudindọn ehe mẹ yin didohia gbọn Mishnah lọsu dali dọmọ: “Onú sinsinyẹn hugan wẹ e yin na whẹdatọ lọ eyin e na anademẹ lalo tọn do nuhe gando [pipayi] hogbe Wekantọ lẹ tọn go hugan nado na anademẹ lalo tọn gando [pipayi] hogbe Osẹ́n [kandai] tọn lẹ go.” Talmud, he bẹ́ zẹẹmẹ susu dogọ hẹn do osẹ́n otangblo tọn lọ ji, wá dọ jẹ obá de mẹ to nukọnmẹ dọmọ: “Hogbe wekantọ lẹ tọn . . . yin nuhọakuẹ taun hugan hogbe Torah tọn lẹ.”
Essenes: Pipli mẹdetiti mọ́n tọ́ lẹ tọn he klan yedelẹ dovo do lẹdo voovo lẹ mẹ. Sọgbe hẹ wezẹhomẹ lọ The Interpreter’s Dictionary of the Bible, Essenes lẹ tlẹ yin hẹngogonọ hugan Falesi lẹ podọ “to whedelẹnu sọgan yinuwa glanglan di Falesi hugan Falesi lẹ lọsu.”
[Yẹdide to weda 15]
Vlavo mẹjitọ Job tọn lẹ na ko plọn ẹn dogbọn osẹ́n he nọ deanana pipli sunwhlẹvu lẹ tọn dali