Be Hiẹ Tunwun Ohia Tintin Tofi Jesu Tọn Go Ya?
MẸDEPOPE ma nọ jlo nado jẹazọ̀n sinsinyẹn kavi jiya nujijọ ajiji de tọn. Nado sọgan dapana nugbajẹmẹji mọnkọtọn lẹ, mẹhe yin nuyọnẹntọ nọ doayi ohia owù tọn lẹ go bo nọ ze afọdide he jẹ lẹ. Jesu Klisti basi zẹẹmẹ ohia vonọtaun de tọn he go mí dona tunwun. Nuhe e dlẹnalọdo lọ na tindo nuyiwadomẹji lẹdo aihọn pé tọn bo na gando gbẹtọvi lẹpo go. Enẹ bẹ hiẹ po whẹndo towe po hẹn.
Jesu dọho dogbọn Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn he na de kanyinylan sẹ bo na diọ aigba zun paladisi dali. Devi etọn lẹ dín tlintlindo gando ehe go bo jlo na yọ́n whenue Ahọluduta enẹ na wá. Yé kanse dọmọ: “Etẹwẹ na yin ohia [tintin tofi, NW] towe tọn, po opodo aihọn tọn po tọn?”—Matiu 24:3.
Jesu yọnẹn dọ to okú po fọnsọnku etọn po godo, owhe kanweko susu na juwayi whẹpo ewọ na do yin zizedo ofìn ji to olọn mẹ taidi Ahọlu Mẹssia nado dugán do gbẹtọvi lẹ ji. Na gbẹtọvi lẹ ma sọgan sọnukunmọ ẹn to whenuena ewọ na yin zizedo ofìn ji wutu, Jesu na ohia de he na hẹn hodotọ etọn lẹ penugo nado tunwun “tintin tofi” etọn po “opodo aihọn tọn” po go. Ohia ehe bẹ adà voovo lẹ hẹn, he nọpọ́ bo dohiagona ojlẹ tintin tofi Jesu tọn.
Wekantọ Owe Wẹndagbe lẹ tọn dopodopo, yèdọ Matiu, Malku po Luku po yí sọwhiwhe do basi kandai gblọndo he Jesu na lọ tọn. (Matiu, weta 24 po 25 po; Malku, weta 13; Luku, weta 21) Wekantọ Biblu tọn devo lẹ yí nudọnamẹ delẹ dogọ ohia lọ. (2 Timoti 3:1-5; 2 Pita 3:3, 4; Osọhia 6:1-8; 11:18) Tẹnmẹ ma na pé mí nado gbeje nudọnamẹ lọ lẹpo pọ́n to gigọ́mẹ tofi, ṣigba mí na gbadopọnna adà tangan atọ́n he nọpọ́ do yin ohia he go Jesu donù lọ. Hiẹ na mọ dọ ehe gọ́ na zẹẹmẹ bosọ yin nujọnu na we taun.—Pọ́n apotin he tin to weda 6.
“Diọdo He Hẹn Ojlẹ Yọyọ de Wá”
“Akọta na fọ́n do akọta ji, ahọludu do ahọludu ji.” (Matiu 24:7) Linlinwe Allemagne tọn lọ Der Spiegel dọ dọ jẹnukọnna 1914, gbẹtọ lẹ “to nukundo sọgodo dagbe de he na bẹ mẹdekannujẹ, nukọnyiyi, po dagbemẹninọ susu dogọ po hẹn.” Enẹgodo nulẹpo diọ. “Awhàn he bẹjẹeji to août 1914 bo wá doalọte to novembre 1918 lọ yin nujijọ mẹhẹnjọsi tọn de. E hẹn diọdo wá whenuho gbẹtọvi tọn mẹ to ajijimẹ bo klan ojlẹ hoho lọ dovo na yọyọ lọ,” wẹ linlinwe lọ GEO dọ. Awhànfuntọ he lán to livi 60 ji sọn ageklo voovo atọ́n ji hoavùn sọta yedelẹ po kanyinylan po. To madozẹnzẹn mẹ, nudi awhànfuntọ 6 000 wẹ nọ yin hùhù to azán dopodopo ji. Sọn whenẹnu gbọ́n, whenuho-kantọ he nọgbẹ̀ to ojlẹ voovo lẹ mẹ bo tindo pọndohlan voovo lẹ ko dlẹnalọdo “owhe he bẹsọn 1914 jẹ 1918 lẹ taidi diọdo he hẹn ojlẹ yọyọ de wá.”
Wẹkẹ-Whàn I hẹn diọdo tẹgbẹ tọn lẹ wá ogbẹ́ gbẹtọvi tọn ji bo sisẹ gbẹtọ lẹ biọ azán godo tọn aihọn ylankan ehe tọn lẹ mẹ. Pipotọ owhe 1900 lẹ tọn bẹ awhàn, avùn sinsinyẹn, po nuyiwa nukunbianamẹ tọn susu dogọ po hẹn. Ninọmẹ lẹ ma ko pọnte to bẹjẹeji owhe 2000 lẹ tọn gba. Gbọnvona awhàn, mí to adà ohia lọ tọn devo lẹ mọ po nukun po.
Huvẹ, Azọ̀nylankan, po Aigba-Sisọsisọ lẹ Po
“Huvẹ . . . na tin.” (Matiu 24:7) Huvẹ sayana gbẹtọ lẹ to Europe to wẹkẹ-whàn tintan whenu, podọ gbẹtọvi lẹ ko to oyà etọn ji sọn whenẹnu gbọ́n. Whenuho-kantọ Alan Bullock wlan dọ to 1933, to Russie po Ukraine po, “huvẹtọnọ susugege nọ salèlè gbọn glètoho mẹ . . . Oṣiọ lẹ nọ yin bibẹpli gọnu-gọnu do alitó.” To 1943 linlinwekantọ T. H. White mọ lehe huvẹ gbànú to ayimatẹn Henan tọn mẹ to Chine do. E wlan dọmọ: “Eyin huvẹ tọ́n, diblayin nulẹpo wẹ nọ lẹzun núdùdù he agbasa gbẹtọ tọn sọgan lì nado mọ huhlọn yí. Ṣigba kiki whenuena mẹde to budina okú wẹ e sọgan lẹn nado dù nuhe ma ko nọ yin pinpọnhlan dai taidi núdùdù.” E blawu dọ huvẹ ko dibla gbayipe gbọn filẹpo to Aflika to owhe agọe tọn lẹ mẹ. Dile etlẹ yindọ aigba nọ wleawuna núdùdù he sù pé na mẹlẹpo, Ogbẹ́ Plidopọ Akọta lẹ tọn he nọ penukundo Núdùdù po Glezọ́n po go na linlin dọ lẹdo aihọn pé nudi gbẹtọ livi 840 ma tindo núdùdù he pemẹnu.
‘Azọ̀nylankan na tin to otẹn hunkọhunkọ mẹ.’ (Luku 21:11) “Azọ̀n grippe espagnole hù nudi gbẹtọ livi 20 jẹ livi 50 to 1918, yèdọ hugan azọ̀nylankan peste noire kavi wẹkẹ-whàn tintan,” wẹ linlinwe Süddeutsche Zeitung dọ. Sọn whenẹnu gbọ́n, gbẹtọ wọ̀bliba lẹ ko yin hùhù gbọn awutu voovo lẹ dali taidi ovà, variole, pẹ́nwe, plibọ́ gọna azọ̀n oslú po sislá po tọn. Podọ aihọn lẹpo wẹ jọsi nado mọ lehe SIDA fọ́n bo to gbigbayipe madoalọte do. Mí tin to ninọmẹ doglẹ de mẹ todin, fie azọ̀n jẹmagbọ nọ gbọṣi aimẹ te mahopọnna nukọnyiyi sẹhundaga amasinzọnwiwa tọn. Nupaṣamẹ he gbẹtọvi lẹ ma ko pannukọn pọ́n ehe dohia hezeheze dọ mí to gbẹnọ to ojlẹ vonọtaun lẹ mẹ.
“Aigba sisọsisọ.” (Matiu 24:7) To owhe 100 he wayi lẹ mẹ, aigba sisọsisọ ko hù gbẹtọ fọtọ́n donù kanweko lẹ. Sọgbe hẹ nuhe linlinnamẹnu de dọ, madozẹnzẹn aigba sisọsisọ he sọgan hẹn ohọ̀ lẹ gble bo zẹ̀ aigba lẹ tọn ko yiaga jẹ 18 to owhe dopo mẹ sọn 1914 gbọ́n. Na nuhe dù aigba sisọsisọ ylankan hugan he sọgan gbà ohọ̀ kija mlẹnmlẹn lẹ, diblayin dopo wẹ nọ jọ to whemẹwhemẹ. Mahopọnna nukọnyiyi azọ́n nuyọnẹn wintinwintin tọn lẹ, sọha mẹhe nọ kú to aigba sisọsisọ mẹ lẹ tọn gbẹ́ yiaga na tòdaho susu he mẹ gbẹtọ lẹ to jijideji te po awuyiya po tin to lẹdo he mẹ yọnbasi nujijọ ehe tọn sù te lẹ.
Owẹ̀n Ayajẹ Tọn Lẹ!
Suhugan adà ohia azán godo tọn lẹ tọn yin nujijọ ayimajai tọn lẹ. Ṣigba Jesu sọ dọhodo owẹ̀n ayajẹ tọn lẹ ji ga.
“Yè nasọ dọyẹwheho wẹndagbe ahọludu tọn he lẹ to aigba fininọ lẹpo mẹ na okunnu de hlan akọta lẹpo.” (Matiu 24:14) Azọ́n he Jesu lọsu bẹjẹeji—yèdọ yẹwhehodidọ wẹndagbe Ahọluduta lọ tọn—na jẹ nukọnyiyi pete etọn kọ̀n to azán godo tọn lẹ mẹ. Ehe ko jọ domọ nugbo. Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ to owẹ̀n Biblu tọn lá bosọ to pinplọn jlodotọ lẹ nado yí nuhe plọn yé te lẹ zan to gbẹzan egbesọegbesọ tọn mẹ. To alọnu din, Kunnudetọ Jehovah tọn hugan livi ṣidopo wẹ to yẹwhehodọ to otò 235 mẹ podọ to ogbè he lán to 400 ji lẹ mẹ.
Doayi e go dọ Jesu ma dọ dọ nuwiwa lẹpo na doalọte na ninọmẹ ayimajai aihọn tọn lẹ wutu gba. Mọjanwẹ e masọ dọ dọ adà ohia lọ tọn dopo gee wẹ na yinuwado aihọn lọ pete ji do niyẹn. Ṣigba e dọ dọdai nujijọ susu tọn he na nọpọ́ bo wleawuna ohia de he sọgan yin ayidego sọn fidepope to aigba ji.
Kakati nado ze ayidonugo do nujijọ taun taun lẹ kavi ninọmẹ tangan voovo lẹ ji, be hiẹ mọ ohia bẹplidopọ he tindo nujọnu-yinyin lẹdo aihọn pé tọn de ya? Nuhe to jijọ lọ gando hiẹ po whẹndo towe po go. Ṣigba, naegbọn omẹ vude poun wẹ to ayido ehe go? wẹ mí sọgan kanse.
Ale Mẹdetiti Tọn lẹ Yin Zizedo Otẹn Tintan Mẹ
“Ma Lẹtọ̀ Tofi Blo!,” “De Wezun Pò.” Ehelẹ yin delẹ to ohia podọ avase he mí nọ mọ ṣigba he nọ saba yin kọgbẹ́ e go lẹ mẹ. Etẹwutu? Na nuhe mí lẹn nado yin alenu na mí lẹ nọ yinuwado mí ji po awubibọ po wutu. Di apajlẹ, mí sọgan lẹndọ mí dona kùnhún po wezun po hugan lehe osẹ́n na dotẹnmẹ etọn do, kavi mí sọgan jlo vẹkuvẹku nado lẹtọ̀ to fie yè dosẹ́n etọn te. Ṣigba nulunu wẹ e yin nado gbẹkọ ohia lẹ go.
Di dohia, to Bénin, gbẹtọ kanweko susu lẹ nọ kú bọ fọtọ́n susu devo lẹ nọ yin awugblena to asidan aliji tọn lẹ mẹ to whemẹwhemẹ. Susu asidan ehelẹ tọn nọ jọ na húnkùntọ lẹ po kẹkẹ-kùntọ lẹ po gbẹkọ ohia aliji tọn lẹ go kavi gbà osẹ́n aliho ji tọn lẹ wutu. E blawu dọ kọgbigbẹ́ avase lẹ go sọgan hẹn kọdetọn ylankan lẹ wá.
Naegbọn gbẹtọ lẹ nọ yí nukunpẹvi do pọ́n ohia he Jesu basi zẹẹmẹ etọn lọ? E sọgan yindọ nukunkẹn ko tọ́nnukunna yé, ojlo matindo hẹn ahun yetọn sinyẹn, nujikudo-matindo dó gẹdẹ yé, bọ yé tlọ́ biọ aṣa nuwiwa tọn yetọn mẹ, kavi yin dududeji gbọn obu lọ nado hẹn yindidi yetọn bu dali. Be depope to onú ehelẹ mẹ sọgan ko zọ́n bọ hiẹ to kọgbẹ́ ohia tintin tofi Jesu tọn go ya? Be e ma na yin nuyọnẹnnu hugan nado tunwun ohia lọ go bo ze afọdide he jẹ lẹ ya?
Gbẹninọ to Paladisi Aigba ji Tọn Mẹ
Gbẹtọ he sọha yetọn fọ́n bo to jijideji lẹ to ayipa ohia tintin tofi Jesu tọn go. Kristian, dẹpẹ alọwlemẹ he nọ nọ̀ Allemagne de wlan dọmọ: “Ojlẹ ayimajai tọn wẹ ehelẹ yin. Ayihaawe ma tin dọ mí to gbẹnọ to ‘azán godo tọn lẹ’ mẹ.” Ewọ po asi etọn po nọ yí whenu susu zan nado dọhona mẹdevo lẹ dogbọn Ahọluduta Mẹssia tọn lọ dali. Otò Allemagne tọn dopolọ mẹ wẹ Frank nọ nọ̀. Ewọ po asi etọn po nọ yí wẹndagbe he tin to Biblu mẹ do na tuli mẹdevo lẹ. Frank dọmọ: “Na ninọmẹ aihọn lọ tọn wutu, mẹsusu wẹ to nuhà to egbehe gando sọgodo go. Mí nọ tẹnpọn nado na tuli yé po dọdai Biblu tọn he gando paladisi aigba ji tọn go lẹ po.” Gbọnmọ dali, Kristian po Frank po to alọgọ nado hẹn adà ohia Jesu tọn dopo di—enẹ wẹ yẹwhehodidọ wẹndagbe Ahọluduta lọ tọn.—Matiu 24:14.
To whenuena azán godo tọn lẹ na wá vivọnu, Jesu na zà titonu ylankan ehe po mẹhe to godonọna ẹn lẹ po sẹ. Enẹgodo, Ahọluduta Mẹssia tọn na deanana nulẹ to aigba ji bọ e na gọ̀ jẹ ninọmẹ Paladisi tọn he yin didọdai lọ mẹ. Gbẹtọvi lẹ na yin tuntundote sọn azọ̀n po okú po si, podọ oṣiọ lẹ na yin hinhẹn gọwá ogbẹ̀ to aigba ji. Nukundido ayajẹ tọn he to tepọn mẹhe tunwun ohia ojlẹ lẹ tọn go lẹ niyẹn. Be e ma na yin nuyọnẹnnu nado plọnnu dogọ dogbọn ohia lọ po nuhe mí dona wà nado lùn opodo aihọn ylankan ehe tọn tọ́n po dali ya? Na nugbo tọn, whẹho niyaniya tọn wẹ ehe dona yin na mẹlẹpo.—Johanu 17:3.
[Blurb on page 4]
Jesu dọ dọdai nujijọ susu tọn he na nọpọ́ bo wleawuna ohia de he sọgan yin ayidego sọn fidepope to aigba ji
[Apotin to weda 6]
Be hiẹ mọ ohia bẹplidopọ he tindo nujọnu-yinyin lẹdo aihọn pé tọn de ya?
[Apotin/Yẹdide to weda 6]
NUJIJỌ HE DOHIAGONA AZÁN GODO TỌN LẸ
Awhàn he ma ko jọ pọ́n.—Matiu 24:7; Osọhia 6:4
Huvẹ.—Matiu 24:7; Osọhia 6:5, 6, 8
Azọ̀nylankan lẹ.—Luku 21:11; Osọhia 6:8
Jideji sẹ́nhẹngba tọn.—Matiu 24:12
Aigba sisọsisọ.—Matiu 24:7
Ojlẹ awusinyẹn tọn lẹ.—2 Timoti 3:1
Owanyi zẹjlẹgo na akuẹ.—2 Timoti 3:2
Tolivivẹ do mẹjitọ lẹ go.—2 Timoti 3:2
Matin owanyi jọwamọ tọn.—2 Timoti 3:3
Wanyina gbẹdudu hú Jiwheyẹwhe.—2 Timoti 3:4
Matin mawazẹjlẹgo.—2 Timoti 3:3
Matin owanyi dagbewà tọn.—2 Timoti 3:3
Awugbopo nado payi owù he ja lọ go.—Matiu 24:39
Mẹvlẹtọ lẹ gbẹ́ kunnudenu azán godo tọn lẹ tọn dai.—2 Pita 3:3, 4
Yẹwheho Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn didọ lẹdo aihọn pé.—Matiu 24:14
[Asisa Yẹdide tọn to weda 5]
WWI soldiers: From the book The World War—A Pictorial History, 1919; poor family: AP Photo/Aijaz Rahi; polio victim: © WHO/P. Virot