Weta 18

Aigba Whinwhan lẹ to Azan Oklunọ Tọn Gbe

1, 2. (a) Nawẹ e nọ te do nado luntọ́n gbọn aigba whinwhan daho de mẹ? (b) Etẹwẹ Johanu basi zẹẹmẹna whenuena hiadonu ṣidopotọ lọ yin hunhun?

BE HIẸ ko luntọ́n gbọn aigba whinwhan sinsinyẹn de mẹ pọn? E ma yin numimọ awuvivi tọn de gba. Whinwhan daho de sọgan bẹjẹeji po nudidọ bibli po hunhlun obudonamẹtọ tọn de po. Whinwhan lọ sọgan sinyẹn dogọ dogbọn bibẹjẹeji po alọdidote po gbọzan-gbọzan de dali whenuena hiẹ to hinhọ̀n na fibẹtado—vlavo to tafo de glọ. Kavi e sọgan wá taidi whinwhan ajiji nuhẹngbletọ de, he yin hihodo dogbọn gbigbà ozẹn lẹ tọn, tafo lẹ tọn, etlẹ yin ohọ̀ lẹ tọn dali. Hẹngble lọ sọgan ylan susu, po whinwhan to enẹgodo gbọzan-gbọzan lẹ po he nọ yidogọ na nujijọ ylankan lọ.

² Po ehe po to ayiha mẹ, gbadopọnna nuhe Johanu basi zẹẹmẹ etọn to hunhun hiadonu ṣidopotọ lọ tọn mẹ: “Yẹn sọ mọ whenuena e hun hiadonu ṣidopotọ, do ayi e go, whinwhan daho de whan.” (Osọhia 6:12a) Ehe dona jọ to osaa dopolọ mẹ whenuena hunhun hiadonu devo lẹ tọn jọ. Whetẹnu taun to azan Oklunọ tọn lọ gbe wẹ whinwhan ehe jọ, podọ whinwhan alọpa tẹ wẹ e yin?—Osọhia 1:10.

3. (a) Nujijọ tẹlẹ wẹ Jesu dọdai to dọdai lọ dogbọn ohia tintin-tofi etọn tọn dali? (b) Nawẹ whinwhan lẹ lọsu gando whinwhan daho aigba yẹhiadonu tọn lọ he yin Osọhia 6:12 tọn go gbọn?

³ Aigba whinwhan lọsu po yẹhiadonu tọn lọ po yin hodọdego whla sọha de to Biblu mẹ. To dọdai daho etọn dogbọn ohia tintin-tofi etọn to huhlọn Ahọluduta tọn mẹ, Jesu dọdai dọ “aigba sisọ . . . na tin to ofi susu.” Ehe na yin apadewhe “dòdo nukunbibia tọn.” Sọn 1914, po gbẹtọ aigba tọn lẹ he to susu biọ livi donu fọtọ́n lẹ mẹ po, whinwhan lọsu lẹ ko yí susu dogọ na nukunbibia lẹ to ojlẹ mítọn mẹ. (Matiu 24:3, 7, 8) Etomọṣo, dile etlẹ yindọ ye to dọdai lọ hẹndi, aigba whinwhan enẹlẹ ko yin nugbajẹmẹji jọwamọ agbasalan tọn lẹ. Ye jẹnukọnna whinwhan daho yẹhiadonu tọn lọ he yin Osọhia 6:12 tọn. Na nugbo tọn, ehe wá taidi opodo vasudo tọn de na debọdo-dego whinwhan daho lẹ tọn de he whan titonu aigba ji tọn gbẹtọ tọn he yin Satani tọn kaka jẹ dòdonu etọn lẹ mẹ.a

Whinwhan Lẹ to Ogbẹ́ Gbẹtọ Tọn Mẹ

4. (a) Sọn whetẹnu gbọ́n wẹ omẹ Jehovah tọn lẹ ko to nukundo dọ nujijọ nugbajẹmẹji tọn lẹ na bẹjẹeji to 1914? (b) Whenu ojlẹ tọn tẹwẹ 1914 na do ohia opodo tọn ogo na?

⁴ Sọn owhe 1870 tọn lẹ ṣẹnṣẹn, omẹ Jehovah tọn lẹ ko to nukundo dọ nujijọ nugbajẹmẹji tọn lẹ na bẹjẹeji to 1914 bo na do ohia ogo na opodo Ojlẹ Kosi Lẹ Tọn lẹ. Ehe yin whenu “ojlẹ ṣinawe lẹ” tọn (owhe 2 520 lẹ) he to nukọnzindo bẹsọn zinzindai ahọluduta Davidi tọn tọn to Jelusalẹm to 607 J.W.M. kaka jẹ zizedo ofin ji Jesu tọn to Jelusalẹm olọn tọn mẹ to 1914 W.M. tọn.—Daniẹli 4:24, 25; Luku 21:24, Crampon 1905.b

5. (a) Nulila tẹwẹ C. T. Russell basi to 2 octobre 1914? (b) Hunyanhunyan tonudidọ tọn tẹlẹ wẹ jọ sọn 1914?

⁵ Nalete, whenuena C. T. Russell sọawuhia na sinsẹ̀n-bibasi afọnnu tọn hẹ whẹndo Betẹli tọn he to Brooklyn, New York to afọnnu 2 octobre 1914 tọn, e basi nulila tangan de dọmọ: “Ojlẹ Kosi lẹ tọn ko wá vivọnu; ahọlu yetọn lẹ ko tindo azan yetọn.” Na nugbo tọn, hunyanhunyan lẹdo aihọn pe lọ he bẹjẹeji to 1914 yin nuhe siso sọmọ bọ ahọluigba he ko tin to ote dẹn susu lẹ bu sọn aimẹ. Hihọliai ahọluduta tsar lẹ tọn to gufinfọn bolchevique lẹ tọn mẹ to 1917 planmẹ jẹ avunhiho ojlẹ dindẹn tọn de to marxisme po capitalisme po ṣẹnṣẹn kọn. Whinwhan he yin diọdo tonudidọ tọn lẹ tọn to nukọnzindo nado to tuklado ogbẹ́ gbẹtọ tọn lẹdo aigba pe. Todin, gandudu susu nọ gbọawupo nado tin to aimẹ hugan owhe dopo kavi awe. Matin jlẹkaji ninọ to aihọn tonudidọ tọn mẹ yin yẹdena to whẹho Italie tọn mẹ, he ko tindo gandudu yọyọ 47 lẹ to owhe 42 he jẹgodona Wẹkẹ Whan II lọ tọn lẹ mẹ. Ṣigba, whinwhan daho mọnkọtọn lẹ yin onu tintan de kẹdẹ na whinwhan opodo tọn gandudu lẹ tọn tọn. Kọdetọn lọ? Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn na wá dugan do aigba lọ pete ji.—Isaia 9:6, 7.

6. (a) Nawẹ H. G. Wells basi zẹẹmẹ na ojlẹ yọyọ hunyanhunyannọ lọ gbọn? (b) Etẹwẹ tamẹnuplọntọ (philosophe) de po tonudọtọ de po wlan dogbọn ojlẹ lọ sọn 1914 dali?

⁶ Whenuho-kantọ lẹ, tamẹnuplọntọ (philosophe) lẹ, po nukọntọ tonudidọ tọn lẹ po ko dlẹnalọ hlan owhe 1914 tọn lọ taidi bẹjẹeji ojlẹ yọyọ hunyanhunyan tọn de. Owhe 17 lẹ biọ ojlẹ enẹ mẹ, whenuho-kantọ H. G. Wells dọmọ: “E na ko vivi na yẹwhegan lọ nado dọ dọdai onu dagbe lẹ tọn. Ṣigba azọ́n etọn wẹ nado dọ nuhe e to mimọ. E mọ aihọn de he gbẹ sọ yin anadena gligli dogbọn awhanfuntọ lẹ, omẹ he yiwanna akọta yetọn lẹ, akuẹyannamẹtọ lẹ, po ajọwatọ gbogbo lẹ po dali; aihọn de he yin jijo na nuvẹdomẹ po wangbẹnamẹ po, bo to nuhe po to mẹdekannujẹ mẹdetiti tọn etọn mẹ lẹ hẹnbu to niyaniya mẹ, bo to nukọnzindo hlan avunhiho hagbẹ lẹ tọn vivẹ, bo to awuwlena awhan yọyọ lẹ.” To 1953, tamẹnuplọntọ Bertrand Russell wlan dọmọ: “Sọn 1914, mẹlẹpo he doayi gbigbọ aihọn tọn lẹ go ko yin tuklado siso dogbọn nuhe taidi sọgodo po zọnlinzinzin dọdai tọn po de hlan nugbajẹmẹji daho hugan gbede pọn de dali. . . . Ye mọ whẹndo gbẹtọvi lẹ tọn, taidi asuka whenuho Glẹki tọn de, he yin dindọn dogbọn yẹwhe adìnọ lẹ dali bo ma sọ yin oklunọ sọgodo etọn tọn ba.” To 1980 tonudọtọ Harold Macmillan, whenuena e to nulẹnpọn do bẹjẹeji jijọhonọ owhe kanweko 20tọ lọ tọn ji, dọmọ: “Onu lẹpo na to yinyọ́n deji zọnmii. Ehe wẹ yin aihọn he mẹ yẹn yin jìjì do. . . . To ajiji mẹ, to madonukun mẹ, to afọnnu dopo to 1914, onu lẹpo wá opodo de.”

7-9. (a) Hunyanhunyan tẹlẹ wẹ ko whan ogbẹ́ gbẹtọ tọn sọn 1914? (b) Ninọmẹ tẹlẹ wẹ hunyanhunyan he wá aimẹ to ojlẹ tintin-tofi Jesu tọn whenu lẹ na hẹnwa gbẹtọvi lẹ ṣẹnṣẹn to godomẹ?

⁷ Wẹkẹ Whan II hẹn gbajẹgbonu hunyanhunyan lẹ tọn devo wá. Podọ awhan pẹvi pẹvi lẹ po nukunbianamẹ to otò voovo lẹ mẹ po zindonukọn nado to aigba whan. Owu obudonamẹtọ he nukunbianamẹtọ lẹ nọ hẹnwa kavi otò he nọ yí awhanfunnu mẹsusu vivasudo dopọ tọn zan lẹ ko hẹn gbẹtọ susu nado to tamẹlẹnpọn.

⁸ Ṣigba, onu devo lẹ gbọnvona awhan lẹ ko whan ogbẹ́ gbẹtọ tọn jẹ dòdonu etọn lẹ mẹ sọn 1914. Dopo to nufọndote awuhẹngblenamẹtọ daho hugan lẹ mẹ wẹ yin hinhẹnwá dogbọn aijijẹ ajọwiwa akuẹ tọn he yin Etats-Unis lẹ tọn dali to 29 octobre 1929. Ehe hẹn Odoyìyì Daho lọ wá he yinuwa do otò capitaliste lẹpo go. Odoyìyì enẹ doalọte to 1932 po 1934 po ṣẹnṣẹn, ṣigba mí sọ gbẹ pò to numọtolanmẹ nugandomẹgo etọn tọn lẹ tindo. Sọn 1929 aihọn awutunọ to akuẹzinzan-liho de ko to yinyin jijlado dogbọn tito-to-whinnu gẹdẹgẹdẹ lẹ dali. Gandudu lẹ nọ to ahọ́du to akuẹzinzan-liho. Matin to aimẹ amì tọn 1973 tọn po aijijẹ to akuẹzinzan-liho 1987 tọn po ko yidogọ na whinwhan ahọluigba akuẹzinzan tọn lọ tọn. To ojlẹ dopo enẹ mẹ, gbẹtọ livilivi lẹ to onu susu họ̀ ahọ́. Gbẹtọ madosọha lẹ yin gingandego dogbọn nuyọnẹn wintinwintin akuẹzinzan tọn lẹ dali, tito-to-whinnu ode-to-deji lẹ, po loterie lẹ po mẹkiklọ akọdida tọn devo lẹ po, susu he tọn nọ yin godonọna dogbọn gandudu lẹ dali he dona ko họ́ gbẹtọ lẹ. Evangelisti télévision tọn he yin Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ tlẹ nọ dlẹnalọ yetọn lẹ jẹgbonu na mimá dollar livilivi susu yetọn lẹ ga!—Yijlẹdo Jẹlemia 5:26-31 go.

⁹ Jẹnukọn wayì, hunyanhunyan akuẹzinzan tọn lẹ hun aliho dote na Mussolini po Hitler po nado jẹ ogán ji. Babilọni Daho lọ ma dọngban depope gba whẹpo do jẹ nukundagbe yetọn lẹ biọ ji, podọ Vatican biọ alẹnu lẹ mẹ hẹ Italie to 1929 podọ hẹ Allemagne to 1933. (Osọhia 17:5) Azan dozinvlu he hodo e lẹ, matin ayihaawe, yin ada hẹndi dọdai Jesu tọn tọn he gando tintin-tofi etọn go, he na bẹ “nukunbia akọta lẹ tọn, to flujijẹ mẹ” hẹn, podọ “gbẹtọ na to didaku na obu, podọ na nukundo onu nẹlẹ he ja aihọn ji tọn”. (Luku 21:7-9, 25-31)c Mọwẹ, whinwhan lẹ he jẹ ogbẹ́ gbẹtọ tọn whan ji to 1914 pò to nukọnzindo, po whinwhan huhlọnnọ he bọdego lẹ po.

Jehovah Basi Nuwhinwhan Delẹ

10. (a) Etẹwutu whinwhan susu sọmọ do tin to whẹho gbẹtọvi lẹ tọn mẹ? (b) Etẹwẹ Jehovah to wiwà, to awuwiwlena etẹ mẹ?

¹⁰ Whinwhan mọnkọtọn lẹ to whẹho gbẹtọvi lẹ tọn mẹ yin kọdetọn nugomape gbẹtọ tọn nado deanana afọdide etọn lẹ. (Jẹlemia 10:23) Ṣigba, odan hoho enẹ, Satani, “he to aigba lẹpo klọ,” to dindọn lẹ hẹnwá to vivẹnudido godo tọn etọn mẹ nado lẹ́ gbẹtọvi lẹpo sọn sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn kọn. Zomọ-bibasi egbezangbe tọn lẹ ko hẹn aigba lọ nado yin finfinyọn biọ kọmẹnu-yinyin dopo mẹ, fie wangbẹnamẹ akọta tọn po hẹnnumẹ tọn po to ogbẹ́ gbẹtọ tọn whan biọ dòdonu etọn lẹ mẹ, podọ Plidopọ Akọta Lẹ Tọn, he yè ylọ domọ, ma sọgan mọ pọngbọ kọdetọn dagbenọ de gba. Hugan gbede pọn, ‘gbẹtọ to gandu do gbẹtọ awetọ ji na awugble etọn.’ (Osọhia 12:9, 12; Yẹwhehodọtọ 8:9) Etomọṣo, Oklunọ Nupojipetọ Jehovah lọ, Basitọ olọn po aigba po tọn, ko to nuwhinwhan etọn titi de basi na nudi owhe 90, to awuwlena pọngbọ de hinhẹnwá na nuhahun aigba tọn lẹ whladopo na tẹgbẹ tọn mẹ. Gbọnna?

11. (a) Whinwhan tẹwẹ yin zẹẹmẹ basina to Hagai 2:6, 7 mẹ? (b) Nawẹ dọdai Hagai tọn mọ hẹndi etọn yi gbọn?

¹¹ To Hagai 2:6, 7 mẹ mí hia: “Na le wẹ [Jehovah] awhanpa lẹ tọn dọ: Ganṣo whladopo, whenu vude e yin, yẹn bo na whan olọn lẹ, po aigba lọ po, po ohù po, po aigba klo po; podọ yẹn na sọ whan akọta lẹ, podọ ojlo akọta lẹpo tọn na sọ wá, yẹn bo na sọ yi gigo do gọ́ ohọ̀ he, wẹ [Jehovah] awhanpa lẹ tọn dọ.” Titengbe sọn 1919, Jehovah ko hẹn Kunnudetọ etọn lẹ nado lá whẹdida etọn lẹ to lẹdo ogbẹ́ gbẹtọ tọn lẹpo mẹ to aigba ji. Avase ko yin nina titonu aihọn tọn Satani tọn dogbọn nugbẹnamẹ globu tọn ehe dali.d Dile na nugbẹnamẹ lọ to sinsinyẹn dogọ, gbẹtọ he dibusi Jiwheyẹwhe lẹ, yedọ “ojlo lẹ,” ko yin whinwhan nado klan yede sọn akọta lẹ go. E ma yindọ ye ko yin whinwhan jẹgbonu dogbọn whinwhan agun Satani tọn dali gba. Ṣigba dile ye doayi ninọmẹ lọ go do, ye basi nudide yetọn titi lẹ nado tindo mahẹ po hagbẹ Johanu tọn yiamisisadode lọ po to ‘ohọ̀ sinsẹ̀n-bibasi tọn Jehovah tọn hinhẹn gọ́ po gigo po’ mẹ. Nawẹ ehe yin bibasi gbọn? Dogbọn azọ́n zohunnọ yẹwhehodidọ wẹndagbe lọ tọn tọn he yin Ahọluduta zedai Jiwheyẹwhe tọn dali. (Matiu 24:14) Ahọluduta ehe, he yin awuwlena po Jesu po hodotọ yiamisisadode etọn lẹ po, na tin to ote to whepoponu hlan gigo Jehovah tọn taidi “ahọlu yigba he yè ma sọgan whan” de.—Heblu lẹ 12:26-29.

12. Eyin hiẹ ko jẹ gbeyina yẹwhehodidọ he yin didọdai to Matiu 24:14 mẹ ji, etẹwẹ hiẹ dona wà whẹpo aigba whinwhan daho lọ he yin Osọhia 6:12 tọn ni jọ?

¹² Be hiẹ yin mẹde he ko jẹ gbeyina yẹwhehodidọ enẹ ji? Be vlavo hiẹ tin to gbẹtọ livi-livi lẹ he to agọe wá Oflin oku Jesu tọn bibasi tẹnmẹ lẹ mẹ ya? Eyin mọwẹ, to nukọnzindo to oplọn towe he yin nugbo Biblu tọn lọ tọn mẹ. (2 Timoti 2:15; 3:16, 17) Jo walọyizan mẹhẹngbletọ ogbẹ́ aigba tọn he yin dẹ̀hodo Satani tọn do pete! Zindonukọn biọ ogbẹ́ aihọn yọyọ Klistiani tọn lọ mẹ bo tindo mahẹ to gigọ mẹ to azọ́n etọn mẹ whẹpo “aigba whinwhan” daho godo tọn lọ ni gbà aihọn Satani tọn lẹpo hanyan. Ṣigba etẹwẹ aigba whinwhan daho enẹ yin? Mì gbọ na mí ni pọn todin.

Aigba Whinwhan Daho Lọ!

13. To aliho tẹ mẹ wẹ aigba whinwhan daho lọ yin numimọ yọyọ pete de na numimọ gbẹtọ lẹ tọn?

¹³ Mọwẹ, azan godo tọn awusinyẹn tọn ehelẹ ko yin ojlẹ aigba whinwhan lẹ tọn de—paa tọn po yẹhiadonu tọn po. (2 Timoti 3:1) Ṣigba depope to whinwhan ehelẹ mẹ ma yin whinwhan godo tọn daho lọ he Johanu mọ to hunhun hiadonu ṣidopotọ lọ tọn whenu gba. Ojlẹ lọ na whinwhan tintan lẹ ko wá opodo. Todin wẹ aigba whinwhan daho de lọ wá he yin onu yọyọ pete na numimọ gbẹtọ tọn. E yin aigba whinwhan daho de sọmọ bọ nulẹ́adana po sisọsisọ etọn po ma sọgan yin jijlẹ dogbọn nujlẹnu Ritcher tọn kavi nujlẹnu gbẹtọ tọn devo depope dali gba. Ehe ma yin whinwhan kọmẹ tọn tata de gba ṣigba whinwhan wẹkẹ tọn de he va “aigba” lọ pete sudo, enẹ wẹ yindọ, ogbẹ́ gbẹtọ tọn gbigble lẹpo.

14. (a) Dọdai tẹwẹ dọho do aigba whinwhan daho de po kọdetọn etọn lẹ po ji? (b) Etẹ sin hodọ wẹ dọdai Joẹli po Osọhia 6:12, 13 po tọn dona ko to didọ?

¹⁴ Devo lẹ to yẹwhegan Jehovah tọn lẹ mẹ dọ dọdai aigba whinwhan mọnkọtọn de tọn po kọdetọn ylankan etọn lẹ po. Di apajlẹ, dibla yì owhe 820 J.W.M., Joẹli dọho dogbọn “azan daho he sọ dobu [Jehovah] tọn” dali, bo dọ dọ to whenẹnu “yè na lẹ́ owhe biọ zinvlu mẹ, podọ osun biọ ohùn mẹ.” To nukọnmẹ, e yi hogbe ehelẹ dogọ: “Agundaho lẹ, agundaho lẹ to agbado owhẹda tọn mẹ. Na azan [Jehovah] tọn lọ tin sẹpọ to agbado owhẹda tọn lọ mẹ. Yè hẹn owhè po osun po dozinvlu, podọ sunwhlẹvu lẹ dọ̀n sisẹ yetọn dogodo. Podọ [Jehovah] na li sọn Ziọni mẹ, bo sọ do ogbè etọn sọn Jelusalẹm mẹ; podọ olọn lẹ po aigba po na whan: ṣigba [Jehovah] na yin fibẹtado de hlan omẹ etọn lẹ, podọ figangan de hlan ovi Islaeli tọn lẹ.” (Joẹli 2:31; 3:14-16) Whinwhan ehe na yin yiyizan na whẹdida hinhẹnṣẹ Jehovah tọn kẹdẹ to nukunbibia daho lọ whenu. (Matiu 24:21) Whenẹnu lo, linlin he taidi enẹ to Osọhia 6:12, 13 mẹ na gbọn lẹnpọn dagbe dali do tindo nugandomẹgo dopolọ.—Pọn Jẹlemia 10:10; Zẹfania 1:14, 15 ga.

15. Whinwhan huhlọnnọ tẹwẹ yẹwhegan Habbakuk dọdai?

¹⁵ Owhe 200 delẹ to Joẹli godo, yẹwhegan Habbakuk dọ to odẹ̀ mẹ hlan Jiwheyẹwhe etọn: “[Jehovah] E, yẹn ko sè linlin hiẹ tọn, bo sọ yin avosatọ: [Jehovah] E, hẹn azọn towe hinhọ́nun to gblagbla owhe lẹ tọn mẹ hẹn ẹn zun yinyọnẹn; to homẹgble mẹ flin lẹblanu.” Etẹwẹ “homẹgble” enẹ na yin? Habbakuk zindonukọn nado basi zẹẹmẹ yẹhiadonu tọn de he yin nukunbibia daho lọ tọn bo to didọ dogbọn Jehovah dali dọ: “E ṣite, bo whan aigba lọ; e pọn, bo sọ yàn akọta lẹ doawe ji. . . . Hiẹ gó gbọn aigba lọ mẹ homẹgble mẹ, hiẹ pọ́tọ akọta lẹ to adi mẹ. Ganṣo yẹn na jaya to [Jehovah] mẹ, yẹn na jaglin to Jiwheyẹwhe whlẹngan ṣie tọn mẹ.” (Habbakuk 3:1, 2, 6, 12, 18) Whinwhan huhlọnnọ nankọ die Jehovah na hẹnwá aigba lọ pete ji whenuena e pọ́tọ́ akọta lẹ!

16. (a) Etẹwẹ yin didọdai dogbọn yẹwhegan Ezekiẹli dali na ojlẹ lọ whenuena Satani na basi mẹgbeyinyan godo tọn etọn do omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ji? (b) Etẹwẹ dekọtọn sọn aigba whinwhan daho Osọhia 6:12 tọn lọ mẹ?

¹⁶ Ezekiẹli ga dọdai dọ whenuena Gọgi Magọgi tọn (Satani he yin didepò) basi mẹgbeyinyan godo tọn etọn do omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ji, Jehovah na hẹn “whinwhan daho de” nado jọ “to aigba Islaeli tọn mẹ.” (Ezekiẹli 38:18, 19) Dile etlẹ yindọ aigba whinwhan lọsu na biọ whẹho lọ mẹ, mí dona flin dọ Osọhia yin zizedonukọnnamẹ to ohia lẹ mẹ. Dọdai ehe po dọdai devo lẹ po he yin hodọdego yin yẹhiadonu tọn talala. Nalete, hunhun hiadonu ṣidopotọ lọ tọn taidi nuhe to agayiyi pete whinwhan lẹpo tọn dohia he yin titonu aigba ehe tọn tọn lẹ—yedọ whinwhan daho lọ he mẹ gbẹtọ he diọnukunsọ nupojipetọ-yinyin Jehovah Jiwheyẹwhe tọn lẹpo yin vivasudo te.

Ojlẹ Zinvlu Tọn De

17. Nawẹ aigba whinwhan daho lọ yinuwa do owhè, osun, po sunwhlẹvu lẹ po go gbọn?

¹⁷ Dile Johanu zindonukọn nado dohia do, “aigba whinwhan daho” lọ yin hihodo dogbọn nujijọ obudonamẹtọ lẹ he tlẹ gando olọn lẹ go dali. E dọmọ: “Owhè sọ diyuu di odẹvọ ofun tọn, osun sọ di ohùn; sunwhlẹvu olọn tọn lẹ sọ flẹ jẹ aigba, kẹdẹdile votin nọ ja sinsẹ́n etọn he ma whẹn kọnyinai do, whenuena yè gbọn alọ jẹhọn daho tọn mẹ whan ẹn.” (Osọhia 6:12b, 13) Nujijọ ahunhẹnnamẹtọ tẹ die! Be hiẹ sọgan lẹn zinvlu obudonamẹtọ lọ pọn he na dekọtọn eyin dọdai ehe ko mọ hẹndi etọn yi nugbonugbo? Hinhọ́n homẹfanamẹtọ, hihla owhe tọn ma na sọ tin to okle ba! Hinhọ́n mẹdọndogotọ taidi fataka osun tọn ma na sọ tin to zanmẹ ba! Podọ sunwhlẹvu livilivi lẹ ma na sọ nọ to sisẹ́ to sinmẹ yuu olọn tọn mẹ ba gba. Kakati ni yin mọ, zinvlu gọ̀ngọ̀n madoalọte de wẹ na tin.—Yijlẹdo Matiu 24:29 go.

18. To aliho tẹ mẹ wẹ ‘olọn lẹ dozinvlu’ na Jelusalẹm to 607 J.W.M. gbọn?

¹⁸ To gbigbọ-liho, zinvlu mọnkọtọn de ko yin didọdai na Islaeli hohowhenu tọn. Jẹlemia na avase dọmọ: “Aigba lọ pete na yin fijẹvọ de; ganṣo yẹn ma to na basi opodo gigọ de gba. Ehe wẹ aigba na blawu na, bọ olọn lẹ to aga yin oyuu.” (Jẹlemia 4:27, 28) To owhe 607 J.W.M., whenuena dọdai enẹ mọ hẹndi etọn yi, onu lẹ diyuu na omẹ Jehovah tọn lẹ nugbo. Tatọ-tònọ yetọn, Jelusalẹm, jai jẹ alọ Babilọninu lẹ tọn mẹ. Tẹmpli yetọn yin vivasudo, podọ aigba yetọn jẹvọ. Na yewlẹ, hinhọ́n homẹfanamẹtọ de ma tin sọn olọn mẹ wá gba. Kakati ni yin mọ, e taidi le Jẹlemia dọ hlan Jehovah to avigbe mẹ do: “Hiẹ ko hù, hiẹ ma blawu gba. Hiẹ ko yi aslọ de ṣinyọn dewe, na odẹ̀ mítọn ma nado luntọ́n.” (Avigbe 3:43, 44) Na Jelusalẹm, zinvlu olọn mẹ tọn enẹ zẹẹmẹdo oku po vasudo po.

19. (a) Nawẹ yẹwhegan Jiwheyẹwhe tọn Isaia basi zẹẹmẹ na zinvlu de to olọn lẹ mẹ gbọn na nuhe du Babilọni hohowhenu tọn? (b) Whetẹnu podọ gbọnna wẹ dọdai Isaia tọn mọ hẹndi etọn yi?

¹⁹ To nukọnmẹ, zinvlu mọnkọtọn de to olọn lẹ mẹ zẹẹmẹdo nugbajẹmẹji na Babilọni hohowhenu tọn lọ. Na ehe, yẹwhegan Jiwheyẹwhe tọn yin gbigbọdo nado wlan: “Dayi e go azan [Jehovah] tọn ja, oka gbọn homẹgble po homẹfiọ zozo po dali, nado hẹn aigba jẹvọ. E na sọ gbà mẹylankan lẹ sudo sọn e mẹ. Na sunwhlẹvu olọn tọn lẹ, podọ mlindopọ yetọn ma to na họ́n hinhọ́n yetọn: owhè na dozinvlu to tintọ́nyì etọn mẹ, osun ma to na hẹn hinhọ́n etọn họnwun ba. Yẹn na sọ sayahẹ aihọn na ylankan yetọn wutu, podọ hẹ omẹ ylankan na ylando yetọn wutu.” (Isaia 13:9-11) Dọdai ehe mọ hẹndi yi to 539 J.W.M., whenuena Babilọni jai jẹ alọ Medianu po Pẹlsianu lẹ po tọn mẹ. Ehe zẹẹmẹdo zinvlu, yedọ todido matindo, matin hinhọ́n homẹfanamẹ tọn depope na Babilọni dile e jai kakadoi sọn otẹn etọn taidi huhlọn aihọn tọn daho de mẹ.

20. Kọdetọn obudonamẹtọ tẹwẹ to tepọn titonu ehe whenuena aigba whinwhan daho lọ na jọ?

²⁰ To alọpa dopolọ mẹ, whenuena whinwhan daho lọ gbajẹgbonu, tito aihọn tọn pete ehe na yin titlọ biọ bẹwlu zinvlu pete matin todido tọn de mẹ. Hinhọ́n he nọ to sisẹ́ he yin titonu aigba tọn Satani tọn tọn ma na họ́n hinhọ́n todido tọn depope jẹgbonu gba. To alọnu todin, nukọntọ tonudidọ tọn aigba tọn lẹ, titengbe to Mẹylọhodotọklisti mẹ, yin ayidego taun na gbẹzan gblewà, lalodido, po mẹkiklọ tọn yetọn po. (Isaia 28:14-19) Yè ma sọgan sọ deji do yé go ba. Hinhọ́n sisẹ́ yetọn lẹ na sọ lẹzun zinvlu pete whenuena Jehovah na hẹn whẹdida etọn ṣẹ. Gbigbọ yetọn taidi osun do whẹho aigba tọn lẹ ji na yin didè jẹ gbangba taidi nuhe gọ na ohùn, oku hẹnwátọ. Sunwhlẹvu aihọn mẹ tọn yetọn lẹ na yin vivasudo taidi whemì (météorite) he to aijẹ lẹ nkọ bo yin vunvunpe taidi sinsẹ́n votin tọn agló lẹ to oyujẹhọn awhanọ de mẹ. Globu mítọn pete na whan to “nukunbibia daho [de glọ], ehe hunkọ ma ko tin sọn whẹwhẹwhenu aihọn tọn kaka jẹ dinvie, lala, mọtọn hunkọ ma to na tin gbede.” (Matiu 24:21) Nukundido obudonamẹtọ nankọ die!

Yè Sọ Há “Olọn” Sẹ

21. To numimọ etọn mẹ, etẹwẹ Johanu mọ na nuhe du “olọn lọ” po “osó daho lẹ dopodopo po olopo dopodopo po”?

²¹ Numimọ Johanu tọn zindonukọn: “Yè sọ há olọn sẹ di hihá owe tọn whenuena yè há ẹ dopọ; osó daho lẹ dopodopo po olopo dopodopo po wẹ yè hungona sọn otẹn yetọn mẹ.” (Osọhia 6:14) E yin nuhe họnwun dọ ehelẹ ma yin olọn lọsu lẹ kavi osó po olopo nugbonugbo lẹ po gba. Ṣigba etẹwẹ ye nọtena?

22. To Edọmi, “olọn” alọpa tẹwẹ “há . . . di hihá owe tọn”?

²² Na nuhe du “olọn lọ” mí yin alọgọna to nukunmọjẹnumẹ mítọn mẹ dogbọn dọdai mọnkọtọn de dali he dọ dogbọn adì Jehovah tọn sọta akọta lẹpo dali: “Awhan olọn tọn lẹpo na yọ́ kọnyingbe, yè na sọ há olọn lẹ dopọ di wema.” (Isaia 34:4) Na titengbe tọn Edọmi dona jiya. Gbọnna? E yin zizeliai dogbọn Babilọninu lẹ dali to madẹnmẹ to vasudo Jelusalẹm tọn godo to owhe 607 J.W.M. mẹ. To ojlẹ enẹ mẹ, nujijọ sọawuhia depope ma yin kinkandai taidi nuhe to jijọ to olọn lọsu lẹ mẹ gba. Ṣigba nujijọ ahunhẹnnamẹtọ lẹ tin to “olọn” Edọmi tọn lẹ mẹ.e Huhlọn gandudu tọn gbẹtọ tọn etọn lẹ yin hinhẹnwá odo sọn nọtẹn yiaga taidi olọn yetọn lẹ mẹ. (Isaia 34:5) Ye yin “hihá” bo yin zize do apadopo, dile e te do, taidi owe hihá hoho de he ma sọ yọn na yizan na mẹdepope nkọ.

23. Etẹwẹ yin “olọn” lọ he na ‘juyì taidi owe de,’ podọ nawẹ hogbe Pita tọn lẹ zinnùdo nukunmọjẹnumẹ ehe ji gbọn?

²³ Nalete, “olọn lọ” he yin ‘hihá taidi owe’ to hodọ dogbọn gandudu he sọta Jiwheyẹwhe lẹ dali he to gandu do aigba ehe ji. Ye na yin didesẹ pete dogbọn Hihẹtọ awhangbatọ pete osọ́ wewe lọ tọn dali. (Osọhia 19:11-16, 19-21) Ehe yin nuzindeji dogbọn nuhe apọsteli Pita dọ whenuena e to nukọnpọnhlan nujijọ lẹ he yin yẹdena dogbọn hunhun hiadonu ṣidopotọ lọ tọn dali: “Olọn he tin to dinvie lẹ, po aigba lọ po, gbọn oho dopo lọ dali yè sọ whla hlan miyọn, bo sọ hla ye dai hlan whẹdazangbe po dindọn mẹylankan lẹ tọn po.” (2 Pita 3:7) Ṣigba etẹwẹ dogbọn hodidọ lọ dali he yin, “osó daho lẹ dopodopo po olopo dopodopo po wẹ yè hungona sọn otẹn yetọn mẹ”?

24. (a) Whetẹnu, to dọdai Biblu tọn mẹ, wẹ osó lẹ po olopo lẹ po, nọ yin didọ nado whan kavi nado sẹtẹn? (b) Nawẹ ‘osó lẹ whan’ do whenuena Ninive jai?

²⁴ To dọdai Biblu tọn mẹ, osó lẹ po olopo lẹ po nọ yawu yin oho yetọn dọ nado whan kavi to alọ de mẹ sẹtẹn to ojlẹ hunyanhunyan tonudidọ tọn daho lẹ whenu. Di apajlẹ, whenuena e to dọdai whẹdida Jehovah tọn sọta Ninive tọn lẹ dọdai, yẹwhegan Nahumi wlan: “Osó lẹ sisọ na ewọ tọn, okọta lẹ sọ yọ́: yè ze aigba dlan aga to nukọn etọn.” (Nahumi 1:5) Kandai depope he yin osó sisisọ lọsu tọn de ma tin whenuena Ninive jai nugbo to owhe 632 J.W.M. gba. Ṣigba huhlọn aihọn tọn de he to dai taidi osó to huhlọn etọn mẹ họliai to ajiji mẹ.—Yijlẹdo Jẹlemia 4:24 go.

25. To opodo titonu ehe tọn he ja whenu, nawẹ “osó daho lẹ dopodopo po olopo dopodopo po” na yin didesẹ sọn otẹn yetọn lẹ mẹ gbọn?

²⁵ Nalete, “osó daho lẹ dopodopo po olopo dopodopo po” dile e yin hodọdego to hunhun hiadonu ṣidopotọ lọ tọn na gbọn lẹnpọn dagbe dali do yin gandudu tonudidọ tọn lẹ po agun he gando ye go lẹ tọn po he yin aihọn ehe tọn he taidi nuhe lodo sọmọ na susu gbẹtọvi lẹ tọn. Ye na yin whinwhan sẹ sọn otẹn yetọn mẹ, hlan nupaṣamẹ po obu daho enẹnọ he ko tindo jidide to ye mẹ dai lẹ tọn. Ayihaawe de ma na tin, dile dọdai lọ zindonukọn nado dọ do, dọ azan daho homẹgble Jehovah po Ovi etọn tọn po—yedọ whinwhan godo tọn lọ he dè agun Satani tọn pete sẹ—ko wá po ahọsuyiyi de po!

“Họ́ Jẹ Mí Ji, Bo Yi Mí Whla”

26. Nawẹ gbẹtọ he diọnukunsọ nupojipetọ-yinyin Jiwheyẹwhe tọn lẹ na yinuwa to obu yetọn mẹ gbọn, podọ hogbe obu tọn tẹlẹ wẹ yé na dọ tọ́njẹgbonu?

²⁶ Hogbe Johanu tọn lẹ zindonukọn: “Ahọlu aigba tọn lẹ, mẹgbogbo lẹ, adọkunnọ lẹ, awhangan lẹ, mẹgangán lẹ, mẹmẹglọ lẹ dopodopo, podọ mẹmẹkannu lẹ dopodopo, sọ yi yede whla do odo slo mẹ, podọ to ose slo mẹ podọ to osó daho lẹ ji; yé sọ to didọ hlan osó daho lẹ, po ose lẹ po, dọ, Họ́ jẹ mí ji, bo yi mí whla sọn nukun ewọ he sinai to ofin ji lọ tọn mẹ podọ sọn homẹgble Lẹngbọvu lọ tọn mẹ; na azan daho homẹgble etọn tọn ko wá; mẹnu wẹ tin sọgan nado nọte?”—Osọhia 6:15-17.

27. Awha tẹlẹ wẹ yin dido dogbọn Islaelivi nugbonọ-mayintọ Samalia tọn lẹ dali, podọ nawẹ hogbe enẹlẹ mọ hẹndi yetọn yi gbọn?

²⁷ Whenuena Hosea to whẹdida Jehovah tọn lá do Samalia ji, yedọ tatọ-tònọ ahọluigba agewaji Islaeli tọn tọn, e dọmọ: “Otẹn fiyiaga Avẹni tọn lẹ ga, ylando Islaeli tọn na yin viva: oun po ovẹun po na hẹaga wá agba yetọn lẹ ji; ye na sọ dọ hlan osó lẹ dọ Ṣinyọn mí ji; podọ hlan okọta lẹ dọ, Họ́ jẹ mí ji.” (Hosea 10:8) Nawẹ hogbe ehelẹ mọ hẹndi yi gbọn? Eyọn, to whenuena Samalia jai jẹ alọ mẹ na Asilianu kanylantọ lẹ to owhe 740 J.W.M. mẹ, fidepope ma tin he Islaelivi lẹ sọgan họnyì gba. Hogbe Hosea tọn lẹ do numọtolanmẹ alọgọ matindo tọn, obu pete tọn, po kọgbigbẹmẹgo tọn po he omẹ he ṣiawhan lẹ tindo numọtolanmẹ etọn. Okọta lọsu lẹ po tito to aimẹ taidi osó lẹ po he yin Samalia tọn ma sọgan họ́ ye gba, dile etlẹ yindọ ye taidi nuhe na tin kakadoi to hohowhenu.

28. (a) Avase tẹwẹ Jesu na yọnnusi lẹ to Jelusalẹm? (b) Nawẹ avase Jesu tọn mọ hẹndi etọn yi gbọn?

²⁸ Mọdopolọ, whenuena Jesu yin pinplan jei oku etọn dogbọn awhanfuntọ Lomunu lẹ dali, e dọho hlan yọnnusi Jelusalẹm tọn lẹ bo dọmọ: “Pọn, azan lẹ ja, ehe mẹ yè na dọmọ, Donanọ wẹ wẹnsinọ lẹ, podọ adọ he ma jivi gbede podọ anọ he yè ma nọ́ gbede. Whenẹnu wẹ yé na ṣẹ didọ hlan osó lẹ dọmọ, Mì họ́ jẹ mí ji, podọ hlan okọta lẹ dọ, Mì ṣinyọn mí ji.” (Luku 23:29, 30) Vasudo Jelusalẹm tọn dogbọn Lomunu lẹ dali to owhe 70 W.M. tọn tindo kandai ganji, podọ e sọawuhia dọ hogbe Jesu tọn lẹ tindo nujọnu-yinyin dopolọ po dehe yin Hosea tọn lọ po. Fibẹtado depope ma tin to whenẹnu na Ju lẹ he gbọṣi Jude. Fidepope he ye tẹnpọn nado whla do, to Jelusalẹm kavi etlẹ yin dogbọn hinhọ̀n yì otò osóta tọn he yin Masada mẹ, ye ma penugo nado họ̀ngan sọn dohia zogbe whẹdida Jehovah tọn tọn mẹ gba.

29. (a) Whenuena azan homẹgble Jehovah tọn wá, etẹwẹ na yin ninọmẹ enẹnọ he ze yede jo nado nọgodona titonu ehe tọn lẹ tọn? (b) Dọdai Jesu tọn tẹwẹ na mọ hẹndi etọn yi to ojlẹ enẹ mẹ?

²⁹ Todin hunhun hiadonu ṣidopotọ lọ tọn ko dohia dọ onu mọnkọtọn de na jọ to azan homẹgble Jehovah tọn he ja lọ gbe. To whinwhan godo tọn lọ he yin titonu aigba ehe tọn tọn mẹ, enẹnọ he ze yede jo nado nọgodona ẹn lẹ na din fibẹtado de vẹkuvẹku, ṣigba ye ma na mọ de gba. Sinsẹ̀n lalo tọn, yedọ Babilọni daho lọ, ko dowinyan ye susu. Aigba-slo tata lẹ to osó tata lẹ lọsu mẹ kavi tonudidọ taidi osó yẹhiadonu tọn lẹ po agun ajọwiwà tọn lẹ po ma sọgan na vivomẹninọ akuẹzinzan tọn kavi alọgọ alọpa devo depope gba. Nudepope ma sọgan whla ye sọn homẹgble Jehovah tọn mẹ gba. Obu yetọn yin zẹẹmẹ basina ganji dogbọn Jesu dali: “Whenẹnu wẹ ohia Ovi gbẹtọ tọn na sọawuhia to olọn mẹ; whenẹnu wẹ whẹndo he tin to aihọn mẹ lẹpo na blawu, ye na sọ mọ Ovi gbẹtọ tọn sọn aslọ olọn tọn lẹ go ja, po huhlọn po, po gigo daho po.”—Matiu 24:30.

30. (a) Etẹwẹ kanbiọ lọ “Mẹnu wẹ tin sọgan nado nọte?” zẹẹmẹdo? (b) Be mẹde sọgan penugo nado nọte to ojlẹ whẹdida Jehovah tọn whenu?

³⁰ Mọwẹ, enẹnọ he gbẹ nado kẹalọyi aṣẹ Hihẹtọ awhangbatọ osọ́ wewe lọ tọn lẹ na yin hinhẹn po huhlọn po nado yigbe nuṣiwa yetọn tọn. Gbẹtọ lẹ he, sọn ojlo mẹ wá, yin apadewhe okun odan lọ tọn na yin pinpannukọn dogbọn vasudo dali whenuena aihọn Satani tọn juwayi. (Gẹnẹsisi 3:15; 1 Johanu 2:17) Ninọmẹ aihọn tọn lọ to ojlẹ enẹ mẹ na tin to de bọ mẹsusu, na nugbo tọn, na kansè: “Mẹnu wẹ tin sọgan nado nọte?” E na tlẹ di dọ ye na dọ dọ mẹdepope ma sọgan nọte po nukundagbe po to Jehovah nukọn to ojlẹ whẹdida etọn tọn enẹ mẹ gba. Ṣigba owhẹ yetọn ma whẹn gba, dile owe Osọhia tọn lọ zindonukọn nado dohia do.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Apotin/Yẹdide to weda 105]

1914 Yin Mimọ Dohlan

“To 606 J.W.M. tọn wẹ ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn doalọte, ojẹgbakun lọ yin didesẹ, podọ aigba lọ pete yin zizejo na Kosi lẹ. Owhe 2 520 lẹ sọn 606 J.W.M. na wá opodo to 1914 W.M. tọn.”f—Les trois mondes (Glẹnsigbe), he yin zinjẹgbonu to 1877, weda 83.

“Kunnudenu Biblu tọn lọ họnwun bo yin huhlọnnọ dọ ‘Ojlẹ Kosi lẹ tọn’ lọ yin ojlẹ owhe 2 520 tọn lẹ, sọn owhe 606 J.W.M. jẹ bo sọ bẹ 1914 W.M. tọn hẹn.”—Etudes des Ecritures, bladopọ II, he yin winwlan dogbọn C. T. Russell dali bo yin zinjẹgbonu to Glẹnsigbe mẹ to 1889, weda 76 zinjẹgbonu Flansegbe tọn tọn.

Charles Taze Russell po hagbẹ Biblu plọntọ etọn lẹ po ko doayi e go to owhe ao susu lẹ mẹ jẹnukọn dọ 1914 na do ohia ogo na opodo Ojlẹ Kosi Lẹ Tọn kavi ojlẹ didè akọta lẹ tọn. (Luku 21:24) Dile etlẹ yindọ to azan tintan enẹ lẹ gbe ye ma mọnukunnujẹ nuhe e na zẹẹmẹdo lọ mẹ to gigọmẹ, ye tindo nujikudo dọ 1914 na yin owhe nukundeji de to whenuho aihọn tọn mẹ, podọ owhẹ yetọn whẹn. Doayi wekinkan linlinwe tọn he bọdego lọ go:

“Awhan obudonamẹtọ lọ he gbajẹgbonu to Europe hẹn hẹndi wá na dọdai vonọtaun de. Na madẹnẹ owhe kanweko de tọn wayì, gbọn yẹwhehodọtọ po wezinzin lẹ po gblamẹ, ‘Biblu Plọntọ Akọjọpli Tọn Lẹ’ he yin yinyọnẹn ganji taidi ‘Bẹjẹejitọ Owhe Fọtọ́n Tọn Lẹ,’ ko to lilá na aihọn lọ dọ Azan Homẹgble tọn lọ he yin didọdai to Biblu mẹ na bẹjẹeji to 1914. ‘Mì payi 1914 go!’ wẹ ko yin awha evangelisti tòmẹyìtọ kanweko susu lẹ tọn.”—The World, linlinwe New York tọn de, 30 août 1914.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Apotin to weda 106]

1914—Agọlẹ́mẹ Whenuho Tọn De

Owe lọ Politikens Verdenshistorie—Historiens Magt og Mening (Whenuho Aihọn Tọn Politiken tọn—Huhlọn po Zẹẹmẹ Whenuho Tọn po) he yin zinjẹgbonu to 1987 to Copenhague, basi ayidonugo ehelẹ to weda 40:

“Yise owhe kanweko 19tọ lọ tọn to nukọnyiyi mẹ mọ nugbajẹmẹji oku tọn etọn yi to 1914. Owhe lọ jẹnukọnna gbajẹgbonu awhan lọ tọn, whenuho-kantọ po tonudọtọ Danemark tọn lọ, yedọ Peter Munch wlan po todido po: ‘Kunnudenu lẹpo diọnukunsọ linlẹn awhan de tọn to huhlọn Europe tọn lẹ ṣẹnṣẹn. “Owu awhan tọn lọ” na sọ bu sọn aimẹ to sọgodo, dile e ko wà do sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ sọn 1871.’

“To vogbingbọn mẹ, mí hia to nukinkan nukọnmẹ tọn etọn mẹ: ‘Gbajẹgbonu awhan lọ tọn to 1914 yin agọlẹ́mẹ daho de to whenuho gbẹtọvi lẹ tọn mẹ. Sọn ojlẹ họnwun nukọnyiyi tọn mẹ, fie yanwle lẹ sọgan dekọtọn do vivomẹninọ sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe mẹ te, mí biọ ojlẹ nujijọ ylankan, awuhiọ tọn, po wangbẹnamẹ po tọn mẹ, po matin vivomẹninọ po to filẹpo. Mẹdepope ma sọgan dọ, podọ todin ga mẹdepope ma sọgan dọ eyin vlavo zinvlu he flẹjẹ mí ji to ojlẹ enẹ mẹ ma na zẹẹmẹdo vasudo tẹgbẹ tọn na tito nukunhunhun tọn lọ blebu he gbẹtọ ko wleawuna na ede to owhe fọtọ́n lẹ gblamẹ.’ ”

[Yẹdide to weda 110]

‘Osó daho dopodopo yin didesẹ sọn otẹn etọn mẹ’

[Yẹdide to weda 111]

Yé ze yede whla do odò slo lẹ mẹ