DIBLAYI owhe 40 jẹnukọn, Biblu plọntọ lẹ ko lá dọ nujijọ ayidego tọn de na jọ to 1914. Nujijọ tẹlẹ wẹ, podọ kunnudenu tẹwẹ dlẹnalọdo 1914 taidi owhe titengbe mọnkọtọn?

Dile e yin kinkàndai to Luku 21:24 mẹ do, Jesu dọmọ: “Jelusalẹm na zun zinzindai sọn Kosi lẹ dè, kaka ojlẹ [dide] Kosi lẹ tọn nado sọ.” Jelusalẹm ko yin tatọ́-tònọ akọta Juvi lẹ tọn—yèdọ aisintẹn hukan gandudu ahọlu lẹ tọn sọn owhé Ahọlu Davidi tọn gbè. (Psalm 48:1, 2) Ṣigba, ahọlu ehelẹ gbọnvo taun na nukọntọ otò tọn devo lẹ. Yé sinai to “ofìn OKLUNỌ tọn,” yèdọ Jehovah tọn ji taidi afọzedaitọ Jiwheyẹwhe lọsu titi tọn. (1 Otannugbo lẹ 29:23) Jelusalẹm gbọnmọ dali nọtena gandudu Jehovah tọn.

Ṣigba, nawẹ podọ whetẹnu wẹ gandudu Jiwheyẹwhe tọn jẹ yinyin “zinzindai sọn kosi lẹ dè” ji? Ehe jọ to 607 J.W.M. to whenuena Babilọninu lẹ gbawhàn Jelusalẹm tọn. Mẹdepope masọ sinai to ‘ofìn Jehovah tọn’ ji ba, podọ hukan ahọlu lẹ tọn he bẹsọn Davidi ji yin alọhẹndotena. (2 Ahọlu lẹ 25:1-26) Be “zinzindai” ehe na zindonukọn kakadoi wẹ ya? Lala, na dọdai Ezekiẹli tọn dọ gando ahọlu godo tọn Jelusalẹm tọn, Zedekia go dọmọ: “Yẹn na diọtẹnna ogángbakun lọ, bosọ de ojẹgbakun lọ sẹ̀. . . . Ehe ga ma nasọ tin ba, kaka ewọ do wá jlọjẹ mẹhe tọn e yin; yẹn nasọ yí ì na ẹn.” (Ezekiẹli 21:26, 27) Mẹhe tindo “jlọjẹ” lọ na ojẹgbakun hukan Davidi tọn wẹ Klisti Jesu. (Luku 1:32, 33) Enẹwutu “zinzindai” lọ na wá opodo to whenuena Jesu lẹzun Ahọlu.

Whetẹnu wẹ nujijọ titengbe enẹ na jọ? Jesu dohia dọ Kosi lẹ na dugán na ojlẹ dide de. Kandai he tin to Daniẹli weta 4 mẹ bẹ nudọnamẹ lẹ hẹn he do lehe ojlẹ enẹ na dẹnsọ hia. E dọhodo odlọ dọdai tọn de he Ahọlu Nẹbukadnẹzali Babilọni tọn kú ji. E mọ atingbó de he yin sinsán liai. Dodonu etọn ma sọgan tọ́nkun na kọgàn ogànyuu po ogànvẹẹ po tọn ko yin dido do okọ̀ na ẹn. Angẹli de lá dọmọ: ‘Gbọ ojlẹ ṣinawe ni gbọ̀n ewọ ji.’—Daniẹli 4:10-16.

To Biblu mẹ, atin nọ yin yiyizan nado nọtena gandudu to whedelẹnu. (Ezekiẹli 17:22-24; 31:2-5) Enẹwutu atin yẹhiadonu tọn lọ sinsánsẹ nọtena lehe gandudu Jiwheyẹwhe tọn, ehe ahọlu lẹ to Jelusalẹm nọtena, na yin alọhẹndotena do. Ṣigba, numimọ lọ lá dọ ‘zinzindai Jelusalẹm tọn’ ehe na yin whenu gli tọn—enẹ wẹ na “ojlẹ ṣinawe.” Nawẹ ojlẹ enẹ na dẹnsọ?

Osọhia 12:6, 14 dohia dọ ojlẹ atọ̀n po odaa po sọzẹn hẹ “azán fọṣidopo e lán kandeko [fọtọ́n fọde kandeko].” Enẹwutu tedidi “ojlẹ ṣinawe” tọn na yin donu awe sọha enẹ tọn, kavi azán 2 520. Ṣigba akọta Kosi tọn lẹ ma doalọtena gandudu Jiwheyẹwhe tọn ‘zinzindai’ to azán 2 520 paa de mẹ to aijijẹ Jelusalẹm tọn godo gba. To whelọnu lo, e họnwun dọ dọdai ehe bẹ ojlẹ he dẹn humọ taun de hẹn. Sọgbe hẹ Osọha lẹ 14:34 po Ezekiẹli 4:6 po he dọho gando “owhe dopo na azán dopodopo” go, “ojlẹ ṣinawe” lọ na dẹn na owhe 2 520.

Owhe 2 520 lọ bẹjẹeji to octobre 607 J.W.M., to whenuena Jelusalẹm jai jẹ alọ Babilọninu lẹ tọn mẹ podọ ofìn lọ yin hihòyi sọn ahọlu he wá sọn hukan Ahọlu Davidi tọn mẹ lẹ si. Ojlẹ lọ wá opodo to octobre 1914. To ojlẹ enẹ mẹ, ‘ojlẹ dide Kosi lẹ tọn’ wá opodo, podọ Jesu Klisti yin zizedo ofìn ji taidi Ahọlu olọn mẹ tọn Jiwheyẹwhe tọn.a—Psalm 2:1-6; Daniẹli 7:13, 14.

Kẹdẹdile Jesu dọ do, “wiwá [kavi tintin tofi]” etọn taidi Ahọlu olọn mẹ tọn ko yin didohia gbọn nujijọ ayidego aihọn tọn lẹ dali taidi awhàn, huvẹ, aigba sisọsisọ, po azọ̀nylankan po. (Matiu 24:3-8; Luku 21:11) Nujijọ mọnkọtọn lẹ yin kunnudenu nujọnu tọn dọ Ahọluduta olọn mẹ tọn Jiwheyẹwhe tọn yin didoai podọ ‘azán godo tọn’ titonu ylankan ehe tọn bẹjẹeji to 1914.—2 Timoti 3:1-5.

NUDIDA gbigbọnọ he yin yiylọdọ Mikaẹli ma yin nùdego whlasusu to Biblu mẹ gba. Ṣigba, to whenuena e yin alọdlẹndo, e nọ saba to nuyiwa. To owe Daniẹli tọn mẹ, Mikaẹli to avùnho hẹ angẹli ylankan lẹ; to wekanhlanmẹ Juda tọn mẹ, ewọ to núdọ̀n hẹ Satani; podọ to Osọhia mẹ, e to awhànfun hẹ Lẹgba po aovi etọn lẹ po. Gbọn avùnlọyiyi na gandudu Jehovah tọn po avùnhiho hẹ kẹntọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ po dali, Mikaẹli yinuwa sọgbe hẹ zẹẹmẹ oyín etọn tọn—“Mẹnu Wẹ Taidi Jiwheyẹwhe?” Ṣigba mẹnu wẹ nọ yin Mikaẹli?

To whedelẹnu, mẹdelẹ nọ tindo yinkọ hú dopo. Di apajlẹ, tọgbo Jakobu sọ nọ yin yiylọdọ Islaeli, podọ apọsteli Pita nọ yin yiylọdọ Simọni. (Gẹnẹsisi 49:1, 2; Matiu 10:2) Mọdopolọ, Biblu dohia dọ oyín Jesu Klisti tọn devo wẹ nọ yin Mikaẹli, he e nọ yin jẹnukọnna gbẹninọ etọn to aigba ji podọ to gbẹninọ etọn tofi godo. Mì gbọ mí ni gbadopọnna whẹwhinwhẹ́n Owe-wiwe tọn lẹ he do enẹ hia.

Angẹligán. Ohó Jiwheyẹwhe tọn dlẹnalọdo Mikaẹli “ogán angẹli lẹ tọn lọ” kavi angẹligán lọ. (Juda 9) Doayi e go dọ Mikaẹli yin yiylọdọ angẹligán lọ. Ehe dohia dọ angẹli mọnkọtọn dopo gee wẹ tin. Na nugbo tọn, hogbe lọ “angẹligán” yin yiyizan to Biblu mẹ nado dlẹnalọdo mẹdopo, e ma dlẹnalọdo mẹsusu pọ́n gbede. Humọ, Jesu yin didohia taidi mẹhe to otẹn angẹligán tọn mẹ. Gando Oklunọ Jesu Klisti he yin finfọnsọnku lọ go, 1 Tẹsalonikanu lẹ 4:16 dọmọ: “Oklunọ lọsu na jẹte sọn olọn mẹ, [po] abobo, ogbè angẹligán tọn [po].” Gbọnmọ dali ogbè Jesu tọn yin didohia taidi ogbè angẹligán de tọn. Enẹwutu, wefọ ehe dohia dọ Jesu lọsu titi wẹ yin angẹligán Mikaẹli lọ.

Ogán Awhànpa tọn. Biblu dọ dọ ‘Mikaẹli po angẹli etọn lẹ po to avùnho hẹ dlagọni lọ po angẹli etọn lẹ po.’ (Osọhia 12:7) Enẹwutu, Mikaẹli wẹ yin Ogán awhànpa angẹli nugbonọ lẹ tọn. Owe Osọhia tọn sọ basi zẹẹmẹ Jesu tọn taidi Ogán awhànpa angẹli nugbonọ lẹ tọn. (Osọhia 19:14-16) Apọsteli Paulu sọ donù “Jesu Oklunọ” po “angẹli huhlọnnọ etọn lẹ” po go tlọlọ. (2 Tẹsalonikanu lẹ 1:7) Enẹwutu Biblu dọho gando Mikaẹli po “angẹli etọn lẹ” po podọ Jesu po “angẹli etọn lẹ” po go. (Matiu 13:41; 16:27; 24:31; 1 Pita 3:22) To whenuena e yindọ Ohó Jiwheyẹwhe tọn ma dọ to fidepope dọ awhànpa angẹli nugbonọ lẹ tọn awe wẹ tin to olọn mẹ—bọ dopo nọ yin anadena gbọn Mikaẹli dali podọ awetọ nọ yin anadena gbọn Jesu dali—e sọgbe nado wá tadona kọ̀n dọ Mikaẹli ma yin mẹdevo depope gbọnvona Jesu Klisti to azọ́ndenamẹ olọn mẹ tọn etọn mẹ.a

OWE Osọhia tọn bẹ hogbe he ma dona yin nukunnumọjẹemẹ to paa mẹ lẹ hẹn. (Osọhia 1:1) Di apajlẹ, e dọho gando yọnnu de he oyín lọ “Babilọni Daho” yin winwlan do nukọn etọn go. Kandai lọ dọ dọ yọnnu ehe sinai do ‘agun pipli lẹ po akọta lẹ po’ ji. (Osọhia 17:1, 5, 15) To whenuena e yindọ yọnnu paa depope ma sọgan wà ehe, Babilọni Daho lọ dona yin yẹhiadonu tọn. Enẹwutu, etẹwẹ ayọdetọ yẹhiadonu tọn ehe nọtena?

Yọnnu yẹhiadonu tọn dopolọ yin zẹẹmẹ etọn basi to Osọhia 17:18 mẹ taidi “otò daho lọ, he to ahọludu [do] ahọlu aihọn mẹ tọn lẹ ji.” Hogbe lọ “otò” dlẹnalọdo pipli gbẹtọ he yin titobasina de tọn. To whenuena e yindọ “otò daho” ehe tindo huhlọn do “ahọlu aihọn mẹ tọn lẹ” ji, yọnnu he yin yiylọdọ Babilọni Daho lọ dona yin tito zedai huhlọnnọ de he bẹ akọta lẹpo hẹn. E sọgan yin yiylọ po gbesisọ po dọ ahọluigba aihọn tọn de. Ahọluigba alọpa tẹ? Sinsẹ̀n tọn. Doayi lehe wefọ he dọho gandego delẹ to owe Osọhia tọn mẹ plan mí wá tadona ehe kọ̀n do.

Ahọluigba de sọgan yin tonudidọ tọn, ajọwiwa tọn, kavi sinsẹ̀n tọn. Yọnnu he yin yiylọdọ Babilọni Daho lọ ma yin ahọluigba tonudidọ tọn de gba na Ohó Jiwheyẹwhe tọn dọ dọ “ahọlu aigba tọn lẹ,” kavi nuyizan tonudidọ aihọn ehe tọn lẹ, “to ayọde” hẹ ẹ. Galilọ etọn zẹẹmẹdo gbekọndopọ he e basi hẹ togán aihọn tọn lẹ bosọ do nuhewutu ewọ yin yiylọdọ “ayọdetọ daho lọ” hia.—Osọhia 17:1, 2; Jakobu 4:4.

Babilọni Daho lọ ma sọgan yin ahọluigba ajọwiwa tọn de gba na “ajọwatọ aigba tọn lẹ,” he nọtena ogbẹ́ ajọwiwa tọn lẹ, na blawu na ẹn to ojlẹ vasudo tọn etọn whenu. Na nugbo tọn, ahọlu lẹ po ajọwatọ lẹ po yin hodọdego taidi mẹhe to Babilọni Daho lọ pọ́n sọn “aganu boboe.” (Osọhia 18:3, 9, 10, 15-17) Enẹwutu, e sọgbe nado wá tadona kọ̀n dọ Babilọni Daho lọ, ma yin ahọluigba tonudidọ kavi ajọwiwa tọn de gba, ṣigba sinsẹ̀n tọn de.

Hodidọ lọ dọ Babilọni Daho lọ klọ akọta lẹpo gbọn nuyiwa “owọ́n” tọn etọn dali dohia hezeheze dọ titonu sinsẹ̀n tọn de wẹ e yin. (Osọhia 18:23) To whenuena e yindọ sinsẹ̀n wẹ afinyọnnuwiwa yin podọ aovi lẹ wẹ yin asisa afinyọnnuwiwa alọpa lẹpo tọn, e ma yin nupaṣamẹ de dọ Biblu ylọ Babilọni Daho lọ dọ “fininọ aovi lẹ tọn.” (Osọhia 18:2; Deutelonomi 18:10-12) Zẹẹmẹ sọ yin bibasi gando ahọluigba ehe go dọ e to nukundiọsọ sinsẹ̀n nugbo lọ, bo to homẹkẹn do “yẹwhegán lẹ” po “mẹwiwe lẹ” po. (Osọhia 18:24) Na nugbo tọn, Babilọni Daho lọ tindo wangbẹna sinsinyẹn na sinsẹ̀n nugbo lọ sọmọ bọ e nọ dohomẹkẹn “kunnudetọ Jesu tọn lẹ” badabada bo tlẹ nọ hù yé. (Osọhia 17:6) Gbọnmọ dali, e họnwun dọ yọnnu ehe he nọ yin Babilọni Daho lọ nọtena ahọluigba aihọn tọn he yin sinsẹ̀n lalo tọn, ehe bẹ sinsẹ̀n lẹpo he jẹagọdo Jehovah Jiwheyẹwhe hẹn.