“Owhe 39 linlán wẹ yẹn po Sophiaa po ko nọpọ́ na di asu po asi po whẹpo azọ̀n jẹmagbọ de wá hù i. Mahopọnna dọ họntọn lẹ gọalọna mi taun bọ alọnu ṣie ka sọ ján, n’ma mọ dee mẹ na owhe dopo blebu. Ninọmẹ ṣie gán pọnte to egbé bo diọ to osọ. E ko dibla yì owhe atọ̀n todin he e kú, ganṣo n’gbẹ́ nọ blawu taun to ojlẹ delẹ mẹ, podọ ajiji mẹ wẹ awubla lọ nọ wá.”​—Kostas.

Be mẹvivẹ de ko kú do hiẹ lọsu pọ́n ya? Eyin mọwẹ, a gán yọ́n nue dọ Kostas te ganji. Onú ṣinṣinyan wẹ nọ dánmẹ sọ okú asu, asi, hẹnnumẹ kavi họntọn vivẹ́ de tọn. Weyọnẹntọ he nọ dindonanu gando awubla he okú nọ hẹnwa go lẹ lọsu dọ nudopolọ. Hosọ de tọ́n to linlinwe de mẹ bo dọ dọ “e họnwun dọ okú wẹ nọ hẹn awubla po awufiẹsa he dẹn-to-aimẹ hugan po wá.” (The American Journal of Psychiatry) Mẹhe adán sinsinyẹn mọnkọ gbò de gán kanse dọ: ‘Nawẹ awubla ṣie na nọ aimẹ dẹnsọ? Be n’na gbẹ́ wá do ayajẹ gbèdopo ya? Nawẹ n’gán duto ninọmẹ ehe ji gbọn?’

Linlinwe Fọ́n! ehe na gblọndo kanbiọ enẹlẹ tọn. Hosọ he bọdego dọ nudelẹ he a gán donukun eyin mẹvivẹ towe de kú to agọe. Podọ hosọ he gbọngodo lẹ do onú voovo he a gán wà nado de awufiẹsa towe pò lẹ hia.

Mí deji dọ hosọ lọ lẹ na miọnhomẹna mẹdepope he ṣiọ kú do bo nasọ gọalọna ẹn nado doakọnna awufiẹsa etọn.

Weyọnẹntọ delẹ dọ dọ awubla bẹ adà voovo delẹ hẹn, etomọṣo aliho he mẹ mẹdopodopo nọ blawu te nọ gbọnvo. Be ehe zẹẹmẹdo dọ mẹhe ma nọ blawu sọmọ lẹ ma yiwanna mẹvivẹ yetọn ganji kavi to nuyiwa taidi dọ adán de ma gbò yé nkọ wẹ ya? E ma yinmọ dandan. Dile etlẹ yindọ jọwamọnu wẹ e yin nado blawu bọ e gán sọ wà dagbe namẹ, aliho tangan de ma tin nado blawu. Aṣa, jijọ, nue mẹde ko pehẹ to gbẹ̀mẹ, gọna lehe mẹvivẹ lọ kú gbọn wẹ nọ saba yinuwado aliho he mẹ yè nọ blawu te ji.

OBÁ TẸ MẸ WẸ E NA SINYẸN JẸ?

Mẹhe ṣiọ kú do lẹ gán nọma yọ́n nue yé na donukun to okú mẹvivẹ yetọn tọn godo. Amọ́, nudelẹ tin he nọ dotukla mẹlẹ to paa mẹ he yè gán donukun. Delẹ to yé mẹ die:

Awubla zẹjlẹgo. Mẹsusu wẹ nọ viavi, do ojlo sinsinyẹn nado gọ̀ mẹhe kú lọ mọ, podọ awufiẹsa mẹlọ tọn gán depò todin bo diọ to ojlẹ kleun de godo. Nudelẹ finflin po odlọ delẹ kúkú gando mẹlọ go po gán vọ́ fọ́n awubla dote. Tlolo whẹ́, e gán vẹna we taun bọ a tlẹ sọgan lẹndọ e ma gán yin nugbo. Tiina dọ lehe e yinuwa do to whenue asu etọn Timo kú to ajiji mẹ. E dọmọ: “Tlolo whẹ́, n’ma gán yise. N’ma tlẹ gán viavi. Awufiẹsa lọ sinyẹn sọmọ bọ whedelẹnu, n’ma tlẹ gán gbọ. Odlọ wẹ e di na mi.”

Mẹsusu nọ dibu, duadi bo nọ dowhẹ yede sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ. Ivan dọmọ: “Whenue visunnu mítọn Eric he do owhe 24 kú, yẹn po asi ṣie, Yolanda, po duadi taun na ojlẹ de! E paṣa mílọsu, na e ma yin jijọ mítọn dai nado nọ duadi. Mí sọ nọ dowhẹ míde, na mí nọ lẹndọ visunnu mítọn ma na ko kú eyin mí ko dogán hú lehe mí wà do.” Alejandro, mẹhe azọ̀n jẹmagbọ de hù asi etọn, lọsu dowhẹ ede. E dọ dọ: “To bẹjẹeji, n’nọ lẹndọ mẹylankan de wẹ n’yin wẹ zọ́n bọ Jiwheyẹwhe dike bọ adán ehe do gbò mi. Ehe sọ zọ́n bọ n’nọ dowhẹ dee, na n’nọ mọdọ n’to whẹgbledo Jiwheyẹwhe.” Na nuhe dù Kostas he go mí donù to hosọ he wayi mẹ, e dọmọ: “To ojlẹ delẹ mẹ, n’tlẹ nọ dowhẹ Sophia dọ e kú. Podọ n’sọ nọ wá dowhẹ dee na enẹ. E ma saa yin whẹ̀ etọn.”

Linlẹn he ma sọgbe lẹ. To ojlẹ delẹ mẹ, nulẹnpọn mẹhe ṣiọ kú do lọ tọn lẹ gán nọma sọgbe kavi tlẹ zẹ̀pá. Di apajlẹ, mẹlọ gán nọ lẹndọ emi nọ sè ogbè mẹhe kú lọ tọn kavi mọ ẹn. Kavi e gán nọ vẹawuna ẹn nado nọ ze ayiha do fidopo kavi nado nọ flinnu. Tiina dọmọ: “N’gán to hodọ hẹ mẹde to whedelẹnu bo nọ wá mọdọ ayiha ṣie ma to finẹ! Nue jọ jẹnukọnna okú Timo tọn lẹ ji wẹ ayiha ṣie nọ to yìyì whẹwhẹ. E nọ dotukla mi taun dọ ma nọ penugo nado ze ayiha ṣie do nuhe ji yè to hodọna mi do.”

Ojlo lọ nado nọ mẹdeṣo. Mẹhe ṣiọ kú gán nọ yawu gblehomẹ kavi nọma voawu to whenue e topọ hẹ mẹdevo lẹ. Kostas dọmọ: “N’nọ mọ dee di gbẹ́gọ́nu de eyin n’topọ hẹ asu po asi po lẹ. Mọ n’masọ nọ mọ otẹn ṣie to tlẹnnọ lẹ ṣẹnṣẹn.” Asi Ivan tọn Yolanda, dọmọ: “E ma nọ yọ́nsè na mí eyin mẹhe mí topọ hẹ lẹ to lewu gando nuhahun he mílẹ mọdọ e ma sọ̀ mítọn lẹ go kavi eyin mẹdevo lẹ to hodọna mí gando lehe ovi yetọn lẹ to dagbe wà do go! N’nọ jaya hẹ yé ṣá, amọ́ e ma nọ bọawuna mi nado dotoaina yé. Yẹn po asu ṣie po yọnẹn dọ nulẹpo ma ko fó do finẹ, amọ́ nulọ wẹ yindọ e vẹawuna mí nado doakọnna.”

Manọna. Núdùdù ma nọ jlomẹ, yè nọ húgo, podọ yè nọ ba amlọn pò. Aaron flin nue jọ dego to owhe he bọdo okú otọ́ etọn tọn go mẹ dọmọ: “Amlọn nọ gbẹ́ mi. N’nọ yín fọ́n to ogàn dopolọ mẹ to zánmẹ bo nọ to okú baba ṣie tọn flin.”

Alejandro nọ mọdọ emi to azọ̀njẹ, amọ́ e ma yọ́n azọ̀n he jẹ e te taun. E dọmọ: “Whlasusu wẹ n’yì dotowhé bọ doto dọna mi dọ nude ma to wiwà mi. N’wá mọdọ awubla wẹ yin nuhahun lọ.” Ninọmẹ Alejandro tọn wá pọnte to nukọn mẹ. Amọ́, nuyọnẹnnu wẹ dọ e yì dotowhé. Awubla gán zọ́n bọ mẹde na yawu bẹ azọ̀n, kavi e gán hẹn azọ̀n de sinyẹn deji kavi fọ́n azọ́n devo pete dote.

E gán vẹawu nado wà nuhe tlẹ yin dandan lẹ. Ivan flindọ: “To okú Eric tọn godo, mí dona dọho hẹ hẹnnumẹ, họntọn po mẹyinyọnẹn devo lẹ po, gọna ogán etọn, whétọ etọn po mọmọ po. Gbọnvona enẹ, mí dona họ̀nwezun kandai-wema he osẹ́n biọ delẹ tọn. Podọ, mí dona keje nuhe Eric tindo lẹ mẹ pọ́n. Ehe lẹpo go wẹ mí dona penukundo mahopọnna dọ mí ko jẹflumẹ bọ agbọ́ ko pé mí pete.”

Na mẹdevo lẹ, nukọn mẹ wẹ ninọmẹ lọ nọ wá kàn dẹpẹ biọ te, whenue e wá biọ dọ yé ni wà azọ́n de he mẹhe kú lọ wẹ nọ wà dai. Nuhe jọ do Tiina go niyẹn. E basi zẹẹmẹ dọ: “Timo wẹ ko nọ penukundo nue gando akuẹzinzan mítọn lẹpo go kakajẹ dehe to banki lẹ ji. Amọ́ todin, ehe lẹpo wẹ jẹ kọ̀ji na mi, bọ ehe yidogọna flumẹjijẹ ṣie. Be n’gán penukundo ehe lẹpo go ganji ya?”

Onú ehe lẹpo wẹ gán zọ́n bọ e nọ vẹawu nado doakọnna awufiẹsa he okú mẹvivẹ de tọn nọ hẹnwa. Nugbo wẹ dọ e nọ vẹawu taun, amọ́ onú ehelẹ yinyọnẹn jẹnukọn gán gọalọna mẹhe ṣiọ kú do nado doakọnnanu. Sọ flindọ mẹlẹpo ma nọ jugbọn ninọmẹ voovo he mí slẹ to aga lọ lẹpo mẹ. Podọ, yinyọnẹn dọ jọwamọnu wẹ e yin nado nọ tindo linlẹn he ma sọgbe delẹ sọgan miọnhomẹna mẹhe mẹvivẹ yetọn kú lẹ.

BE N’NA GBẸ́ WÁ DO AYAJẸ GBÈDOPO YA?

Nue a gán donukun: Awufiẹsa lọ ma nọ nọ̀ aimẹ kaka sọyi; e nọ wá depò. Ehe ma zẹẹmẹdo dọ awufiẹsa lọ nọ yì pete kavi dọ yè nọ wá wọn mẹvivẹ mẹtọn gba. Amọ́ dile ojlẹ to yìyì, e masọ nọ wá sinyẹn sọmọ ba. Awubla lọ sọgan nọ gọwá to ajiji mẹ eyin yè flin nudelẹ, titengbe to azán he jẹ do alọwle-zan mẹlọ tọn ji kavi gbeegbe mẹlọ kú. Amọ́, mẹsusu wẹ nọ wá duto e ji bo nọ zindonukọn to nuwiwa yetọn lẹ mẹ dile e jẹ do. E nọ bọawu, titengbe eyin hẹnnumẹ kavi họntọn lẹ gọalọna mẹlọ bọ ewọ lọsu dovivẹnu nado duto ninọmẹ lọ ji.

Nawẹ awubla lọ na dẹnsọ? Awufiẹsa mẹdelẹ tọn gán depò taun to osun delẹ godo. Amọ́ na mẹsusu, e gán biọ owhe dopo kavi awe whẹpo yé nado mọ yede mẹ. Podọ mẹdevo lẹ tọn tlẹ gán dẹn humọ.a Alejandro dọmọ: “N’nọ awufiẹsa sinsinyẹn mẹ na nudi owhe atọ̀n.”

Ma nọ donukun nususu sọn dewe si blo. Nọ dọ azán dopodopo tọn, nọ wà nulẹ sọgbe hẹ nugopipe towe, bo yọnẹn dọ awufiẹsa lọ ma na nọ aimẹ kaka sọyi. Amọ́, be nudelẹ tin he a gán wà nado de awufiẹsa towe pò todin, kavi bọ e ma na dẹn to aimẹ zẹjlẹgo ya?

Ayinamẹ lẹ sù taun gando lehe a gán doakọnna awufiẹsa okú mẹvivẹ de tọn do go​—delẹ gán yọ́n na we hú devo lẹ. Vlavo na aliho he mẹ mẹdopodopo nọ blawu te gbọnvo dile mí ko dọ wayi do wutu wẹ. Ayinamẹ he yọ́n na mẹde gán nọma yọ́n na mẹdevo.

Etomọṣo, anademẹ tangan delẹ tin he ko yọ́n na mẹsusu. Ayinamẹ ehelẹ wẹ mẹhe nọ namẹ ayinamẹ gando lehe yè sọgan doakọnna awubla do go lẹ nọ saba na, podọ ayinamẹ ehelẹ sọgbe hẹ nuhe tin to owe nuyọnẹn tọn he ko dohó hugan lọ, yèdọ Biblu mẹ bo ka sọ yọ́n taun.

1: NỌ KẸALỌYI ALỌGỌ WHẸNDO TOWE PO HỌNTỌN LẸ PO TỌN

• 

  Weyọnẹntọ delẹ mọdọ enẹ wẹ nọ gọalọ hugan nado doakọnna awufiẹsa he okú mẹvivẹ de tọn nọ hẹnwa. Amọ́, e gán nọ jlo we whedelẹnu nado nọ dewe ṣo. A tlẹ gán nọ gblehomẹ to whedelẹnu do mẹhe to tintẹnpọn nado gọalọna we lẹ go. Ni ma paṣa we blo.

• Ma nọ mọdọ mẹdevo lẹ dona to dè we to whelẹponu blo, mọ masọ nọ họ̀nna yé pete blo. Na a gán wá do hudo yetọn to nukọn mẹ. Enẹwutu, nọ dike yé ni yọ́n nuhe a jlo po nuhe a ma jlo po.

• Nọ yọ́n whenu he a na zan hẹ mẹdevo lẹ po whenue a na jlo nado nọ dewe ṣo po, sọgbe hẹ nuhudo towe.

AYINAMẸ: “Omẹ awe pọnte hú mẹdopo, . . . Na eyin dopo to yé mẹ jai, omẹ awetọ sọgan ze hatọ etọn ṣite.”​—Yẹwhehodọtọ 4:9, 10.

2: NỌ DÙ NÚDÙDÙ DAGBE BO NỌ DAIHUN LANMẸYIYA TỌN

• Núdùdù dagbe dùdù nọ gọalọ nado doakọnna awufiẹsa he okú mẹvivẹ de tọn nọ hẹnwa. Nọ dù atin-sinsẹ́n lẹ, omá lẹ, gọna núdùdù hunsindagbe tọn lẹ.

• Nọ nù osin susu.

• Eyin onú ma nọ yọ́n dù na we sọmọ, nọ dùnú vudevude whẹwhẹ. Doto de gán sọ na we amasin he na na we vitaminu delẹ.a

• Zọnlinzinzin po awuyiya po gọna nuwiwa lanmẹyiya tọn devo lẹ gán gọalọna mẹdelẹ nado de awufiẹsa pò. Ehe gán zọ́n bọ mẹdelẹ nọ mọ whenu nado lẹnnupọndo mẹvivẹ he kú lọ ji kavi de ayiha sọn e ji.

AYINAMẸ: “Mẹdepope ma nọ gbẹwanna agbasa edetiti tọn gbede; ṣigba e nọ na ẹn núdùdù bo nọ wlebòna ẹn.”​—Efesunu lẹ 5:29.

3: NỌ DAMLỌN GANJI

• 

  Amlọn nọ wà dagbe taun, titengbe na mẹhe to awubla lẹ, na awubla nọ zọ́n bọ onú nọ ṣikọnamẹ taun.

• Nọ aṣeji gando nue mẹ caféine te kavi ahàn sinsinyẹn nùnù go, na e gán zọ́n bọ a na ba amlọn pò.

AYINAMẸ: “Gbọjẹ vude pọnte hú kanvinván zẹjlẹgo po wezundido to jẹhọn godo po.”​—Yẹwhehodọtọ 4:6.

4: MẸDOPODOPO GBỌNVO

• 

  Yọnẹn dọ aliho he mẹ mẹdopodopo nọ blawu te gbọnvo. Enẹwutu, hiẹ lọsu wẹ na de ayinamẹ he na yọ́n na we hugan.

• Mẹsusu nọ mọdọ hodidọ na mẹdevo lẹ gando awubla yetọn go wẹ na gọalọna yé hugan, amọ́ mẹdevo lẹ ma nọ jlo na dọho gandego. Weyọnẹntọ lẹ lọsu ma kọngbedopọ do linlẹn ehe ji, mẹdelẹ dọ dọ hodidọ gandego nọ wà dagbe bọ mẹdevo lẹ dọ lala. Eyin a jlo na dọ homẹ na mẹde gando awubla towe go bo to awuwhle, a gán bẹjẹeji vudevude bo nọ dọ delẹ to nuhe to ahun ji na we lẹ mẹ na họntọn vivẹ́ de.

• Mẹdelẹ mọdọ eyin yé viavi, e nọ wà dagbe na yé, amọ́ mẹdevo lẹ ma nọ viavi sọmọ bo ka nọ duto awubla lọ ji.

AYINAMẸ: “Ahun lọsu wẹ nọ yọ́n nuhe to awuvẹ hẹnwa na ẹn.”—Howhinwhẹn lẹ 14:10.

5: DAPANA WALỌ HE MA NA WÀ DAGBE NA WE LẸ

• 

  Mẹdelẹ nọ ṣì ahàn sinsinyẹn kavi amasin adínọ lẹ zan nado de awubla yetọn pò. Pọngbọ dindin to aliho mọnkọ mẹ ma nọ wà dagbe namẹ. Eyin mẹlọ tlẹ mọdọ e hẹn pọngbọ de wá, be ojlẹ gli tọn wẹ bọ e ka na wá hẹn nuhahun sinsinyẹn wá. Nọ dín aliho he na wà dagbe na we lẹ nado duto awufiẹsa towe ji.

AYINAMẸ: “Mì gbọ mí ni klọ́ míde wé sọn hẹnflu . . . lẹpo mẹ.”—2 Kọlintinu lẹ 7:1.

6: NỌ ZAN WHENU TOWE GANJI

• Mẹsusu nọ mọdọ eyin yé diọ nuwiwa yetọn lẹ (nado de ayiha sọn awubla yetọn ji) na ojlẹ kleun de (bo wà nudevo lẹ he na zọ́n bọ yé na wọnji nuhe jọ lọ go na ojlẹ de), e nọ wà dagbe na yé taun.

• Nado mọ pọngbọ na ojlẹ kleun de, a gán jihọntọn yọyọ lẹ kavi vọ́ haṣinṣan towe lẹ hẹn sinyẹn deji, plọn onú yọyọ de, kavi nọ deayidai.

• Dile ojlẹ to yìyì, nulẹ gán diọ. A gán doayi e go dọ awubla emitọn jẹ didepo ji bọ emi tlẹ nọ wọn nuhe jọ lọ to whedelẹnu. Na taun tọn, mọ wẹ yè nọ gọ̀ jẹgangan vudevude do niyẹn.

AYINAMẸ: “Nulẹpo wẹ ojlẹ dide de tin na, . . . ojlẹ de nado viavi podọ ojlẹ de nado konu; ojlẹ de nado doavihàn podọ ojlẹ de nado dúwe.”​—Yẹwhehodọtọ 3:1, 4.

7: GỌ̀ NUWIWA TOWE LẸ BẸ

• 

  Dile e gán yawu yọnbasi do, vọ́ nuhe a ko nọ wà lẹ bẹjẹeji.

• Eyin a tindo tito dagbe de na nuwiwa towe lẹ, taidi amlọndidọ, azọ́nwiwa po onú devo lẹ po, a gán jẹ dewe mẹ mọ ji vudevude.

• Nọ hẹn alọnu towe ján to nuhe na gọalọna we nado de awubla towe pò lẹ wiwà mẹ.

AYINAMẸ: “E na vẹawu dọ ewọ ni doayi azán he e na nọgbẹ̀ na lẹ go, na Jiwheyẹwhe nugbo lọ ko yí ayajẹ ahun etọn tọn do hẹn alọnu etọn ján wutu.”​—Yẹwhehodọtọ 5:20.

8: MA YAWU BAYI NUDIDE SINSINYẸN LẸ BLO

• Mẹsusu wẹ bayi nudide sinsinyẹn lẹ to okú mẹvivẹ de tọn godo tlolo bọ e wá vẹna yé.

• Eyin e yọnbasi, nọte na ojlẹ de whẹpo do sẹtẹn, diọ azọ́n, kavi bẹ nutindo mẹhe kú lọ tọn lẹ sẹ̀.

AYINAMẸ: “Tito mẹhe nọ dovivẹnu tọn lẹ nọ tindo kọdetọn dagbe dandan, ṣigba, mẹhe ma nọ whesọ lẹpo wẹ na biọ ohẹ́n mẹ dandan.”​—Howhinwhẹn lẹ 21:5.

9: NỌ FLIN MẸVIVẸ TOWE LỌ

• 

  Mẹsusu he ṣiọ kú do lẹ nọ mọdọ e yọ́n nado to nudelẹ wà he na zọ́n bọ yè na nọ flin mẹvivẹ he kú lọ.

• A gán mọdọ e na wà dagbe nado ṣinyan fọto delẹ, kavi nutindo delẹ dovo, kavi basi kandai nujijọ delẹ tọn he a na jlo nado nọ flin.

• Bẹ nudelẹ dovo he a sọgan nọ wá pọ́n to nukọn mẹ bọ e na nọ flin we ojlẹ dagbe he a zan hẹ mẹvivẹ towe.

AYINAMẸ: “Flin azán hoho lẹ.”​—Deutelonomi 32:7.

10: YÌ GBỌJẸ

• A gán tọ́nwhẹ̀n.

• Eyin e ma yọnbasi nado yì gbọjẹ na ojlẹ dindẹn, a gán wà nudelẹ he na hẹn we jaya na azán dopo kavi awe, vlavo a gán yì disa, yì deayidai to fide, kavi yì dla fie a yiwanna de pọ́n.

• Onú kleunkleun delẹ wiwà gbọnvona nue a nọ saba wà lẹ gán sọ gọalọna we nado doakọnna awubla towe.

AYINAMẸ: “Mì wá bo gbọ mí ni sẹ̀ jẹ fie to olá de bo gbọjẹ vude.”​—Malku 6:31.

11: NỌ GỌALỌNA MẸDEVO LẸ

• 

  Flindọ hiẹ lọsu na mọaleyi sọn whenu depope he a yizan nado gọalọna mẹdevo lẹ mẹ.

• Nado bẹjẹeji, a gán gọalọna mẹhe go mẹvivẹ towe lọ gando bọ yelọsu to awubla mẹ lẹ, enẹ wẹ họntọn kavi hẹnnumẹ lẹ he na jlo dọ mẹde ni mọnukunnujẹ nue to wiwà yé mẹ.

• Alọgigọna mẹdevo lẹ bo miọnhomẹna yé gán na we ayajẹ bo gọalọna we ma nado hònúpla.

AYINAMẸ: “Ayajẹ sù to nunamẹ mẹ hú to mimọyi mẹ.”​—Owalọ lẹ 20:35.

12: VỌ́ NULẸNPỌN DO NUE YIN NUJỌNU HUGAN LẸ JI

• Awubla gán zọ́n bọ a na wá yọ́n nue yin nujọnu hugan lẹ.

• Yí dotẹnmẹ lọ zan nado lẹnnupọndo gbẹzan he a to zinzan ji.

• Eyin e biọ domọ, jẹ ayidonugo na nuhe a mọdọ yé yin nujọnu hugan lẹ ji.

AYINAMẸ: “E pọnte nado yì fie gbẹtọ lẹ to aluẹmẹ te hú nado yì hùnwhẹ tẹnmẹ, na enẹ wẹ opodo gbẹtọvi lẹpo tọn, podọ mẹhe togbẹ̀ dona hẹn ẹn do ayiha mẹ.”​—Yẹwhehodọtọ 7:2.

Nado dọ hójọhó, nude ma gán de awufiẹsa towe sẹ̀ mlẹnmlẹn. Etomọṣo, susu mẹhe ṣiọ ko kú do lẹ tọn wẹ gán yigbe dọ nudelẹ wiwà, taidi dehe yin sislẹ to hosọ ehe mẹ lẹ ko gọalọna yé nado mọ homẹmimiọn. Nugbo wẹ dọ e ma yin nue nọ de awubla pò lẹpo wẹ yin sislẹ tofi. Amọ́, eyin a yí delẹ to ayinamẹ enẹlẹ mẹ zan, a gán mọdọ yé na hẹn kọgbọ wá na we jẹ obá de mẹ.

TO AGỌE, WEYỌNẸNTỌ LẸ KO BASI DODINNANU SUSU GANDO AWUFIẸSA HE OKÚ MẸVIVẸ DE TỌN NỌ HẸNWA GO. Amọ́, dile hosọ he jẹnukọn lẹ dohia do, ayinamẹ dagbe hugan lẹ nọ saba yin dehe sọgbe hẹ anademẹ nuyọnẹn tọn lẹ he Biblu ko na sọn ojlẹ dindẹn die gbọ́n. Ehe dohia dọ anademẹ he to Biblu mẹ lẹ ma nọ dohó gbede. Etomọṣo, gbọnvona dọ Biblu bẹ ayinamẹ dejidego lẹ hẹn, e sọ nọ na nudọnamẹ lẹ he ma gán yin mimọ to fidevo depope bosọ nọ miọnhomẹna mẹhe to awubla lẹ taun.

• Jidide lọ dọ mẹvivẹ mítọn he kú lẹ ma to yaji

  Biblu dọ to Yẹwhehodọtọ 9:5 mẹ dọ, “oṣiọ lẹ ma yọ́n nudepope.” Eyin mẹde kú, “linlẹn etọn lẹ nọ sudo.” (Salmu lẹ 146:4) Abajọ Biblu do yí okú jlẹdo amlọn yìkànmẹ go.—Johanu 11:11.

• Yise lọ dọ Jiwheyẹwhe owanyinọ de tin nọ miọnhomẹna mí

  Biblu dọ to Salmu lẹ 34:15 mẹ dọmọ: “Nukun Jehovaha tọn tin to dodonọ lẹ ji, otó etọn sọ nọ hùn hlan awhágbe yetọn na alọgọ.” Nuhe to ahun ji na mí lẹ didọna Jiwheyẹwhe to odẹ̀ mẹ nọ miọnhomẹna mí hú hodidọ hẹ mẹdevo depope. Hú popolẹpo, e sọ nọ zọ́n bọ mí nọ vẹ́ hẹ Mẹdatọ mítọn, mẹhe gán yí huhlọn etọn do gọalọna mí.

• Todido lọ dọ sọgodo dagbe de to nukọn ja

  Pọ́n lehe e na yọ́n do whenue Jiwheyẹwhe na wá fọ́n mẹhe to yọdò mẹ lẹ wá ogbẹ̀ to aigba ji! Biblu dọho ojlẹ enẹ tọn whlasusu. Nado basi zẹẹmẹ lehe nulẹ na te to aigba ji to whenẹnu do tọn, Biblu dọ dọ Jiwheyẹwhe “nasọ súnsún dasin lẹpo sẹ̀ sọn nukun [mítọn] mẹ, okú ma nasọ tin ba, mọjanwẹ aluẹmẹninọ kavi avi kavi awufiẹsa ma nasọ tin ba.”—Osọhia 21:3, 4.

Susu mẹhe tindo yise to Jehovah, yèdọ Jiwheyẹwhe he yin asisa Biblu tọn mẹ lẹ tọn, wẹ ko penugo nado doakọnna awufiẹsa yetọn, na yé to nukundo nado gọ̀ mẹvivẹ yetọn lẹ mọ. Di apajlẹ, Ann, yèdọ nawe de he ko nọpọ́ hẹ asu etọn na owhe 65 whẹpo e do kú dọmọ: “Biblu na mi jide dọ mẹvivẹ mítọn lẹ ma to yaji, podọ Jiwheyẹwhe na fọ́n mẹhe to oflin etọn mẹ lẹpo. Linlẹn ehe wẹ nọ gọwá ayiha mẹ na mi whedepopenu he n’flin okú etọn, podọ ehe zọ́n bọ n’tlẹ nọ penugo nado doakọnna adán daho he gbò mi!”

Tiina he go mí donù to dopo to hosọ he wayi lẹ mẹ dọmọ: “Sọn gbeegbe Timo kú gbọ́n wẹ n’ko mọ alọ Jiwheyẹwhe tọn. N’mọdọ Jehovah gọalọna mi taun to whenue adán gbò mi. Podọ opagbe Biblu tọn gando fọnsọnku go ma yin odlọ na mi. E to huhlọn na mi nado to nukọnzindo kakajẹ gbeegbe n’na gọ̀ Timo mọ.”

Nuhe omẹ ehelẹ dọ wẹ gbẹtọ livi susu devo lẹ lẹn ga, na yé dejido nuhe Biblu dọ lẹ go wutu. Eyin a tlẹ lẹndọ nuhe dọ Biblu te yin nùmẹ-yozò kavi odlọ de poun, tẹnpọn bo dindona eyin ayinamẹ po opagbe etọn lẹ po yin nugbo. A gán wá mọdọ Biblu wẹ yin alọgọ dagbe hugan lọ na mẹhe ṣiọ kú do lẹ.

NADO PLỌNNU DOGỌ GANDO TODIDO HE TIN NA MẸHE KÚ LẸ GO

Pọ́n video he gandego lẹ to nọtẹn Intẹnẹt tọn mítọn, jw.org ji

ETẸWẸ YIN NINỌMẸ OṢIỌ LẸ TỌN?

Etẹwẹ nọ jọ do mí go to whenue mí kú? Gblọndo Biblu tọn họnwun bo nọ miọnhomẹna mí bosọ nọ vọ́ jide na mí

Zín WESẸDOTẸN > VIDEO LẸ (To Video lẹ glọ: BIBLU)

BE HIẸ NA JLO NADO SÈ WẸNDAGBE DE YA?

Po lehe owẹ̀n ylankan gbayipe do po, fie wẹ a sọgan sè wẹndagbe te?

Zín NUHE BIBLU PLỌN MÍ > JIJỌHO & AYAJẸ