Be Juda Gbọgbé Na Nugbo Tọn Ya?

BIBLU dọ dọdai dọ aigba ahọluduta Juda tọn na yin vivasudo gbọn Babilọninu lẹ dali bo na mlọnai gbọgbé kakajẹ kọlilẹ Ju he tin to kanlinmọgbenu lẹ tọn whenu. (Jẹlemia 25:8-11) Whẹwhinwhẹ́n titengbe hugan he mí tindo nado yise dọ dọdai ehe mọ hẹndi wẹ kandai gbọdo whenuho tọn he yin kinkàn to nudi owhe 75 to whenuena pipli tintan Juvi he tin to kanlinmọgbenu lẹ tọn lẹkọwa otò yetọn mẹ godo. E dọ dọ “yé he họ̀ngán sọn ohí mẹ lẹ wẹ [ahọlu Babilọni tọn] bẹ yì jẹ Babilọni; yé sọ yin mẹmẹsi hlan ẹn podọ hlan visunnu etọn lẹ kakajẹ ogandu ahọludu Pẹlsia tọn tọn mẹ.” Podọ linlin yin nina gando aigba lọ go dọmọ: “Sọle ewọ mlọnai vọjẹ e to ayipa gbọjẹzan go.” (2 Otannugbo lẹ 36:20, 21) Be kunnudenu whenuho-kinkàn dòkunkun tọn depope tin he nọgodona ehe ya?

To linlinwe dodinnanu tọn de mẹ, Ephraim Stern, mẹplọntọ whenuho-kinkàn dòkunkun Palestine tọn to Wehọmẹ Alavọ Heblu tọn to Jelusalẹm, dọmọ: “Assilianu lẹ po Babilọninu lẹ po và adà daho aigba Islaeli hohowhenu tọn sudo, ṣogan kunnudenu dòdinnanu dòkunkun tọn he yin mimọ to awhàngbigba yetọn lẹ godo do nudọnamẹ he gbọnvo tlala na yedelẹ hia.” E basi zẹẹmẹ dọmọ: “Assilianu lẹ jo ohia he họnwun lẹ do dọ yé wá Palestine nugbonugbo, ṣigba kunnudenu ma do nudepope hia na ojlẹ de to awhàngbigba Babilọninu lẹ tọn godo. . . . Mí ma mọ nudepope he dohia dọ gbẹtọ lẹ nọ̀ aigba lọ ji kakajẹ ojlẹ Pẹlsianu lẹ tọn whenu . . . Kunnudenu depope ma tin he dohia dọ aigba lọ yin yiyizan gba. To ojlẹ enẹ lẹpo mẹ, otò he Babilọninu lẹ vasudo dopo tata ma yin vivọ́ dó.”—Biblical Αrchaeology Review.

Mẹplọntọ Lawrence E. Stager Wehọmẹ Alavọ Harvard tọn kọngbedopọ dọmọ: “To Filistia podọ to godo mẹ to Juda,” aṣa ahọlu Babilọni tọn “nado sukúndona nutindo depope he pò to otò he yé gbawhàn etọn mẹ lẹ zọ́n bọ lẹdo whèyihọ-waji Tọ̀sisa Jọdani tọn gbọgbé mlẹnmlẹn.” Stager yidogọ dọmọ: “Kiki to gandudu Kilusi Daho lọ, Pẹlsianu he yí huhlọn aṣẹpipa tọn sọn Babilọninu lẹ si whenu wẹ kandai dodinnanu dòkunkun tọn vọ́ bẹjẹeji . . . to Jelusalẹm po Juda po, fie Ju susu he to kanlinmọgbenu lẹkọwa aigba yetọn ji te.”

Mọwẹ, ohó Jehovah tọn dọ Juda na mlọnai gbọgbé mọ hẹndi. Dọdai Jehovah Jiwheyẹwhe tọn lẹpo nọ yin hinhẹndi janwẹ. (Isaia 55:10, 11) Mí sọgan ze jidide mítọn lẹpo do Jehovah mẹ bo dejido opagbe he yin kinkàndai to Ohó etọn, Biblu mẹ lẹ go.—2 Timoti 3:16.