Georgette Douwma/Stone via Getty Images
BE AIGBA NA YIN VIVASUDO WẸ YA?
OHÙ
GBỌNVONA dọ ohù nọ hẹn ẹn yọnbasi nado mọ susu nuhe mí nọ dù lẹ tọn, e sọ bẹ nususu devo lẹ hẹn he mí do hudo etọn nado nọ basi amasin lẹ. Ohù mẹ wẹ hugan mado awe jẹhọn dagbe oxygène he aihọn lọ nọ zan tọn nọ wá sọn, podọ ohù sọ nọ gbọ́n jẹhọn ylankan dioxyde de carbone. Humọ, ohù sọ nọ zọ́n bọ ninọmẹ aimẹ tọn nọ diọ sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ.
Nuhewutu Mí Dona Basi Hihọ́na Ohù
Ninọmẹ aimẹ tọn he to didiọ yin owù na atin he nọ wú to hùzànmẹ lẹ, aṣapán po nutogbẹ̀ hùmẹ tọn devo lẹ po. Weyọnẹntọ lẹ dọ dọ diblayin atin he nọ wú to hùzànmẹ lẹpo wẹ gán kú to owhe 30 he ja lẹ gblamẹ. Atin ehelẹ wẹ ka nọ zọ́n bọ e whè gbau mado ẹnẹ nuhe to hùmẹ lẹpo tọn do gán nọgbẹ̀.
Dodinnanutọ lẹ lẹndọ suhugan ohẹ̀ he ohù nọ na núdùdù lẹ tọn wẹ ko dù lọba pọ́n, bọ lọba enẹlẹ he to hùmẹ nọ hù livi susu kanlin he ohù nọ na núdùdù lẹ tọn to whemẹwhemẹ.
Mẹdaho António Guterres he yin nukọntọ ONU tọn dọ to 2022 dọ, “Mí ko dovọ́na ohù bọ to egbé mí to pipehẹ nuhe n’gán ylọdọ ‘Whẹho Niyaniya Tọn Gando Ohù Go.’”
Aigba Yin Didá Nado Gbọṣi Aimẹ
Ohù po nuhe nọ nọgbẹ̀ to e mẹ lẹ po yin didá to aliho de mẹ bọ yé gán nọ hẹn yede do wiweji bo tin to ninọmẹ dagbe mẹ eyin nuyiwa gbẹtọvi lẹ tọn ma nọ hẹn yé flu. Owe de basi zẹẹmẹ dọ eyin yè basi hihọ́na adà ohù tọn de sọn hẹnflu azọ́nwhé lẹ tọn si, “nugopipe jọwamọ tọn he ohù tindo nado nọ vọ́ ede jlado nọ wazọ́n matin aliglọnnamẹnu.” (Owe lọ Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation) Lẹnnupọndo apajlẹ delẹ ji:
Nutogbẹ̀ flinflin he nọ yin yiylọdọ phytoplancton lẹ nọ gbọ́n jẹhọn yankan dioxyde de carbone. Mẹlẹ lẹndọ jẹhọn ehe wẹ nọ zọ́n taun bọ yózò nọ tin to ogbẹ̀ lọ mẹ. Jẹhọn ylankan ehe, he phytoplancton lẹ kẹdẹ nọ gbọ́n nọ dibla sù sọ dehe ogbè po atin he to aigba-klo ji lẹpo po nọ gbọ́n to pọmẹ.
Wánvú lẹ nọ dù ayú po ohú whèvi kúkú lẹ tọn po, na yé nikaa hẹn ohù flu. Podọ, kanlin hùmẹ tọn devo lẹ nọ wá dù wánvú lọ lẹ. Sọgbe hẹ nuhe azọ́nwhé de dọ, tito dagbe ehe “nọ zọ́n bọ ohù nọ mẹ́sin bo nọ to wiweji.” (Smithsonian Institution Ocean Portal)
Aliho he mẹ kanlin hùmẹ tọn susu nọ lì núdùdù te nọ gọalọ nado diọ adí he to hù-sin mẹ, na osin lọ nido yin osin dagbe, na adí ehe nọ hẹnnugble to aṣapán po kanlin hùmẹ tọn devo lẹ po go.
Vivẹnu He Gbẹtọvi lẹ to Dido
Eyin mí nọ zan saki po osin-go he yè gán gọ̀ zan lẹ po, mí nọ gọalọ nado de lọba he nọ yì hùmẹ lẹ pò
E ma na biọ dọ ohù ni yin kiklọwé, eyin dihónu lẹ ma biọ e mẹ. Abajọ weyọnẹntọ lẹ do nọ na ayinamẹ nado nọ zan saki, azọ́nwanu po nuyizan he yè gán gọ̀ zan lẹ po, kakati nido yin nue yè yí lọba do basi lẹ, ehe yè nọ bẹ dlan eyin yè zan yé whla dopo poun.
Amọ́, vivẹnudido enẹ ma ko pé. To agọe, ogbẹ́ he nọ penukundo dagbemẹninọ aigba tọn go de ṣinyán ogbó tọnu 8346,102 he hù-sin dọ̀n wá agé to otò 112 mẹ pli to owhe dopo gblamẹ. Etomọṣo, nudi mado fọtọ́n poun niyẹn to ogbó plánplán he nọ biọ hùmẹ lẹ mẹ.
Owe de na linlin dọ “e taidi dọ yè ma gán sọ de adí he ko gọ́ [ohù mẹ] kakajẹ din sẹ̀.” Owe lọ yidogọ dọ azọ̀ he amì, akán po onú mọnkọ devo lẹ po nọ detọ́n sù sọmọ bọ kanlin hùmẹ tọn lẹ ma nọ penugo nado hẹn ohù do wiweji dile yé dona ko nọ wà do. (National Geographic)
Todido He Biblu Na Mí
“Aigba gọ́ na nuhe hiẹ ko dá lẹ. Pọ́n ohù, e siso bosọ gblo taun, bọ nutogbẹ̀ madosọha lẹ wẹ gọ́ e mẹ, yèdọ pẹvi po daho po.”—Salmu lẹ 104:24, 25.
Mẹdatọ mítọn wẹ dá ohù bosọ na ẹn nugopipe lọ nado nọ klọ́ ede wé. Lẹnnupọndo ehe ji: Eyin ewọ yọ́n nususu sọmọ gando ohù po nuhe to e mẹ lẹpo po go, be ewọ pegan nado jla nuhe ko gble to ohù go lẹ do ya? Pọ́n hosọ lọ “Jiwheyẹwhe Dopà Dọ Aigba Ma Na Yin Vivasudo” to weda 15 ji.