Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn Glẹnsigbe Tọn He Yin Didetọn to 2013

SỌN owhe susu lẹ die, Biblu Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn ko yin vivọjlado whlasusu, ṣigba zinjẹgbonu 2013 tọn wẹ yin dehe bẹ vọjlado hẹn hugan. Di apajlẹ, nudi hogbe Glẹnsigbe tọn 10 to kanweko ji wẹ yin didepo to lẹdogbedevomẹ lọ mẹ. Hogbe tangan Biblu tọn delẹ yin vivọjlado. Aliho he mẹ weta delẹ yin kinkan te yin didiọ bo yin kinkan taidi ohó milomilo, podọ nudọnamẹ odò tọn lẹ yin yiyidogọ. Mí ma sọgan dọhodo diọdo he yin bibasi lẹpo ji to hosọ ehe mẹ, ṣigba mì gbọ mí ni gbadopọnna vude to vọjlado titengbe ehelẹ mẹ.

Hogbe Biblu tọn tangan tẹlẹ wẹ yin didiọ? Dile mí ko dọ do to hosọ he jẹnukọn mẹ, vọjlado yin bibasi gando lẹdogbedevomẹ hogbe lọ lẹ “Ṣeol,” “Hadẹs,” po “alindọn” po tọn go. Humọ, hogbe susu devo lẹ yin vivọjlado.

Di apajlẹ, “yin whiwhè do núgo” yin didiọ do “yin hùhù do pòtin ji” kavi “whè e do pòtin go” nado dapana nukunnumọjẹnumẹ agọ̀ gando aliho he mẹ Jesu yin hùhù te go. (Mat. 20:19; 27:31) “Wantuntun” yin didiọ do “walọ gblezọn tasinsinyẹn tọn,” yèdọ lẹdogbedevomẹ he de linlẹn walọyizan he huwinyan tọn tọ́n dile hogbe Glẹkigbe tọn lọ dohia do. Hogbe Glẹnsigbe tọn he yin lilẹdo “linsinsinyẹn” to ojlẹ de mẹ wayi sọgan na linlẹn lọ dọ mẹde to yaji na ojlẹ dindẹn; enẹwutu hogbe ehe ko yin didiọ do “homẹfa” to fidelẹ. “Paṣadudu” yin didiọ do “agọ́-gànyìn,” ehe sọgan yin nukunnumọjẹemẹ ganji to egbehe. (Gal. 5:19-22) Hogbe lọ “owanyi nugbo” yin yiyizan do otẹn “dagbewanyi” tọn mẹ, na e nọ de linlẹn he sọgbe lọ tọ́n. Hogbe ehe sẹpọ zẹẹmẹ hogbe dowhenu tọn he nọ saba zọnpọ hẹ “nugbonọ-yinyin” to Biblu mẹ.—Ps. 36:5; 89:1.

Hogbe Heblugbe po Glẹkigbe dowhenu tọn po tọn he yin lilẹdo “okún” nọ saba yin yiyizan to Owe-wiwe lẹ mẹ nado dlẹnalọdo “jinukun lẹ” podọ e sọ yin yiyizan to yẹhiadonu-liho nado dlẹnalọdo “kúnkan gbẹtọvi tọn.” To Biblu Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn hoho lẹ mẹ, hogbe ehe yin lilẹdo “okún” to fihe e sọawuhia te lẹpo taidi to Gẹnẹsisi 3:15 mẹ. Ṣigba to Glẹnsigbe mẹ, hogbe lọ “okún” masọ nọ yin yiyizan nado dlẹnalọdo “kúnkan gbẹtọvi tọn” ba, enẹwutu to zinjẹgbonu yọyọ lọ mẹ, hogbe lọ “kúnkan” wẹ yin yiyizan to Gẹnẹsisi 3:15 po wefọ mọnkọtọn devo lẹ po mẹ. (Gẹn. 22:17, 18; Osọ. 12:17) To wefọ devo lẹ mẹ, hogbe lọ yin lilẹdogbedevomẹ sọgbe hẹ lẹdo hodidọ lọ tọn.—Gẹn. 1:11; Ps. 22:30; Isa. 57:3.

Naegbọn fie lẹdogbedevomẹ tlọlọ hogbe dowhenu tọn lẹ tọn tin te lẹ yin vivọjlado? Nudọnamẹ dogọ A1 to zinjẹgbonu Glẹnsigbe tọn 2013 tọn lọ mẹ dọ dọ lẹdogbedevomẹ Biblu tọn dagbe de dona “de linlẹn he sọgbe hogbe kavi hodidọ de tọn tọ́n eyin lẹdogbedevomẹ tlọlọ bibasi na slokọna zẹẹmẹ lọ kavi hẹn ẹn dózin.” Eyin hodidọ yẹhiadonu tọn he yin yiyizan to kandai dowhenu tọn mẹ lẹ tindo zẹẹmẹ to ogbè devo lẹ mẹ, yé nọ yin lilẹdogbedevomẹ tlọlọ. Po ehe po, hodidọ lọ ‘gbeje ahun lẹ pọ́n’ he tin to Osọhia 2:23 mẹ nọ họnwun to ogbè susu mẹ. Ṣigba, to wefọ dopolọ mẹ, ‘gbeje ayi lẹ pọ́n’ sọgan nọma yawu họnwun, enẹwutu, “ayi lẹ” yin didiọ do “linlẹn he whlá lẹ,” nado sọgan de linlẹn dowhenu tọn lọ tọ́n. Mọdopolọ to Deutelonomi 32:14 mẹ, hodidọ yẹhiadonu tọn lọ “ojó ayi likun tọn lẹ” yin lilẹdogbedevomẹ to aliho he họnwun dogọ mẹ dọ “likun dagbe hugan lọ.” Na whẹwhinwhẹ́n dopolọ wutu, hodidọ lọ “yẹn mẹhe sin nùflo yin whẹmagbonọ” he ma bọawu nado mọnukunnujẹemẹ to ogbè susu mẹ ko yin didiọ do “yẹn mẹhe ma didẹ́.” (Eks. 6:12) Zẹẹmẹ hogbe Heblugbe tọn susu devo lẹ ko yin hinhẹn bọawu to Glẹnsigbe mẹ na kandai lọ nido sọgan họnwun bo bọawu nado mọnukunnujẹemẹ.

Naegbọn hodidọ lọ lẹ “visunnu Islaeli tọn lẹ” po “tọṣiọvi sunnu lẹ” po wá yin lilẹdo “Islaelivi lẹ po “tọṣiọvi lẹ” po? To Heblugbe mẹ, hogbe de nọ zọnpọ hẹ hodidọ de nado dohia dọ sunnu kavi yọnnu hodọ wẹ yè te. Ṣigba, hogbe delẹ he nọ yin yiyizan na sunnu sọgan dlẹnalọdo sunnu po yọnnu po to pọmẹ. Di apajlẹ, lẹdo hodidọ tọn wefọ delẹ tọn dohia dọ “visunnu Islaeli tọn lẹ” nọ dlẹnalọdo sunnu po yọnnu lẹ po, enẹwutu hodidọ ehe wá yin lilẹdo “Islaelivi lẹ” to fisusu.—Eks. 1:7; 35:29; 2 Ahọ. 8:12.

Mọdopolọ, hogbe Heblugbe tọn he nọ yin yiyizan na sunnu bo zẹẹmẹdo “visunnu lẹ” to Gẹnẹsisi 3:16 mẹ yin lilẹdo “ovi lẹ” to Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn he jẹnukọn lẹ mẹ. Ṣigba to Eksọdusi 22:24 mẹ, hogbe dopolọ ko yin vivọjlado dọmọ: “Ovi mìtọn lẹ [Heblugbe, “visunnu lẹ”] na lẹzun tọṣiọvi.” Nujinọtedo ehe yin yiyizan to wefọ devo lẹ mẹ bọ “tọṣiọvi sunnu” ko yin didiọ do “tọṣiọvi.” (Deut. 10:18; Job 6:27) Hogbe ehelẹ dopolọ wẹ yin yiyizan to Biblu Septante Glẹkigbe tọn mẹ. Whẹwhinwhẹ́n dopolọ wutu wẹ hodidọ lọ “jọja whenu towe” yin yiyizan to Yẹwhehodọtọ 12:1 mẹ, kakati nido yin “whenue a yin visunnu jọja.”

Naegbọn weta susu do yin kinkan todin taidi ohó milomilo? Adà Biblu tọn susu wẹ yin kinkan to dowhenu taidi ohó milomilo. To ogbè egbezangbe tọn lẹ mẹ, hodidọ he adà etọn lẹ nọ wá vivọnu diblayin po hogbe kavi nudidọ dopolọ po lẹ wẹ nọ saba yin yiylọdọ ohó milomilo, ṣigba ohó milomilo Heblugbe tọn lẹ nọ yin kinkan to aliho de mẹ bọ adà he hodidọ de bẹhẹn lẹ nọ tindo kanṣiṣa hẹ ode awetọ kavi gbọnvona ode awetọ. To Heblugbe mẹ, e ma yin to whenue adà hodidọ de tọn lẹ wá vivọnu po nudidọ dopolọ lẹ po wẹ nọ dohia dọ hodidọ lọ yin ohó milomilo, kakatimọ lehe linlẹn lọ lẹ yin tito debọdo-dego to aliho he sọgbe mẹ do wẹ nọ do ehe hia.

To Biblu Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn he jẹnukọn lẹ mẹ, wefọ owe Job po Psalm po tọn lẹ yin awuwlena to aliho de mẹ nado dohia dọ to dowhenu yé yin kinkan nado nọ yin jiji taidi ohàn kavi yin hihia taidi ohó milomilo. Aliho he mẹ yé yin kinkan te ehe nọ gọalọ nado zinnudo adà voovo ohó milomilo tọn lẹ ji bosọ nọ gọalọ nado flin hodidọ lọ lẹ. To Biblu he tọ́n to 2013 lọ mẹ, owe Howhinwhẹn lẹ tọn po Ohàn Sọlomọni tọn po gọna weta susu to owe dọdai tọn lẹ mẹ lọsu yin kinkan todin taidi ohó milomilo nado dohia dọ, mọ wẹ yé yin kinkan do to dowhenu, podọ nado dohia dọ adà hodidọ he yé bẹhẹn lẹ tọn tindo kanṣiṣa hẹ yede kavi gbọnvona ode awetọ. Apajlẹ ehe tọn dopo wẹ Isaia 24:2, fie adà hodidọ lọ tọn lẹ dopodopo nọ gbọnvona ode awetọ te, podọ adà hodidọ lọ tọn de nọ nọgodona dehe jẹnukọn nado zinnudeji dọ mẹdepope ma na dapana whẹdida Jiwheyẹwhe tọn. To whenue wehiatọ de yọnẹn dọ ohó milomilo wẹ kandai lọ yin, e nọ họnwun na ẹn dọ Biblu-kantọ lọ ma to dọvọdọ basi; kakatimọ aliho ohó milomilo tọn de yizan wẹ e te nado zinnudo owẹ̀n Jiwheyẹwhe tọn ji.

To Heblugbe mẹ, yè ma nọ yawu yọ́n hodidọ tlọlọ gbọnvona ohó milomilo to whelẹponu, enẹwutu fie lẹdogbedevomẹ Biblu tọn voovo lẹ nọ yí ohó milomilo zan te lẹ nọ gbọnvo. Lẹdogbedevomẹ-basitọ lẹ dona yí zinzin zan nado de wefọ Biblu tọn he dona yin kinkan taidi ohó milomilo lẹ. Wefọ delẹ nọ yin hodidọ tlọlọ he nọ bẹ hogbe ohó milomilo tọn lẹ hẹn, gọna hodidọ yẹhiadonu tọn, nuyijlẹdonugo tọn, po hogbe he tindo kanṣiṣa hẹ yede lẹ po nado zinnudo nuagokun de ji.

Adà yọyọ lọ he nọ yin, Nuhe E Bẹhẹn Lẹ, he tin to bẹjẹeji owe dopodopo tọn yọ́n-na-yizan taun, na e gọalọ nado yọ́n omẹ voovo he dọho debọdo-dego to Ohàn Sọlomọni Tọn mẹ lẹ, yèdọ ohó milomilo hohowhenu tọn de.

Nawẹ dogbigbapọnna alọnuwe-hihia he to ogbè dowhenu tọn mẹ lẹ gọalọ to vọjlado he yin bibasi lọ lẹ mẹ gbọn? Kandai Massorétique Heblugbe tọn po kandai Glẹkigbe tọn he mẹsusu nọ na sisi taun lọ po, ehe Westcott po Hort po zinjẹgbonu wẹ yin yiyizan nado basi Biblu Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn tintan lọ. Dodinnanu lẹ gbẹ́ zindonukọn gando alọnuwe-hihia Biblu tọn hohowhenu tọn lẹ go ehe tá hinhọ́n do zẹẹmẹ wefọ Biblu tọn delẹ ji. Owe-hihá Ohù Kúkú tọn he sọgan yin hihia lẹ tin-to-aimẹ todin. Alọnuwe-hihia Glẹkigbe tọn devo lẹ ko yin dogbapọnna. Kunnudenu agọe tọn susu lẹ sọn alọnuwe-hihia lẹ mẹ ko tin-to-aimẹ to ọdinatẹẹ ji, podọ ehe hẹn ẹn bọawu dogọ nado gbadopọnna vogbingbọn he tin to alọnuwe-hihia lẹ ṣẹnṣẹn bo yọ́n kandai Heblugbe tọn kavi Glẹkigbe tọn he mẹsusu nọgodona hugan. Wedegbẹ́ Lẹdogbedevomẹ Biblu Aihọn Yọyọ tọn yí azọ́nwanu ehelẹ zan nado gbadopọnna wefọ delẹ, ehe gọalọna yé nado basi diọdo delẹ.

Di apajlẹ, to Biblu Septante Glẹkigbe tọn mẹ, 2 Samuẹli 13:21 bẹ hodidọ ehe nkọ hẹn dọmọ: “Ṣigba, e ma jlo na hẹn homẹgble visunnu etọn Amnọni, na ewọ wẹ yin plọnji etọn bọ e yiwanna ẹn wutu.” Biblu Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn he jẹnukọn lẹ ma bẹ hodidọ ehe hẹn, na yé ma tin to kandai Massorétique tọn mẹ wutu. Ṣigba, na Owe-hihá Ohù Kúkú tọn lẹ bẹ hogbe ehelẹ hẹn wutu, yé wá yin yiyidogọ to zinjẹgbonu 2013 tọn lọ mẹ. Na whẹwhinwhẹ́n dopolọ wutu, yinkọ Jiwheyẹwhe tọn yin gigọ̀ do otẹn etọn mẹ to ofi atọ́n to owe Samuẹli Tintan tọn mẹ. Dogbigbapọnna kandai Glẹkigbe tọn lẹ sọ zọ́n bọ aliho he mẹ linlẹn lẹ yin kinkan debọdo-dego te to Matiu 21:29-31 mẹ yin didiọ. Gbọnmọ dali, vọjlado delẹ yin bibasi sọgbe hẹ lehe kunnudenu alọnuwe-hihia tọn lẹ sù sọ, kakati nado tẹdo nuhe kandai Glẹkigbe tọn vonọtaun dopo gee dọ go.

Ehelẹ yin vude poun to vọjlado he yin bibasi to Biblu Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn mẹ lẹ mẹ, podọ vọjlado ehelẹ ko hẹn ẹn bọawuna mẹsusu he nọ pọ́n lẹdogbedevomẹ ehe hlan taidi nunina de sọn Jiwheyẹwhe dè lẹ nado hia Biblu po awubibọ po bo mọnukunnujẹemẹ dogọ.