Be Hiẹ Yọnẹn Ya?

Be Mọldekai nọgbẹ̀ pọ́n nugbonugbo ya?

JU DE he nọ yin Mọldekai yí adà titengbe de wà to nujijọ he go Biblu donù to owe Ẹsteli tọn mẹ lẹ mẹ. Juvi de wẹ he to kanlinmọgbenu bo nọ wazọ́n to họ̀nmẹ ahọlu Pẹlsia tọn. Onú ehelẹ jọ to bẹjẹeji owhe kanweko atọ́ntọ J.W.M. tọn, “to azán [Ahọlu] Ahasuelusi tọn lẹ gbè.” (To egbehe mẹsusu nọ dọ dọ Ahọlu Xerxès I wẹ yin ahọlu enẹ.) Mọldekai glọnalina sébibla de he yin awuwlena nado hù ahọlu. Nado dohia dọ emi yọ́n pinpẹn nuhe Mọldekai wà tọn, ahọlu basi tito na e nido yin yẹyidogona to gbangba. To nukọn mẹ to okú Hamani, yèdọ kẹntọ Mọldekai po Juvi devo lẹ po tọn godo, e yí Mọldekai do basi mẹhe bọdo ahọlu go tlolo. Otẹn enẹ he mẹ Mọldekai yin zizedo na ẹn dotẹnmẹ nado de gbèta de tọ́n, he zọ́n bọ Ju he tin to Ahọluigba Pẹlsia tọn mẹ lẹ ma yin kúnsúdona ba.—Ẹst. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Whenuho-kantọ bẹjẹeji owhe kanweko 20tọ tọn delẹ sọalọakọ́n dọ hopàdọ de poun wẹ owe Ẹsteli tọn yin, podọ dọ Mọldekai ma nọgbẹ̀ pọ́n. Amọ́ to 1941, dodinnanutọ dòkuntọ lẹ mọ nude he gán yin kunnudenu he nọgodona nuhe Biblu dọ gando Mọldekai go. Etẹwẹ yé mọ?

Dodinnanutọ lẹ mọ nukinkan (cunéiforme) Pẹlsianu lẹ tọn de he donù dawe de go he nọ yin Marduka, (enẹ wẹ Mọldekai to Glẹnsigbe mẹ). E wazọ́n taidi nukunpedonugotọ de, vlavo taidi akuẹ-lẹntọ de to Ṣuṣani. Arthur Ungnad he yin weyọnẹntọ daho de na nuhe dù whenuho whèzẹtẹn-waji tọn dọ dọ, nukinkan cunéiforme tọn ehe wẹ yin “alọdlẹndonu he ma to Biblu mẹ dopo gee lọ he donù Mọldekai go” to ojlẹ lọ mẹ.

Sọn whenue Ungnad na linlin etọn godo, weyọnẹntọ lẹ ko basi lẹdogbedevomẹ nukinkan (cunéiforme) Pẹlsianu lẹ tọn fọtọ́n devo lẹ tọn. Delẹ to yé mẹ wẹ wekan-whlẹ Pẹlsepoli tọn lẹ he yin mimọ to gbakija Adọkunnu Sẹdotẹn lọ tọn mẹ, to fie ma dẹn do adó tòdaho lọ tọn lẹ. Wekan-whlẹ ehelẹ ko tin sọn gandudu Xerxès I tọn whenu gbọ́n. Yé yin kinkan do ogbè Elaminu lẹ tọn mẹ, podọ yé bẹ yinkọ susu he sọ yin mimọ to owe Ẹstelia tọn mẹ lẹ hẹn.

Wekan-whlẹ Pẹlsepoli tọn susu wẹ donù yinkọ Marduka go, yèdọ mẹhe yin wekantọ họ̀nmẹ tọn de to Ṣuṣani to gandudu Xerxès I tọn whenu. Wekan-whlẹ dopo dlẹnalọdo Marduka taidi lẹdogbedevomẹ-basitọ de. Zẹẹmẹ ehe sọgbe hẹ nuhe Biblu dọ gando Mọldekai go. E yin ahọluzọnwatọ de to họ̀nmẹ Ahọlu Ahasuelusi (Xerxès I) tọn, podọ e nọ do e whè gbau ogbè awe. Mọldekai nọ saba sinai to họngbo ahọlu tọn ji to họ̀nmẹ Ṣuṣani tọn. (Ẹst. 2:19, 21; 3:3) Họngbo ahọlu tọn ehe yin ohọ̀ daho de, podọ finẹ wẹ ahọluzọnwatọ họ̀nmẹ tọn lẹ nọ wazọ́n te.

Marduka he yin nùdego to wekan-whlẹ lọ lẹ mẹ po Mọldekai he yin nùdego to Biblu mẹ po do nususu to kọndopọ mẹ he jẹna ayidego. Yé nọgbẹ̀ to ojlẹ dopolọ mẹ podọ to fidopolọ bosọ yin ahọluzọnwatọ họ̀nmẹ tọn to azọ́nwatẹn dopolọ. Kanṣiṣa ehe lẹpo to pọmẹ dohia dọ nuhe dodinnanutọ dòkuntọ lẹ mọ lẹ gán to alọdlẹndo Mọldekai he go owe Ẹsteli tọn donù.