KUKWE JA TÖTIKARA 6
¿Jehovata kukwe nuainne ye ie nita tödeke?
“Niara ye Jä, tä jondron jökrä nuainne metre, ñobätä ñan aune ji kwe ye jökrä metre. Ngöbö ye abokän ja ngwen metre aune ñaka kukwe käme nuainne jire chi. Niara töi kwin aune metre” (DEUT. 32:4).
KANTIKO 3 Mätä ti dimike aune ti mike tö ngwen
KUKWE NEBÄTÄ JA TÖTIKAIa
1, 2. a) ¿Ñobätä ñaka tä nemen nuäre nitre kwati kräke tö ngwankäre nitre ji ngwanka yebiti? b) ¿Dre rabai gare nie kukwe ja tötikara nekänti?
KÄ NENGWANE, ñaka nuäre nitre kwati kräke tödekakäre nitre ji ngwanka ye ie. ¿Ñobätä? Ñobätä ñan aune kukwe ükateta aune nitre gobranka tä kukwe nuainne yebiti nitre ngwian bäkäne aune ütiäte ütiäte ye dimikakäre akwa nitre bobre abokän mikata tuin ngwarbe jai. Ye medenbätä Biblia tä kukwe ne niere: “Käre ni kä nebätä tä ni mada gobraine mikakäre ja tare nike” (Ecl. 8:9). Ne madakäre, nitre ji ngwanka kukwebätä tä ja ngwen käme ye köböite nitre kwati ñaka tä tö ngwen Ngöbö ie. Aisete nikwe ni ja tötikaka ni ben ye dimikadre tödeke Ngöböi aune nitre mikaninte Ngöbökwe ni jie ngwankäre Kä tibienbätä ye ie.
2 Akwa nitre ja tötikaka ye ñan aibe rabadre tö ngwen Jehovai aune juta kwe ye ie. Ñakare aune nitre tä mekerabe Jehová mike täte ye rabadre tö ngwen kukwe nuainta ño Jehovakwe ye ie. Ñobätä ñan aune kukwe ruäre tä nemen bare yebiti tödeka nikwe nuate raba. Kukwe ketamäbiti tödeka nikwe nuate raba ye ani mike gare jai. Kena, kukwe ruärebätä nita ñäke Bibliabätä. Ketebu, juta Ngöbökwe tä kukwe bien mikakäre täte nie. Ketamä, kukwe tare ben nikwe ja tuai ja känenkäre.
NITA ÑÄKE BIBLIABÄTÄ NGWANE NIKWE TÖ NGWANDRE JEHOVAI
3. ¿Kukwe ruäre tä mikani Bibliabätä ye ñobätä raba nita tö ngwen Jehovai ye nuente ja käne?
3 Nita ñäke Bibliabätä ngwane ñobätä Jehovakwe ja töi mikani jene nitre ruäre kräke o ñobätä kukwe nuainbare kwe ye ni raba ngwentari jai. Ñodre, ni iti nikani ngi den sabadote yebätä Jehovakwe murie keta mananbare, ye mikata gare tärä Números yete. Kä nikani kwati ta ye bitikäre David namani kämekäme ni madabe aune nitre murie ketani kwe ye Jehovakwe ngite kitani tabiti ye mikata gare Samuel ketebukäre yebätä (Núm. 15:32, 35; 2 Sam. 12:9, 13). Ni raba kite kukwe ne erere ngwentari jai: “Davidkwe ja mikani ngite krubäte ñobätä Jehovakwe ngite kitani tabiti akwa ni iti ñaka ja mikani ngite krubäte, ¿se ñobätä Jehovakwe ñan ngite kitani tabiti?”. Nita ñäke Bibliabätä ngwane nikwe kukwe ketamä ngwandre törö jai ye ani mike ñärärä.
4. ¿Génesis 18:20, 21 aune Deuteronomio 10:17 ye tä ni dimike ño tö ngwen kukwe nuainta Jehovakwe ye ie?
4 Kukwe kiakia ye Biblia ñaka mike gare jökrä. Ñodre, kukwe nuain bare Davidkwe yebätä ja tö kwitabare bökän kwe ye gare nie (Sal. 51:2-4).¿Akwa ni iti käkwe ñaka sábado mikani täte ye nämäne ja ngwen ño? ¿Kukwe nuainbare kwe yebätä ja töi kwitani täte kwe? ¿Köbö mada ngwane ñan Jehová mikani täte kwe? ¿Mikabarera mokre akwa ñaka kani ngäbiti kwe o ñan töibikaibare kwe? Biblia ñaka mike gare, akwa Jehová “ñaka kukwe käme nuainne jire” ye tädre gare metre nie (Deut. 32:4). Nitre töita ño o tä dre niere ye ererebätä ni kä tibienbätä käre tä ñäke ni mada rüere. Akwa Jehová ñaka nuainne kore ñobätä ñan ngwane tä kukwe jökrä ye mike gare kwin jai (ñäkädre Génesis 18:20, 21;b Deuteronomio 10:17 yebätä).c Jehová aune kukwe ükateta kwe ye nemen gare bäri nie ngwane, bäri nita tö ngwen kukwe nuainta kwe ye ie. Nita ñäke Bibliabätä aune kukwe ruäre nita ngwentari jai akwa ñaka gare gwä ngwane nie ngwane, Jehová “tä jondron jökrä nuainne metre” ye täi gare metre nie kukwe meden gare Jehovabätä nie yebätä (Sal. 145:17).
5. ¿Ni ngite yebätä nita kukwe ükete ye tä nemen bare ño? (Recuadro “Ni töi ngite yebätä ni ñaka tä kukwe ükete metre” mikadre ñärärä).
5 Ni ngite yebätä ni ñaka tä kukwe metre nuainne. Jehovakwe ni sribebare ja kwrere ye medenbätä kukwe nuainta blo ye ñaka tuin debe nie (Gén. 1:26). Ni ngite yebätä kukwe jökrä gare nie raba nemen ruin nie, akwa yebiti ta ni raba kukwe ñaka metre niere ni madabätä. Dre namani bare Jonabätä ye nikwe ngwandre törö jai. Jehovakwe nitre Nínive mikani tuin bobre jai ngwane Jonás namani rubun krubäte (Jon. 3:10–4:1). Akwa Jehovakwe ja töi mikani, nitre ninivita ye mike tuin bobre jai ye köböire nitre ninivita 120,000 jire namanintre kwäre. Jonás ñan töbikabare kwin nitre Ninivebätä, akwa Jehovakwe ñaka töbikabare kore.
6. Jehovata kukwe nuainne ye mikadre gare kwe nie, ¿ye ñobätä ñan tä nuaindre ie?
6 Ñobätä Jehovata kukwe nuainne ye mikadre gare kwe nie ye ñan tä nuaindre ie. Mekerabe sete Jehová dre nuainbare aune nämäne ja töi mike dre nuainne, yebätä nitre niara mikaka täte ye tuanimetre kwe kukwe niere jai (Gén. 18:25; Jon. 4:2, 3). Aune ruäre ngwane, ñobätä niara nämäne kukwe nuainne ye niara nämäne mike gare (Jon. 4:10, 11). Akwa ñobätä niarata kukwe nuainne ye mikadre gare kwe nie ye ñan tä nuaindre ie. Mäkwe kwin nuni o mäkwe käme nuni ye nikwe niedre ie ye ñan ribere jai ñobätä ñan aune niara ye ni sribekä (Is. 40:13, 14; 55:9).
KUKWE BIANTA MIKAKÄRE TÄTE NIE YE NGWANE NIKWE TÖ NGWANDRE JEHOVAI
7. ¿Tö ngwandre nire ie ñan tä nemen nuäre ni kräke aune ñobätä?
7 Jehovata kukwe metre nuainne ye niena gare metre nie. Akwa niarakwe nire mikaninte ni jie ngwanka kä tibienbätä ye ie ñaka tä nemen nuäre ni kräke tö ngwankäre. Jehová töita ño ye ererebätä niaratre tä kukwe nuainne o niaratre töita ño ye ererebätä tä kukwe nuainne ye ni raba kite ngwentari jai. Kukwe ye erere namani bare nitre kirabe yebätä raba ruin nie. Nitrebätä blitani párrafo ketamäbätä yebätä ani töbike. Moisés janamane blite Jehovabe käne kukwe ñäkäkäre ni iti käkwe ñaka sábado mikani täte ye rüere, ye mräkätre kwe namani ngwentari jai raba ruin nie. Kukwe ye erere namani bare ja ketamuko Uriakwe yebätä raba ruin nie. David ja mikani ngite Urías muko yebe aune David mikadre ja ngie nuin näre, akwa niara nämäne reire ye köböire ñaka mikani ja ngie nuin nütübare ja ketamuko Uriakwe raba ruin nie. Nire mikaninte Jehovakwe ni jie ngwanka aune tä tö ngwen ie ye ie ni ñaka tä tö ngwen ngwane, metrere ni ñaka tö ngwen Jehovai.
8. Kukwe nieta Hechos 16:4, 5 aune kukwe nuainta ño konkrekasionte kä nengwane, ¿ye ñobätä bäsi ja erebe?
8 Kä nengwane “nitre klabore ie tö ngwan raba bätä töbätä” yebiti Jehová tä juta kwe tä kä tibienbätä ye jie ngwen (Mat. 24:45, TNM). Nitre braibe konkrekasion jökrä ngübabitikä siklo kena yete erere, nitre klabore ye tä sribi kä jökräbiti tibien jie ngwen aune tä kukwe bien nuaindre nitre umbre ji ngwanka konkrekasionte ye ie (ñäkädre Hechos 16:4, 5 yebätä). Aune kukwe ye mikadre täte konkrekasionte ye tä nuaindre nitre umbre ji ngwanka ie. Juta Ngöbökwe aune nitre umbre ji ngwanka tä dre nuainmana ye nita mike täte ngwane, Jehovata kukwe nuainne ño ye ie nita tö ngwen ye nikwe bämikai.
9. ¿Kukwe meden känti ñaka tä nemen nuäre ni kräke nitre umbre ji ngwanka tä kukwe nuainmana ye mikakäre täte aune ñobätä?
9 Ruäre ngwane nitre umbre ji ngwanka tä dre nuainmana ye ñaka tä nemen nuäre ni kräke mikakäre täte. Ñodre, kä ruäre nikanina ta yete konkrekasion aune circuito ye ükateta bäri kwin. Kä ruäre känti nitre kukwe driekä ye raba niken konkrekasion madate ye nitre umbre ji ngwanka tä ribere ietre, ne kwe ja ükadrekrö bäri kwin Ju Ja Ükarakrö yete. Kukwe ye rabadre bare nibätä ngwane, ni mräkätre aune ja ketamukotre ye ñaka raba nemen nuäre ni kräke tuametrekäre. ¿Nitre kukwe driekä itire itire ye rabadre niken medente ye Jehovata mike gare ietre? Ñakare. Kukwe ye arabätä ñaka tä nemen nuäre ni kräke niaratre ye kukwei mikakäre täte raba ruin nie. Akwa niaratre tä dre nuainne ye ie Jehovata tö ngwen, ni rabadre tö ngwen ietre arato.d
10. Hebreos 13:17 tä niere erere nitre umbre ji ngwanka tä kukwe nuainmana, ¿ye ñobätä nikwe mikadre täte?
10 Nitre umbre ji ngwanka tä kukwe nuainmana nie ngwane ñan tä nemen tuin kwin nie akwa yebiti ta, ¿ñobätä nikwe kukwei mikadre täte? Ñobätä ñan aune nita ye erere nuainne ngwane juta Ngöbökwe tä keteitibe jankunu (Efes. 4:2, 3). Ne madakäre, ni jökrä tä ja töi mike bobre aune nitre umbre ji ngwanka tä dre nuainmana ye erere nita mike täte ngwane, konkrekasion kräke kukwe kwin tä nemen bare (ñäkädre Hebreos 13:17 yebätä). Aune bäri ütiäte, yebiti nita tö ngwen Jehovai ye nita bämike ie, ñobätä ñan aune niarakwe nitre umbre ji ngwanka ye mikani ni ngübakäre (Hech. 20:28).
11. ¿Dre raba ni dimike tö ngwen bäri nitre umbre ji ngwanka tä ni jie ngwen ño ye ie?
11 Nitre umbre ji ngwanka tä ni jie ngwen ño ye ie ni rabadre tö ngwen, ¿yekäre ni rabadre dre nuainne? Niaratre tä dre nuainne konkrekasion kräke ngwane, tä üai deme kärere Jehovai ye nikwe ngwandre törö jai. Ne madakäre, kukwe ja jie ngwankäre Bibliabätä aune juta Ngöbökwe tä kukwe bien mikakäre täte ye ererebätä tätre kukwe nuainne. Niaratre tä sribire Jehová kräke ja brukwä ngöibiti aune tätre ja di ngwen ja mräkätre ngübakäre kwin. Nitre ja ngwanka metre ye tä sribire ño yebätä Ngöbökwe kukwe ükaite bentre ye gare ietre (1 Ped. 5:2, 3). Ani töbike kukwe nebätä: nitre kwata bä jene jene, kukwe jene jene mikaka täte aune política ye köböite nitre ñaka tä keteitibe, akwa ni abokän täbe keteitibe sribire jankunu Ngöbö metre ye kräke. Jehovata kukwe kwin mike nemen bare juta kwe kräke ye nemen gare metre nie kukwe yebiti.
12. Ni iti tä ja töi kwite bökän rabadre gare nitre umbre ji ngwanka ie ngwane, ¿raba dre dre mike gare jai?
12 Konkrekasion tädre mrebe kukwe ja üairebiti sribi ye Jehovakwe mikani nitre umbre ji ngwanka kötärä. Akwa ni kristiano iti käkwe ja mikadre ngite krubäte ngwane, ni ye tädre jankunu konkrekasionte o ñakare, kukwe ye tä gare nitre umbre ji ngwanka ie aune nuaindre kwetre ie Jehová tö. Ni ja mikaka ngite ye käkwe ja töi kwitani bökän ye niaratre rabadre mike gare kwin jai. Aune rabadre kukwe mada mada ye mike gare jai arato. Nitre umbre ji ngwanka rabadre kukwe ne erere mike gare jai: ¿Ni ye käkwe ja töi kwitani niedre kwe akwa brukwä kwatibe kukwe nuainbare kukwe ye kräke? ¿Ja töi mikata kwatibe kwe ñaka kukwe käme ye nuainenta? Ja ketamuko käme kwe käkwe niara töi mikani ja mike ngite ngwane, ¿tä juto biare ja ketamuko käme ye tuametrekäre? Niaratre tä orare Jehovai, dre nuainbare ni ja mikaka ngite yekwe aune Biblia tä dre niere ye niaratre tä mike gare kwin jai. Aune ni ja mikaka ngite ye ie ja ruin ño ja mikani ngite kwe yebätä ye nitre umbre ji ngwanka tä mike gare kwin jai. Kukwe ye ererebätä ni ye tädre jankunu konkrekasionte o ñakare ye tä gare ietre. Aune ruäre ngwane kukwe ño nemen bare ye ererebätä ni iti kitaka raba konkrekasionte raba ruin nie (1 Cor. 5:11-13).
13. Ja ketamuko nikwe o ja mräkätre nikwe kitadrekä kukwebätä ngwane, ¿ni raba kite töbike ño?
13 Nire ñaka ja ketamuko nikwe o ñaka ni mräkä kitakata kukwebätä ngwane, nitre umbre ji ngwanka tä kukwe ükete ye ni raba kai ngäbiti jötrö ngwarbe raba ruen nie. Akwa ni kitakata kukwebätä ye abokän ja ketaka kwin nibe ngwane, ¿ni töi raba nemen ño? Ye ngwane nita tö ngwen nitre umbre ji ngwanka ie ye nuate raba. Niaratre käkwe kukwe mikani gare kwin jai o Jehovata kukwe ükete ño ye ererebätä niaratre kukwe ükaninte ye ni raba kite ngwentari jai. Nitre umbre ji ngwanka tä kukwe ükete, ¿ye dre raba ni dimike töbike kwinbätä?
14. Nitre umbre ji ngwanka käkwe kukwe ükadrete ni mräkätre o ja ketamuko nikwe kitakakäre kukwebätä ngwane, ¿nikwe dre ngwandre törö jai?
14 Konkrekasion tädre kwin aune ni ja mikaka ngite ye kräke kukwe kwin rabadre bare yekäre, Jehovakwe ni kitadrekä kukwebätä ye ükaninte. Ni iti ja mikaka ngite ye ñaka kitadrekä kukwebätä ngwane, raba konkrekasion töi mike käme (Gál. 5:9). Ne madakäre, ni ja mikaka ngite ye käkwe kukwe käme nuainbare rabadre ja töi kwite aune rabadre kukwe nuainne ja ketakäreta Jehovabe ye ñaka nüke gare jabätä ietre raba ruin nie (Ecl. 8:11). Ni iti kitadrekä kukwebätä o ñakare ye tä gare nitre umbre ji ngwanka ie ye ütiäte krubäte kräketre, ye tädre gare metre nie. Nitre umbre ji ngwanka ñaka tä kukwe ükete ni kä tibienbätä kräke ñakare aune tä kukwe ükete Jehová kräke ye gare metre ietre, nitre kukwe ükatekä Israel näire erere (2 Crón. 19:6, 7).
NITA TÖ NGWEN JEHOVAI KÄ NENGWANE YE TÄ NI MIKE JUTO BIARE KÄ JA KÄNENKÄRE KRÄKE
Ja tare nikadi kri ye ngwane kukwe biandi nie mikakäre täte, ¿ye dre käkwe ni dimikai mike täte aune tö ngwen ie? (Párrafo 15 mikadre ñärärä)
15. ¿Jehovata ni jie ngwen ye ie ñobätä ni rabadre tö ngwen bäri kä nengwane?
15 Kä käme ne krütadre ye kitera nüke bäri ja ken. Aisete Jehovata kukwe nuainne ño ye ie nikwe tö ngwandre bäri kä nengwane. Ye kore ñan ñobätä aune ja tare nikadi kri ye ngwane, kukwe ruäre biain nuaindre nie ye ñan nuain bä, ñan raba nemen bare nie o ñan raba nüke gare nie ye erere raba nemen tuin nie yebätä. Bäkänä, Jehovakwe ñan blitai metre ta nibe ñakare aune nitre mikaninte ni jie ngwanka kwe kä tibienbätä yebiti kukwe bien kwe nuaindre nie raba ruin nie. Kä ye ngwane kä ñaka rabai nie töbikakäre ken aune kukwe nuain mananta nie ye kite Jehovakri o ja mräkätre töita ño ye ererebätä tä kukwe nuainmana nie, yekäre kä ñan rabai nie ngwantarikäre jai. ¿Jehová aune juta kwe ye ie nikwe tö ngwain köbö ütiäte ye näire? Juta Jehovakwe tä ni jie ngwen kä nengwane yebätä nita ja töi mike ño gwä ngwane ye käkwe ni dimikai kukwe ngwantarita ye mike gare jai. Kukwe nuain mananta nie gwä ngwane ye ie nita tö ngwen aune nita mike täte ben gwairebe ngwane, ja tare nikadi kri ye ngwane nikwe nuaindi ye erere raba ruin nie (Luc. 16:10).
16. ¿Jehovata kukwe nuainne ye ie nita tö ngwen ye nuate köböra ño?
16 Kukwe madabätä ni rabadre töbike: Jehovakwe kukwe ükaite nitre ben kä krüte näire ngwane, nikwe ja töi mikai ño yebätä nikwe töbikadre. Nitre kwati ñaka Jehová mike täte aune ni mräkätre ye raba Jehová mike täte kä krüte jämi nüke ye känenkri, ye ie ni raba tö ngwen. Akwa Armagedón yete Jesús yebiti dre rabai bare niaratrebätä ye Jehovakwe mikai gare (Mat. 25:31-33; 2 Tes. 1:7-9). Jehovakwe nire mikadre tuin bobre jai aune nire ñaka mikadre tuin bobre jai ye ñaka tä gare nie (Mat. 25:34, 41, 46, TNM). ¿Nikwe tö ngwain Jehovai o kukwe nuaindi kwe ye ñaka rabai debe ni kräke yebätä nikwe trö kwitai ie? Metrere nita tö ngwen Jehovai ye nikwe mikadre bäri dite kä nengwane, ne kwe ni rabadre tö ngwen kwatibe ie ja känenkäre.
17. ¿Kä krüte ne rikai ta ye bitikäre Jehovata kukwe nuainne ye köböire dre rabai bare?
17 Jehovata kukwe metre nuainne ye köböire kukwe kwin rabai bare ja känenkäre kä bä nuäre yete ye bämike ja okwäte. Nitre kukwe ngwarbe mikaka täte, nitre jondron rürübäinkä tö jondron tuai krubäte jakwe aune gobrantre tä nitre mike ja tare nike aune nitre mike ene ja kisete ye ñaka rabaira jire. Bren nika, ni nemen umbre aune ni mräkätre tare nikwe tä krüte ye ñaka rabaita bare mada. Satana aune chokalitre ye ketaikä kä mil näre te. Niaratre ja mikani Ngöbö rüere ye köböite dre nemen bare ye riaikä kärekäre (Apoc. 20:2, 3). ¡Jehovata kukwe nuainne ño ye ie nikwe tö ngwanbare ye käi rabai juto krubäte nibätä!
18. Kukwe mikata gare nitre israelitabätä Números 11:4-6; 21:5 yete, ¿ye tä dre driere nie ja töi kräke?
18 ¿Jehovata kukwe nuainne ño ye ie nita tö ngwen ye rabai nuaninte kä bä nuäre yete? Jehovakwe nitre Israelita nämäne klabore Egipto mikani kwäre, ye bätäräbe dre namani bare yebätä ani töbike. Mrö nämäne kwetre Egipto ye jatani nüke törö ietre yebätä jatani maná ye yaire (ñäkädre Números 11:4-6; 21:5 yebätä).e ¿Ja tare nikadi kri ye bitikäre kukwe ye erere raba nemen bare nibätä? Nikwe sribidi nuäi kä tibien mikakäre mrebe aune kä tibien kwitakäre bätärekä bätärekä, ne kwe rabadre bä nuäre ye ñaka gare nie. Akwa sribi rabai nuaindre krubäte nie aune kenanbe ñan rabai nuäre ni kräke nünankäre raba ruin nie. ¿Jehovakwe dre dre biandi nie ye ngwane yebätä ni rabai ñäke? Dre dre bianta Jehovakwe nie kä nengwane yebätä ni täi debe bien krubäte ngwane, ja känenkäre ni täi debe bien arato ye gare metre nie.
19. Kukwe ütiäte miri gare kukwe ja tötikara nekänti, ¿ye mä raba mike gare ño kukwe braibebiti?
19 Jehovata kukwe nuainne ño ye käre nuainta metre kwe. Aune kukwe ye tädre gare metre nie arato. Jehovakwe nire kädekani niarata dre niere ye mikakäre nemen bare, ye ie nikwe tö ngwandre arato. Aune Jehovakwe dre niebare Isaías yebiti ye nikwe ñaka käi kwitadrekä jabiti: “Munkwe kukwe ngübadi bätärekä aune munkwe tö ngwandi yebiti mun rabadi dite” (Is. 30:15).
KANTICO 98 Biblia ye kite Ngöbökri
a Kukwe ja tötikara ne käkwe ni dimikai tödeke bäri Jehovai aune nitre mikaninte kwe ni jie ngwanka kä tibienbätä ye ie. Nikwe nuaindre gwä ngwane ye raba ni dimike ño aune ye tä ni mike ño juto biare kä ja känenkäre ye kräke ye nikwe mikadi gare jai arato.
b Génesis 18:20, 21, (JK): “Angwane Dänkin Ngöbökwe niebare krörö mda Abrajanye: Nitre nünanka juta Sodomate btä juta Gomorate abko tä kukwe kämekäme nuene krübäte dikaro nieta ni jökräkwe. Ne abko era bokänä ya abko, ti tö gai metre tie, kä bike niken mike ñäräre yere, niebare Dänkin Ngöbökwe Abrajanye”.
c Deuteronomio 10:17: “Ñobätä ñan aune Jehová Ngöbö munkwe ye Ngöbö bäri ngöbö jökräbiti ta aune niara ye Dänkien dänkien mada yebiti ta, niara ye Ngöbö kri, dite aune jürä ngwandre jabätä, niara ñaka ni ruäre aibe mike ütiäte jai aune ñaka kukwe nuainne jondron ütiäre”.
d Kukwe ruäre bökänbätä ja mräkä iti o nitre ja mräkäre ñaka raba ja kwite konkrekasion madate ye mikata gare. “Sección de preguntas” tä Nuestro Ministerio del Reino noviembre 2002 yebätä ye mikadre ñärärä.
e Números 11:4-6; 21:5: “Niaratre ngätäite nitre menteni nämäne kwati töi nämäne ja aibebätä käkwe kukwe niebare. Aune nitre israelita namanintre ngetrekäta arato aune namanintre niere: ‘¿Nirekwe ngri biain kwetakäre nunye? ¡Gwa, pepino, sandía, puerro, cebolla aune ajo nun nämä kwete ngwarbe Egipto ye nunta medei nike krubäte! Akwa nun di ñan kitera nengwane. Maná ne aibe tuin nunye’ Nitre namani jankunu blite Ngöbö aune Moisés rüere. Namanintre niere: ‘¿Drekäre nun dianinkä Egipto? ¿Nun krütadre kä nötare nekänti aikäre ya? Mrö aune ñö ñaka aune pan ngutu ne nunta yaire’”.