Dagedage Idia Davaria Taudia Idia Naridia Rwanda Ena Hisihisi Dainai
RWANDA, Africa bogaraginai ia noho tanona, bona idia gwauraia “Switzerland bamona Africa tanona.” Peleini amo tubutubu gaudia idia itaia dainai, idia gwau ena toana be Eden umana ta. Ita hoa lasi guna Rwanda idia herevalaia neganai idia gwau ia be paradaiso.
Guna, au ta idia utua neganai, au rua idia hadoa. Lagani ta ta ai dina ta idia henia au hadoa totona. Huahua idia havaraia audia be dala badinai idia hadoa. Unai neganai loaloa be auka lasi. Dala badadia, provinsi idauidau amo idia lao siti badana, Kigali, dekenai be pisi daladia. Unai neganai, Kigali be ia bada ia lao. Moni gaukara idia karaia taudia momo be edia mauri gaudia idia abia diba.
Unai neganai, Iehova ena Witness taudia edia Keristani gaukara ia namo ia lao danu. Lagani 1994 ena matamaia huadia lalonai, Witness taudia 2,600 ia hanaia be Dirava ena Basileia ena sivarai namona Rwanda ena Katolik taudia milioni 8 bamona dekenai idia harorolaia. (Mataio 24:14) March lalonai, Witness taudia ese Baibel stadi 10,000 ia hanaia be taunimanima edia ruma dekenai idia karaia. Kigali lalonai bona kahirakahira idia noho kongregesen edia momo be 15.
Iehova ena Witness taudia edia sekit naria tauna ta ia gwau: “November 1992 ai, kongregesen 18 lau vadivadi henia. To March 1994 ai, edia momo ia bada daekau 27 dekenai. Painia taudia (ful-taim hesiai gaukara taudia) edia namba ia bada ia lao danu.” Saturday, March 26, 1994 ai, Memorial dekenai idia mai taudia edia namba be 9,834.
Bena, karaharaga, Rwanda lalonai hisihisi dika herea ia vara.a
Karaharaga Gavamani Ena Oromana Ia Ore
April 6, 1994 ai, 8:00 p.m. bamona, Rwanda bona Burundi edia presiden ruaosi, Hutu taudia, idia mase edia peleini be Kigali ai ia moru neganai. Kigali lalonai, unai hanuaboi dekenai, pulisi edia uisili ena regerege be siti ibounai lalonai oi kamonai diba bona dala idia koudia. Bena daba rere, ami taudia bona tuari kaia idia dogoatao taudia ese Tutsi taudia idia alaia matamaia. Ntabana Eugène—Iehova ena Witness taudia edia Kigali siti naria tauna—mai ena adavana, ena natuna merona, bona ena natuna kekenina be idia alaia taudia ginigunadia haida.
Europe amo ia mai famili ta be Iehova ena Witness taudia bona edia dekena taudia ida Baibel stadi idia karaia; idia be Tutsi taudia. Unai dekena taudia 9 idia heau mauri unai Europe taudia edia ruma dekenai kavakava ala-ala taudia idia lao ruma ta ruma ta neganai. Miniti haida murinai henao taudia 40 idia ginidae bona ruma idia vareai, kohu idia hadikaia bona edia helai gaudia idia negea. Madi, unai Tutsi dekena taudia idia alaia mase. To ruma taudia, edia turadia idia hamauria toho taudia, idia aladia lasi to idia heau mauri.
Wiki momo lalonai unai ala-ala bada hereana idia karaia noho. Gabeai Rwanda taudia 500,000 ia hanaia idia alaia mase. Tausen tausen momo be edia gabu idia heautania, momo be Tutsi taudia. Iehova ena Witness taudia edia brens opesi Zaire dekenai ese France tadikaka idia hamaoroa dahaka ia vara bona heduru idia noia. Idia gwau: “Dabua gunadia container tamona ai noia. France lalonai idia noho tadikaka ese container ima idia siaia, bona dabua bona tamaka kahirakahira iboudiai be matamata.” June 11 ai, dabua ena metau be tonne 59 idia siaia. Kenya ena brens opesi danu ese dabua, muramura, bona Rwanda gado dekenai idia hahanaia Gima Kohorona magasin idia siaidia.
July lalonai, Tutsi ami taudia, edia ladana be Rwandan Patriotic Front, ese Hutu taudia momo idia noho gavamani ena ami idia halusia. Unai murinai, Hutu taudia handred tausen momo ese edia tano idia heautania bona idia lao. Rwanda taudia milioni rua be edia dekena tanodia ai idia haginia haraga heau mauri taudia edia kamepa dekenai idia lao.
Idia Heduru Heheni Toho
Kigali lalonai Iehova ena Witness taudia edia Gado Hahanaia Opesi taudia 6 amo, rua be Tutsi taudia—Ananie Mbanda bona Mukagisagara Denise. Wiki haida lalonai Hutu tadikaka ese idia naridia diba. To, May 1994 ena dokona kahana ai, unai Tutsi Witness taudia ruaosi idia alaia mase.
Iehova ena Witness taudia ese sibodia edia mauri haboioa garina idia gari lasi, edia Keristani tadikaka, iduhu idaudia taudia, idia gimaia totona. (Ioane 13:34, 35; 15:13) Haheitalai ta be Tutsi hahine, Mukabalisa Chantal. Rwandan Patriotic Front taudia ese ia noho steidiam dekenai Hutu taudia idia tahua neganai, ia ese ena Hutu turadia gimaia totona ia koudia. Ena be unai ami taudia ia habadua, to ta ia gwau: “Umui Iehova ena Witness taudia be famili ta bamona. Emui tomadiho be tomadiho hereadaena!”
Idau Bese Taudia Inai Henia Karana Dadaraia
Ai gwau lasi Iehova ena Witness taudia be lagani handred momo lalonai Africa ai ia noho vadaeni idau bese inai henia kara ena toana idia hahedinaraia diba lasi. France amo ia lao heduru henia totona tadikakana ta ia gwau: “Iseda Keristani tadikaka idia hekwarahi bada unai inai henia karana idia dadaraia noho, badina unai kara ese oi laloa diba lasi ala-ala karana ia havaraia vadaeni.
“Ai hedavari henia tadikaka haida be edia vairanai edia famili idia hamasea. Haheitalai ta be Keristani taihu ta, dina rua iena headava murinai, ena adavana idia alaia. Witness haida be edia natudia bona tama sina idia hamasea neganai idia itaia. Taihu ta, hari Uganda lalonai ia noho, ese ena famili ibounai, ena adavana danu, idia hamasea neganai ia itaia. Unai ese Iehova ena Witness ruma bese taudia ta ta edia hisihisi, edia tauanina dekenai bona lalona dekenai, ia hahedinaraia.”
Witness taudia 400 bamona be unai idau bese taudia alaia mase karana lalonai idia mase. To idia ta lasi be Witness tauna ma ta ese ia alaia. Tutsi bona Hutu edia Roman Katolik bona Protestan memba taudia be idau, taunimanima tausen tausen idia alaia mase. Taunimanima momo ese idia tore hedinarai vadaeni gauna be inai: Tanobada ibounai lalonai, Iehova ena Witness taudia be tuari lalonai, gavamani hadikaia karana, eiava tanobada dekenai idia hepapahuahulaia gaudia lalonai idia vareai lasi.—Ioane 17:14, 16; 18:36; Apokalupo 12:9.
Oi Herevalaia Diba Lasi Hisihisina
Lagani gunanai, tanobada hegegemadai lalonai taunimamina ese Rwanda taudia edia hisihisi be laulau bona TV dekena amo idia itaia. Rwanda amo idia heau mauri taudia handred tausen momo be dekena tanodia lalonai idia aru lao bona unuseniai miro gabudia dika hereadia ai idia noho. France amo heduru henia totona ia lao Iehova ena Witness taudia ta ese July 30 ai dahaka idia itaia ia gwauraia.
“Ai itaia gau dikadia dainai ai hoa. Kilomita momo lalodiai, mase tauanidia momo herea be dala badinai. Guri badadia idia geia bona mase tauanidia tausen tausen amo idia hahonua. Idia mauri noho hutuma badana ai hanaia neganai, bonana dikana ai haheaukalaia diba lasi. Natudia be mase tauanidia badinai idia gadara. Idia mauri noho memero kekeni be edia mase vadaeni tamana o sinana ena doruna dekenai idia dogoatao noho. Unai bamona gaudia ai itaia loulou dainai, do ai laloaboio diba lasi. Ta ena hemami be, idia ia durua diba lasi, bona edia hisihisi bona lalo-metau ia itaia neganai, ia hebogahisi bada”
July lalonai, heau mauri taudia tausen momo be Zaire dekenai idia aru lao; Zaire Witness taudia idia lao Zaire hetoana gabuna dekenai bona Baibel bukadia idia abia isi edia Keristani tadikaka bona kamonai taudia ese idia itaia totona. Rwanda idia heautania Witness taudia idia haboudia bona kahirakahira ai ia noho Kingdom Hall, Goma siti lalonai, idia lao bona idia naridia. Ena be muramura be momo lasi bona ia be hospital ta lasi, to gorere taudia hanamoa karana idia diba tadikaka idia gaukara goadagoada edia hisihisi hamaragia totona.
Hisihisi Dainai, Heduru Idia Henia Haraga
Friday, July 22 ai, France lalonai idia noho Iehova ena Witness taudia be Africa dekena amo heduru idia noia fax revarevana ta idia abia. Rwanda idia heautania tadikaka edia sivarai dikana ia hahedinaraia. Miniti 5 o 10 idia abia murinai, tadikaka idia abia hidi peleini ta do idia rentaia bona heduru gaudia do idia siaia. Saturday bona Sunday idia gaukara goadagoada, bona unai be edia nega ginigunana unai bamona heduru henia karana karaia totona dainai, nega kwadogi ai idia haorea diba ita hoalaia.
Tadikaka ese heduru gaudia momo herea idia siaia. Belgium, France, bona Switzerland Witness taudia sibodia ese K1,784,000 bamona idia henia. Iehova ena Witness taudia edia brens opesi Louviers, France dekenai, bona Brussels, Belgium dekenai, ese heduru gaudia hegeregere, aniani, muramura, bona idia mauri noho totona gaudia ma haida idia udaia maua lalodiai bona maua dekenai adres idia torea. Witness taudia idia gaukara dina bona hanuaboi ai unai maua be Ostend, Belgium dekenai, idia siaidia totona. Wednesday, July 27, peleini gabuna ai, kohu tonne 32 be ia heau haraga diba peleini badana ta dekenai idia udaia. Dina ta murinai, kohu ma haida, ena kahana badana be medikol gaudia, idia siaia. Saturday ai, dina rua murinai, peleini ma ta mai ena medikol gaudia ma haida be unai hisihisi idia davaria taudia totona, idia siaia.
France amo idia lao Witness taudia, doketa ta danu, be heduru kohu badana idia do siaidia lasi neganai, Goma dekenai idia lao. Monday, July 25 ai, Dr. Henri Tallet be Goma ai ia ginidae neganai, Witness taudia 20 be cholera gorerena dainai idia mase vadaeni, bona dina ta ta ai ma haida idia mase. Badina kohu abia lao dalana tamona be Bujumbura, Burundi ai, amo bona ena daudau be kilomita 240 dainai, Goma ai ia ginidae lasi ela bona Friday daba, July 29 ai.
Gorere Haheaukalaia
Unai nega lalonai, Goma Kingdom Hall maragina ia noho tanona maragina be Witness taudia mai edia turadia 1,600 ida ese idia noholaia. Toileti tamona ia noho, ranu be lasi, bona aniani maragi herea ia noho. Cholera gorerena idia abia taudia momo herea be Kingdom Hall idia hahonua masemase. Mase vadaeni taudia edia namba ia bada daekau.
Cholera gorerena ese tauanina ena ranu ia haorea. Matana edia toana idia idau bena kurokuro kahana sibona oi itaia. Bema ranu habadaia karana idia hamatamaia haraga, dina rua murinai idia namo lou. Unai dainai karaharaga edia muramura maragina idia gaukaralaia tadikaka dekenai unai ranu habadaia karana idia hamatamaia.
Danu, tadikaka ese gorere taudia be gorere lasi taudia amo idia atoa siri gorere ia daihanai garina. Idia ura heau mauri taudia idia kokia Goma ena noho dikana amo. Gabu namona ta idia davaria Lake Kivu kahirakahira, unuseniai kahu bona mase tauanidia edia bonana dikana do idia bonaia lasi.
Toileti gabudia idia geia, bona huria taravatudia aukadia idia haginia. Toileti idia gaukaralaia murinai, ranu, mai ena bleach, dekenai edia imana idia huridia. Unai mai anina taravatudia idia hahedinaraia loulou, bona idia noho taudia ese idia abia dae. Metairametaira unai gorere tuari henia lalonai idia kwalimu matamaia.
Friday, July 29 ai, heduru kohu badana ia ginidae neganai, Goma Kingdom Hall lalonai hospital maragina ta idia haginia. Idia lokua diba bedi 60 idia haginia, bona ranu hagoevaia dalana idia hamatamaia. Danu, Lake Kivu kahirakahira ai idia noho Witness taudia dekenai palai rumadia idia abia mai. Karaharaga, laini namodia dekenai idia noho palai rumadia 50 idia haginia vadaeni.
Nega ta ai Witness taudia bona edia turadia 150 idia gorere bada herea. August ena wiki ginigunana ia abia neganai, Goma lalonai idia mase vadaeni taudia edia namba be 40. To medikol gaudia bona heduru henia taudia idia ginidae murinai, taunimanima momo idia hamauria diba.
Lauma Gaudia Idia Laloa Taudia Edia Tanikiu
Heau mauri Witness taudia ese heduru bada idia abia dainai idia ura edia tanikiu bada herea idia henia. Idau tano Keristani tadikaka edia lalokau ese edia kudouna ia hamarerea bada, unai amo idia itaia goevagoeva tadikaka oreana bamona lalonai idia noho.
Ena be hekwakwanai dikadia idia davaria, to lauma gaudia idia laloaboio lasi. Tau ta ese inai ia itaia: “Ena be tauanina gaudia be lasi vaitani, to edia ura gauna badana ta be lauma aniani.” Idia noinoi dainai, Mauri Hanaihanai Paradaiso Lalonai Baibel stadilaia bukadia 5,000 Rwanda taudia edia gado Kinyarwanda lalonai be heau mauri taudia edia kamepa idauidau dekenai idia siaia.b
Dina ta ta ai, heau mauri tadikaka ese Baibel siri ta idia abia hidi bona kikilaia, bona kongregesen heboudia idia hamatamaia. Natudia totona, sikuli kosi idia hegaegaelaia. Klas idia hadibaia neganai tisa taudia ese tauanina hagoevaia taravatudia idia hadibaia, bona idia hadibaia bema idia badinaia lasi do idia mauri noho lasi.
Idia Naridia Noho
Heau mauri Witness taudia handred handred be ma gabu haida dekenai idia noho, hegeregere Rutshuru lalonai, Goma lalonai sibona lasi. Unai tadikaka idia durudia danu. July 31 ai, Witness taudia 7 be peleini idia guia bona Goma dekena amo idia lao Bukavu dekenai, heau mauri Witness taudia 450 ese idia noholaia gabuna. Idia momo be Burundi amo. Cholera gorere be unuseniai ia vara danu, bona heduru idia henia, tadikaka idia mase lasi totona.
August 1 ai, motuka amo idia lao Uvira, Zaire ai, dala ena daudau be kilomita 150 bamona. Idia lao dalana ai, gabu 7 dekenai Rwanda bona Burundi amo idia heau tadikaka 1,600 idia noho. Gorere idia koua karadia idia hadibadia. Tadikaka ese ripoti ta idia torea, ia lalonai ia gwau: “Ai karaia vadaeni gaudia be hamatamaia kahana sibona, heduru idia abia vadaeni taudia 4,700 be hua momo lalonai iseda heduru do idia abia noho be namo.”
August lalonai, Witness taudia handred haida be Rwanda dekenai idia giroa vadaeni. To raskol taudia ese kahirakahira edia ruma bona kohu iboudiai idia hadikaia o dadia. Unai dainai ruma bona Kingdom Hall haginia bona hanamoa gaukara be bada.
Dirava ena hesiai taudia be mai goada ida unai hisihisi dikana idia davaria Rwanda taudia hagoadaia totona idia gurigurilaia. Inai nega dikana ena dokona kahana lalonai ita noho dainai, ita diba dagedage do ia bada ia lao. To, tanobada ibounai lalonai idia noho Iehova ena Witness taudia be tanobada ena hepapahuahu lalonai do idia vareai lasi bona edia hebogahisi korikorina do idia hahedinaraia noho.
[Footnotes]
a December 15, 1994, Gima Kohorona ena hereva ta “Hisihisi Rwanda ai—Daika Ena Kerere?”
b Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. ese ia halasia.
[Map on page 12]
(For fully formatted text, see publication)
RWANDA
Kigali
UGANDA
ZAIRE
Rutshuru
Goma
Lake Kivu
Bukavu
Uvira
BURUNDI
Bujumbura
[Pictures on page 15]
Laurina ai: Ntabana Eugène bona ena ruma bese idia aladia. Idibana ai: Mukagisagara Denise, Tutsi kekenina. Ena be Hutu tadikaka idia ura hamauria to Hutu taudia ese idia hamasea
[Pictures on page 16, 17]
Ataiai: Goma Kingdom Hall ai, gorere taudia idia naria. Henunai laurina ai: Witness taudia ese heduru gaudia, tonne 32 idia hegaegae bona peleini amo idia siaia. Henunai: Lake Kivu kahirakahira ai, Witness taudia idia atoa gabuna. Henunai idibana ai: Rwanda heau mauri taudia, Zaire ena Kingdom Hall ta ai