Hanua Tauna Eiava Idau Bese Tauna, E! Dirava ese Oi Ia Abia Dae
“Rara tamona dekenai ia ese taunimanima bese ibounai ia karaia, bona tanobada ena kahana ibounai do idia noho.”—KARA 17:26.
1. Hari inai negai gabu momo dekenai taunimanima edia lalohadai idau bese taudia dekenai ese dahaka hekwakwanai ia havaraia?
NIUSPEPA lalonai idia torea sivarai ese idia hahedinaraia tano momo lalodiai taunimanima idia lalo-hekwarahi badina idau bese taudia momo be edia tano lalonai idia noho; haida idia mai ena badina be inai: edia hanua korikori dekenai dika ia vara dainai eiava idia ura ma hanua ta dekenai idia noho dainai. Taunimanima milion momo ese dala idia tahua goadagoada Asia, Africa, Europe, bona America edia tano haida idia rakatania totona. Reana ogogami, tuari, eiava dagedage karana dainai idia ura edia tano idia rakatania. To edia tano idia rakatania bona idau bese edia tano dekenai idia lao neganai, unai gabu taudia idia moale, a? Time magasin ia gwau: “Europe dekenai bese idauidau taudia momo be idia mai dainai, unai gabu korikori taudia be idia lalohisihisi. Guna idia gwau unai taudia idia lalo-namo henidia, to idia mai neganai edia kara idauna idia moalelaia lasi.” Dika bada ia vara dainai edia tano idia rakatania taudia 18,000,000, ma bese haida idia “ura lasi” abidia dae taudia unai, edia sivarai Time magasin lalonai, be inai: “Edia noho idia hegeregere besedia be idia hekwarahi unai idau bese taudia durudia totona, bona unai hekwakwanai be do ia ore lasi.”
2, 3. (a) Taunimanima abidia dae karana ia herevalaia neganai Bible ese ita ia hadibaia moale herevana be dahaka? (b) Dirava ena kara taunimanima dekenai ita tahua neganai, dahaka dainai unai kara amo namo ita davaria diba?
2 Herevana unai kara dekenai dahaka do ia vara, to Bible ese ia hahedinaraia Dirava ese bese idauidau taudia iboudiai ia abidia dae—herevana taunimanima ta be unai hanua dekenai ia vara, eiava ia be unai hanua dekenai ia mai ia noholaia totona, eiava dika ta ia vara dainai ena hanua ia rakatania bona unai gabu dekenai ia mai. (Kara 10:34, 35) Reana haida do idia gwau, ‘To, unai bamona oi hereva be reana maoro lasi? Badina Dirava ese idau negai Israel besena sibona ia abia hidi ena bese taudia ai do idia lao totona, bese ma haida ia dadaraidia, ani?’
3 Namona be Dirava ena kara idau negai bese taudia dekenai ita tahua. Danu, peroveta herevadia haida ita tahua diba, idia ese hari inai nega lalonai tomadiho momokani taudia idia karaia diba gaukaradia idia herevalaia. Unai peroveta herevadia oi laloa lou neganai, unai ese oi ia durua diba edia anina oi lalo-pararalaia momokani totona bona reana oi do ia hagoadaia. Danu, do ia hahedinaraia hisihisi badana do ia vara murinai, “bese idauidau, iduhu idauidau, kopina idauidau, bona gado idauidau” taudia dekenai reana Dirava ena kara be edena bamona.—Apokalupo 7:9, 14-17.
‘Bese Iboudiai ese Sibodia Do Idia Hanamoa’
4. Dahaka dainai bese idauidau idia vara, to Dirava ese dahaka ia karaia?
4 Utu-utu murinai, Noa mai ena ruma bese taudia sibodia idia mauri noho, bona idia iboudiai be tomadiho momokanina idia abia dae taudia. To unai lalo-tamona karana be ia ore haraga. Nega sisina murinai, taunimanima haida be Dirava ena ura idia dadaraia bona kohoro haginia gaukarana idia hamatamaia. Unai dainai taunimanima edia gado idia idauidau bona orea ta ta be tanobada ena gabu idauidau dekenai idia lao bona bese idauidau ai idia lao. (Genese 11:1-9) To, tomadiho momokanina ia ore lasi, ia do noho Abraham ena bese taudia dekenai. Dirava ese mai ena abidadama tauna Abraham ia hanamoa bona iena natudia be bese badana ta ai do idia lao ia gwauhamatalaia. (Genese 12:1-3) Unai bese be idau negai Israel besena.
5. Dahaka dainai Dirava ena kara Abraham dekenai ese ita ibounai ia hagoadaia?
5 To, Iehova ese Israel lasi besedia ia dadaraidia lasi, badina ia be mai ena ura tanobada besedia iboudiai dekenai. Dirava ese Abraham dekenai ia gwauhamatalaia herevana ese unai ia hahedinaraia goevagoeva, ia gwau: “Oiemu tubuna amo tanobada besedia ibounai be sibodia do idia hanamoa badina be oi ese lauegu oda oi kamonai henia dainai.” (Genese 22:18, NW) To, lagani handred momo lalodiai, Dirava ese Israel besena ia durua bada, Taravatu idia ia henia, dala ia hegaegaelaia iena dubu lalonai hahelaga taudia be boubou gaudia idia karaia totona, bona Gwauhamata Tanona idia ia henia idia noholaia totona.
6. Dirava ena kara Israel dekenai be edena bamona taunimanima iboudiai do idia hanamoa diba?
6 Dirava ese Israel dekenai ia henia Taravatuna be bese idauidau taudia iboudiai ia durudia badina ia hahedinaraia idia iboudiai be mai edia kara dika, bona ia hahedinaraia boubou goevadaena ta sibona ese taunimanima edia kara dika ia koua diba bona ia haorea vaitani diba. (Galatia 3:19; Heberu 7:26-28; 9:9; 10:1-12) To, dahaka ese ia hamomokania Abraham ena Garana—ia dekena amo bese iboudiai ese sibodia do idia hanamoa Garana unai—do ia vara bona do ia hegeregere unai kara ia karaia totona? Unai kara dekenai danu Israel besena ia abia Taravatuna ia heduru. Israel taudia be Kanana taudia idia adavaia ia taravatulaia, Kanana taudia be kara bodaga taudia bona edia tomadiho lalonai kara dikadia idia karaia, hegeregere idia mauri noho natudia idia araia mase. (Levitiko 18:6-24; 20:2, 3; Deuteronomi 12:29-31; 18:9-12) Dirava ia gwau unai taudia bona edia kara do idia haoredia vaitani be maoro. Idia ore dainai, gabeai taunimanima iboudiai ese namo idia davaria diba, Israel dekenai idia noho idau bese taudia danu, badina unai amo Garana do ia vara ena iduhuna do ia miro lasi.—Levitiko 18:24-28; Deuteronomi 7:1-5; 9:5; 20:15-18.
7. Idau negai, dahaka ese ia hahedinaraia Dirava ese idau taudia ia abidia dae?
7 Taravatu idia do badinaia noho neganai, bona Dirava ese Israel taudia ia do durudia bada neganai, ia ese Israel lasi taudia ia hebogahisi henidia danu. Unai ia hedinarai goevagoeva Israel taudia be Aigupito ena igui hesiai amo idia raka siri bona edia tano korikori idia lao henia neganai. “Orea idau-idau taudia momo herea danu idia bamoa lao.” (Esodo 12:38) Profesa C. F. Keil ia gwau unai taudia be “idau bese taudia momo herea . . . bese idauidau taudia hutuma.” (Levitiko 24:10; Numera 11:4) Reana idia momo be Dirava momokanina idia abia dae Aigupito taudia.
Idau Bese Taudia Idia Abia Dae
8. Dirava ena bese dekenai idia noho totona Gibeon taudia ese dahaka idia karaia?
8 Israel bese taudia be Dirava ena oda idia badinaia, idia be Gwauhamata Tanona dekena amo kara bodaga besedia idia luludia, to Dirava ese Gibeon taudia ia hamauridia, idia be Ierusalem ena mirigini kahana dekenai idia noho besena. Idia ese hehuni karana dekenai gwaukau taudia idia siaia Iosua dekenai maino idia noinoilaia totona, bona maino idia abia. Gabeai, edia hehuni karana ia hedinarai neganai, Iosua ese Gibeon taudia be “au siria taudia bona ranu utua taudia ai ia halaodia, Israel taudia edia, bona Iehova dekenai idia bouboulaia patana ena.” (Iosua 9:3-27) Hari inai nega lalonai danu, idau bese taudia momo be hesiai gaukara idia karaia badina idia ura bese matamatana dekenai idia vareai.
9. Rahaba bona ena ruma bese taudia edia haheitalai namona Israel lalonai idia noho idau bese taudia dekenai be edena bamona ita ia hagoadaia?
9 Reana oi ia hagoadaia gauna be inai: Gunaguna, Dirava ese idau bese oreadia sibona ia abia dae lasi; to taunimanima tamona tamona ia abia dae danu. Hari inai nega lalonai, bese haida idia ura dagi bada taudia, mai edia moni bada taudia, eiava edukeisini bada taudia sibodia be edia tano lalonai idia mai idia noholaia totona. To Iehova be unai bamona lasi. Gibeon taudia edia kara idia do vara lasi neganai, ma sivarai ta ese unai ia hamomokania. Unai sivarai ese taunimanima idia matauraia lasi Kanana hahinena ta ia gwauraia. Bible ese ena ladana ia gwauraia “ariara hahine Rahaba.” Ia be Dirava momokanina dekenai ia abidadama dainai, Ieriko hanua ia moru neganai ia bona ena ruma bese taudia idia roho mauri. Ena be Rahaba be idau bese hahinena, to Israel taudia ese ia idia abia dae. Iena abidadama goadana be haheitalai namona ita tohotohoa totona. (Heberu 11:30, 31, 39, 40; Iosua 2:1-21; 6:1-25) Danu, ia be Mesia ena tubuna hahinena ta ai ia lao.—Mataio 1:5, 16.
10. Israel bese taudia ese do idia abidia dae totona, idau bese taudia ese dahaka idia hahedinaraia be gau badana?
10 Bema Israel lasi taudia ese edia kara amo idia hahedinaraia Dirava momokanina idia ura hamoalea, idia abidia dae Gwauhamata Tanona lalonai idia noho totona. Israel taudia ese oda idia abia Iehova idia tomadiho henia lasi taudia idia bamodia lasi totona, tomadiho dalanai idia bamodia lasi be gau badana. (Iosua 23:6, 7, 12, 13; 1 Hanua Pavapavadia 11:1-8; Hereva Lada-isidia 6:23-28) To unai gabu dekenai idia noho Israel lasi taudia momo be Israel taudia edia taravatu badadia idia badinaia. Ma haida be Iuda tomadihona idia abia dae bona kopina utua karana idia abia, bona Iehova ese unai taudia ia abidia dae bona ena kongregesen ena memba taudia ai idia lao.—Levitiko 20:2; 24:22; Numera 15:14-16; Kara 8:27.a
11, 12. (a) Israel taudia ese Dirava idia tomadiho henia idau bese taudia be edena bamona idia kara henidia be namo? (b) Iehova ena kara ita tohotohoa totona, reana dahaka dainai iseda kara ita hanamoa be namo?
11 Dirava ese Israel taudia ia hamaorodia iena kara ia idia tomadiho henia idau bese taudia dekenai idia tohotohoa totona, ia gwau: “Noho hedoa tauna be emui bese tauna korikori hegeregerena do ia noho umui bogaraginai be namo; bona do umui lalokau henia oi sibona oi lalokau henia hegeregerena, badina be umui danu be Aigupito tanona lalonai noho hedoa taudia.” (Levitiko 19:33, 34; Deuteronomi 1:16; 10:12-19) Ena be ita be unai Taravatu henunai ita noho lasi, to unai sivarai ese ita ia sisiba henia. Ita be kara haraga idau bese, idau tano, eiava idau kastom taudia ita dadaraia eiava ita dagedage henidia diba. Unai dainai namona be sibona dekenai ita henanadai inai bamona: ‘Iehova ena kara lau tohotohoa bona idau tauna dadaraia karana lau karaia lasi totona, lau goada karaia, a?’
12 Israel taudia be edia matana amo Dirava ena heabidae karana idia itaia. Pavapava Solomon ia guriguri, ia gwau: “Idau bese tauna ta, oiemu bese Israel tauna lasi, be oiemu ladana dainai tano daudauna amo do ia mai . . . bena inai dubu do ia vaira henia, do ia guriguri. Unai neganai emu noho gabuna guba dekenai mani oi kamonai . . . unai amo tanobada besedia iboudiai be oiemu ladana do idia diba bona oi do idia gari henia.”—1 Hanua Pavapavadia 8:41-43; 2 Sisiga 6:32, 33.
13. Dahaka dainai Dirava ese dala ia kehoa ena kara Israel besena dekenai do ia haidaua totona?
13 Iehova ese Israel besena be iena taunimanima bamona ia do gaukaralaidia noho neganai bona unai amo Mesia do ia vara iduhuna ia do naria noho lalonai, Dirava ese kara haida do idia idau ia perovetalaia. Gunaguna, Israel besena be Taravatu gwauhamatana lalonai idia ura vareai neganai, Dirava ese dala ia kehoa idia be ‘helaga taudia bona bese helagana ai do idia lao’ totona. (Esodo 19:5, 6) To lagani handred momo lalodiai Israel taudia idia hahedinaraia idia be abidadama lasi taudia. Unai dainai, Iehova ia peroveta, ia gwau gwauhamata matamatana do ia karaia “Israel ena bese taudia” dekenai, bona unai gwauhamata hegeregerena edia kerere bona kara dika do ia gwauatao. (Ieremia 31:33, 34) Mesia ia mai neganai unai gwauhamata matamatana ia karaia; iena mauri ia bouboulaia karana ese taunimanima momo edia kara dika ia huria oho diba.—Isaia 53:5-7, 10-12.
Israel Taudia Guba Dekenai
14. Dirava ia abia dae ‘Israel’ matamatana be dahaka, bona ia abia dae dalana be dahaka?
14 Keristen Greek Revarevadia ese ita idia durua unai kara ibounai ia vara dalana dekenai ita lalo-parara totona. Iesu be Mesia tauna, bona ia mase neganai Taravatu ia hagugurua bona taunimanima edia kara dika gwauatao ena badina ia atoa. Unai namo idia davaria diba taudia be kopina utua Iuda taudia sibona lasi, to idau bese taudia danu. Oibe. Aposetolo Paulo ena toretore lalonai ia gwau gwauhamata matamatana lalonai, “tau ta be Iuda tauna korikori bema iena lalona be ia hegeregere. Iena kopina utua kara korikori danu be iena lalona dekenai ia vara gauna, kopina gauna sibona lasi. Inai be taunimanima idia torea taravatuna badinaia gauna lasi.” (Roma 2:28, 29; 7:6) Iesu ia henia boubou karana dekenai idia abidadama taudia edia kara dika ia gwauatao, bona Dirava ese idia ia abia dae, ia gwau ‘lauma helaga amo idia be Iuda taudia,’ bona lauma dalanai idia be “Dirava ena Israela” besena ai idia lao.—Galatia 6:16.
15. Taunimanima ta be lauma Israel tauna ta ai ia lao neganai, dahaka dainai edena bese lalonai ia vara be anina lasi?
15 Oibe, bema ta idia abia hidi lauma Israel bese tauna ta ai ia lao totona, edena hanua o bese lalonai ia vara be anina lasi. Idia haida, hegeregere Iesu ena aposetolo taudia, be Iuda korikori taudia. Ma haida, hegeregere Roma tuari kapitan Korenelio, be kopina utua lasi idau bese taudia. (Kara 10:34, 35, 44-48) Paulo ese lauma Israel besena ena sivarai ia gwauraia maoro, ia gwau: “Greek taudia be lasi, Iuda taudia danu be lasi. Kopina utua kara be lasi, bona kopina utua lasi kara danu be lasi. Idau bese tauna lasi, Skuta tauna lasi, hesiai tauna lasi, ruhaia nege tauna lasi.” (Kolose 3:11, NW) Dirava ena lauma helaga amo idia horoa taudia be “iena bese, [idia] be King ena boubou helaga karaia taudia, bese helagana, bona Dirava ena orea korikori taudia.”—1 Petero 2:9; Esodo 19:5, 6 itaia danu.
16, 17. (a) Dirava ena ura lauma Israel taudia dekenai be dahaka? (b) Badina be dahaka Dirava ena Israel lalonai idia noho lasi taudia edia sivarai ita tahua be namo?
16 Dina vairai dekenai, Dirava ena ura lauma Israel taudia dekenai be dahaka? Iesu ia haere, ia gwau: “Orea maragi e, umui gari lasi, badina emui Tamana ese ia hereva vadaeni Basileia do ia henia umui dekenai.” (Luka 12:32) Horoa taudia, edia “hanua korikori be guba” taudia, be Mamoe Tauna ida iena Basileia lalonai do idia lohia hebou. (Filipi 3:20; Ioane 14:2, 3; Apokalupo 5:9, 10) Bible ese ia hahedinaraia unai taudia be ‘Israel bese taudia dekena amo’ bona “taunimanima ibounai edia huanai dekena amo Dirava ese idia ia hoia vadaeni. Bona idia be taunimanima ginigunadia Dirava bona Mamoe ena Natuna ese idia abia, edia.” Edia namba be 144,000. To, unai taudia iboudiai ese maka idia abia sivaraina ia gwauraia murinai, Ioane ese orea idauna ta ia herevalaia, ia gwau “hutuma bada herea lau itaia, duahia diba lasi. Idia be bese idauidau, iduhu idauidau, kopina idauidau, bona gado idauidau” taudia.—Apokalupo 7:4, 9; 14:1-4.
17 Reana haida idia laloa inai bamona: ‘To lauma Israel lasi taudia milion momo, hegeregere hisihisi bada herea amo do idia roho mauri hutuma bada taudia, be edena bamona? Idia do mauri noho lauma Israel taudia oredia dekenai edia gaukara be dahaka?’b
Idau Bese Taudia Peroveta Hereva Lalonai
18. Dahaka dainai Israel taudia be Babulono idia rakatania bona edia tano dekenai idia giroa lou diba?
18 Israel besena be Taravatu henunai ia noho to idia badinaia lasi ena nega ita laloa neganai, ita itaia Dirava be Babulono taudia ia koudia lasi dainai idia ese Israel hanuana idia hadikaia. Lagani 607 B.C.E. ai, Israel taudia be igui hesiai dekenai idia abia lao bona lagani 70 lalonai unai bamona idia noho. Murinai, Dirava ese unai bese taudia be igui hesiai amo ia hoidia lou. Gavana Serubabele ena hakaua dalana amo, Israel korikori orena taudia be edia tano dekenai idia giroa lou. Mede bona Parasa lohia taudia, Babulono idia hamorua taudia unai, be Babulono idia rakatania taudia dekenai mauri durua gaudia idia henia. Isaia bukana ese unai idia vara gaudia ia perovetalaia. (Isaia 1:1-9; 3:1-26; 14:1-5; 44:21-28; 47:1-4) Bona Esera bukana dekenai edia giroa lou sivaraina ia noho.—Esera 1:1-11; 2:1, 2.
19. Peroveta herevana ese edena bamona ia hahedinaraia Israel taudia do idia giroa lou neganai, idau bese taudia haida be idia danu do idia giroa?
19 Danu, Dirava ena bese taudia hoia lou karana bona edia tano dekenai do idia giroa lou ia perovetalaia neganai, Isaia be inai hoa peroveta herevana ia gwauraia: “Bese idauidau ese emu diari do idia lao henia, bona pavapava be emu diari bada herea dekenai do idia lao.” (Isaia 59:20; 60:3) Idau bese taudia ta ta idia abia dae, Solomon ena guriguri hegeregerena. To unai hereva ena anina be unai sibona lasi. Isaia ese kara idauna ta ia perovetalaia. “Idau bese taudia” be Israel taudia ida do idia gaukara hebou, ia gwau: “Idau bese taudia ese emu magu do idia haginia bona edia pavapava ese emu hesiai gaukara do idia karaia; badina be egu badu ai oi lau botaia, to egu lalo-namo ai umui lau hebogahisi henia.”—Isaia 60:10.
20, 21. (a) Israel besena be igui hesiai amo idia ruhaia bona edia tano dekenai idia giroa lou karana ese hari inai nega lalonai dahaka ia laulaulaia? (b) Unai murinai ‘memero bona kekeni’ be lauma Israel dekenai idia vareai dalana be dahaka?
20 Dala idauidau dekenai, Israel besena be igui hesiai dekenai idia lao bona murinai edia tano dekenai idia giroa lou karana ese hari inai nega lalonai lauma Israel besena ia laulaulaia. Tanobada Ibounai Tuarina Ginigunana ia do vara lasi neganai, horoa Keristen orena taudia be Dirava ena ura haida idia karaia namonamo lasi; edia lalohadai bona kara haida be Kerisendom ena dubu amo idia dogoatao noho. Bena, tuari ia vara dainai bona haroro taudia haida edia ura dainai, lauma Israel orena taudia edia hakaua taudia, ena be idia kerere lasi, to dibura rumana dekenai idia atodia. Lagani 1919 C.E. ai, tuari ia ore murinai, unai horoa orena taudia be dibura amo idia raka lasi bona kota ia gwau edia kerere be lasi. Unai ese ia hahedinaraia Dirava ena taunimanima be Babulono Badana, tanobada ibounai ena tomadiho koikoi basileiana, ena igui hesiai amo idia ruhaia vadaeni. Iena taunimanima be idia raka lao lauma paradaiso idia haginia bona idia noholaia totona.—Isaia 35:1-7; 65:13, 14.
21 Unai be Isaia ese ia gwauraia herevana hegeregerena, ia gwau: “Idia haboudia vadaeni; oi dekenai idia mai vadaeni. Emu natuna memerodia be gabu daudaudia amo idia mai, bona emu natudia kekenidia danu. Unai negai do oi itaia, bena emu vairana do ia hairai, bona emu kudouna do ia haragaharaga bona do ia bada moale dainai, badina be davara ena anina be oi dekenai do ia mai; bese idauidau edia kohu be oi dekenai do idia mai.” (Isaia 60:4, 5) Murinai laganidia lalodiai, ‘memero bona kekeni’ idia vareai noho, lauma helaga ese idia ia horoa lauma Israel ena namba hagugurua totona.
22. ‘Idau bese’ taudia bona lauma Israel taudia be edena bamona idia gaukara hebou?
22 ‘Edia magu do idia haginia idau bese taudia’ be edena bamona? Iseda nega lalonai unai ia vara danu. Unai 144,000 taudia edia namba ia guguru ia lao neganai, bese idauidau amo taunimanima hutuma bada idia mai lauma Israel taudia danu idia tomadiho hebou totona. Unai matamata taudia be Bible ia gwauraia helarona idia abia, ia gwau mauri hanaihanai tanobada paradaisona dekenai do idia abia diba. Ena be gabeai edia hesiai gaukara ena gabu do ia idau, to hari mai moale danu idia ura horoa orena taudia idia durudia Basileia ena sivarai namona idia harorolaia totona.—Mataio 24:14.
23. ‘Idau bese taudia’ ese horoa taudia idia durua karana ena bada be dahaka?
23 Hari inai nega lalonai, ‘idau bese taudia’ 4,000,000 bona ma haida bona edia “hanua korikori be guba” orena taudia, ese idia hahedinaraia idia be Iehova idia abidadama henia. Idia momo, tatau bona hahine, matamatadia bona burukadia, be nega ibounai pioneer ena hesiai gaukara idia karaia. Kongregesen 66,000 bona ma haida kahirakahira iboudiai dekenai, unai idau bese taudia be elda bona hesiai taudia edia dagi gaukaradia idia huaia. Orena taudia ese unai idia itaia dainai idia moale bada herea, idia diba unai be Isaia ena peroveta herevana ia hagugurua, ia gwau: “Idau taudia do idia gini bona emui mamoe do idia naridia, bona idau bese taudia be emui tano biru henia taudia ai bona emui vine utua taudia ai do idia lao.”—Isaia 61:5.
24. Dirava ena kara idau negai Israel taudia bona ma haida dekenai ese ita edena bamona ia hagoadaia?
24 Unai dainai herevana oiemu bese be dahaka, herevana oi be tano ta ai oi lao oi noholaia totona, herevana oi heau mauri unai tano dekenai, to lauma dalanai oi be idau bese tauna ta ai oi lao diba, bona Siahu Ibounai Diravana be mai moale danu oi do ia abia dae. Oi ia abia dae neganai, oi be harihari ela bona hanaihanai iena hesiai gaukara oi moalelaia diba.
[Footnotes]
a “Noho hedoa tauna,” “ia mai noho tauna,” “idau tauna,” bona “idau bese tauna,” edia idau oi diba totona, Insight on the Scriptures bukana, Volume 1, rau 72-5, 849-51 oi itaia, Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. ese unai buka idia karaia.
b Lagani 1991 ai, Iehova ena Witness taudia edia Memorial heboudia dekenai idia lao taudia edia namba be 10,600,000 ia hanaia, to taunimanima 8,850 sibona ese sibodia idia gwauraia idia be lauma Israel orena taudia.
Inai Oi Laloatao, A?
◻ Dirava be edena bamona ia hahedinaraia Ia ura bese idauidau taudia iboudiai ia abidia dae?
◻ Israel be Dirava ena abia hidi besena negana lalonai, dahaka ese ia hahedinaraia idau bese taudia be Ia dekenai idia mai diba danu?
◻ Peroveta herevana lalonai, Dirava be edena bamona ia hahedinaraia idau bese taudia be Israel besena danu do idia noho?
◻ Israel besena be Babulono idia rakatania bona edia tano dekenai idia giroa lou karana ese dahaka ia laulaulaia, bona ‘idau bese’ taudia ese unai kara dekenai idia vareai ena dala be dahaka?
[Picture on page 9]
Pavapava Solomon ese Iehova idia tomadiho henia idau bese taudia totona ia guriguri