Lohiabada Ena Anibou—Nega Hida Ita Karaia be Maoro?
KIRISIMASI, Ista, bona “helaga taudia” dinadia momo be Kerisendom ena tomadiho oreadia ese idia hahelagadia bona unai dina ai aria idia karadia. Oi diba Iesu ese ena orea taudia ia haganidia dina hida do idia hahelagadia, a? Tamona mo! Keristen Tomadihona Haginia Tauna ese dina helagadia bona aria oredia iboudiai ia haganilaidia lasi.
Iesu ese dina tamona mo hahelagaia karana ia hamatamaia, unai dainai unai dina be mai anina bada. Keristen taudia ese unai dina idia hahelagaia neganai, Iesu ena hahegani idia badinaia goevagoeva be namo. Unai dina tamona be edena?
Dina Tamona Hahelagaia
Ena mase dinana ai Iesu ese inai kara ia hamatamaia. Ia, mai ena aposetolo ida, ese Iuda taudia edia Paseka ariana idia karaia vadaeni, bena Paseka ena paraoa, mai ena hatubua muramurana lasi paraoana, sisina ia henidia, ia gwau: “Lauegu tauanina be inai, umui totona ia henia vadaeni.” Unai murinai, Iesu ese kapusi mai uaina ia henidia, ia gwau: “Inai kapusi be maino karaia gwauhamata matamatana lauegu rarana dekenai, umui totona do ia bubua.” Ma ia gwau: “Inai bamona do umui karaia, lau do umui laloa totona.” (Luka 22:19, 20; 1 Korinto 11:24-26) Inai idia gwauraia Lohiabada ena Anibou, eiava Memorial. Iesu ese ena orea taudia ia haganilaidia dinana tamona be unai.
Tomadiho oreadia momo idia gwau unai dina bona ma haida danu idia hahelagadia, to unai dina idia hahelagaia dalana be idau, Iesu ese ia haheganilaia hegeregerena lasi. Edia idau badana be idia hahelagaia negadia edia momo. Tomadiho oreadia haida be hua iboudiai idia hahelagaia, haida be pura iboudiai, eiava dina iboudiai idia hahelagaia. Iesu ena hereva, “Inai bamona do umui karaia, lau do umui laloa totona,” ena anina be unai a? (1 Korinto 11:24, 25) Taunimanima ese dina badana ta be nega hida idia hahelagaia lagani ta lalonai? Nega tamona, ani?
Inai danu mani oi laloa, Iesu ese inai kara ia hamatamaia bena ia mase dinana be Nisan 14, Iuda taudia edia kalenda ai.a Unai be Paseka dinana. Paseka ariana amo Iuda taudia ese Dirava be lagani 1513 B.C.E. ai Aigupito ai ia hamauridia karana idia laloa loulou. Unai neganai mamoe natuna bouboulaia karana dainai Iuda taudia edia natudia roboadia idia mauri, to Aigupito taudia edia natudia roboadia iboudiai be Iehova ena aneru ese ia aladia mase.—Esodo 12:21, 24-27.
Inai amo dahaka ita diba? Aposetolo Paulo ia gwau: “Iseda paseka mamoe, Keriso, idia alaia vadaeni.” (1 Korinto 5:7) Iesu ena mase be Paseka boubouna hereadaena, ia amo dala ia kehoa, taunimanima ese hahemauri hereadaena do idia abia totona. Unai dainai Keristen taudia ese Keriso ena mase laloa lou karana, Memorial, be Iuda taudia edia Paseka ena gabunai idia karaia.—Ioane 3:16.
Paseka ariana be lagani ta ta amo nega tamona idia karaia ariana. Unai dainai, Memorial danu be unai bamona. Paseka dinana—Iesu ia mase dinana—be nega iboudiai Iuda taudia edia hua Nisan ena dina namba 14. Unai dainai, Keriso ena mase laloa lou karana be lagani ta ta amo nega tamona karaia karana, iseda kalenda ai Nisan 14 hegeregerena dinana ai karaia karana. Lagani 1994 ai, inai dina be Saturday, March 26, dina ia diho murinai. Dahaka dainai Kerisendom ena tomadiho oreadia ese inai dina idia hahelagaia lasi? Idaunegai idia vara karadia bema ita tahudia, unai do ita diba.
Aposetolo Edia Kara Idia Rakatania
Aposetolo edia negai, edia kara idia tohotohoa taudia ese Lohiabada ena Anibou idia karaia goevagoeva, iena hahegani hegeregerena. To, lagani 100 C.E. murinai, haida ese unai kara karaia dinana idia haidaua. Idia ese Memorial idia karaia pura ena dina ginigunana (Sunday) ai, Nisan 14 hegeregerena dinana ai lasi. Badina be dahaka?
Iuda taudia edia dina be adorahi 6 oklok bamona ai ia matamaia bena kerukeru adorahi 6 oklok bamona ai ia doko. Iesu be Nisan 14, 33 C.E. ai ia mase; unai dina be Thursday adorahi ai ia matamaia bona Friday adorahi ai ia doko. Dina ihatoina ai, Sunday dabai, ia toreisi lou. Haida idia ura pura ena dina ta do idia gwauraia hidi bena lagani ta ta amo unai dina ai Iesu ena mase laloa lou karana do idia karaia, idia ura lasi lagani ta ta amo Nisan 14 hegeregerena dinadia idauidau ai do idia karaia. Idia laloa Iesu ena toreisi-lou dinana ese ena mase dinana ia hereaia, unai dainai, Sunday idia gwauraia hidi.
Iesu ese ena mase laloa loulou karana ia haheganilaia, ena toreisi-lou lasi. Iuda taudia edia Paseka dinana be lagani ta ta amo pura ena dina idauidau ai, hari ita gaukaralaia Gregorian kalenda hegeregerena, unai dainai Memorial dinana danu be unai bamona. Unai neganai momo ese aposetolo be matamanai idia karaia dalana idia badinaia, lagani ta ta amo Nisan 14 ai Lohiabada ena Anibou idia karaia. Gabeai taunimanima ese unai taudia idia gwauraidia Quartodecimans, anina be “Namba 14 Taudia.”
Diba taudia haida idia gwau hari “Namba 14 Taudia” ese aposetolo edia dala idia badinaia. Idaunegai sivaraina torea tauna ta ia gwau: “Quartodeciman tomadiho oreadia Asia ai ese Paseka [Lohiabada ena Anibou] idia karaia dinana be Ierusalem tomadiho oreana ese idia karaia dinana hegeregerena. Lagani 100 C.E. murinai inai tomadiho oreadia ese edia Paseka ai, Nisan 14 ai, Keriso ena mase laloa loulou karana idia karaia; iena mase amo taunimanima edia davana ia karaia.”—Studia Patristica, Buka 5, 1962, rau 8.
Hepapahuahu Ia Vara
Ena be Asia Maragina ai idia noho taudia momo ese aposetolo edia kara idia tohotohoa, to Roma ai Sunday idia gwauraia hidi do idia hahelagaia. Lagani 155 C.E. bamona ai, Polycarp, Semurana tauna, Asia ena kongregesen edia gwaukau tauna, ia lao Roma, inai kara bona hekwakwanai ma haida herevalaidia totona. Madi, inai kara idia lalo-tamonalaia lasi.
Irenaeus, Lyons tauna, ese revareva ta ia torea, ia gwau: “Anicetus [Roma tauna] ese Polycarp ena lalona ia ania diba lasi, ia be iseda Lohiabada ena hahediba tauna Ioane bona ia bamodia aposetolo taudia ma haida ida be vaia idia hahelagaia dinana do ia hahelagaia lasi totona; bona Polycarp ese Anicetus ena lalona ia ania diba lasi do ia hahelagaia totona, badina be ia gwau tau-badadia gunadia edia kara do ia badinaia be namo.” (Eusebius, Buka 5, karoa 24) Mani inai oi laloa, Polycarp ese aposetolo edia kara ia tohotohoa, to Anicetus ese tau-badadia gunadia Roma ai edia kara ia tohotohoa.
Lagani 190 C.E. bamona ai, tau ta ladana Victor idia abia hidi bena Roma ena bisop ai idia halaoa. Ia laloa Lohiabada ena Anibou be Sunday ai do idia karaia be maoro, unai dainai tomadiho gunalaia taudia momo edia heduru ia tahua, ena lalohadai do ia hagugurua totona. Victor ese Asia Maragina ena kongregesen ia doridia, Sunday ai do idia karaia totona.
Asia Maragina taudia edia ladanai, Polycrates, Efeso tauna, ia gwau unai dina do idia abia dae diba lasi. Ia gwau: “Inai dina ai hahelagaia, do ai haidaua lasi.” Siahu taudia, idia ta be aposetolo Ioane, edia ladadia ia gwauraidia. Ia gwau: ‘Idia iboudiai be Evanelia ena hereva hegeregerena Paseka idia karaia dina namba 14 ai; unai dina idia haidaua lasi.’ Polycrates be ma ia gwau: “Tadikaka e, lau be . . . hahegari herevadia garidia lau gari lasi. Badina be lau idia hereaia taudia idia gwau, Dirava ita kamonai henia be namo, taunimanima ita kamonai henia be dika.”—Eusebius, Buka 5, karoa 24.
Victor ese unai hereva ia moalelaia lasi. Idaunegai sivaraidia bukana ta ia gwau, Victor ese “Asia ena Kongregesen iboudiai ia dadaraidia, bona ena lalohadai idia abia dae Kongregesenidia dekediai revareva ia siaia, ia hamaorodia unai taudia do idia dadaraidia be namo.” To, “ia sibona ena orea taudia namodia mai edia aonega iboudiai ese ena kara aukana idia moalelaia lasi; idia momo ese idia tore henia, idia hamaoroa . . . lalokau, lalo-tamona, bona maino do ia naridia noho be namo.”—Bingham ena Antiquities of the Christian Church, Buka 20, karoa 5.
Raka Siri Karana Idia Goadalaia
Ena be haida be unai bamona idia hereva, to Keristen taudia Asia Maragina ai be momo ese idia dadaraidia, Lohiabada ena Anibou idia karaia dinana dainai. Gabu ma haida ai danu dina idaudia ai idia karaia. Haida ese idia karaia Nisan 14 ela bona Sunday. Ma haida be Sunday iboudiai idia karaia.
Lagani 314 C.E. ai, Arles (France) ena Kaunsolo ese taunimanima ia doridia toho, Roma taudia edia dala do idia badinaia totona, bona dala idaudia ia koudia toho. Quartodeciman taudia ese unai idia abia dae lasi. Unai hepapahuahu bona iena basileia ai sibodia idia gwauraia Keristen taudia idia hapararadia karadia ma haida hamaoromaorodia totona, lagani 325 C.E. ai, Keristen lasi pavapavana, Constantine, ese hebou ta, Nicaea ena Kaunsolo, ia karaia. Unai hebou ai hahegani idia halasia, Asia Maragina taudia iboudiai idia haganidia Roma ena dala do idia badinaia.
Keriso ena mase be Iuda taudia edia kalenda ena deit hegeregerena ai laloa lou karana idia rakatania, ena badina badana ta be mani oi laloa. K. J. Hefele be ena buka, A History of the Christian Councils, lalonai ia gwau: “Idia gwau ia hegeregere lasi momokani, inai aria, aria iboudiai ia hereadia ariana, be Iuda taudia edia dala (dina duahia dalana) hegeregerena ai idia karaia; idia ese kara dika rohorohona idia karaia, bona edia lalodia idia dibura.” (Buka 1, rau 322) J. Juster ia gwau idia laloa Iuda taudia edia dala idia tohotohoa be ‘hemarai karana, Iuda edia Tomadiho badinaia karana, bona sibodia edia Dubu Oreana habadua karana.’—Studia Patristica, Buka 4, 1961, rau 412.
Iuda taudia inai henidia karana unai! Iesu ena mase laloa lou karana be ena mase dinana ena deit hegeregerena ai idia karaia taudia be idia gwauraidia Iuda taudia tohotohodia taudia. Inai idia laloaboio: Iesu be Iuda tauna, bona unai dina ai taunimanima dainai ena mauri ia henia dainai, unai dina be mai anina bada. Unai nega amo, Quartodeciman taudia idia gwauraidia tomadiho momokani rakatania taudia bona tomadiho hapararaia taudia, bona idia dagedage henidia. Lagani 341 C.E. ai Antioka ena Kaunsolo ia gwau unai taudia do idia dadaraidia. To, lagani 400 C.E. ai idia momo idia do noho, bona unai murinai nega daudau ai haida idia noho.
Unai nega amo ema bona hari, Iesu ese ia hamatamaia dalana be Kerisendom ese ia lou henia lasi. Profesa William Bright ia gwau: “Good Friday be Iesu ena hisihisi laloa lou dinana ai idia halaoa vadaeni neganai, ‘paseka’ gaudia, Helaga Tauna Paulo ese [Iesu] ena mase boubou gauna ta bamona ida ia haboudia gaudia, be unai dina mo sibona ai do idia hahelagadia dalana be lasi, badina be unai gau be ena Toreisi-lou laloa lou dinana gaudia ai idia halaodia vadaeni.”—The Age of the Fathers, Buka 1, rau 102.
Hari Inai Negai be Edena Bamona?
Reana emu lalona ai oi henanadai, oi gwau, ‘Edena dina ai Memorial ita karaia be mai anina bada, eiava?’ Oibe. Siahu idia tahua taudia mai edia lalo-goada ese unai dina bona kara idia haidaudia. Sibodia edia lalohadai hegeregeredia idia karaia, Iesu Keriso idia badinaia lasi. Aposetolo Paulo ena hereva ena anina ia vara unai; ia gwau: “Lau diba, umui lau rakatania murinai, uda sisia dikadia umui huanai dohore idia mai, bona mamoe orea do idia hadikaia. Umui huanai tatau haida do idia toreisi, hereva koikoi do idia gwauraia, bona diba tahua taudia do idia hakaua kerere.”—Kara 20:29, 30.
Kamonai be mai anina bada. Iesu ese dina tamona ia gwauraia, Keristen taudia ese do idia hahelagaia totona. Baibel ese unai dina bona hahelagaia dalana maorona ia gwauraia goevagoeva. Daika be mai ena maoro do ia haidaua? Quartodeciman taudia gunadia ese hisihisi idia ania bona taunimanima ese idia dadaraidia, badina be idia ura lasi Iesu ese ia gwauraia dalana do idia rakatania.
Keristen taudia, Iesu ena ura idia matauraia bona ia gwauraia dinana ai ena mase laloa loulou karana idia karaia taudia, be idia do noho. Inai lagani ai, Iehova ena Witness taudia tanobada hegegemadai be edia Kingdom Hall lalodiai do idia hebou, Saturday, March 26 ai, adorahi 6 oklok murinai—Nisan ena dina namba 14 ia matamaia horana unai. Unai mai anina bada negana ai, Iesu ese ia haheganilaia karadia do idia karaia goevagoeva. Oi be idia ida Lohiabada ena Anibou do umui karaia be namo, ani? Unai amo do oi hahedinaraia Iesu Keriso ena ura oi matauraia.
[Footnotes]
a Nisan, Iuda taudia edia lagani ena hua ginigunana, be hua matamatana ia hedinarai matama neganai ia matamaia. Unai dainai nega ibounai Nisan 14 ai hua ia kuborukuboru.
[Box on page 6]
“MAURI DAVALAIA GAUNA NAMONA”
Iesu Keriso ena boubou, iseda mauri davalaia boubouna, be hahediba herevana ta sibona lasi. Iesu be sibona ia gwauraia, ia gwau: “Taunimanima ena Natuna ia mai . . . hesiai gaukara ia karaia totona, bona iena mauri ia henia taunimanima momo edia dika davana karaia totona.” (Mareko 10:45) Ma ia gwau: “Dirava ese inai tanobada ia lalokau henia bada dainai, iena Natuna tamona sibona ia vara, ia henia vadaeni ita dekenai, do idia abidadama henia taudia ibounai be do idia mase lasi, to mauri hanaihanai do idia abia.” (Ioane 3:16) Mauri davalaia gauna ese dala ia kehoa, mase taudia do idia toreisi lou bona mauri hanaihanai do idia abia totona.—Ioane 5:28, 29.
Iesu Keriso ena mase, mai anina bada gauna, be Lohiabada ena Anibou ai idia laloa lou. Ena boubou ese gau momo ia havaradia! Hahine ta, ena tamana sinana ese Dirava ena hereva momokani ai do ia raka dalana idia hadibaia bona lagani momo herea ai unai dala ia rakalaia vadaeni hahinena, ese ena moale be inai bamona ia gwauraia:
“Memorial ai naria mai emai moale ida. Lagani ta ta amo ena ànina be ia bada ia lao. Lau laloatao, lagani 20 gunanai mase rumana lalonai lau gini bona tamagu ena mase tauanina lau itaia neganai, mauri davalaia gauna ena anina lau laloa bada bona lau moalelaia. Guna, hahediba herevana bamona sibona lau laloa. Idia gwauraia Baibel siridia iboudiai lau diba bona edia anina lau gwauraia hedinarai diba. To egu tamana masena lau itaia neganai, mauri davalaia gauna namona ese do ia havaradia gaudia lau lalodia bona unai ese egu lalona ia hamoalea bada.”