Filemona Bona Onesimo—Keristani Tadikaka Dalanai Idia Lalo-Tamona
APOSETOLO Paulo ese Dirava ena lauma amo ia torea revareva ta ese tatau rua huanai ia vara hekwakwanai ta ia herevalaia. Ta be Filemona, bona ma ta be Onesimo. Unai tatau rua be daidia? Dahaka ese Paulo ia doria idia ia durua totona?
Revareva ia abia tauna, Filemona, be Kolose, Asia Minor kahanai ia noho. Unai gabu dekenai idia noho Keristani taudia momo be Paulo idia diba lasi, to Filemona be idau, ia be Paulo ia diba, badina unai aposetolo tauna ena haroro gaukara dainai ia ese sivarai namona ia abia dae. (Kolose 1:1; 2:1) Paulo ia diba Filemona be iena lalokau “gaukara hebou tauna.” Filemona be abidadama bona lalokau ia haheitalaia tauna ta. Ia be heabidae tauna bona ena Keristani tadikaka ia hagoadaia. Filemona be taga tauna danu, badina iena ruma be bada bona ia hegeregere kongregesen hebou idia abia totona. Haida idia gwau Apia bona Arekipo, Paulo ena revareva lalonai ia gwauraia taudia rua, be reana iena adavana bona natuna mero. Filemona be mai ena hesiai tauna tamona danu, Onesimo.—Filemona 1, 2, 5, 7, 19b, 22.
Heau Boio Tauna Roma Ai
Baibel ese ita ia hamaoroa lasi dahaka dainai Onesimo be ena gabu ia rakatania bona kilomita 1,400 bamona ia lao Paulo danu ia noho Roma dekenai. Unuseniai lagani 61 C.E. bamona ai, Paulo ese Filemona ena revareva ia torea. To Paulo ese Filemona ia hamaoroa: “Bema gunaguna Onesimo ese oi ia hadikaia, o oi dekena amo ia abiatorehai neganai, iena abiatorehai be lauegu ladana dekenai do oi atoa.” (Filemona 18) Unai hereva ese ia hahedinaraia Onesimo be kerere ta ia karaia iena biaguna, Filemona dekenai. Paulo ese unai revareva ia torea ena badina be ia ura unai tatau rua edia hekwakwanai ia hamaoromaoroa.
Haida idia gwau Roma dekenai ia lao totona Onesimo be Filemona ena moni ia henaoa bona ia heau boio. Unuseniai ia ura taunimanima hutuma lalonai do ia hunia.a Greece bona Roma taudia edia mauri dalana idia badinaia tanodia ai, idia heau boio taudia be hekwakwanai badana idia havaraia hesiai taudia edia biagudia sibona dekenai lasi to gavamani dekenai danu. Taunimanima be Roma idia gwauraia heau boio hesiai taudia edia “heau mauri gabuna.”
Paulo be edena bamona Onesimo ia davaria? Baibel ese ita ia hamaoroa lasi. To, reana ura kwalimu ena mamina ia ore neganai, Onesimo ia lalo-parara ia sibona dekenai dika bada herea ia havaraia. Roma siti lalonai, pulisi oreana ta ena gaukara be idia heau boio hesiai taudia idia dogoatao, idaunegai taravatu lalonai edia kerere be bada herea. Gerhard Friedrich ia gwau, “idia heau boio hesiai taudia idia dogoatao neganai edia baguna dekenai maka idia karaia. Nega momo idia hahisidia . . . , gadara gabuna dekenai animal dekenai idia negea, eiava satauro dekenai idia hamasea hesiai taudia ma haida idia hagaria, edia haheitalai idia tohotohoa lasi totona.” Friedrich ia laloa, reana Onesimo ese ia henaoa monina ia ore murinai bona hunia gabuna ta eiava gaukara ta ia davaria lasi murinai, Onesimo ese Paulo, Filemona ena ruma dekenai iena sivarai ia kamonai tauna, ia noia ia do ia naria bona ia durua.
Haida idia laloa Onesimo be iena biaguna ena turana ta dekenai ia heau lao, badina ena helaro be unai tauna ese iena siahu do ia gaukaralaia bona do ia durua iena biaguna, gau ma ta ia vara bona mai badina maorona dainai Onesimo ia badu henia tauna, ida do ia noho namo lou totona. Histori buka ese idia hahedinaraia unai be “kerere idia karaia hesiai taudia ese idia tahua momo heduruna.” Diba bada tauna Brian Rapske ia gwau, bema unai be momokani, vadaeni Onesimo be ia henaohenao “badina be ia ura Paulo, ia do ia durua tauna dekenai do ia lao, to ia heau boio totona ia henaohenao lasi.”
Paulo ese Ia Durua
Ia heau ena badina be herevana, to ia hedinarai Onesimo ese Paulo amo heduru ia tahua ena badu biaguna ida ia hetura namonamo lou totona. Unai ese hekwakwanai ta ia henia Paulo dekenai. Onesimo be guna Keristani lasi hesiai tauna, ia be kara kerere bona heau boio tauna ta. Aposetolo Paulo be Onesimo ia durua toho dainai, iena Keristani turana, Filemona, do ia doria ena maoro iena hesiai tauna ia panisia karana ia koua totona be namo, a? Paulo be dahaka do ia karaia?
Paulo ese Filemona ia tore henia neganai, ia heau boio hesiai tauna be nega sisina daudau ia ida ia noho vadaeni. Unai nega be ia hegeregere, Paulo ese Onesimo be “aiemai lalokau” tauna ia gwauraia totona. (Kolose 4:9) Paulo ese Onesimo ida lauma dalanai idia hetura heheni karana ia herevalaia, ia gwau: “Lauegu noinoi be inai: Onesimo, lauegu natuna Keriso lalonai, be mani emu kara do oi bogahisihisi henia. Lau be dibura ruma lalonai lau noho neganai, ia dekenai lau hadibaia dainai, abidadama ia davaria, vadaeni lau be iena tamana.” Idia vara diba gaudia ibounai amo, reana Filemona be unai kara ia laloa lasi. Aposetolo Paulo ia gwau guna ia “namo lasi momokani” hesiai tauna be Keristani tadikaka bamona ia giroa lou. Onesimo be hari “anina namona” eiava “namo momokani” gaukara do ia karaia, iena ladana ena anina do ia hagugurua.—Filemona 1, 10-12.
Onesimo ese aposetolo Paulo ia durua bada dibura dekenai ia noho neganai. Paulo ia ura ia dogoatao diba, to bema unai bamona ia karaia taravatu do ia makohia bona Filemona ena maoro ia matauraia lasi danu. (Filemona 13, 14) Unai nega tamona ai, Filemona ena ruma dekenai idia hebou kongregesen dekenai revareva ta ia torea, bona unai revareva lalonai Paulo ese Onesimo ia gwauraia “emui orea tauna, bona aiemai lalokau.” Unai amo ia hedinarai Onesimo ia hahedinaraia haida ese ia idia abidadama henia diba.—Kolose 4:7-9.b
Paulo ese Filemona ia hagoadaia mai hebogahisi ida Onesimo do ia abia dae, to iena aposetolo dagina ena siahu ia gaukaralaia lasi Filemona ia oda henia unai bamona do ia karaia eiava Onesimo do ia ruhaia. Edia hetura karana bona lalokau dainai, Paulo ia diba ia noia gauna be Filemona ese “do ia hereaia danu.” (Filemona 21) Ia karaia ‘hereaia gauna’ be ita diba lasi badina Filemona sibona be mai ena maoro Onesimo dekenai dahaka do ia karaia ia abia hidi totona. Haida idia gwau Paulo ena hereva ena anina be, ia noinoi ia heau boio hesiai tauna ‘do ia siaia lou bona Paulo do ia durua noho ia karaia vadaeni bamona.’
Filemona ese Paulo ena noinoi Onesimo totona ia abia dae, a? Toana be ia abia dae, to unai ese Kolose dekenai idia noho hesiai taudia edia biagudia ia hamoalea lasi, reana edia ura be ia ese Onesimo do ia panisia be namo edia hesiai taudia ese iena kara idia tohotohoa lasi totona.
Onesimo—Ena Mauri Ia Haidaua Tauna
Herevana dahaka ia vara, Onesimo be mauri matamata ida ia giroa lao Kolose dekenai. Sivarai namona ena siahu ese iena lalona ia haidaua, bona ita daradara lasi unai siti dekenai ia noho Keristani kongregesen ena mai abidadama memba ta ai ia lao. Filemona ese gabeai Onesimo ia ruhaia eiava lasi be Baibel ese ia herevalaia lasi. To lauma dalanai, guna ia heau boio tauna be hari ura kwalimu tauna. (1 Korinto 7:22 itaia.) Hari inai negai unai bamona ia vara danu. Taunimanima ese Baibel ena taravatu be edia mauri lalonai idia badinaia neganai, edia noho dalana bona edia kara idia idau. Guna ma haida ese idia gwauraia anina lasi taudia be heduru idia abia taunimanima namodia ai idia lao totona.c
Hereva momokani ia abia dae neganai, ena mauri ia idau momokani! Ena be guna Onesimo be “namo lasi momokani” Filemona dekenai, to Onesimo matamatana be iena ladana ena anina hegeregerena “anina namona” ia havaraia. Bona momokani ia be hahenamo ta badina Filemona bona Onesimo be Keristani tadikaka dalanai idia lalo-tamona.
[Footnotes]
a Roma taudia edia taravatu ia gwau servus fugitivus (heau boio hesiai tauna) be ‘iena biaguna ia rakatania, bona ia ura lasi do ia giroa lou tauna.’
b Kolose dekenai idia giroa lao neganai, Onesimo bona Tukiko be Paulo ese ia torea revareva toi, hari Baibel lalonai idia noho revareva idia abia lao. Unai revareva Filemona dekenai sibona lasi, to idia be Paulo ena revareva Efeso bona Kolose taudia dekenai idia abia lao.
c Haheitalai haida totona, mani Awake!, June 22, 1996, rau 18-23; March 8, 1997, rau 11-13; The Watchtower, August 1, 1989, rau 30-1; Gima Kohorona, February 15, 1997, rau 21-4 itaia.
[Box on page 30]
HESIAI TAUDIA ROMA ENA TARAVATU HENUNAI
Aposetolo edia negai, Roma taudia edia taravatu be mai ena siahu, bona unai taravatu henunai hesiai tauna be iena biaguna ena ura, ena badu, bona ena hebogahisi henunai ia noho. Toretore tauna Gerhard Friedrich ia gwau, “taravatu henunai, hesiai tauna be taunimanima ta lasi, to ia be iena biaguna ena ura hegeregerena ai ia gaukaralaia gauna ta. . . . [Ia] be ubua animal bona gaukara tulu danu maka tamona ai idia kara henia bona taravatu ese ia durua lasi.” Hesiai tauna idia kara dika henia neganai, kota ena heduru ia abia diba lasi. Ia be ena biaguna ena oda sibona ia karaia. Ia badu biaguna ese panisi karadia idauidau ia henia diba. Kerere maragina dekenai danu, ia ese mauri bona mase ena siahu ia dogoatao.*
Taga taudia edia hesiai taudia be reana handred momo, to ruma bese maragina ta danu be mai ena hesiai taudia rua eiava toi. Aonega tauna John Barclay, ia gwau: “Ruma dekenai hesiai gaukara idia karaia tauna edia gaukara be idauidau. Ruma hagoevaia bona hanamoa taudia, aniani nadua taudia, aniani naria taudia, gabu hagoevaia taudia, gwaukau taudia, natudia idia naria taudia, natudia idia ubua hahinedia, ruma tauna ta sibona ena ura idauidau ia karaia tauna, bona unai sibona lasi to ruma bese badadia ai bona taga bada rumadia ai diba bada hesiai taudia idia gaukara. . . . Ruma bese ta dekenai hesiai tauna ena mauri be do ia namo eiava ia dika be iena biaguna ena kara hegeregerena: bema biaguna auka henunai ia gaukara ia ese hisihisi idauidau ia davaria diba, to bema ena biaguna be hebogahisi bona harihari bada tauna, ena mauri be do ia namo bona ia moale. Idaunegai mauri dalana edia sivarai idia torea buka lalodiai, hesiai taudia idia kara dika henidia sivarai idia noho, to toretore momo idia noho danu idia ese hesiai taudia haida bona edia biaguna huanai ia noho lalokau ia hahedinaraia.”
*Idaunegai Dirava ena taunimanima huanai idia badinaia hesiai karana diba totona, Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., ese idia halasia bukana, Insight on the Scriptures, Volium 2, rau 977-9 itaia.