Lagani 40 mai Kahana Komiunis Taudia Edia Taravatu Henunai
MIKHAIL VASILEVICH SAVITSKII ESE IA SIVARAILAIA
The Watchtower, April 1, 1956 gauna, ia gwau April 1, 7, bona 8, 1951 dekenai, Iehova ena Witness taudia “idia lulua” karana badana idia karaia. The Watchtower magasin ia gwau, “Iehova ena Witness taudia Russia dekenai be unai dina toi idia laloaboio diba lasi.” “Unai dina toi lalonai, Western Ukraine, White Russia [Belarus], Bessarabia, Moldavia, Latvia, Lithuania bona Estonia dekenai idia davaria diba Iehova ena Witness taudia iboudiai—tatau bona hahine 7,000 mai kahana . . . be treila momo dekenai idia udaia bona trein steiseni dekenai idia abia lao bona unuseniai boromakau idia loalaia treila dekenai idia udaia bena gabu daudau dekenai idia siaia.”
APRIL 8, 1951 ai, egu adavana, egu hua 8 natuna merona, egu tama sina, egu tadina, bona Witness taudia ma momo, Ternopol’, Ukraine dekenai bona ia kahirakahira gabudia ai idia noho Witness taudia, be edia ruma amo idia abia lao. Boromakau idia loalaia treila lalodiai idia udaia murinai, trein be pura rua bamona ia heau lao. Gabeai, Siberia ena taiga dekenai, (ia be keru momokani, to au idia tubu diba gabuna) Lake Baikal ena west kahana ai trein amo idia ruhadia.
Unai lulua karana lalonai lau noho lasi ena badina be dahaka? Unai negana ai, lau be edeseniai lau noho bona ai ibounai dekenai gabeai idia vara gaudia lau do herevalaia lasi neganai, Iehova ena Witness tauna ta ai lau lao dalana mani lau hahedinaraia guna.
Baibel Ena Hereva Momokani Ai Kamonai
September 1947 ai, egu mauri lagani be 15 sibona neganai, Iehova ena Witness taudia rua be emai ruma dekenai idia mai. Ai be Slaviatin ena hanua maragina dekenai ai noho, Ternopol’ amo ena daudau be kilomita 50 bamona. Sinana bona lau be ai helai bona unai matamata taudia—idia ta ena ladana be Maria—edia hereva ai kamonai neganai, lau diba edia tomadiho oreana be tomadiho oreana ma ta sibona lasi. Idia ese edia abidadama bona emai Baibel henanadai edia haere idia gwauraia hedinarai goevagoeva.
Lau abia dae Baibel be Dirava ena Hereva, to dubu lau ura henia lasi. Egu tubuna be guna hanaihanai ia gwau: “Pris taudia ese hel lahina dekenai hisihisi do idia abia herevadia amo taunimanima idia hagaria, to unai pris taudia be gau ta idia garilaia lasi. Idia ese ogogami taudia edia kohu idia henaoa bona idia koikoi.” Lau laloatao Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana ia matamaia neganai, emai hanua dekenai idia noho Poland taudia idia dagedage henia bada bona edia kohu be lahi amo idia gabua. Ai hoa bada, badina unai kara be Greek Katolik pris tauna ese ia gunalaia. Gabeai lau ese idia hamasea taudia momo lau itaia, bona lau ura dikadika unai kara dika hereana ena badina lau diba.
Witness taudia ida Baibel lau stadilaia neganai, lau lalo-parara matamaia. Lau ese Baibel ena hereva momokani badadia lau dibaia, hegeregere hel be lahi gabuna lasi bona Satani Diabolo ese tomadiho koikoina ia gaukaralaia tuari bona rara bubua karadia habadaia totona. Nega haida, sibona egu stadi lau hadokoa bena lau dibaia gaudia dainai mai egu kudouna ibounai ida Iehova lau tanikiu henia. Lau ese unai Baibel ena hereva momokanidia be egu tadina Stakh dekenai lau herevalaia matamaia, bona lau moale bada badina unai hereva ia abia dae.
Lau Dibaia Gaudia Lau Badinaia
Lau itaia egu kara haida lau haidaua be namo bona maoromaoro kuku ania karana lau hadokoa. Danu, lau lalo-parara ma haida ida Baibel stadilaia totona lau hebou hanaihanai be gau badana. Unai lau karaia totona au momo gabuna dekenai kilomita 10 bamona lau raka, bena hehuni gabuna dekenai idia karaia hebou dekenai lau lao. Nega haida hahine haida sibona be hebou dekenai idia mai diba, bona ena be lau do bapatiso lasi, to lau idia noia hebou lau hakaua totona.
Bema ta be mai ena Baibel buka bona magasin, dika do ia davaria diba, bona bema ta idia dogoatao bona unai buka idia davaria, reana lagani 25 dibura dekenai do ia noho. To, sibona egu laiberi lau ura lau abia. Guna emai dekena tauna ta be Iehova ena Witness taudia ida ia stadi, to gari dainai ena stadi ia hadokoa bona ena buka ibounai be ena uma gabuna dekenai ia guria. To unai tauna ese ena buka bona magasin ibounai tano amo ia abia lou bona lau dekenai ia henidia neganai, Iehova lau tanikiu henia bada! Lau ese Tamana ena hanibi edia ruma maragidia lalonai unai buka lau hunidia, badina ta be unai gabu do ia tahua lasi.
July 1949 ai, Iehova dekenai egu mauri lau gwauhamatalaia bona unai hahedinaraia totona bapatiso lau abia. Unai be moale bada dinana egu mauri lalonai. Hehuni dala ai bapatiso ia karaia Witness tauna ese ia hahedinaraia goevagoeva Keristani tauna korikorina ena mauri be auka bona hahetoho momo do ia davaria. Nega daudau lasi murinai lau davaria unai hereva be momokani! To, bapatiso Witness tauna ena mauri be mai moale ida lau hamatamaia. Bapatiso lau abia bona hua rua murinai, Maria lau adavaia, ia be nega ginigunana Sinana bona lau dekenai hereva momokani idia gwauraia taihudia ta.
Karaharaga Egu Hahetoho Ginigunana Lau Davaria
April 16, 1950 ai, lau be taoni maragina ladana Podgaitsi amo ruma dekenai lau giroa lou neganai, karaharaga tuari taudia ese lau idia dogoatao bona emai stadi grup totona lau mailaia Baibel bukadia haida idia davaria. Pulisi steiseni dekenai lau idia abia lao. Unuseniai lau noho dina ginigunadia haida lalonai, au ta amo lau idia dadabaia, aniani idia henia lasi, bona lau idia koua do lau mahuta lasi totona. Lau idia hagania imana be kwarana ataiai lau dogoatao noho bona nega handred lau tui diho bona toreisi, to lau hesiku vadaeni dainai nega handred lau karaia diba lasi. Unai murinai, ruma ena badina daiutuna dekenai lau idia atoa, ia be keru bona paripari bona unuseniai hora 24 lau noho.
Lau idia kara dika henia ena badina be idia ura egu goada idia haorea bena lau amo diba haida do idia abia. Idia henanadai: “Unai buka bona magasin be edeseni amo oi abia, bona daika dekenai oi abidia lao?” Gau ta lau hahedinaraia lasi. Bena taravatu ena kahana ta idia duahia lau dekenai, gabeai unai taravatu hegeregerena lau do idia hahemaoro henia. Unai taravatu ia gwau, bema ta ese Soviet gavamani ia dadaraia buka bona magasin ia hariharilaia bona ia dogoatao, do idia hamasea eiava lagani 25 dibura dekenai do ia noho.
Idia henanadai: “Unai panisi rua amo edena oi abia hidi?”
Lau haere: “Idia ta lau abia hidi lasi, to egu abidadama be Iehova dekenai lau atoa, bona ena heduru dainai, ia koua lasi gauna do lau abia dae.”
Lau hoa bada, badina dina 7 murinai lau idia ruhaia. Unai gauna ese lau ia durua, bena Iehova ena gwauhamata be idia momokani lau abia dae. Ia gwau: “Lau ese umui do lau negea lasi, bona umui do lau rakatania lasi. Lasi bona lasi momokani.”—Heberu 13:5.
Ruma dekenai lau giroa neganai, lau gorere bada, to Tamana ese doketa dekenai lau ia abia lao, bona nega daudau lasi murinai lau namo lou. Ena be Tamana ese ruma bese taudia oredia edia tomadiho lalohadai ia abia dae lasi, to tomadiho daladia dekenai ai ia durua.
Idia Hadiburaia Bona Idia Lulua
Hua haida murinai, lau idia boiria Soviet ami dekenai lau vareai totona. Idia lau hadibaia egu lalona ena hemami dainai ami dekenai do lau vareai lasi. (Isaia 2:4) To, February 1951 ai, kota herevana ia gwau lagani hani do lau noho dibura dekenai bona Ternopol’ dekenai lau idia siaia. Gabeai, L’viv ena dibura rumana dekenai lau idia siaia, ia be siti sisina bada bona Ternopol’ amo ena daudau be kilomita 120 bamona. Unuseniai dibura dekenai lau noho neganai, lau kamonai Witness taudia momo be Siberia dekenai idia lulua.
Lagani 1951 ena siahu negana ai, Siberia ai hanaia gabuna, Far East dekenai, ai haida idia siaia. Hua tamona lalonai ai laolao—kilomita 11,000 bamona—bona nega edia hetoana 11 ai hanaia! Nega tamona sibona, pura rua be trein dekenai ai noho murinai, trein be ai digudigu diba gabuna dekenai ia stopu. Unai be taunimanima edia digudigu rumana badana Novosibirsk, Siberia dekenai.
Unuseniai, dibura taudia hutuma bada bogaraginai, tau ta ena gado regena lau kamonai, ia gwau: “Iniseniai daika be Ionadaba ena ruma bese taudia?” Unai negana ai, unai hereva “Ionadaba” amo tanobada dekenai mauri hanaihanai helarona idia abia taudia ai gwauraia. (2 King Taudia 10:15-17; Salamo 37:11, 29) Maoromaoro dibura taudia haida idia gwauraia idia be Witness taudia. Mai moale bada ida ta ta ai hedavari heheni!
Lauma Gaukara Idauidau Dibura Dekenai
Novosibirsk dekenai ai ese hunia herevana ta ai abia hidi, ai idia abia lao gabuna dekenai ai ta ta do ai dibaia totona. Ai ibounai be dibura kamepa tamona dekenai Sea of Japan badinai ai noho, unai be Vladivostok kahirakahira. Unuseniai be Baibel stadi heboudia ai hegaegaelaia. Idia buruka sisina lo tadikaka, lagani momo dibura dekenai idia noho tadikaka, ida lau noho ese lauma dalana ai lau ia hagoadaia bada. Idia ta ta ese edia nega ta ta ai hebou idia hakaua. Idia ese Baibel siri bona Watchtower magasin dekenai guna idia duahia bona hari idia laloatao diba herevadia idia gaukaralaia.
Henanadai idia henia, bona tadikaka idia haere. Ai momo ese semensi puse gunadia amo pepa ai utua bona unai hereva haida ai torea. Unai gaudia ai dogoatao bona ai haboua sibona emai laiberi ai karaia totona. Hua haida murinai, lagani momo dibura dekenai idia noho taudia be Siberia ena not kahana kamepadia dekenai idia siaia. Ai matamata tadikaka toi be kahirakahira ia noho siti ladana Nakhodka dekenai idia abia lao, ena daudau Japan amo be kilomita 650 bamona. Lau be lagani rua unai gabu ena dibura dekenai lau noho.
Nega haida The Watchtower magasin ena kopi ta ai abia. Hua momo lalonai ia amo lauma aniani ai abia. Gabeai, revareva ai abidia danu. Egu ruma bese taudia (unai negana ai idia lulua vadaeni) amo revareva ginigunana lau abia neganai, lau tai. Inai hereva ena matamana, The Watchtower magasin ena hereva ia noho, bona unai hereva hegeregerena edia revareva ia hahedinaraia dagedage taudia be Witness taudia edia ruma dekenai idia vareai bona ruma bese taudia dekenai hora rua sibona idia henia ruma idia rakatanidia totona.
Egu Ruma Bese Taudia ida Lau Noho Lou
December 1952 ai, dibura amo lau idia ruhaia, dibura laganidia hani amo lagani rua sibona lau noho murinai. Lauegu ruma bese taudia be hanua maragina Gadaley, Tulun kahirakahira, Siberia dekenai idia luludia, bona unuseniai idia ida lau noho. Momokani, idia ida lau noho lou be namo herea—egu natuna mero Ivan ena mauri lagani be kahirakahira toi, bona egu natuna kekeni Anna ena mauri lagani be kahirakahira rua. To, ena be lau idia ruhaia, to idia koua noho danu. Unai gabu ena gavamani taudia ese egu paspot idia abia, bona hanaihanai ta ese egu kara ia itaia. Egu ruma amo lau loaloa ena hetoana be kilomita toi sibona. Gabeai, gwaumaoro idia henia hosi amo Tulun ena maketi dekenai lau lao diba. Lau naria namonamo, bona unuseniai Witness taudia haida ida ai hedavari heheni.
Unai neganai, emai natudia kekeni be rua, Anna bona Nadia, bona natudia memero rua, Ivan bona Kolya. Lagani 1958 ai, natuna mero ma ta, Volodya, ai abia. Bona gabeai, lagani 1961 ai, kekeni ma ta, Galia, ai abia.
KGB (gavamani ena sekuriti oreana gunana) taudia be nega momo lau idia dogoatao bona idia henanadai henia momo. Idia tahua gauna be lau amo kongregesen gaudia idia diba sibona lasi, to danu idia ura tadikaka do idia laloa lau be KGB taudia ida lau gaukara hebou. Unai dainai idia ese aniani gabuna namona dekenai lau idia abia lao bona idia ura egu kiri bona idia ida lau noho ena moale ia hahedinaraia laulau idia abia. To edia lalohadai lau lalo-pararalaia, bona lau hekwarahi bada nega ta lau kiri lasi totona. Lau idia dogoatao negadia ibounai murinai, idia vara gaudia iboudiai be tadikaka dekenai lau hahedinaraia. Unai dainai, egu badinaia karana idia daradaralaia lasi.
Kamepa Dekenai Idia Noho Tadikaka Ai Durudia
Lagani momo lalodiai, Witness taudia handred momo be dibura kamepadia dekenai idia noho. Unai nega lalonai, dibura dekenai idia noho tadikaka dekenai buka bona magasin ai siaia karana amo idia ai durua hanaihanai. Edena dala dekenai ai siaia diba? Tadikaka eiava taihu be kamepa amo idia ruhaia murinai, buka bona magasin ai siaia daladia be idia amo ai dibaia. Bena ena be kamepa gaukara taudia ese unai gaudia idia sekea namonamo, to hehuni dalanai ai siaidia diba. Lagani ten bamona lalonai, Poland bona ma tano haida amo ai abia magasin bona buka be unai kamepadia dekenai idia noho tadikaka dekenai ai siaia.
Iseda Keristani taihudia momo ese hora momo lalodiai, unai buka bona magasin edia hereva be toretore maragimaragi amo idia torea lou bona unai dainai magasin tamona be masisi mauana lalonai ai udaia diba! Lagani 1991 ai, taravatu henunai ai noho lasi bona mai edia kala hani magasin namodia ai abia neganai, iseda taihu ta ia gwau: “Hari ai do idia laloaboio.” To ia kerere. Ena be reana taunimanima ese do idia laloaboio, to unai bamona abidadama taudia edia gaukara namona be Iehova ese do ia laloaboio lasi!—Heberu 6:10.
Gabu Matamata Bona Lalohisihisi Gaudia
Lagani 1967 ena dokona kahanai, Irkutsk ai egu tadina ena ruma idia vareai bona gau haida idia tahua. Baibel bukadia bona magasin edia kopi idauidau bona film idia davaria. Ia idia dogoatao bona kota herevana ia gwau lagani toi do ia noho dibura dekenai. To, emai ruma dekenai idia tahua neganai, gau ta idia davaria lasi. To, gavamani taudia idia diba ai be unai kara lalonai ai noho danu, bona unai dainai ai ese unai gabu ia rakatania. Ai be kilomita 5,000 bamona ai lao ela bona siti ta ladana Nevinnomyssk, Caucasus dekenai. Unuseniai ai bisi bada, badina nega bona gabu idauidau haroro gaukarana ai karaia.
Sikuli holide ena dina ginigunana ai, June 1969 dekenai, lalohisihisi gauna badana ia vara. Emai lagani 12 merona, Kolya, ese electric transformer mai ena paua bada herea kahirakahira amo bolo ia abia toho neganai, paua ese ia botaia. Unai paua ese ena tauanina ena kahana 70 pesen ia gabua. Hospital dekenai, lau dekenai ena vairana ia giroa bona ia henanadai: “Unai motumotu dekenai do ita lao hebou diba, a?” (Mai moale ida ai vadivadi motumotuna ta ia herevalaia.) Lau gwau: “Oibe, Kolya, unai motumotu dekenai do ita lao lou. Iesu Keriso ese oi do ia hatorea isi neganai, unai motumotu dekenai do ita lao momokani.” Ena be ia mahuta bamona, to ia ura henia bada Basileia anena ta ia abia, unai ane be kongregesen dekenai miusiki gadaralaia taudia ma haida ida ena kibi amo mai moale ida ia gadara. Dina toi murinai ia mase, to ia diba momokani toreisi lou do ia abia.
Lagani ta murinai, emai lagani 20 merona, Ivan, be ami totona idia boiria. Ami gaukara ia dadaraia neganai, ia idia dogoatao bona lagani toi dibura dekenai ia noho. Lagani 1971 ai, ami totona lau idia boiria bona lau dadaraia dainai lau idia hagaria dibura dekenai lau do idia siaia. Hua momo lalonai egu kota karana idia karaia. Unai ia vara lalonai, egu adavana ese kensa gorerena ia abia bona ta ese ia naria be gau badana. Unai dainai egu kota karana idia hadokoa. Maria be lagani 1972 ai ia mase. Ia be egu bamona namona mai ena abidadama, bona Iehova ia badinaia ela bona ia mase.
Emai Ruma Bese Taudia be Gabu Idauidau Dekenai Idia Noho
Lagani 1973 ai, lau be Nina lau adavaia. Lagani 1960 ai, ena tamana ese ruma amo ia lulua badina ia be Witness taihuna ai ia lao. Ia be haroro goadagoada taihuna ta bona ia be kamepa dekenai idia noho taudia totona magasin idia torea lou taudia ta. Lauegu natudia ese ia idia lalokau henia danu.
Nevinnomyssk dekenai ai karaia gaukarana dainai gavamani taudia idia badu bona ai idia doria unai gabu ai rakatania totona. Unai dainai, lagani 1975 ai, egu adavana, egu natudia kekeni, bona lau be Caucasus ena saut kahana ai Georgia dekenai ai lao. Unai nega tamona ai, egu natudia mero Ivan bona Volodya idia lao Dzhambul, Kazakstan ena saut hetoana dekenai.
Georgia dekenai Iehova ena Witness taudia edia gaukara be unai nega ai ia matamaia sibona. Gagra bona Sukhumi ai, Black Sea Coast dekenai, nega bona gabu idauidau haroro gaukarana ai karaia, bona lagani ta murinai, Witness taudia 10 be ororo sinavaina dekenai bapatiso idia abia. Nega daudau lasi murinai, gavamani taudia ese ai idia doria unai gabu ai rakatania totona, bona Georgia ena ist kahana dekenai ai lao. Unuseniai emai gaukara ai habadaia mamoe bamona taudia ai davaria totona, bona Iehova ese ai ia hanamoa.
Grup maragidia dekenai ai hebou. Gado ese hekwakwanai ia havaraia, badina ai be Georgia gado ai diba lasi bona Georgia taudia haida be Russia gado idia diba namonamo lasi. Matamanai, Russia taudia sibona ida ai stadi. To nega daudau lasi murinai, Georgia gado ai, ai karaia haroro bona hadibaia gaukarana ia bada ia lao, bona hari Georgia dekenai Basileia idia harorolaia taudia be tausen momo.
Lagani 1979 ai, KGB taudia ese egu gaukara biaguna idia doria dainai, ia gwau ia ura lasi unai tano dekenai lau noho. Unai negana lalonai, egu natuna kekeni Nadia bona ena natuna kekeni maragina be motuka aksiden lalonai idia mase. Lagani ta gunanai, egu sinana be Nevinnomyssk dekenai ia mase. Ena mauri ibounai lalonai Iehova ia abidadama henia. Ia mase neganai, egu tamana bona tadina be sibodia idia noho. Unai dainai emai lalona ai hadaia unai gabu dekenai do ai giroa lou.
Haheauka Dainai Hahenamo Ai Abia
Nevinnomyssk dekenai, hehuni dalanai Baibel buka bona magasin ai karaia noho. Nega ta, lagani 1985 bamona ai, gavamani taudia ese lau idia boiria bona lau lao neganai idia lau hadibaia lau ese nihi ta lau abia bona ia lalonai emai magasin lau hunia noho. Idia kiri. Idia lau rakatania neganai, idia ta ia gwau: “Namona be oiemu buka bona magasin oi hunia karana oi nihilaia lou lasi.” Dokonai ia gwau: “Nega daudau lasi murinai, emui buka bona magasin be buka atoa gabuna dekenai do idia hedinarai, bona emu adavana ida hebou dekenai do umui lao bona emui Baibel be emui imana dekenai do umui dogoatao.”
Lagani 1989 ai, ai lalohisihisi bada badina egu natuna kekeni Anna be harana gorerena ta dainai ia mase. Ena mauri lagani be 38 sibona. Unai lagani tamona ai, August dekenai, Nevinnomyssk dekenai idia noho Witness taudia ese trein idia rentaia bona Warsaw, Poland dekenai idia lao, intenesenel hebouhebou totona. Unuseniai idia mai taudia be 60,366, bona idia tausen momo be Soviet Union amo. Momokani ai laloa ai nihi! Kahirakahira lagani rua murinai, March 27, 1991 ai, hahenamo lau abia. Nega daudau Soviet Union dekenai kongregesen elda gaukarana idia karaia taudia ma hani ida mai anina bada pepana be Moscow dekenai ai sainia. Unai ese Iehova ena Witness taudia edia tomadiho oreana dekenai gavamani ena gwaumaoro ia henia!
Lau moale bada badina egu natudia, hari idia do mauri noho natudia, ese mai edia abidadama ida Iehova idia tomadiho henia noho. Bona lau ese Dirava ena tanobada matamatana lau naria noho. Unai nega ai Anna, Nadia bona ena kekeni, bona Kolya danu do lau itaia lou. Kolya ese toreisi lou do ia abia neganai, egu gwauhamata ia dekenai do lau hagugurua bona lagani momo gunanai ai moalelaia bada motumotuna dekenai do ai giroa lou.
Unai lau naria lalonai, lau moale bada badina lau itaia Baibel ena hereva momokani be inai tano badana ena kahana kahana dekenai ia lao haraga! Egu mauri lau moalelaia bada, bona Iehova lau tanikiu henia, badina dala ia kehoa ena Witness tauna ai lau lao totona. Lau diba Salamo 34:8 ena hereva be momokani, ia gwau: “Lohiabada ena kara do umui tahua namonamo, iena dala do umui tohoa namonamo, vadaeni do umui diba momokani, Lohiabada be namo momokani. Lohiabada dekenai idia abidadama taudia ese, moale do idia davaria.”
[Picture on page 25]
Tulun dekenai egu ruma bese taudia ida lau noho lou laganina lalonai
[Picture on page 26]
Ataiai: Egu tamana bona egu natudia emai ruma murimuri ai Tulun, Siberia dekenai
Ataiai idibana kahana ai: Egu natuna kekeni Nadia bona ena kekeni, idia ruaosi be motuka aksiden dekenai idia mase
Idibana kahanai: Ruma bese ena laulau lagani 1968 dekenai