Mauri Sivaraina
Lauma Diarina ese Middle East Ia Hadiaria
NAJIB SALEM ESE IA SIVARAILAIA
Lagani 100 C.E. lalonai, Dirava ena Hereva ena diari ese Middle East ia hadiaria bena tanobada ibounai dekenai ia lao. Lagani 1900 murina laganidia lalonai, unai diari ia giroa lou unai tanobada ena kahana ma ia hadiaria lou totona. Mani ia vara gauna lau gwauraia.
LAGANI 1913 ai, lau be Lebanon ena not kahana ena taoni Amioun dekenai lau vara. Tanobada ai unai be noho namo bona maino ena lagani ginigabena, badina murina laganina ai Tanobada Tuarina Ginigunana ia vara. Lagani 1918 ai tuari ia ore murinai, Lebanon, guna idia gwauraia Middle East ena dava bada nadina, ena moni bona politikol ena siahu ia ore.
Lagani 1920 ai, Lebanon ena pos opesi idia kehoa lou neganai, idau tanodia ai Lebanon taudia amo revareva ai abia matamaia. Idia huanai egu vavana Abdullah bona George Ghantous danu be revareva idia siaia. Edia tamana, Habib Ghantous, egu tubuna tau, idia tore henia bona Dirava ena Basileia idia herevalaia. (Mataio 24:14) Egu tubuna be taoni taudia dekenai ena natudia edia revareva ia kikilaia dainai idia kirikirilaia. Taoni taudia ese unai hereva idia gwauraia loaloa, idia gwau Habib ena natudia ese edia tamana idia hagoadaia ena tano ia hoihoilaia, doniki ta ia hoia, bona ia lao haroro.
Diari Halasia Negana Ginigunana
Bena lagani 1921 ai, Brooklyn, New York, U.S.A. dekenai ia noho tauna, Michel Aboud, be Tripoli, Lebanon dekenai ia giroa lou. Ia be Bible Student tauna ta, guna Iehova ena Witnes taudia edia ladana be unai. Ena be Tadikaka Aboud ena turadia bona varavara momo ese Baibel ena sivarai idia abia dae lasi, to ladana bada taudia rua, idia be profesa tauna, Ibrahim Atiyeh, bona isena hanamoa doketa, Hanna Shammas ese idia abia dae. Doketa Shammas ese ena ruma bona kliniki ia henia, Keristani heboudia idia karaia totona.
Tadikaka Aboud bona Tadikaka Shammas ese lau noholaia gabuna, Amioun idia vadivadi henia neganai, lau be do mero maragina. Edia vadivadi ese lau ia hagoadaia momokani, bona haroro gaukara ai Tadikaka Aboud lau bamoa matamaia. Lagani 40 lalonai ai ruaosi be hanaihanai haroro gaukara dekenai ai gaukara hebou, ela bona lagani 1963 ai Tadikaka Aboud ia mase.
Lagani 1922 bona 1925 huanai, Baibel ena hereva momokani ena diari be Lebanon ena not kahana ai idia noho hanuadia momo dekenai ia bada ia lao. Taunimanima 20 o 30 bamona be tadikaka edia ruma ai, hegeregere emai ruma Amioun dekenai, idia hebou Baibel herevalaia totona. Dubu gunalaia taudia ese natudia idia siaia tini idia botaia bona idia boiboi badabada emai hebou idia hadikaia totona, unai dainai nega haida uda lalonai ai hebou.
Lau matamata neganai, lau haroro goadagoada—bona Keristani hebou ibounai dekenai lau lao dainai—lau idia gwauraia Timoteo. Sikuli ena dairekta ese lau ia oda henia “unai heboudia” dekenai lau lao lasi be namo. Lau kamonai lasi neganai, sikuli amo lau ia atoa siri.
Baibel Tanodia Dekenai Ai Haroro
Lagani 1933 ai bapatiso lau abia murinai, painia gaukara, Iehova ena Witnes taudia ese ful-taim hesiai gaukara be unai bamona idia gwauraia, lau karaia matamaia. Ena be unai negai ai be momo lasi, to Lebanon ena not kahana hanuadia momo dekenai ai haroro sibona lasi to Beirut bona kahirakahira idia noho hanuadia ai karaia ela bona Lebanon ena saut kahana danu. Unai lagani lalodiai, nega momo ai raka o doniki dekenai ai guia, Iesu Keriso bona ia murinai idia raka taudia ginigunadia bamona.
Lagani 1936 ai, United States ai lagani momo ia noho Lebanon Witnes tauna, Yousef Rahhal, be vadivadi totona Lebanon dekenai ia giroa. Saun gaudia bona rekodi masini haida ia mailaia. Unai saun gaudia be 1931 Ford motuka ta dekenai ai atoa bena Lebanon bona Syria edia gabu daudaudia dekenai Basileia ena sivarai ai gwauraia loaloa. Gado habadaia masini rege ena bada be kilomita 10 amo idia kamonai diba. Taunimanima be edia ruma ena guhi dekenai idia daekau, idia gwauraia guba amo ia mai gadona idia kamonai henia totona. Uma dekenai idia gaukara taudia ese edia gaukara idia rakatania bona kamonai totona idia raka kahirakahira.
Lagani 1937 ena keru negana ai, Yousef Rahhal lau bamoa negana ginigabena be Aleppo ai, Syria dekenai, ai lao. United States dekenai ia do lao lasi neganai, Palestine dekenai ai lao danu. Unuseniai Haifa bona Jerusalem edia siti bona hanua ai vadivadi henidia. Guna revareva amo lau haroro henia bona lau dibaia tauna Ibrahim Shehadi ai vadivadi henia danu. Ibrahim be Baibel dekenai ena diba ia habadaia dainai, ai vadivadi neganai ai ida ruma-ta-ruma-ta gaukara ia hamatamaia.—Kara 20:20.
Danu, lau ura bada Profesa Khalil Kobrossi lau hedavari henia, ia be Katolik tomadiho ia goadalaia tauna, to Iehova ena Witnes taudia ida revareva amo Baibel ia stadilaia. Edena bamona Lebanon ai Witnes taudia edia adres ia abia? Haifa ena sitoa ta dekenai, sitoa naria tauna ese Khalil ena aniani be pepa ta amo ia kumia, unai pepa be Iehova ena Witnes taudia edia magasin amo ia darea gauna. Unai pepa ai emai adres ia noho. Emai vadivadi ai moalelaia, bona lagani 1939 ai, bapatiso abia totona Tripoli dekenai ia lao.
Lagani 1937 ai, Petros Lagakos bona ena adavana be Tripoli dekenai idia ginidae. Lagani haida murinai, ai toi ese Lebanon bona Syria edia gabu momo dekenai ai loaloa vadaeni, taunimanima edia ruma ai Basileia ena sivarai ai gwauraia. Lagani 1943 ai Tadikaka Lagakos ia mase neganai, Witnes taudia ese lauma diarina be Lebanon, Syria, bona Palestine edia siti bona hanua momo dekenai idia abia lao vadaeni. Nega haida, daba 3:00 a.m. ai, ai 30 bamona be motuka o basi amo ai lao, gabu daudaudia dekenai ai ginidae haraga totona.
Lagani 1940 ai, Ibrahim Atiyeh ese Gima Kohorona be Arabic gado ai ia hahanaia. Unai murinai, magasin ena kopi hani be imana amo lau torea bona Palestine, Syria, bona Egypt ai idia noho Witnes taudia dekenai lau siaia lao. Unai Tanobada Tuarina Iharuana ai, emai haroro gaukara dainai dagedage bada ai davaria, to Middle East dekenai Baibel ena hereva momokani idia ura henia taudia ibounai ida ai gaukara hebou. Lau ese siti bona kahirakahira hanuadia edia mapu lau torea, bona idia ibounai dekenai sivarai namona ai abia lao.
Lagani 1944 ai, Tanobada Tuarina Iharuana ia do vara lalonai, lau ese Evelyn lau adavaia, ia be egu painia turana Michel Aboud ena natuna. Gabeai, natudia toi ai abia, kekeni ta bona memero rua.
Misinari Taudia ida Lau Gaukara
Tuari ia doko bena daudau lasi murinai, misinari taudia totona Gilead Sikuli kosina idia haorea taudia ginigunadia be Lebanon ai idia ginidae. Unai dainai, Lebanon dekenai kongregesen ginigunana idia haginia, bona lau idia abia hidi hakaua naria tauna. Bena, lagani 1947 ai, Nathan H. Knorr bona ena seketere, Milton G. Henschel, ese Lebanon idia vadivadi henia bona tadikaka idia hagoadaia bada. Gabeai, misinari momo idia ginidae, bona ai idia durua bada emai haroro gaukara bona kongregesen heboudia ai karaia namonamo totona.
Syria ena gabu daudauna ta dekenai ai lao neganai, unai gabu ena bisop tauna ese ai ia badu henia. Ai ia samania, ia gwau ai be Siona bukadia hariharilaia taudia. To, lagani 1948 do lasi neganai, dubu gunalaia taudia ese nega momo ai idia gwauraia “Komiunis taudia.” Unai negai, ai idia dogoatao bona hora rua ai idia henanadai henia, bona unai negai haroro namona ai henia.
Diadi tauna ta ese unai samani herevana ia kamonai murinai, ia gwau: “Ena be bisop ena samani herevadia umui dekenai lau gwauraia dika, to unai herevadia dainai dala ia kehoa umui lau hedavari henia bona emu hadibaia herevadia lau kamonai henia totona.” Bena ia vara gauna dainai ai ia sori henia.
Lagani 10 murinai, basi amo Beirut dekenai lau lao lalonai, lau badinai ia helai tauna lau hereva henia matamaia, ia be biru gaukara ena ensinia tauna. Miniti haida lalonai ai abia dae herevadia ia kamonai murinai, ia gwau Syria ai unai bamona hereva be turana amo ia kamonai vadaeni. Unai turana be daika? Ia be diadi tauna, lagani 10 gunanai emai kota ia kamonai tauna unai!
Lagani 1950 lalodiai, Witnes taudia Iraq ai lau vadivadi henia bona idia ida ruma ta amo ruma ta haroro gaukarana ai karaia. Danu, lau be Jordan bona West Bank dekenai loaloa momo lau karaia. Lagani 1951 ai, ai Witnes taudia hani be Bethlehem dekenai ai lao. Unuseniai Lohiabada Ena Anibou ai abia. Daba ai, unai hebou totona idia mai taudia ibounai be basi amo Jordan Sinavaina dekenai idia lao, bona idia 22 be bapatiso amo Iehova dekenai edia gwauhamata idia hahedinaraia. Unuseniai dagedage ai davaria neganai, ai gwau: “Ai mai ena badina be umui do ai hadibaia emui natuna merona ta be tanobada ibounai ena King ai do ia lao! Dahaka dainai umui badu? Umui moale be namo!”
Metau Idauidau Huanai Ai Haroro
Middle East taudia be kudou namo, manau, bona heabidae taudia. Momo be mai edia ura bada ida Dirava ena Basileia sivaraina idia kamonai. Oibe, gau ta ese ia hagoadadia diba lasi, to kahirakahira inai Baibel gwauhamata do ia guguru idia diba be hagoadaia gauna, ia gwau: “Dirava be [ena taunimanima] danu do ia noho. . . . Ia ese matana ranu ibounai edia matana dekena amo do ia dahua. Mase bona lalohisihisi, bona taitai, bona hisihisi be do idia ore momokani. Badina be gau gunadia be idia ore vadaeni.”—Apokalupo 21:3, 4.
Lau davaria emai gaukara idia dagedage henia taudia momo be emai gaukara bona ai harorolaia sivaraina idia lalo-pararalaia lasi. Kerisendom ena dubu gunalaia taudia oreana be samani koikoi herevadia momo idia gwauraia! Lagani 1975 ai, Lebanon dekenai bese tamona taudia tuari heheni karana ia matamaia neganai bona lagani 15 mai kahana ia vara lalonai, Witnes taudia ese metau momo idia davaria.
Nega ta, dubu lao karana idia goadalaia ruma bese ta ida Baibel stadi lau karaia. Edia diba Baibel ena hereva momokani dekenai ia goada dainai, dubu gunalaia taudia oreana idia badu. Unai dainai, hanuaboi ta ai unai gabu ena tomadiho oreana ese ena orea taudia edia lalona idia veria unai ruma bese ena sitoa idia hadikaia, bona sitoa kohudia edia davana $10,000 U.S. bamona idia gabua. Unai hanuaboi ai, idia mai bona lau idia dogoatao. To, edia gunalaia tauna ida lau herevahereva diba, lau gwau bema idia be Keristani taudia momokani do idia dagedage lasi. Egu hereva dainai, motuka taria tauna ia oda henia motuka do ia hastopua bona lau ia hagania motuka do lau rakatania.
Ma nega ta ai, ami taudia hani ese lau idia dogoatao. Hagaria herevadia momo idia gwauraia murinai, edia gunalaia tauna ia gwau lau do ia pidia, to gabeai ena lalona ia haidaua, bona lau idia ruhaia. Unai tatau rua be ala-ala bona henaohenao dainai hari dibura dekenai idia noho, bona ma rua be idia hamasea vadaeni.
Haroro Daladia Ma Haida
Nega momo lau be peleini amo tano momo dekenai lau lao. Nega ta, Beirut amo United States dekenai lau lao neganai, Charles Malek ena badinai lau helai, guna ia be Lebanon ena foreign affairs minista. Baibel amo lau duahia siridia ibounai be mai ena moale ida ia kamonai namonamo. Gabeai, ia gwau Tripoli ena sikuli ta dekenai ia lao neganai ena tisa be Ibrahim Atiyeh, egu ravana ese ia dekenai Baibel ena hereva momokani ia hadibaia! Mr. Malek ia gwau Ibrahim ese ia hadibaia namona be Baibel ia matauraia.
Ma nega ta ai, Palestine ena gwaukau tauna ta United States dekenai ena badinaia lau helai. Dala ia kehoa Dirava ena Basileia ena sivarai namona be ia dekenai lau gwauraia totona. Gabeai, New York ai, ena tadina ena ruma bese dekenai lau ia abia lao, bona unuseniai idia lau vadivadi henia momo. New York ai danu egu varavara ta be United Nations rumana ai ia gaukara. Dina ta ena opesi dekenai lau vadivadi neganai hora toi lau noho, bona unai negai Dirava ena Basileia lau herevalaia.
Hari egu mauri lagani be 88, bona lau hegeregere kongregesen ena maduna idauidau lau huaia noho totona. Egu adavana, Evelyn, be lau ida Iehova ai hesiai henia noho. Emai natuna kekeni be Iehova ena Witnes taudia ena sekit naria tauna ta ia adavaia, hari unai tau be Beirut kongregesen ta ena elda tauna. Edia natuna kekeni danu be Witnes. Emai natuna mero ginigabena bona ena adavana danu be Witnes taudia, bona edia natuna kekeni danu be hereva momokani lalonai ia noho. To emai natuna mero badana dekenai Keristani abidadama be ai hadibaia vadaeni, bona lau ura bada nega ta do ia abia dae momokani.
Lagani 1933 ai, lau idia abia hidi painia gaukara lau karaia totona—Middle East ai lau be unai gaukara karaia tauna ginigunana. Lagani 68 lalonai painia gaukara amo Iehova lau hesiai henia neganai, unai gaukara ia hanaia gaukarana ta lau davaria lasi. Bona egu lalona lau hadaia ia ese ia henia lauma diarina dekenai do lau raka noho.
[Picture on page 23]
Najib, lagani 1935 ai
[Picture on page 24]
Saun motuka ida Lebanon Ororodia dekenai, lagani 1940 ai
[Pictures on page 25]
Ataiai laurina kahana amo ia lao idiba kahana: Najib, Evelyn, edia natuna kekeni, Tadikaka Aboud bona Najib ena natuna mero badana, lagani 1952 ai
Henunai (vaira kahana): Tadikaka Shammas, Knorr, Aboud, bona Henschel, Najib ena ruma Tripoli dekenai, lagani 1952 ai
[Picture on page 26]
Najib bona ena adavana, Evelyn