Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • w02 3/15 rau 20-23
  • Waldens Taudia—Guna Katolik Taudia Gabeai Protestan Taudia

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • Waldens Taudia—Guna Katolik Taudia Gabeai Protestan Taudia
  • Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia—2002
  • Sinado maragidia
  • Inai Bamona Atikol
  • Kohu Bada Taudia amo Ogogami Taudia ai Idia Lao
  • Guna Katolik Taudia Gabeai Dubu Idia Dadaraia Taudia
  • Hunia Dalanai Idia Haroro
  • Edia Hahediba Herevadia Bona Tomadiho Karadia
  • “Mauri Dala Rua”
  • Guna Dubu Idia Dadaraia Taudia Gabeai Protestan Taudia
  • Katari Taudia—Idia be Edia Abidadama Dainai Idia Mase Keristani Taudia, A?
    1995 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Baibel—Idia Ura Henia Bona Idia Taravatua
    Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia—2000
Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia—2002
w02 3/15 rau 20-23

Waldens Taudia—Guna Katolik Taudia Gabeai Protestan Taudia

Lagani 1545 ai, saut France ena Provence kahanai, gabu hairaina Lubéron dekenai, tuari oreana ta ia gini hegaegae, tomadiho idauna haheaukalaia lasi karana dainai idia abia gaukarana idia karaia totona. Pura ta lalonai rara idia bubua.

HANUA idia hadikadia, bona taunimanima idia hadiburaia eiava idia hamasea. Unai rara bubua karana lalonai tuari taudia dikadia ese idia karaia dagedage badana dainai Europe ia heudeheude. Tatau 2,700 bamona idia mase, 600 bamona be dibura boutidia dekenai idia gaukara totona idia siaia, bona hahine bona natudia ese hisihisi bada idia davaria. France ena king bona pope ese unai rara bubua karana ia hakaua tuari biaguna idia hanamoa.

Refomeisen ese Germany ia hapararaia vadaeni, bona France ena Katolik King Francis Ginigunana ese Protestan dubu ia bada ia lao karana ia laloa momo dainai, ia ura iena basileia lalonai Katolik dubu idia dadaraia taudia edia momo ia diba. Provence dekenai siahu taudia ese dubu dadaraia taudia haida sibona idia davaria lasi, to hanua momo dekenai taunimanima iboudiai be unai bamona. King ese unai kara haorea haheganina ia henia, bona unai dainai lagani 1545 ai unai rara bubua karana badana idia karaia.

Unai dubu dadaraia taudia be daidia? Bona tomadiho dainai dagedage idia davaria ena badina be dahaka?

Kohu Bada Taudia amo Ogogami Taudia ai Idia Lao

Unai rara bubua karana lalonai idia hamasea taudia be lagani 1200 do abia lasi neganai ia vara bona Europe ena kahana badana ai ia noho tomadiho oreana taudia. Unai orea ia bada ia lao bona lagani handred haida lalonai ia goada noho dainai, dubu idia dadaraia taudia huanai edia sivarai be idau herea. Histori torea taudia momo idia abia dae unai orea be lagani 1170 bamona ai ia matamaia. France ena siti ladana Lyons dekenai, kohu momo bisinesi tauna Vaudès ia ura bada Dirava hamoalea dalana ia dibaia. Toana be Iesu Keriso ese kohu momo tauna ta dekenai ia henia haheganina, iena kohu ia hoihoilaia bona ogogami taudia dekenai ia henia herevana, ese Vaudès ena lalona ia veria dainai, tauanina dalanai ena ruma bese ia naria totona dala ia kehoa, bena ena kohu ibounai ia henia Evanelia Sivaraina ia harorolaia totona. (Mataio 19:​16-22) Nega daudau lasi bena taunimanima be ia murinai idia raka bona gabeai idia gwauraidia Waldens taudia.a

Vaudès ena mauri lalonai ogogami maurina, haroro gaukara, bona Baibel be mai anina bada. Dubu gunalaia taudia edia kohu bada maurina gwauraia dika karana be kara matamatana lasi. Lagani haida lalonai, dubu gunalaia taudia idia dadaraia taudia haida ese dubu ena kara gageva bona siahu gaukaralaia kerere karadia idia gwauraia dika. To Vaudès be dubu gunalaia tauna lasi, ia murinai idia raka taudia momo bamona. Reana unai dainai ia ura taunimanima idia diba gadona ai Baibel idia abia. Dubu ena Latin Baibel be dubu gunalaia taudia sibona ese idia gaukaralaia diba dainai, Vaudès ese Franco-Provençal gado, France ena ist bona ihuana kahanai taunimanima idia diba gadona, dekenai Evanelia Bukadia bona Baibel ena buka ma haida hahanaia gaukarana ia hamatamaia.b Lyons ena Ogogami Taudia be Iesu ena hahegani dainai, taunimanima dekenai sivarai namona idia harorolaia. (Mataio 28:​19, 20) Histori torea tauna Gabriel Audisio ia gwau Waldens taudia ese taunimanima dekenai idia haroro goadagoada dainai, dubu ese idia ia ura henia lasi.

Guna Katolik Taudia Gabeai Dubu Idia Dadaraia Taudia

Unai nega ai, dubu gunalaia taudia sibona idia haroro diba, bona dubu ia gwau ia sibona ese haroro totona gwaumaoro ia henia diba. Dubu gunalaia taudia idia laloa Waldens taudia be diba lasi taudia, to lagani 1179 ai, Vaudès ese ena haroro gaukara totona Pope Alexander Ihatoina amo gwaumaoro ia tahua. Gwaumaoro ia abia​—⁠bema ena gabu ena pris taudia ese edia gwaumaoro idia henia. Histori torea tauna Malcolm Lambert ia gwau unai be “gwaumaoro ia henia lasi bamona.” Momokani, Lyons ena bisop badana Jean Bellesmains ese pris lasi taudia edia haroro gaukara ia koua. To, Vaudès ena haere be Kara 5:29 ena hereva hegeregerena, ia gwau: “Dirava ai kamonai henia be namo, taunimanima ai kamonai henia be dika.” Vaudès ese haroro gaukara ia koua taravatuna ia badinaia lasi dainai, lagani 1184 ai dubu amo idia lulua.

Ena be Waldens taudia be Lyons ena bisop naria gabuna bona taoni amo idia lulua, to toana be bisop taudia ese unai taravatu idia badinaia auka lasi. Taunimanima momo ese Waldens taudia edia kara momokani bona mauri dalana idia gwauraia namo, bona bisop taudia danu be idia ida idia herevahereva.

Histori torea tauna Euan Cameron ia gwau, ia hedinarai idia haroro Waldens taudia ese “Roma ena Dubu idia dagedage henia be unai dagedage karana idia ura henia dainai lasi.” Edia “ura badana be haroro bona hadibaia.” Histori torea taudia idia gwau hahegani idauidau ese unai orea taudia edia siahu bona gaukara idia hamaragia dainai, dubu dadaraia taudia ai idia lao. Bena lagani 1215 ai, Fourth Lateran Council ese Waldens taudia ia gwauraia dika bona ia taravatua vaitani. Unai ena anina edia haroro gaukara dekenai be dahaka?

Hunia Dalanai Idia Haroro

Vaudès be lagani 1217 ai ia mase, bona ia murinai idia raka taudia ese dagedage idia davaria dainai, France ena Alps Ororodia edia koura idauidau, Germany, not Italy, bona Central bona Eastern Europe dekenai idia lao. Danu, dagedage dainai Waldens taudia be hanua lalodiai idia noho diba lasi, bona gabu momo dekenai idia haroro badabada diba lasi.

Lagani 1229 ai, Katolik Dubu ese Kruseid karana amo France ena saut kahanai idia noho Cathari taudia, eiava Albigens taudia, ia hadikaia ore.c Unai murinai Waldens taudia idia dagedage henia. Nega sisina murinai, Inkwisisen ese hebogahisi lasi dalanai dubu idia dadaraia taudia ibounai ia hahisia. Gari dainai Waldens taudia be hunia dalanai idia haroro. Lagani 1230 ai, taunimanima haroro henia gaukarana idia hadokoa vadaeni. Audisio ia gwau: “Idia ese mamoe matamatadia idia tahua lasi . . . , to edia orea ena memba ai idia lao taudia idia durua, taunimanima edia doria karana bona dagedage lalonai edia abidadama idia rakatania lasi totona.” Ma ia gwau “haroro gaukara idia do laloa bada noho, to idia haroro henia taudia be idau.”

Edia Hahediba Herevadia Bona Tomadiho Karadia

Waldens tatau bona hahine idia haroro lasi, to lagani 1300 murinai, haroro taudia bona orea badinaia taudia idia idau. Idia hadibaia namonamo tataudia sibona ese pasto gaukara idia karaia. Gabeai unai loaloa haroro taudia idia gwauraia barbes taudia (vavana).

Unai barbes taudia, Waldens taudia edia ruma bese be edia ruma dekenai idia vadivadi henia tataudia, ese edia orea idia durua ia bada totona lasi, to ia mauri noho totona. Unai barbes taudia ibounai idia duahiduahi bona toretore diba, bona lagani 6 bamona lalonai idia dekenai Baibel ena hereva idia hadibaia. Edia gado ai idia noho Baibel idia gaukaralaia dainai, edia orea taudia dekenai idia hadibaia namonamo diba. Dagedage taudia danu ese idia abia dae Waldens taudia, edia natudia danu, be Baibel idia diba namonamo bona Baibel ena kahana badadia be edia kwarana amo idia gwauraia diba.

Unai Waldens taudia ginigunadia ese koikoi, pegatori, mase taudia totona guriguri karana, pope ese kara dika ia gwauatao karana, bona Maria bona “helaga taudia” tomadiho henia karana idia dadaraia. Danu, lagani ta ta ai Lohiabada ena Anibou, eiava Anibou Ginigabena, idia karaia. Lambert ia gwau, edia tomadiho be “orea badinaia taudia edia tomadiho bamona.”

“Mauri Dala Rua”

Waldens taudia idia noho hebou namonamo. Idia be edia orea lalonai idia headava dainai, lagani handred lalodiai Waldens taudia sibona ese idia gaukaralaia bese ladadia idia vara. To, idia roho mauri totona Waldens taudia ese edia lalohadai idia hunia. Edia hahediba herevadia bona tomadiho karadia idia hunia dainai, dagedage taudia ese samania koikoi herevadia dikadia idia gwauraia diba, hegeregere idia gwau Waldens taudia ese Diabolo idia tomadiho henia.d

Waldens taudia ese unai bamona samania koikoi herevadia koua totona idia gini auka lasi, to histori torea tauna Cameron ena hereva hegeregerena Katolik tomadiho idia “badinaia sisina” matamaia. Waldens taudia momo be Katolik pris taudia dekenai edia kerere idia gwauraia hedinarai, Mass lalonai idia vareai, ranu helagana idia gaukaralaia, bona gabu helagadia idia vadivadi henia danu. Lambert ia gwau: “Dala momo ai idia be kahirakahira dekenai idia noho Katolik taudia bamona.” Audisio ia gwau, gabeai Waldens taudia be “mauri dala rua idia badinaia.” Ma ia gwau: “Dala ta ai, Katolik taudia bamona idia noho edia maino naria totona; dala ta ai, sibona edia kara haida idia karaia noho edia orea ia mauri noho totona.”

Guna Dubu Idia Dadaraia Taudia Gabeai Protestan Taudia

Lagani 1500 murinai, Refomeisen ese Europe dekenai tomadiho dalana ia haidaua momokani. Tomadiho dainai dagedage idia davaria taudia be edia tano dekenai edia tomadiho idia rejista toho diba eiava edia tano idia rakatania bona gabu namona ta idia tahua diba. Dubu ena hahediba herevadia dadaraia karana be dika badana lasi gauna ai ia lao, badina taunimanima momo herea ese tomadiho gunana ena maoro idia henanadailaia.

Lagani 1523 ai, Refomeisen tauna badana Martin Luther ese Waldens taudia ia herevalaia vadaeni. Lagani 1526 ai, Waldens taudia edia barbes taudia ta ese Europe ai tomadiho dalanai idia vara gaudia edia sivarai be Alps Ororodia dekenai ia mailaia. Unai murinai Protestan taudia bona Waldens taudia ese edia lalohadai idia hadibaia heheni. Protestan taudia ese Waldens taudia idia hagoadaia, Baibel idia torea gadodia ginigunadia amo France gado Baibel hahanaia gaukarana idia durua totona. Lagani 1535 ai idia printaia, bona gabeai idia gwauraia Olivétan Baibel. To madi, Waldens taudia momo be France gado idia diba lasi.

Katolik Dubu ena dagedage karadia idia ore lasi dainai, Waldens taudia momo be France ena saut kahanai gabu namona Provence dekenai idia lao, bona France dekenai idia vareai Protestan taudia be unuseniai idia lao danu. Karaharaga haida ese siahu taudia dekenai unai idia hadibaia. Ena be momo ese Waldens taudia edia mauri dalana bona idia badinaia mauri taravatudia idia gwauraia namo, to haida be Waldens taudia ese gavamani idia badinaia eiava lasi idia henanadailaia bona idia gwau Waldens taudia ese noho namo idia hadikaia diba. Mérindol haheganina idia gwauraia, bena hereva ena matamana kahanai ita duahia rara bubua karana ia vara.

Katolik taudia bona Waldens taudia idia noho hebou dalana ia dika ia lao noho. Waldens taudia ese dagedage idia abia dainai, tuari oreana idia haginia, sibona idia gimaia totona. Unai tuari dainai Protestan oreana lalonai idia vareai. Unai dala ai Waldens taudia be Protestan taudia ai idia lao.

Lagani handred idia hanaia lalodiai, Waldens dubudia be France amo idia daudau gabudia, hegeregere Uruguay bona United States, dekenai idia haginia. To, histori torea taudia momo be Audisio bamona idia laloa, ia gwau “Waldens oreana be Refomeisen lalonai ia ore,” badina unai negai Protestan oreana lalonai “ia vareai.” To momokani, Waldens oreana ese matamanai ia hahedinaraia ura badana be lagani handred gunanai ia haboioa vadaeni. Unai be iena orea taudia ese gari dainai Baibel ia hahedinaraia haroro bona hadibaia gaukarana idia rakatania neganai ia vara.

[Footnotes]

a Nega idauidau ai Vaudès idia gwauraia Valdès, Valdesius, eiava Waldo. Unai ladana ginigabena dainai idia gwauraia “Waldens taudia.” Waldens taudia, eiava Waldensia taudia, idia gwauraia ladana ma ta be Lyon ena Ogogami Taudia.

b Lagani 1199 ai, France ena notist kahanai ia noho Metz ena bisop be Pope Innocent Ihatoina dekenai ia maumau, badina taunimanima be sibona edia gado ai Baibel idia duahia bona idia herevalaia. Toana be bisop ese Waldens taudia ia maumauraia.

c Gima Kohorona, September 1, 1995, rau 27-​30 ai “Katari Taudia​—⁠Idia be Edia Abidadama Dainai Idia Mase Keristani Taudia, A?” itaia.

d Waldens taudia edia ladana idia hadikaia noho dainai dokonai inai hereva vauderie (France gado ladana vaudois amo) idia abia. Unai hereva amo dubu ena hahediba herevadia dadaraia taudia eiava Diabolo tomadiho henia taudia idia gwauraia.

[Map/Picture on page 23]

(For fully formatted text, see publication)

Waldens Taudia Idia Noho Gabudia

FRANCE

Lyons

PROVENCE

Lubéron

Strasbourg

Milan

Rome

Berlin

Prague

Vienna

[Picture]

Waldens taudia ese lagani 1535 Olivétan Baibel hahanaia gaukarana idia durua

[Credit Line]

Bible: © Cliché Bibliothèque nationale de France, Paris

[Pictures on page 20, 21]

VAUDÈS

Waldens hahine burukadia rua idia gabua ore

[Credit Line]

Pages 20 and 21: © Landesbildstelle Baden, Karlsruhe

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2025)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia