Iehova Ena Hereva be Ia Mauri Noho
Nahumu, Habakuku, Bona Sepanaia
Bukadia Edia Hereva Badadia
ASURIA basileiana badana ese Samaria hanuana—Israela ena iduhu ten ena hanua badana unai—ia hadikaia. Bona Asuria taudia be Iuda taudia idia hagaria danu. Iuda ena peroveta tauna Nahumu be Asuria ena hanua badana, Nineva dekenai hereva ta ia gwauraia. Nahumu ese ia torea bukana lalonai, ia gwauraia sivaraina ibounai ia noho, bona unai buka be 632 B.C.E. ia do abia lasi neganai ia torea.
Gabeai Babulonia Basileiana ia gini, nega haida unai basileia be Kaledea ena king taudia ese idia lohiaia. Habakuku bukana—reana 628 B.C.E. ai ia torea ore—ese Iehova be Iena ura ia hagugurua totona, Babulonia basileiana ia gaukaralaia dalana bona Babulonia dekenai do ia vara gauna ia perovetalaia.
Nahumu bona Habakuku idia do peroveta lasi neganai, Iuda ena peroveta tauna Sepanaia be peroveta gaukara ia karaia guna. Lagani 607 B.C.E. ai, Ierusalema idia do hadikaia lasi neganai, Sepanaia be lagani 40 mai kahana lalonai peroveta gaukara ia karaia bona ia ese Iuda ena moru bona do ia namo lou herevana ia gwauraia. Danu, Sepanaia bukana lalonai be bese ma haida edia hahemaoro herevadia idia noho.
TAUNIMANIMA EDIA RARANA IA BUBUA HANUA BE DIKA DO IA DAVARIA MOMOKANI
‘Inai hereva Nineva hanua badana totona’ be Iehova Dirava ese ia gwauraia. Iehova ‘be ia badu haraga lasi, to mai ena siahu bada herea.’ Ena be Iehova idia tahua taudia be Ia ese “ia durua noho, edia hekwarahi bona hisihisi dinana neganai,” to Nineva be dika do ia davaria.—Nahumu 1:1, 3, 7.
“Lohiabada ese Israela dekenai goada ia henia lou.” To, Asuria taudia ese Dirava ena taunimanima idia dagedage henia, ‘laiona ese . . . boroma ena hidiona ia darea maragimaragi’ bamona. Iehova ese ‘[Nineva] edia kariota be do ia gabua ore. Edia tuari taudia be tuari lalonai do idia mase.’ (Nahumu 2:2, 12, 13) Nineva—‘taunimanima edia rarana ia bubua hanua,’ be dika do ia davaria momokani. Bona unai hanua ‘ena dika ena sivarai idia kamonai noho taudia, ese mai moale bada danu, edia imadia idia patapataia noho.’—Nahumu 3:1, 19.
Baibel Henanadaidia Edia Haere:
1:9—Iehova ese Nineva ia “hadikaia ore,” Iuda taudia dekenai unai ena anina be dahaka? Ena anina be, Dirava ese Iuda taudia be Asuria amo do ia hamauria bona Asuria taudia ese hadikaia karana be “nega iharuana do idia karaia diba lasi.” Nahumu be inai hereva ia gwauraia neganai, toana be Nineva hanua ia noho lasi, ia gwau: “Umui itaia, ororo dekena amo ia mai noho tauna ese, tuari ia ore hereva namona ia mailaia inai! Ia ese maino hereva ia gwauraia noho! Iuda taudia e, emui aria do umui karaia.”—Nahumu 1:15.
2:6—Edena “sinavai ena ranu ia koua iduara idia kehoa”? Unai iduara be Taigarisi Sinavaina ena ranu ese Nineva ena magu dekenai ia karaia matu ia herevalaia, badina unai matu be iduara bamona ia kehoa. Lagani 632 B.C.E. ai, Babulonia bona Mede edia tuari taudia be Nineva idia tuari henia neganai, Nineva taudia be idia gari lasi. Hanua ena magu be bada herea dainai, idia laloa dika ta do idia davaria lasi. To, medu ese Taigarisi Sinavaina ena ranu ia habadaia bona ia aru badabada. Histori torea tauna, Diodorus ia gwau, unai “ranu ia honu momokani dainai hanua ena kahana haida bona ena magu ia hadikaia.” Sinavai ena iduara ia kehoa bona peroveta herevana hegeregerena Nineva hanua be kara haraga ia dika, lahi ese rei kakoro ia gabua bamona.—Nahumu 1:8-10.
3:4—Edena dala ai Nineva hanua be ariara hahine bamona? Nineva hanua be koikoi dalanai bese haida ia tura henia bona ia gwauhamata do ia durudia, to idia dekenai hisihisi ena metau ia henia. Hegeregere, Asuria ese Iuda ena King Ahasa ia durua Suria bona Israela hadikaia totona. To gabeai, “Asuria ena king, . . . ese Ahasa ia durua lasi, to Ahasa tuari henia totona ia mai.”—2 Sivarai 28:20.
Ita Dibaia Gaudia:
1:2-6. Iehova ese ia idia tomadiho henia lasi taudia—ena inai taudia unai—be do ia hadikadia. Unai ese ia hahedinaraia Iehova sibona ita tomadiho henia be gau badana.—Esodo 20:5.
1:10. Ena be Nineva hanua dekenai magu badadia idia noho, to Iehova ena hereva—Nineva hanua hadikaia herevana unai—ia guguru. Hari, Iehova ena taunimanima idia inai henia taudia be Dirava ena hahemaoro karana amo do idia heau mauri diba lasi.—Aonega Herevadia 2:22; Daniela 2:44.
“KARA MAOROMAORO TAUNA BE DO IA MAURI”
Habakuku bukana ena karoa ginigunadia rua lalonai, Iehova Dirava bona Habakuku idia herevahereva ena sivarai ia noho. Iuda dekenai idia vara gaudia dainai Habakuku ia lalohisihisi, unai dainai Dirava ia nanadaia: “Lau ese taunimanima edia metau bona hisihisi bada lau itaia noho. Badina dahaka inai bamona hisihisi oi koua lasi?” Iehova ia haere: “Lau ese Babulonia taudia do lau haginia goada. Babulonia taudia be dagedage bona badu haraga besena.” Peroveta tauna Habakuku ia hoa, badina Dirava ese “kara koikoi taudia”—Babulonia besena unai—do ia gaukaralaia Iuda hadikaia totona. (Habakuku 1:3, 6, 13; NW ) Habakuku ia diba kara maoromaoro tauna be do ia mauri, to kara dika tauna be Iehova ese do ia hahemaoro henia. Danu, Habakuku ese Babulonia dekenai ia vara dika badadia faiv ia herevalaia.—Habakuku 2:4.
Habakuku be “ena guriguri ane” lalonai, ia ese Davara Kakakakana ai, taunimanima idia noho lasi gabunai, bona Ieriko ai Iehova ese ia karaia hoa kara badadia ia herevalaia. Danu, Habakuku ese Iehova ena tuari badana, Aramagedono, ia perovetalaia. Ena guriguri ena dokonai, ia gwau: “Lohiabada ese lau dekenai goada ia henia noho. Ia ese egu aena ia hagoadaia, dia ena aena hegeregerena. Vadaeni ororo ataiai gabudia dekenai lau heau lao diba.”—Habakuku 3:1, 19.
Baibel Henanadaidia Edia Haere:
1:5, 6—Babulonia taudia be do idia toreisi bona Ierusalema do idia hadikaia, to dahaka dainai Iuda taudia be unai idia hamomokania lasi? Habakuku be peroveta gaukara ia karaia neganai, Iuda taudia be Aigupito taudia edia henunai idia noho. (2 King Taudia 23:29, 30, 34) Ena be Babulonia basileiana ena siahu be bada, to idia ese Aigupito ena king, Farao Neko idia do halusia lasi. (Ieremia 46:2) Danu, Iehova ena dubu helaga be Ierusalema dekenai ia noho, bona Davida ena iduhu be unai gabu amo idia lohia. Unai dainai, unai negai idia noho Iuda taudia idia laloa, Dirava ese Babulonia do ia gaukaralaia lasi Ierusalema hadikaia totona. Ena be Iuda taudia be Habakuku ena hereva idia hamomokania lasi, to Babulonia ese Ierusalema do ia hadikaia ore matahanaina be lagani 607 B.C.E. ai ‘ia vara momokani.’—Habakuku 2:3.
Ita Dibaia Gaudia:
1:1-4; 1:12–2:1. Habakuku be henanadai momo ia henia, bona Iehova ese ia haerelaia. Dirava momokanina ese ena abidadama hesiai taudia edia guriguri ia kamonai.
2:1. Habakuku hegeregerena, namona be Iehova ena hesiai gaukara ita karaia goadagoada. Bona danu, ita abia sisibana ita abia dae bona badinaia be gau badana.
2:3; 3:16. Iehova ena dina ita naria noho lalonai, kara haraga lalohadaina ita hahedinaraia noho be gau badana.
2:4. Iehova ena hahemaoro dinana amo ita roho mauri totona, namona be mai haheauka ida ita gini goada noho.—Heberu 10:36-38.
2:6, 7, 9, 12, 15, 19. Kohu ura henia taudia, kara dika idia karaia taudia, matabodaga taudia, o kaivakuku idia tomadiho henia taudia be dika do idia davaria. Namona be inai kara dikadia ita dadaraia momokani.
2:11. Bema ita ese inai tanobada ena kara dikadia ita gwauraia hedinarai lasi, “umui haginidia nadi, ese umui samania totona do idia boiboi.” Basileia harorolaia gaukarana ita karaia goadagoada noho be gau badana!
3:6. Iehova ena hahemaoro karana be gau ta ese do ia koua lasi. Tanobada ena gavamani idauidau, ena be ororo bamona idia gini goada, to idia be siahu lasi unai dina idia koua totona.
3:13. Ita diba momokani Aramagedono tuarina lalonai be kara dika taudia sibona do idia ore. Iehova ese ena kamonai hesiai taudia do ia hamauria.
3:17-19. Ena be Aramagedono ia do mai lasi eiava Aramagedono lalonai hisihisi do ita davaria, to ita diba momokani Iehova ese ita dekenai “goada ia henia” dainai, mai moale ida Ia ita hesiai henia noho.
“LOHIABADA ENA DINA BE IA KAHIRAKAHIRA”
(Sepanaia 1:1–3:20)
Iuda dekenai Bala tomadiho henia karana ia bada. Iehova be peroveta tauna Sepanaia amo ia hereva: “Lau ese egu imana do lau abia isi, Iuda taudia do lau hadikaia totona, bona Ierusalema dekenai noho taudia ibounai hadikaia totona.” Sepanaia ese idia ia hamaoroa: “Lohiabada ena dina be ia kahirakahira vadaeni.” (Sepanaia 1:4, 7, 14) To, unai dina dekenai Dirava ena taravatu idia badinaia taudia sibona be Iehova ese “do ia naria.”—Sepanaia 2:3.
“Ierusalema, . . . sibona ena taunimanima ia hisihisi henia hanua . . . ese ena dika davana do ia abia momokani! Unai dainai Lohiabada ia gwau, ‘Lau totona do umui naria noho, Do lau toreisi, bona bese idauidau do lau samania dinana do umui naria. Badina dina ta lau ese bese idauidau do lau gogoa hebou, . . . egu badu be idia edia latanai do lau bubua totona.’ ” To Dirava ia gwauhamata, ia gwau: “Emui ladana do lau hanamoa bona habadaia, tanobada kahana ibounai dekenai, bona emui noho namo ma do lau havaraia lou.”—Sepanaia 3:1, 8, 20.
Baibel Henanadaidia Edia Haere:
3:9, NW—“Gado goevadaena” be dahaka, bona edena dala ai unai gado goevadaena idia herevalaia? Unai gado goevadaena be Baibel lalonai ia noho Dirava ena hereva momokanina. Ia lalonai be Baibel ena hahediba hereva maorodia ibounai idia noho. Unai gado goevadaena ita herevalaia dalana be, hereva momokani ita abia dae, ma haida dekenai ita hadibaia maoromaoro, bona Dirava ena ura hegeregerena eda mauri dalana ita haidaua.
Ita Dibaia Gaudia:
1:8. Sepanaia ena negai idia noho taudia haida be “idau bese taudia edia dabua idia karaia,” badina idia ura edia badinai idia noho besedia edia heduru idia abia. Hari inai negai, Iehova tomadiho henia taudia be unai bamona idia karaia neganai, unai be kavakava karana!
1:12; 3:5, 16. Iehova ese ena peroveta taudia ia siaidia loulou ena taunimanima dekenai Iena hahemaoro herevana idia gwauraia totona. Ena be Iuda taudia be idia ura sibona edia ura idia badinaia bona idia ura lasi Iehova ena hereva idia kamonai, to Iehova ese peroveta taudia ia siaia noho. Iehova ena dina ia mai kahirakahira dainai, taunimanima edia kamonai lasi karana ese ita ia hamanokaia lasi, to namona be mai lalogoada ida Basileia sivaraina ita harorolaia noho.
2:3. Iehova sibona ese ena badu dinana dekena amo ita do ia hamauria. To ita ia lalonamo henia totona, namona be Baibel ita stadilaia loulou karana amo ‘Lohiabada ita tahua’; guriguri amo Ia ita noia ita ia gimaia totona; bona Ia kahirakahira ita lao. Mauri dalana goevana badinaia karana amo ‘kara maoromaoro ita karaia.’ Bona mai “manau” ida matahakani ita abia dae bona Iena ura hegeregerena ita kara.
2:4-15; 3:1-5. Iehova ena hahemaoro dinana do ia ginidae neganai, Dirava ena taunimanima idia dagedage henia Kerisendom oreadia bona tanobada taudia be dika do idia davaria, Ierusalema bona ena badina besedia bamona. (Apokalupo 16:14, 16; 18:4-8) Namona be mai gari lasi bona lalogoada ida Dirava ena hahemaoro herevana ita harorolaia.
3:8, 9; NW. Iehova ena dina ita naria noho lalonai, namona be “gado goevadaena” ita dibaia, Iena ladana dekenai do ita noinoi bona iseda mauri ita gwauhamatalaia, unai amo ita roho mauri diba. Bona danu, lalotamona ai Iehova ita hesiai henia bona ‘hanamoa Dirava dekenai ita henia nega ibounai, boubou gauna bamona.’—Heberu 13:15.
“Lohiabada Ena Dina Badana be . . . Ia Mai Noho Haraga”
Salamo torea tauna ia gwau: “Nega daudau lasi lalonai kara dika taudia do idia ore. Edia gabu do umui tahua, to do umui davaria lasi.” (Salamo 37:10) Nahumu bukana ese Nineva dekenai idia vara gaudia ia perovetalaia bona Habakuku bukana ese Babulonia bona Iuda ai idia vara gaudia ia perovetalaia, bona unai gaudia ita laloa neganai, ita diba momokani salamo torea tauna ena hereva be do ia guguru. To do ita naria noho ela bona edena negai?
Sepanaia 1:14 ia gwau: “Lohiabada ena dina badana be ia kahirakahira vadaeni inai. Ia be ia mai noho haraga.” Danu, Sepanaia bukana ese ita ia hadibaia, edena dala ai Iehova ena dina badana lalonai dika do ita davaria lasi, bona hari be dahaka ita karaia unai dina badana amo ita roho mauri totona. Momokani, “Dirava ena hereva be ia mauri noho, bona ia be mai ena siahu.”—Heberu 4:12.
[Pictures on page 14]
Nineva hanuana be mai ena magu badadia, to peroveta tauna Nahumu ena hereva ia guguru
[Credit Line]
Randy Olson/National Geographic Image Collection