Africa bona America taudia huanai igui hesiai taudia hoihoilaia karana be tanobada ena bisinesi badana ai ia lao
Igui Hesiai Karana amo Heau Mauri Guna Bona Hari
Hahine ta ladana, Blessinga be idia gwauhamata henia Europe dekenai do ia lao bona huina utua gaukara do ia karaia. To dina 10 lalonai ia idia botaia, danu ia idia hamaoroa iena hanua ai ena ruma bese do idia dagedage henia, bona ia idia doria ariara hahine o prostitute gaukara ia karaia totona.
Idaunegai Aigupito igui hesiai taudia edia laulau
Idia ura Blessing be hanuaboi ta ta ai 200 ia lao 300 euros do ia abia, unai amo prostitute rumana ia naria hahinena ese ia makaia monina, 40,000 euros mai kahana do ia karaia, unai amo iena abitorehai ia haloua diba.b Blessing ia gwau: “Nega momo lau ura lau heau boio, to egu ruma bese dekenai do idia karaia diba gauna dainai lau gari. Lau idia tarapua.” Blessing ena sivarai ese ia hahedinaraia, unai bamona bisinesi kara dikadia edia orea (eiava international sex industry) ese taunimanima foa milioni mai kahana idia gaukaralaia.
Kahirakahira lagani 4,000 gunanai, mero matamata ta ladana Iosepa be ena tadikaka ese idia hoihoilaia. Ia be Aigupito ai, igui hesiai tauna bamona ia noho. To Iosepa dekenai ia vara gauna be Blessing dekenai ia vara lasi, badina matamanai Iosepa be ena biaguna ese ia kara auka henia lasi. To gabeai ena biaguna ena adavana ena laloani karana ia dadaraia dainai, ia idia samania koikoi. Unai dainai idia hadiburaia bona auri dekena amo idia guia.—Genese 39:1-20; Salamo 105:17, 18.
Iosepa be idaunegai igui hesiai tauna ta; to Blessing be hari inai nega ena igui hesiai hahinena ta. To, idia ruaosi be human trafficking o taunimanima hoihoilaia dalana gunana idia itaia vadaeni, bona unai bisinesi karana ese taunimanima be dava bada moni ai ia halaoa bona edia namo ia laloa lasi, to moni karaia dalana sibona ia laloa.
TUARI DAINAI IGUI HESIAI KARANA BE BISINESI BADANA AI IA LAO!
Tanobada besedia be tuari amo taunimanima idia abidia edia igui hesiai taudia ai idia halaoa totona. Aigupito ena King Thutmose ihatoina be Kanana ai tuari dekenai ia kwalimu murinai, idia hadiburadia taudia 90,000 ia abidia giroa lou. Aigupito taudia ese idia dekenai, mining, dubu haginia, bona bouti ena lao mai gabudia geia gaukara idia henia, unai amo idia be igui hesiai taudia ai idia halaodia.
Roma Basileia henunai, tuari momo ai igui hesiai taudia momo idia abia diba, bona nega haida igui hesiai taudia momo tahua karana ese tuari ia havaraia. Tahua gaukara ta ese ia hahedinaraia, lagani 2,000 gunanai, igui hesiai taudia edia namba be kahirakahira Roma popiuleisen ena kahana ta hegeregerena. Aigupito bona Roma igui hesiai taudia momo be mai dagedage ida idia kara henidia. Roma ena mine ai idia gaukara igui hesiai taudia edia mauri lagani ena daudau be lagani 30 bamona sibona.
Nega ia heau lalonai, igui hesiai taudia dagedage henia karana ia bada ia lao. Lagani 1600 ia lao 1900 amo, Africa bona America taudia huanai igui hesiai taudia hoihoilaia karana (slave trade) be tanobada ena bisinesi badana ta ai ia lao. Gavamani oreana ta (UNESCO) ena ripoti ta ia gwau: ‘Reana tatau, hahine, bona natudia 25 milioni eiava 30 milioni bamona idia dogoatao bona tano ma haida dekenai idia hoihoilaia.’ Taunimanima momo herea be Atlantic ena davara idia hanaia noho lalonai edia mauri idia haboioa. Unai nega ai, ia roho mauri igui hesiai tauna ta ladana, Olaudah Equiano ia gwau: “Hahine edia boiboi bona kahirakahira idia mase taudia edia taitai ena regena lau sivarailaia totona be ia auka.”
To madi, igui hesiai halaoa gaukarana be guna ia vara sivaraina ta sibona lasi. Orea ma ta (International Labour Organization) ia gwau, taunimanima 21 milioni mai kahana be hari igui hesiai taudia, tarapu lalonai idia atodia bona edia pei be maragi sibona o nega haida pei idia abia diba lasi. Hari inai negai igui hesiai taudia momo be mine ai, dabua karaia faktori ai, biriki karaia faktori ai, prostitute gabudiai, bona hunia gabudiai idia gaukara. Herevana igui hesiai halaoa gaukara be taravatu, to hari ia bada ia lao noho.
Taunimanima milioni momo be igui hesiai taudia bamona idia do gaukara noho
URA KWALIMU TOTONA IDIA TUARI
Dagedage karadia dainai, igui hesiai taudia momo be edia ura kwalimu totona idia tuari. Lagani 73 B.C.E. ai, tuari taudia bona igui hesiai taudia 100,000 bamona ese Roma idia tuari henia to idia kwalimu lasi. Lagani 1800 lalonai, Caribbean ena motumotu ta ladana Hispaniola ai, igui hesiai taudia be edia biagudia idia tuari henia. Unai igui hesiai taudia be tohu plenteisini ai idia gaukara neganai hisihisi momo idia davaria, unai dainai lagani 13 ai idia tuari, bena lagani 1804 ai Haiti be sibodia idia lohiaia.
Histori ibounai lalonai, Israela taudia hutuma be Aigupito ena igui amo idia heau mauri sivaraina be kwalimu sivaraina. Oibe, taunimanima 3 milioni mai kahana be Aigupito ena igui hesiai amo idia roho mauri. Edia ura kwalimu idia abia be maoro. Aigupito ai, Israela taudia edia mauri dalana be Baibel ese ia herevalaia, ia gwau, “hesiai gaukara idauidau ibounai dekena amo idia hekwarahi momo.” (Esodo 1:11-14) Farao ese oda hereva ta ia gwauraia, beibi memerodia do idia hamasea totona, unai amo Israela ena popiuleisen do ia bada lasi.—Esodo 1:8-22.
Israela taudia be Aigupito ena hahisia karadia amo idia heau mauri be hoa gauna, badina Dirava ese idia ia durua. Dirava ese Mose ia hamaoroa: “Badina be edia hisihisi lau diba vadaeni. Lau diho mai inai, Aigupito taudia edia imana dekena amo do lau hamauridia totona.” (Esodo 3:7, 8) Hari danu, tanobada hegegemadai Iuda taudia ibounai be unai nega idia laloatao totona, lagani ta ta ai Pasova aria idia karaia.—Esodo 12:14.
IGUI HESIAI KARANA DO IA DOKO
Baibel ia gwau: “Lohiabada, iseda Dirava ese iena kota ia hagagevaia lasi,” bona unai ese iseda lalona ia hagoadaia, badina iena kara ia haidaua diba lasi. (2 Sivarai 19:7; Malaki 3:6) Dirava ese Iesu ia siaia ‘idia guia taudia do ia ruhaia bona bero taudia dekenai mauri do ia henia’ totona. (Luka 4:18) Iesu ia mai ena badina be taunimanima be dibura ruma amo do ia ruhaia totona, a? Lasi. Ia diho mai ena badina be taunimanima ibounai be kara dika bona mase amo ia ruhaia totona. Gabeai ia gwau: “Hereva momokani ese umui do ia ruhaia.” (Ioane 8:32) Hari danu, Iesu ese ia gwauraia hereva momokani be dala idauidau ai taunimanima ia durua noho.—Maua ladana “Lau Idia Hametaua Gaudia Lau Rakatania” itaia.
To, dala idauna ai Dirava ese Iosepa bona Blessing ia durua unai igui hesiai karana amo idia heau mauri totona. Genese karoa 39 ia lao 41 ai Iosepa ena sivarai oi davaria diba. Blessing ena heau mauri sivaraina danu be hoa dalana ai ia vara.
Gavamani ese Blessing be Europe tanona ta amo idia kokia murinai, Spain dekenai ia lao. Unuseniai, Iehova ena Witnes taudia ia davaria bona idia ida Baibel ia stadilaia matamaia. Iena mauri dalana ia hanamoa totona, moni gaukara ta ia davaria bona guna iena bosi hahinena ia noia bema namo ena abitorehai ena davana ia hamaragia. To dina ta ai, unai hahine ese Blessing ia rini henia. Ia ura Blessing ese ena abitorehai davana henia karana ia hadokoa bona ia noia bema namo Blessing ese iena dika ia gwauatao. Dahaka ia vara? Badina unai hahine danu be Iehova ena Witnes taudia ida Baibel ia stadilaia matamaia! Blessing ia gwau: “Hereva momokani be dala idauidau amo oi do ia ruhaia.”
Iehova Dirava be Aigupito ai Israela taudia ese idia davaria dagedage karadia ia itaia neganai ia lalohisihisi; unai hegeregerena hari danu, idia vara kara gagevadia ia itaia neganai Ia lalohisihisi bada. Momokani, igui hesiai halaoa karana koua totona, taunimanima ese edia mauri idia haidaua be namo. To, Dirava ia gwauhamata unai gaudia ibounai do ia haorea. Ia gwau: “Iena gwauhamata hegeregerena, ita ese guba matamata bona tanobada matamata ita naria noho, bona unuseniai kara maoromaoro sibona do ia noho.”—2 Petero 3:13.
a Ladana ai haidaua.
b Blessing be hanuaboi ta ta ai, unai gaukara amo 600 ia lao 900 kina bamona do ia abia bona do ia karaia moni ibounai be 110,000 kina mai kahana bamona.