Karoa 21
Iehova ese Kerisendom Ia Hahisia
Matahanai 5—Apokalupo 8:1–9:21
Anina: Kibi 7 amo, kibi 6 idia hiriria
Hagugurua negana: Keriso Iesu ese ena terona ia abia lagani 1914 amo ela bona hisihisi bada herea do ia vara
“LAI 4” edia toa dalana idia koua, ela bona lauma Israel taudia 144,000 edia baguna dekenai maka idia atoa bona hutuma bada herea taudia ese gwaumaoro idia abia do idia roho mauri totona. (Apokalupo 7:1-4, 9) To, unai lai-gubana badana be tanobada dekenai ia do mai lasi neganai, gau badana be Iehova ena hahemaoro hereva aukadia Satana ena tanobada dekenai idia harorolaia! Mamoe ena Natuna ese buka koua toana ginigabena, namba 7, ia kehoa neganai, Ioane be mai ena ura ida ia itaia noho, do ia diba dahaka do ia vara totona. Ia itaia gaudia be ita dekenai ia hadibaia, ia gwau: “Mamoe ena Natuna ese koua toana namba 7 ia makohia, vadaeni guba dekenai be regerege ta lasi hora ena kahana ta bamona. Vadaeni Dirava vairanai idia gini aneru 7 lau itaia, idia dekenai kibi 7 idia henia.”—Apokalupo 8:1, 2.
Guriguri Goadagoada Negana
2 Hari regerege ta lasi negana be mai anina bada! Bema hora ena kahana ta bamona lalonai gau ta ita naria, iseda mamina be ita naria nega daudau. Vadaeni, guba taudia ese edia ane idia hadokoa. (Apokalupo 4:8) Badina be dahaka? Ioane ese badina ia itaia ena matahanai lalonai, ia gwau: “Ma aneru ta ia mai, pata helagana badibadinai ia gini. Iena imana dekenai be golo uro ta. Unai uro be, ia lalonai muramura mai bonana namo, idia gabua gauna. Vadaeni idia ese muramura mai bonana namona momo unai aneru dekenai idia henia. Unai aneru ese unai muramura bona Dirava ena taudia edia guriguri be do ia haboua tamona. Vadaeni inai boubou gauna tamona be Dirava dekenai do ia henia. Henia gabuna be golo pata helagana latanai, Dirava ena helai gabuna badana vairanai. Vadaeni muramura mai bonana ena kwalahu, Dirava ena taudia edia guriguri danu, be aneru ena imana dekena amo ia daekau, Dirava ena vairanai.”—Apokalupo 8:3, 4.
3 Ita laloa unai be Iuda tomadiho karana ta bamona: Dina iboudiai tomadiho kalagana lalonai bona, gabeai, Ierusalem ena dubu badana dekenai, bonana namo muramura idia gabua. (Esodo 30:1-8) Muramura idia gabua lalonai, hahelaga lasi Israel taudia be helaga gabuna murimuri ai idia naria bona muramura ena kwalahu be ia dekenai ia daekau lao Tauna idia guriguri henia, edia uduna amo lasi, to edia lalona dekenai. (Luka 1:10) Ioane ia itaia guba dekenai unai bamona karana ta ia vara. Aneru ese ia gabua bonana namo muramurana be “Dirava ena taudia edia guriguri” idia laulaulaidia. Ma, guna matahanaina ta lalonai, bonana namo muramurana ese unai bamona guriguri ia laulaulaia. (Apokalupo 5:8; Salamo 141:1, 2) Guba dekenai idia regerege lasi ena anina be nega ia henia tanobada dekenai idia noho helaga taudia edia guriguri ia kamonaia totona.
4 Unai regerege lasi negana ia vara negana do ita davaria diba, a? Oibe. Bema ma siri haida bona Lohiabada ena dina ena matamanai idia vara gaudia ita tahua, unai nega ita davaria diba. (Apokalupo 1:10) Lagani 1918 bona 1919 lalonai, tanobada dekenai idia vara gaudia be Apokalupo 8:1-4 ena hereva hegeregerena idia vara. Lagani 1874 amo, Bible Student taudia—unai negai unai be Iehova ena Witness taudia edia ladana—idia haroro goadagoada, idia gwau Idau Bese Taudia Edia Nega be lagani 1914 lalonai do ia ore. Lagani 1914 ai idia vara hisihisi gaudia ese idia hahedinaraia edia hereva be momokani. (Luka 21:24; Mataio 24:3, 7, 8) To idia momo idia laloa danu, lagani 1914 ai, Dirava ese idia be tanobada amo do ia abidia bona edia guba ahuna do ia henidia. Unai bamona ia vara lasi. To idau, tanobada ibounai tuarina ginigunana lalonai, dagedage momo idia davaria. October 31, 1916 ai, Watch Tower Society ena presiden ginigunana, Charles T. Russell, ia mase. Bena, July 4, 1918 ai, Society ena presiden iharuana, Joseph F. Rutherford, bona ena gaukara taudia ma 7 danu be kota lalonai idia samania koikoi, bona Atlanta, Georgia, ena dibura rumana dekenai idia atodia, lagani momo unuseniai do idia noho totona.
5 Unai Ioane oreana lalonai idia noho Keristen taudia momokanidia idia daradara momokani. Dirava ia ura idia be dahaka do idia karaia? Edena negai do ia abidia daekau guba dekenai? The Watch Tower magasin, May 1, 1919, lalonai hereva ta, “Gogoa Negana Ia Ore Vadaeni—Dahaka Do Ia Vara?” idia printaia. Unai hereva ese edia daradara ia hahedinaraia bona unai gini goada noho taudia ia hagoadaia, do idia haheauka noho totona. Bona ma ia gwau: “Aiemai abidadama be Basileia taudia gogodia gaukarana idia karaia ore vadaeni, bona unai taudia iboudiai ese maka idia abia vadaeni, bona Basileia lalonai vareai iduarana idia koua vadaeni.” Unai daradara negana lalonai Ioane oreana taudia edia guriguri be Dirava dekenai idia daekau lao, bonana namo muramura bada herea ena kwalahu ia daekau hegeregerena. Bona Dirava ese edia guriguri ia kamonai!
Lahi idia Negea Diho Tanobada Dekenai
6 Ioane ia gwau: “Vadaeni aneru ese golo uro ia abia, pata helagana ena lahi dekena amo ia hahonua, bona tanobada dekenai ia negea diho. Vadaeni gado edia regena, bona guba ia boiboi ena regena, kevaru, bona tano mareremarere bada idia vara.” (Apokalupo 8:5) Regerege lasi negana ia ore murinai, karaharaga gau momo idia vara! Helaga taudia edia guriguri dainai idia vara. Unai ita gwau diba, badina be bonana namo muramurana gabua gabuna, pata helagana amo lahi idia abia murinai, edia kara idia vara. Lagani 1513 B.C.E. ai, Sinai Ororo dekenai, guba boiboi bona kevaru, regerege badana, lahi bona ororo ia mareremarere neganai, unai ese ia hahedinaraia Iehova ese ena orea taudia ia laloa. (Esodo 19:16-20) Ioane ese ia gwauraia gaudia danu be unai bamodia. Idia hahedinaraia Iehova ese ena tanobada hesiai taudia ia laloa. To Ioane ese ia itaia gaudia be toa amo idia hedinarai. (Apokalupo 1:1) Unai dainai, lahi, guba boiboi, gado, kevaru bona tano mareremarere edia anina hari inai negai be dahaka?
7 Nega ta, Iesu ese ena hadibaia taudia ia hamaorodia, ia gwau: “Lau be tanobada dekenai lahi araia totona lau mai.” (Luka 12:49) Momokani, lahi ta ia araia. Iena haroro goadagoada amo, Iesu ia hahedinaraia Dirava ena Basileia be mai anina bada Iuda taudia dekenai. Unai ese Iuda besena ibounai lalonai hepapahuahu bada herea ia havaraia. (Mataio 4:17, 25; 10:5-7, 17, 18) Lagani 1919 ai, Iesu ena lauma tadikakadia tanobada dekenai, Tanobada Ibounai Tuarina Ginigunana ena hisihisi amo idia roho mauri horoa taudia momo lasi unai, ese hari lahi be Kerisendom lalonai idia havaraia. September 1919 ai, Iehova ena lauma ena gaukara ia hedinarai goevagoeva, ena kamonai Witness taudia, gabu idauidau amo, be Cedar Point, Ohio, U.S.A. ai, idia hebou neganai. Unai hebou neganai, Joseph F. Rutherford be dibura rumana amo idia ruhaia bona murinai kota ia gwau ia kerere lasi. Mai goada danu hebou taudia ia hereva henidia, ia gwau: “Iseda Biaguna ena hahegani ita ura badinaia bona iseda hahenamo bona maduna be taunimanima idia guia hahediba hereva koikoidia ita tuari henidia; unai dainai, gunaguna ema bona hari ita ura Mesia ena basileia hairaina, kahirakahira do ia mai gauna, do ita harorolaia.” Dirava ena Basileia be gau bada herea taunimanima iboudiai dekenai!
8 Dirava ena orea taudia ese hisihisi momo idia davaria dainai, haroro lalonai, tadikaka Rutherford ese unai hisihisi ia herevalaia, ia gwau: “Iseda inai taudia idia dagedage bada herea dainai, Lohiabada ena mamoe taudia momo idia hoa bamona. Idia hoa dikadika, idia guriguri bona Lohiabada idia naria, idia dekenai ena ura do ia hadibaia totona. . . . Ena be unai nega sisina lalonai idia lalo-metau, to idia do ura dikadika basileia sivaraina idia harorolaia.”—Unai be The Watch Tower, September 15, 1919 gauna, rau 280 lalonai ita davaria.
9 Lagani 1919 lalonai, edia ura gauna idia abia. Unai Keristen taudia edia namba be bada lasi, to idia gaukara goadagoada. Lauma dalana ai lahi ese ia hasiahudia bamona, bena edia haroro gaukarana tanobada ibounai dekenai idia hamatamaia. (Tesalonika Ginigunana 5:19 itaia danu.) Edia haroro amo idia hahedinaraia Dirava ena Basileia be gau badana taunimanima iboudiai dekenai. Unai kara be hegeregere lahi idia negea diho tanobada dekenai, bona ema bona hari, Dirava ena Basileia idia harorolaia goadagoada noho! Regerege lasi negana ia ore, bena gado badadia amo Basileia sivaraina idia harorolaia goevagoeva. Baibel ena sisiba idia harorolaia badabada, guba ena boiboi ena regena badana bamona. Iehova ena peroveta Herevana ia diari, kevaru ese diari ia halasia hegeregerena. Bona, tomadiho koikoi oreadia idia mareremarere bada, tano ta ia mareremarere bada hegeregerena. Ioane oreana taudia idia lalo-parara, idia gaukara goadagoada be gau badana. Bona ema bona hari, unai gaukara idia habadaia noho tanobada ibounai lalonai!—Roma 10:18.
Kibi Hiriria Totona Idia Hegaegae
10 Ioane be ma ia gwau: “Vadaeni aneru 7 idia hegaegae karaia, edia kibi do idia hiriria totona.” (Apokalupo 8:6) Unai kibi idia hiriria ena anina be dahaka? Idaunegai Israel taudia edia nega ai, kibi idia hiriria dina badadia eiava kara badadia do idia hahedinaraia totona. (Levitiko 23:24; 2 King Taudia 11:14) Unai hegeregerena, Ioane be do ia kamonaia kibi regedia ese mai anina bada gaudia do idia hahedinaraia, edia anina be mauri eiava mase do idia kamonai taudia dekenai.
11 Edia kibi do idia hiriria totona aneru idia hegaegae negana lalonai, idia ese hegaegae gaukarana ta tanobada dekenai idia durua. Lagani 1919 ia lao lagani 1922 ai, idia goada lou Ioane oreana taudia ese edia haroro gaukara idia hegaegaelaia namonamo bona printa masini matamatadia idia abia. Lagani 1919 ai, The Golden Age magasin, hari ena ladana be Noga!, idia halasia. Idia gwau ia be “Hereva Momokani, Helaro Namona, bona Abidadama Magasin Ta”—kibi bamona do idia gaukaralaia, tomadiho koikoi ena vareai politikol karadia dekenai idia hahedinaraia totona.
12 Do ita itaia, kibi idia hiriria negadia ta ta ai, laulau ta do ia hedinarai. Unai laulau ta ta lalodiai tanobada ena kahana idauidau dekenai hisihisi idia vara. Unai hisihisi haida be Iehova ese Aigupito dekenai ia siaia hisihisidia bamona. Mose ena negai unai hisihisi ia siaia Aigupito taudia ia panisidia totona. (Esodo 7:19–12:32) Unai hisihisi ese Iehova ena hahemaoro aukana Aigupito dekenai idia hahedinaraia, bona idia ese dala idia kehoa Dirava ena orea taudia be igui hesiai gaukarana amo idia heau totona. Ioane ese ia itaia hisihisidia edia anina be unai hegeregerena. To idia be hisihisi korikori lasi. Idia be toa bona Iehova ena hahemaoro maoromaoro idia laulaulaia.—Apokalupo 1:1.
‘Kahana Toi amo Kahana ta’ Idia Hahedinaraia
13 Do ita itaia, kibi ginigunadia 4 idia hiriria neganai, hisihisi be tanobada, davara, sinavai bona lohilohi ranudia, bona dina, hua bona hisiu ibounai edia kahana toi amo kahana ta do idia hadikaia ore. (Apokalupo 8:7-12) Kahana toi amo kahana ta be kahana maragi lasi, to ia be kahana sisina badana ta sibona. (Isaia 19:24; Esekiela 5:2; Sekaraia 13:8, 9 itaia danu.) Vadaeni, edena kahana ta ese unai hisihisi ia abia guna be namo? Satana bona ena garana taudia edia kara dainai taunimanima momo herea edia matana idia kepulu bona idia kara gagevagageva. (Genese 3:15; 2 Korinto 4:4) David ese edia kara ia gwauraia hedinarai, ia gwau: “Iboudiai idia raka kerere, iboudiai idia kara dika; idia ta be ia kara namo lasi, lasi bona lasi vaitani.” (Salamo 14:3) Oibe, taunimanima iboudiai ese hahemaoro aukana idia abia diba. To taunimanima edia toana ena kahana ta ena kerere be bada herea. Kahana toi amo kahana ta be kara namo ia diba, to ia karaia lasi! Unai kahana ta be edena?
14 Ia be Kerisendom unai! Lagani 1920 murinai, tanobada taudia toi toi amo Kerisendom ese ta ta ia biagua. Iesu bona ena hadibaia taudia ese idia perovetalaia hegeregerena, Keristen tomadihona idia dadaraia. Unai amo Kerisendom tomadihona ia vara. (Mataio 13:24-30; Kara 20:29, 30; 2 Tesalonika 2:3; 2 Petero 2:1-3) Kerisendom ena pris bona pasto taudia idia gwau idia be Dirava ena dubu helagana bona idia gwau Keristen tomadihona idia hadibaia maoromaoro. To edia hahediba herevadia be Baibel ena hereva momokani amo idia idau vaitani, bona hanaihanai Dirava ena ladana idia hadikaia. Kahana toi amo kahana ta ese Kerisendom ia laulaulaia be maoro, bona Iehova ena amo hisihisi herevadia do ia davaria. Dirava ese unai kahana ia hebogahisi henia diba lasi, lasi momokani!
15 Kibi idauidau idia hiriria hegeregerena, lagani 1922 ia lao 1928 ai, hebouhebou 7 dekenai gwaubou herevadia idia karaia. Unai lagani lalodiai, kibi idia hiriria, to unai lagani lalonai sibona lasi. Lohiabada ena dina lalonai, Kerisendom ese ena kara dikadia ia karaia noho. Iehova ena hahemaoro herevadia be tanobada ibounai dekenai, bese ibounai dekenai idia harorolaia be gau badana, tanobada ibounai lalonai idia inai henidia bona idia dagedage henidia be herevana. Unai idia karaia ore murinai, Satana ena nega do ia ore. (Mareko 13:10, 13) Hari inai negai hutuma bada herea taudia ese Ioane oreana taudia idia durudia, bona idia gaukara hebou mai anina bada hadibaia herevadia, guba ena boiboi bamona gaudia, idia harorolaia totona.
Tanobada Kahana Toi amo Kahana ta Ia Araia Ore
16 Ioane ese aneru ia gwauraia, ia gwau: “Aneru ginigunana ese iena kibi ia hiriria, vadaeni medu, aisi nadi bamona, bona lahi, rara danu idia mikisi be tanobada dekenai idia diho. Unai neganai tanobada ena tano kahana toi dekena amo kahana ta ia araia ore, bona au ibounai edia orea toi dekena amo orea ta idia araia ore, bona tanobada ena rei kasiri ibounai ia araia ore.” (Apokalupo 8:7) Dirava be Aigupito dekenai ia siaia hisihisi namba 7 be unai bamona, to hari inai negai ena anina be dahaka?—Esodo 9:24.
17 Baibel lalonai, nega momo “tanobada” ena anina be taunimanima. (Genese 11:1; Salamo 96:1) Hisihisi iharuana be davara dekenai ia mai. “Davara” danu ena anina be taunimanima. Unai dainai “tanobada” ena anina be taunimanima edia orea goadadia. Satana ese unai orea ia havaraia. Kahirakahira do idia ore. (2 Petero 3:7; Apokalupo 21:1) Hari hisihisi laulauna ia hahedinaraia Iehova ese Kerisendom ia biagua tanobada kahana ta do ia hahemaoro henia auka, bona Iehova ena badu ena siahu do ia mamia. Iehova ena hahemaoro auka harorolaia karana ese Kerisendom ena ladana bada taudia—edia huanai au bamona idia gini goada taudia—ia araia. Ena memba taudia milion momo, bema Kerisendom tomadihona idia durua noho, idia be lahi ese ia araia rei bamona ai do idia lao; anina be Dirava ena matana ai, lauma dalana ai idia marai vadaeni.—Salamo 37:1, 2 itaia danu.a
18 Unai hahemaoro hereva aukana be edena bamona idia harorolaia? Inai tanobada ena niuspepa taudia ese idia harorolaia lasi. Idia be inai tanobada ena, bona nega momo Dirava ena “hesiai” oreana idia gwauraia dika. (Mataio 24:45) Dirava ena orea taudia be September 10, 1922 ai, Cedar Point, Ohio, dekenai idia hebou negana iharuana ai, unai hahemaoro aukana idia harorolaia hedinarai. Unai hebouhebou taudia iboudiai be mai edia moale ida gwaubou herevana ta idia karaia, ena hereva kwarana be “Henanadai Badana Tanobada Hakaua Taudia Edia.” Hari inai negai ia noho tanobadana ia hadibaia, gari lasi. Ia gwau: “Ai ese tanobada ena bese badadia, edia lohia bona edia gunalaia taudia, bona dubu edia pris bona pasto taudia iboudiai, idia badinadia taudia bona idia tura henidia taudia, bisinesi orea badadia bona politikol taudia badadia danu ai boiridia, edia hereva do idia hamomokania totona. Idia gwau tanobada dekenai maino bona noho namona idia havaraia diba, bona taunimanima idia hamoaledia diba; bona unai idia karaia lasi dainai, ai boiridia aiemai hereva, Lohiabada ena witness taudia bamona ai gwauraia herevadia, dekenai do idia kamonai totona, bena mani idia gwauraia hedinarai, aiemai hereva be momokani eiava lasi.”
19 Unai Keristen taudia ese dahaka idia gwauraia hedinarai? Idia gwau: “Aiemai abidadama bona haroro herevana be inai: Mesia basileiana ese taunimanima edia hekwakwanai iboudiai do ia kokidia vaitani bona tanobada dekenai maino do ia havaraia bona bese iboudiai edia ura gauna, hetura heheni karana, be taunimanima dekenai do ia mailaia; Mesia ese ena lohia dalana maoromaorona ia hamatamaia vadaeni bona ena lohia dalana idia abia dae taudia ese maino, mauri, mauri namona bona moale do idia davaria ela bona hanaihanai.” Hari kara gagevagageva negadia ai, tanobada gavamanidia ese tanobada ena hekwakwanai idia kokia diba lasi momokani. Kerisendom gavamanidia danu ese idia kokia diba lasi. Vadaeni, hari inai negai unai kibi bamona herevana be mai anina bada. Lagani 1922 ai, ena anina be unai bamona ia bada lasi. Momokani, gau tamona sibona, Dirava ena Basileia iena Natuna Keriso ena imana ai, ese taunimanima ia durudia diba!
20 Gwaubou herevadia amo, pepapepa amo, buklet amo, buka amo, magasin amo, bona pablik tok amo, horoa Keristen taudia ese unai hadibaia herevana bona gabeai hadibaia herevadia ma haida danu idia gwauraia hedinarai, kibi idia hiriria bamona. Aneru ginigunana ese kibi ia hiriria neganai, Kerisendom idia botaia dikadika, aisi nadidia ese idia botaia hegeregerena. Idia hahedinaraia rara dekenai ia kerere bada herea, badina lagani 1900 murinai idia vara tuari idauidau lalonai ia vareai dainai; bona idia hahedinaraia Iehova ena badu be lahi bamona Kerisendom ia araia be maoro. Ioane oreana taudia, bena gabeai hutuma bada herea taudia danu, ese kibi ginigunana ena anina idia gwauraia loulou, bona idia gwauraia hedinarai Iehova ena lalohadai be Kerisendom do ia hadikaia ore be namo.—Apokalupo 7:9, 15.
Ia Araia Ororona Bamona
21 “Aneru iharuana ese iena kibi ia hiriria. Vadaeni gau ta, iena toana be ororo bada herea mai lahi danu bamona be davara dekenai idia negea diho. Davara ena kahana toi dekena amo kahana ta be rara dekenai ia lao. Davara ena gwarume orea toi dekena amo orea ta idia mase vadaeni. Bona sisima orea toi dekena amo orea ta idia mutu vadaeni.” (Apokalupo 8:8, 9) Unai hagaria laulauna ena anina be dahaka?
22 Do ita lalo-parara totona, namona be Iehova ena orea taudia edia hebouhebou ta ita kikilaia. Unai hebouhebou idia karaia August 18-26, 1923 ai, Los Angeles, California, U.S.A. dekenai. Saturday dina ai, J. F. Rutherford ese haroro ta ia karaia, ena hereva kwarana be “Mamoe Bona Nanigosi.” Ia hahedinaraia goevagoeva “mamoe” taudia be kudou-maoro taudia, Dirava ena Basileia ena tanobada kahana do idia abia taudia. Unai haroro ia karaia ore murinai, gwaubou herevana ta idia karaia. Unai hereva lalonai ia hahedinaraia “tomadiho momokani idia dadaraia pris bona pasto taudia bona ‘edia dubu taudia badadia,’ mai edia moni momo bona mai edia politikol siahuna bada tanobada taudia unai,” be koikoi taudia. Unai gwaubou herevana lalonai, “dubu ena maino bona kara maoromaoro ura henia taudia hutuma” ia boiridia, “tomadiho koikoi oreadia, Lohiabada ese ia gwauraia ‘Babulono’ oreadia unai, do idia rakatania,” bena do idia hegaegae, “Dirava ena basileia ena hahenamo do idia abia totona.”
23 Momokani, unai gwaubou herevana idia karaia, kibi iharuana idia hiriria dainai. Gabeai, unai boiboi idia kamonai henia taudia be Isaia ese ia herevalaia taudia amo do idia raka siri. Ia gwau: “To kara dika taudia be davara mai hurehure bada bamona, hurehure koua dalana be lasi, ena ranu ese davara ena ava bona rei bona kopukopu ia hurea dae.” (Isaia 57:20; 17:12, 13) Unai dainai “davara” ese gwau-edeede taudia, idia laga-ani lasi bona idia noho namo lasi taudia, ia laulaulaia, idia ese heiriheiri idia havaraia, bona gavamani idia hamorudia toho. (Apokalupo 13:1 itaia danu.) Gabeai, unai “davara” do ia ore. (Apokalupo 21:1) To unai neganai, kibi iharuana idia hiriria neganai, unai davara ena kahana toi amo kahana ta dekenai Iehova ese hahemaoro auka herevadia ia henia—unai kahana be Kerisendom lalonai idia noho gwau-edeede taudia.
24 Ororo bamona gauna badana mai lahi danu be unai “davara” dekenai idia negea diho. Baibel lalonai, nega momo ororo ese gavamani idia laulaulaia. Haheitalai ta be, Dirava ena Basileia idia gwauraia ororo ta. (Daniela 2:35, 44) Kara dika Babulono be “araia ore ororona” ta ai ia lao vadaeni. (Ieremia 51:25) To Ioane ese ia itaia ororona ia araia noho. Davara dekenai idia negea diho karana ese ia hahedinaraia, tanobada ibounai tuarina ginigunana lalonai bona murinai, taunimanima ese gavamani idia hepapahuahulaia momo, Kerisendom tanodia ai unai hepapahuahu be lahi bada bamona. Italy lalonai Mussolini ese Fascist gavamanina ia hamatamaia. Germany ese Hitler ena Nazi gavamani ia abia dae, bona tano ma haida lalonai socialist gavamani daladia idauidau idia haginia. Russia lalonai, gavamani ena toana idia haidaua momokani. Bolshevik taudia idia gwau-edeede dainai, Komiunis gavamani ginigunana idia haginia, bona unai amo Kerisendom ena dubu gunalaia taudia edia siahu ia boio. Guna, Russia lalonai ena siahu be bada herea.
25 Tanobada ibounai ena tuarina iharuana ese Fascist bona Nazi karadia idia haoredia, to taunimanima ese gavamani idia hepapahuahulaia noho, bona taunimanima be davara bamona idia hurehure noho, bona gwau-edeede taudia ese gavamani matamatadia idia haginidia noho. Lagani 1945 amo, gabu momo, hegeregere China, Vietnam, Cuba, bona Nicaragua, dekenai unai bamona idia karaia. Greece lalonai, tuari oreana ese dagedage gavamanina idia haginia, to unai gavamani ia moru. Kampuchea (Cambodia) lalonai Komiunis hahediba ena gavamani karana dalana idia tohoa dainai, idia gwau taunimanima milion rua bona ma haida idia mase.
26 Unai “ororo bada herea mai lahi danu” ese hurehure momo ia karaia davara bamona taudia dekenai. Africa dekenai, America tanodia dekenai, Asia dekenai, bona Pacific motumotudia dekenai gavamani karadia idia hepapahuahulaia noho. Unai hepapahuahu momo be Kerisendom tanodia ai eiava Kerisendom ena misinari taudia ese gavamani idia hamorua toho tanodia ai idia vara. Katolik pris taudia danu be Komiunis tuari oreadia lalonai idia vareai bona idia tuari. Danu, Protestan evangelical oreadia be Central America dekenai idia gaukara, Komiunis taudia edia “dagedage bona lohia siahuna ura dikadika karadia,” do idia koua totona. To davara bamona taudia edia hurehure ese maino bona noho namona idia havaraia lasi.—Isaia 25:10-12; 1 Tesalonika 5:3 itaia danu.
27 Kibi iharuana idia hiriria neganai, idia hahedinaraia tanobada gavamanidia idia tuari henidia, to Dirava ena Basileia idia dadaraia taudia idia kerere rara dekenai. Kerisendom ena kahana, “davara ena kahana toi amo kahana ta,” be rara ai ia lao. Kerisendom lalonai idia noho mauri gaudia iboudiai be Dirava ena matana dekenai idia mase vadaeni. Gwau-edeede politikol oreadia be sisima bamona idia hure noho unai davara kahana latanai, to idia mutu negana be idia koua diba lasi. Mai kibi regena bamona taunimanima idia boiridia, unai davara lalonai, bese abia isi bona rara kererena dekenai, idia digudigu noho taudia edia amo do idia raka siri! Ita moale badina mamoe bamona taudia milion milion be unai boiboi dekenai idia kamonai!
Hisiu ta be Guba amo Ia Moru Diho
28 “Aneru ihatoina ese iena kibi ia hiriria. Hisiu bada hereana ta guba dekena amo ia moru diho, ia hururuhururu, kede bamona. Sinavai orea toi dekena amo sinavai orea ta latanai ia moru, bona lohilohi ranudia orea toi dekena amo orea ta latanai ia moru. Unai hisiu ena ladana be ‘Mamina Dika.’ Unai ranu ena kahana toi dekena amo ranu ena kahana ta be unai mamina dika ese ia abia. Bona unai ranu idia inua dainai taunimanima hutuma idia mase, badina iena mamina be ia dika.” (Apokalupo 8:10, 11) Baibel ena siri ma haida ese ita idia durua unai siri ena anina Lohiabada ena dina dekenai do ita diba totona.
29 Iesu ese hadibaia herevadia be kongregesen 7 dekenai ia henia neganai, ia ese hisiu 7 ia dogoatao. Unai hisiu 7 ese kongregesen ena elda taudia idia laulaulaia.b (Apokalupo 1:20) Horoa “hisiu” taudia, bona ma horoa taudia iboudiai ese lauma helaga ena maka idia abia negana amo, lauma dalana ai guba dekenai idia noho. (Efeso 2:6, 7) To, aposetolo Paulo ia gwau unai bamona hisiu taudia huana amo tomadiho momokani dadaraia taudia, Keristen oreana idia hapararaia taudia unai, ese mamoe do idia hakaudia kerere. (Kara 20:29, 30) Edia abidadama idia dogoatao lasi dainai, taunimanima momo ese tomadiho momokani do idia dadaraia, bona unai moru elda taudia iboudiai be tau dika rohorohona oreana ai do idia lao. Unai orea ese sibona do ia abia isi ela bona taunimanima huanai dirava ta ai ia lao. (2 Tesalonika 2:3, 4) Kerisendom ena dubu gunalaia taudia be tanobada dekenai idia hedinarai neganai, Paulo ena hereva ena anina ia vara momokani. “Hisiu bada hereana ta . . . ia hururuhururu, kede bamona” ese unai orea ia laulaulaia.
30 Ioane ese hisiu ta ia itaia, ia be guba dekena amo ia moru diho. Edena bamona? Idaunegai ia noho pavapavana ta ena sivarai ese ita ia durua, unai gau dekenai ita lalo-parara totona. Babulono ena pavapava dekenai Isaia ia gwau: “Daba hisiuna e, daba rere ena natuna e, guba amo oi moru vadaeni! Bese idauidau oi hamorudia tauna e, tanobada dekenai oi idia hamorua vadaeni!” (Isaia 14:12) Kurese ena tuari taudia ese Babulono basileiana idia hamorua neganai, unai peroveta herevana ia guguru. Guna, Babulono pavapavana ese tanobada ibounai ia lohiaia, gabeai mai hemarai danu ia moru haraga. Unai dainai, gau ta be guba amo ia moru neganai, unai ese ia laulaulaia diba gauna be, taunimanima o orea ta ese dagi badana ia haboioa bona mai hemarai bada ida ia moru.
31 Kerisendom ena dubu gunalaia taudia be Keristen tomadiho momokanina idia dadaraia neganai, edia “guba” dagina badana amo idia moru. Paulo ese unai dagi ia gwauraia Efeso 2:6, 7 dekenai. Hereva momokani ena ranu namodia idia henia lasi, to “Mamina Dika” ranu idia henia, hereva koikoi idauidau, hegeregere hel ena lahi, pegatori, Toi Tamona, bona Dirava ese taunimanima edia mauri ia biagua herevana. Danu, bese badadia idia hakaudia lao tuari dekenai. Dirava ena hesiai taudia namodia ai do idia lao totona, idia durudia lasi. Unai dainai dahaka ia vara? Edia hereva koikoi idia abia dae taudia be lauma dalana ai muramura dikana idia inua. Idia be Ieremia ena negai ia noho abidadama lasi Israel besena hegeregerena. Iehova ese ia hamaorodia ia gwau: “Ava iditana amo lau ubudia, bona ranu mai muramura dikana lau henidia, idia inua totona. Badina be Ierusalem ena peroveta taudia edia amo Dirava dadaraia karana be tano ibounai dekenai ia lao.”—Ieremia 9:15; 23:15.
32 Lagani 1919 ai, Iesu ese Kerisendom ena gunalaia taudia lasi, to horoa Keristen taudia, ia abidia hidi Basileia gaukaradia do idia naria totona. Unai negai ia hedinarai goevagoeva Kerisendom ena gunalaia taudia be lauma dalanai guba amo idia moru vadaeni. (Mataio 24:45-47) Unai horoa Keristen taudia be lagani 1922 amo Kerisendom ena gunalaia taudia edia kerere idia gwauraia hedinarai neganai, edia moru idia haheitalaia goevagoeva.
33 July 20-27, 1924 ai, Bible Student taudia be Columbus, Ohio dekenai, edia hebouhebou lalonai, dala badana amo Kerisendom ena moru idia gwauraia hedinarai. The Golden Age magasin ia gwau unai hebouhebou ese “Bible Student taudia edia hebouhebou ma iboudiai ia hanaia.” Kibi ihatoina ia hiriria aneruna ena heduru amo, gwaubou herevana badana idia karaia, bona unai gwaubou herevana be pepapepa 50 milion lalodiai idia printaia bona idia hariharilaia. Unai pepapepa ena hereva kwarana be Ecclesiastics Indicted. Unai pepapepa ena hereva kwarana maragina ta be: “Gwauhamata Garana Bona Gaigai Garana Idia Tuari Heheni.” Unai pepapepa lalonai Kerisendom gunalaia taudia edia kerere idauidau idia gwauraia hedinarai; dagi ladana idia abia, edia dubu lalonai dagi badadia be bisinesi badadia taudia bona politikol taudia idia henidia, idia ura taunimanima ese idia matauraidia bada, bona idia ura lasi Mesia ena Basileia sivaraina be taunimanima dekenai idia harorolaia. Idia hahedinaraia goevagoeva, Dirava ese gwauhamata Keristen taudia iboudiai ia hagania, “Dirava ena dika davana henia dinana” do idia harorolaia bona “taitai taudia iboudiai edia lalona do idia hagoadaia.”—Isaia 61:2.
34 Aneru ihatoina ese ena kibi ia hiriria hamatamaia negana amo, pris bona pasto taudia edia siahu taunimanima dekenai ia maragi ia lao, ema bona hari inai negai. Idia be guna idia noho hegeregerena hari idia noho lasi, bona idia be taunimanima edia dirava bamona idia noho lasi. Iehova ena Witness taudia edia haroro dainai, taunimanima momo idia lalo-parara pris bona pasto taudia edia hahediba herevadia be lauma muramura dikana—“Mamina Dika” unai. Danu, Europe ena not kahana tanodia ai, dubu gunalaia taudia edia siahu be kahirakahira ia ore, to tano ma haida lalonai, gavamani ese edia gaukara ia koua. Europe ena Katolik tanodia ai bona America tanodia ai, dubu gunalaia taudia edia kara dika, moni dekenai, politikol karana dekenai, bona edia kara dekenai ese edia ladana ia hadikaia. Gabeai, edia noho do ia dika ia lao, badina nega sisina murinai tomadiho koikoi taudia ma iboudiai ese dika do idia davaria.—Apokalupo 18:21; 19:2.
35 Iehova ese ma hisihisi haida amo Kerisendom do ia hahisia noho. Kibi namba 4 idia hiriria murinai ia vara gauna mani oi laloa.
Dibura!
36 “Aneru namba 4 ese iena kibi ia hiriria, vadaeni dina bona hua bona hisiu ibounai idia haria kahana toi. Vadaeni idia ese dina ena kahana ta, hua ena kahana ta, bona hisiu edia kahana ta idia hadikaia. Vadaeni diari ena nega idia haria kahana toi. Bona diari ena kahana ta ia dibura. Unai dainai dina ena kahana ta be ia diari lasi, bona hanuaboi ena kahana ta be unai bamona danu.” (Apokalupo 8:12) Aigupito ena hisihisi namba 9 be dibura. (Esodo 10:21-29) Taunimanima ia hahisia diburana be dahaka?
37 Aposetolo Petero ese Keristen taudia ia hamaorodia, guna, Keristen taudia ai idia do lao lasi neganai, idia be lauma dalana ai dibura lalonai idia noho. (1 Petero 2:9) Paulo danu ia gwau lauma dalana ai Keristen lasi taudia be “dibura” lalonai idia noho. (Efeso 5:8; 6:12; Kolose 1:13; 1 Tesalonika 5:4, 5) To Kerisendom taudia haida idia gwau Dirava idia abidadama henia bona Iesu idia abia dae, edia Hamauria Tauna. Unai bamona taudia be edena bamona?
38 Iesu ia gwau taunimanima be Keristen korikori taudia do idia diba edia kara toana amo bona ia gwau, sibodia idia gwauraia idia be iena hadibaia taudia momo be “dika karaia taudia.” (Mataio 7:15-23) Tanobada ena kahana toi amo kahana ta, Kerisendom unai, ena kara ita tahua neganai, ita diba momokani lauma dalana ai ia be dibura lalonai ia noho. (2 Korinto 4:4) Ia be mai ena kerere bada, badina ia gwau ia be Keristen tomadiho. Unai dainai, aneru namba 4 ia hahedinaraia momokani Kerisendom ena “diari” be dibura, bona ena “diari” be Babulono amo ia mai—Keristen tomadiho amo ia mai lasi.—Mareko 13:22, 23; 2 Timoteo 4:3, 4.
39 Unai aneru ena boiboi hegeregerena, August 29, 1925 ai, Dirava ena orea taudia hutuma be Indianapolis, Indiana, U.S.A. dekenai, idia hebou bona gwaubou herevana ta idia karaia, do idia printaia totona. Unai gwaubou herevana ena hereva kwarana be “Helaro Namona Sivaraina.” Unai gwaubou pepapepadia 50 milion bamona idia hariharilaia, gado idauidau ai. Unai hereva lalonai, mataganigani bisinesi badadia, politikol hakaua taudia, bona dubu gunalaia taudia edia diari koikoina idia gwauraia. Unai diari dainai “taunimanima be dibura lalonai idia noho.” Bona ia hahedinaraia Dirava ena Basileia sibona ese “maino, noho namona, goada, mauri, taravatu dikadia noho lasi negana bona moale ela bona hanaihanai” ia henia diba. Horoa Keristen taudia be momo lasi dainai, Kerisendom ena orea badana dekenai unai hereva idia harorolaia totona, idia boga-auka bona idia gari lasi. To, lagani 1920 bamona amo ema bona hari, unai bamona idia karaia noho. Lagani 1955 ai, dubu gunalaia oreana ena dika idia hahedinaraia goevagoeva. Buklet ta, ladana Christendom or Christianity—Which One Is “the Light of the World”? be gado momo dekenai idia hariharilaia tanobada ibounai lalonai. Hari inai negai, Kerisendom ena koikoi karana ia hedinarai goevagoeva. Unai dainai taunimanima momo ese idia itaia diba. To Iehova ena orea taudia ese idia hahedinaraia noho, Kerisendom be dibura basileiana ta.
Ugava ta Ia Roho Noho
40 Kibi ginigunadia 4 idia hiriria neganai Kerisendom ena noho dikana bona ena mase havaraia karana idia hahedinaraia. Idia hahedinaraia, Iehova ese ena “tanobada” ena kahana ia hahemaoro auka henia be maoro. Idia hahedinaraia, Kerisendom tanodia ai, bona ma gabu haida lalonai idia havaraia gwau-edeede gavamanidia ese lauma dalana ai taunimanima idia hadikaia. Idia hahedinaraia dubu gunalaia taudia idia moru vadaeni, bona lauma dalana ai ia be dibura lalonai ia noho. Kerisendom be Satana ena tanobada ena kahana ta, bona ena dika ese ena kahana ma iboudiai edia dika ia hanaia.
41 Ma dahaka do idia hahedinaraia? Unai haere ita do tahua lasi neganai, kibi hiriria karana idia hadokoa nega sisina. Ioane ese ia itaia gauna ia gwauraia: “Vadaeni ugava ta lau itaia ataiai momokani ia roho noho. Bona iena gadona lau kamonai. Ia boiboi badabada, ia gwau, ‘Tanobada taudia ibounai madi o, madi o, madi o! Badina be aneru toi, edia kibi idia do noho. Vadaeni edia kibi ena regena idia hiriria neganai hisihisi bada tanobada taudia do idia abia.’ ”—Apokalupo 8:13.
42 Ugava ta ia roho, ia be ataiai momokani dainai, gabu momo dekenai taunimanima ese idia itaia diba. Gau momo ia itaia namonamo diba bona gabu daudau ia itaia diba. (Iobu 39:29) Dirava ena terona kahirakahira dekenai ia gini mauri gauna ta be ugava bamona. (Apokalupo 4:6, 7) Herevana ugava be unai kerubi eiava Dirava ena aonega hesiai tauna ma ta, to ia boiboi badabada ia gwau: “Madi o, madi o, madi o!” Namona be kibi oredia toi idia hiriria neganai tanobada dekenai idia noho taudia idia hakala namonamo. Unai kibi ta ta ese dika ta ta idia hahedinaraia.
[Footnotes]
a Apokalupo 7:16 ia hahedinaraia hutuma bada herea taudia be idia idau, badina Iehova ena badu ena siahu idia mamia lasi.
b Iesu be ena imana idibana dekenai ia dogoatao hisiu 7 ese horoa naria taudia Keristen kongregesen lalonai idia laulaulaia. To, tanobada ibounai dekenai, kongregesen 100,000 bona ma haida lalonai, elda taudia momo herea be hutuma bada herea taudia. (Apokalupo 1:16; 7:9) Idia be edena bamona? Lauma helaga amo bona mai ena kamonai bona mai ena kara maoromaoro horoa oreana amo edia dagi idia abia; unai dainai ita gwau diba Iesu ese ia biagudia bona iena imana henunai idia noho badina idia danu be iena mamoe naria gaukara taudia. (Isaia 61:5, 6; Kara 20:28) Idia ese “hisiu 7” idia durudia, badina bema kongregesen lalonai horoa elda taudia be lasi, idia ese edia gaukara idia karaia.
[Study Questions]
1. Mamoe ena Natuna ese buka koua toana namba 7 ia kehoa neganai dahaka ia vara?
2. Haheitalai hora ena kahana ta lalonai guba dekenai idia regerege lasi neganai dahaka ia vara?
3. (a) Bonana namo muramura idia gabua neganai, dahaka ita laloa? (b) Guba dekenai hora ena kahana ta lalonai idia regerege lasi, dahaka idia karaia totona?
4, 5. Dahaka gaudia idia vara dainai ita diba guba dekenai hora kahana ta lalonai idia regerege lasi negana be dahaka nega ia laulaulaia?
6. Guba dekenai regerege ta lasi negana ia ore murinai, dahaka ia vara, bona dahaka gau dainai ia vara?
7. (a) Iesu be tanobada dekenai ia haroro neganai, dahaka laulau lahina ia araia? (b) Iesu ena lauma tadikakadia ese lahi be edena bamona idia araia Kerisendom lalonai?
8, 9. (a) J. F. Rutherford ese Dirava ena orea taudia edia lalohadai bona ura gaudia, tuari laganidia dikadia lalonai, edena bamona ia gwauraia? (b) Edena dala ai lahi idia negea diho tanobada dekenai? (c) Edena dala amo guba ia boiboi, bona gado edia regena, kevaru, bona tano mareremarere idia vara?
10. Aneru 7 idia hegaegae dahaka do idia karaia totona, bona dahaka dainai?
11. Lagani 1919 ia lao lagani 1922 ai, Ioane oreana taudia ese dahaka hegaegae gaukarana tanobada dekenai idia karaia goadagoada?
12. Kibi idia hiriria negadia ta ta dekenai dahaka ia vara, bona edena bamona Mose ena negai idia vara gaudia ita laloatao unai?
13. Kibi ginigunadia 4 idia hiriria neganai, dahaka ia vara, bona unai dainai dahaka henanadai ia vara?
14. Kahana toi amo dahaka kahana ta ese hisihisi herevadia be Iehova ena amo ia abia?
15. (a) Kibi ta ta be lagani tamona tamona ai idia hiriria, a? Anina oi gwauraia. (b) Daidia be Ioane oreana taudia ida idia gaukara hebou, Iehova ena hahemaoro aukadia idia harorolaia totona?
16. Aneru ginigunana ese iena kibi ia hiriria neganai, dahaka ia vara?
17. (a) Apokalupo 8:7 dekenai, “tanobada” ese dahaka ia laulaulaia? (b) Kerisendom ese ia biagua tanobada kahana ta edena bamona ia araia ore?
18. Lagani 1922 ai, Cedar Point dekenai idia hebou neganai, Iehova ena hahemaoro hereva aukana be edena bamona idia harorolaia?
19. Dirava ena orea taudia ese Dirava ena Basileia edena bamona idia harorolaia Kerisendom dekenai?
20. (a) Lagani 1922 bona unai lagani murinai danu, horoa Keristen taudia ese edena dala amo hahemaoro hereva aukadia idia gwauraia hedinarai, kibi idia hiriria bamona? (b) Kibi ginigunana idia hiriria dainai, dahaka be Kerisendom lalonai ia vara?
21. Aneru iharuana ese iena kibi ia hiriria neganai dahaka ia vara?
22, 23. (a) Kibi iharuana idia hiriria dainai, dahaka gwaubou herevana idia karaia? (b) “Davara ena kahana toi dekena amo kahana ta” ese dahaka ia laulaulaia?
24. Ia araia ororo badana be unai davara dekenai idia negea diho. Unai ororo ese dahaka ia laulaulaia?
25. Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana murinai, taunimanima ese gavamani edena bamona idia hepapahuahulaia noho?
26. “Ororo bada herea mai lahi danu” ese hurehure momo be edena bamona ia karaia noho davara bamona taudia dekenai?
27. (a) “Davara ena kahana toi dekena amo kahana ta” be edena bamona rara ai ia lao? (b) “Davara ena gwarume orea toi dekena amo orea ta” be edena bamona idia mase vadaeni bona “sisima orea toi dekena amo orea ta” dekenai dahaka do ia vara?
28. Aneru ihatoina ese ena kibi ia hiriria neganai, dahaka ia vara?
29. “Hisiu bada hereana ta . . . ia hururuhururu, kede bamona” gauna ese dahaka ia laulaulaia, bona dahaka dainai?
30. (a) Babulono pavapavana idia hereva henia, ia be hegeregere guba amo ia moru neganai, unai ena anina be dahaka? (b) Reana guba amo moru karana ese dahaka ia laulaulaia?
31. (a) Kerisendom ena gunalaia taudia be edena negai “guba” dagina amo idia moru? (b) Dubu gunalaia taudia ese idia henia ranudia be edena bamona “Mamina Dika” ai idia lao, bona unai dainai taunimanima momo dekenai dahaka ia vara?
32. Edena negai ia hedinarai goevagoeva Kerisendom be lauma dalana ai guba amo ia moru, bona edena bamona unai idia haheitalaia goevagoeva?
33. Lagani 1924 lalonai, Colombus, Ohio, U.S.A. dekenai, hebouhebou ta idia karaia. Unai neganai, Kerisendom ena gunalaia taudia edia dika be edena bamona idia gwauraia?
34, 35. (a) Aneru ihatoina ese ena kibi ia hiriria hamatamaia negana amo, dahaka ia vara pris bona pasto taudia edia siahu dekenai? (b) Gabeai, dahaka do ia vara Kerisendom ena gunalaia taudia dekenai?
36. Aneru namba 4 ese ena kibi ia hiriria murinai, dahaka ia vara?
37. Aposetolo Petero bona Paulo ese Keristen lasi taudia edia noho edena bamona idia gwauraia?
38. Aneru namba 4 ese Kerisendom ena “diari” edena bamona ia gwauraia?
39. (a) Lagani 1925 ai, hebouhebou lalonai idia karaia gwaubou herevana ese Kerisendom ena diari koikoina edena bamona ia gwauraia? (b) Lagani 1955 ai, ma dahaka dika idia gwauraia hedinarai?
40. Kibi ginigunadia 4 idia hiriria neganai, idia hahedinaraia Kerisendom be dahaka?
41. Kibi hiriria karana be nega sisina idia hadokoa neganai, Ioane ese dahaka ia itaia bona dahaka ia kamonaia?
42. Reana ia roho noho ugavana ese dahaka ia laulaulaia, bona dahaka sivarai ia boiboilaia?
[Chart on page 139]
Idia Hahedinaraia Kerisendom Ena Ranu be Mamina Dika Gauna
Kerisendom Ena Lalohadai Baibel Ena Hereva
Dirava ena ladana be gau badana Iesu ia guriguri, Dirava ena
lasi: “Keristen Dubuna ibounai ladana do idia hahelagaia
ena abidadama lalonai, Dirava totona. Petero ia gwau:
momokani tamona be ladana tamona “Iehova ena ladana dekenai do
amo ita gwauraia . . . be maoro idia boiboi taudia iboudiai
lasi momokani.” (Revised Standard ese hahemauri do idia
Version Baibel torea taudia edia davaria.” (Kara 2:21, NW;
hereva ginigunana) Ioela 2:32; Mataio 6:9;
Dirava be Toi Tamona: “Tamana be Baibel ia gwau Iehova ese
Dirava, Natuna be Dirava, bona Iesu ia hanaia bona ia be
Lauma Helaga be Dirava, to Dirava Keriso ena Dirava bona ena
be toi lasi, to Dirava tamona kwarana. (Ioane 14:28; 20:17;
sibona.” (The Catholic 1 Korinto 11:3) Lauma helaga
Encyclopedia, lagani 1912 ai idia be Dirava ena gaukara siahuna.
torea gauna) (Mataio 3:11; Luka 1:41; Kara
Taunimanima be mai edia mase Taunimanima be souli bona
diba lasi soulina: “Tau ta ia idia mase neganai, idia mase
mase neganai ena souli bona ena momokani, souli idia mase
tauanina idia parara. Iena unai. Taunimanima ta ia mase
tauanina . . . ia bodaga . . . neganai, ena lalohadai ia ore
To, taunimanima edia souli ia bona gau ta ena mamina ia abia
mase diba lasi.” (What Happens diba lasi bona tano ena kahu
After Death, Katolik bukana ta) ai ia giroa lao, unai gabu amo
ia mai unai. (Genese 2:7;
Kara dika taudia idia mase Kara dika ena davana be mase,
murinai, hel ena lahi ena panisi ita gwau lasi ia be mauri mai
idia abia: “Keristen sene karadia ena hisihisi. (Roma 6:23) Mase
hegeregerena, hel lalonai idia taudia be hel (Hade, Sheol)
taitai bona idia hisihisi ela lalonai idia noho, gau ta idia
bona hanaihanai.” (The World Book diba lasi. Toreisi lou idia
Encyclopedia, lagani 1987 ai idia naria. (Salamo 89:48;
karaia) Ioane 5:28, 29; 11:24, 25;
“Iseda Sinabada ena dagi ladana Iesu sibona be Dirava bona
be Huanai Maino Karaia Hahinena.” taunimanima huanai maino
(New Catholic Encyclopedia, karaia tauna. (Ioane 14:6;
lagani 1967 ai idia karaia) 1 Timoteo 2:5; Heberu 9:15;
Namona be beibi idia Idia bapatiso diba taudia be
bapatisodia: “Gunaguna amo Dubu Iesu ena hadibaia taudia ai
ese Bapatiso Helagana be beibi idia lao vadaeni bona Iesu
dekenai ia henia. Idia laloa unai ena hahegani badinaia karana
kara be taravatu hegeregerena; be idia dekenai idia hadibaia
unai sibona lasi, to danu idia vadaeni. Taunimanima ta be ia
laloa unai kara idia karaia be hegeregere bapatiso do ia abia
gau badana hahemauri do idia totona, Dirava ena Hereva
abia totona.” (New Catholic dekenai ia lalo-parara bona
Encyclopedia, lagani 1967 ai idia abidadama ia hahedinaraia be
karaia) gau badana. (Mataio 28:19, 20;
Dubu momo ese taunimanima idia Keristen taudia ginigunadia
hapararaia mai edia dagi pris iboudiai ese hesiai gaukara
bona pasto taudia edia orea, bona idia karaia bona sivarai
dagi lasi kamonai taudia edia namona harorolaia gaukarana
orea dekenai. Mai edia dagi dubu idia karaia. (Kara 2:17,18;
gunalaia taudia ese dagi lasi Roma 10:10-13; 16:1) Namona
taudia idia biagudia. Nega momo, be Keristen tauna ese heduru
pris bona pasto taudia ese moni ia henia kava, “davana lasi.”
idia abia edia gaukara dainai, Moni idia henia, ena gaukara
bona dagi badadia idia abia, bona davana bamona, be namo lasi.
ladana idia hatoa, “Reverend,” (Mataio 10:7,8) Iesu ese
“Fada,” eiava “His Eminence.” tomadiho dagi ladana
gaukaralaia ia taravatua.
Kaivakuku bona korosi idia Namona be Keristen taudia ese
gaukaralaia edia tomadiho kaivakuku tomadiho henia
lalonai: “Keriso, Dirava ena karadia iboudiai amo, idia
Sinana, Rami-Hebou Hahinena gini siri. (Esodo 20:4, 5;
Maria, bona helaga taudia oredia 1 Korinto 10:14; 1 Ioane 5:21)
. . . edia laulau . . . be dubu Maoromaoro Dirava idia
dekenai idia atoa be namo, bona tomadiho henia, idia itaia
namona be idia matauraidia danu.” gaudia amo lasi, to mai lauma
(Trent Kaunsolo ena Hadibaia bona mai momokani danu.
Hereva Badana [1545-63]) (Ioane 4:23, 24;
Dubu lalonai taunimanima idia Iesu ia gwau Dirava ena
hadibadia Dirava be politikol Basileia, politikol gavamanina
karadia amo ena ura do ia karaia lasi, be taunimanima edia
guguru. Ia mase vadaeni tauna helaro namona tamona.
Kadinal Spellman ia gwau: “Maino (Mataio 4:23; 6:9,10)
ia havaraia dalana be tamona Politikol karadia ia dadaraia.
. . . , democracy dalana.” Nius (Ioane 6:14, 15) Iena
lalonai idia hahedinaraia Basileia be inai tanobada ena
tomadiho oreadia be politikol lasi; unai dainai, iena
karadia lalonai (gwau-edeede hadibaia taudia be inai
karadia lalonai danu) idia vareai tanobada ena lasi be gau
bona idia gwau United Nations badana. (Ioane 18:36; 17:16)
oreana sibona be “lalo-tamona Iamesi ia gwau inai tanobada
bona maino helarona ginigabena.” tura henia be dika.
[Picture on page 132]
Buka koua toana 7 idia kehoa murinai, kibi 7 idia hiriria
[Picture on page 140]
“Henanadai Badana Tanobada Hakaua Taudia Edia” (1922)
Unai gwaubou herevana lalonai idia gwauraia hedinarai Iehova ese hisihisi badana ia henia “tanobada” dekenai
[Picture on page 140]
“Keristen Taudia Iboudiai Dekenai Sisiba Herevana” (1923)
Unai gwaubou herevana lalonai Iehova ese “davara ena kahana toi dekena amo kahana ta” ia hahemaoro auka henia idia harorolaia
[Picture on page 141]
“Dubu Taudia Samania Herevana” (1924)
Unai pepapepa momo herea idia hariharilaia neganai, taunimanima idia hadibaia Kerisendom ena gunalaia taudia edia “hisiu” ia moru vadaeni
[Picture on page 141]
“Helaro Namona Sivaraina” (1925)
Unai gwaubou herevana aukana lalonai idia hahedinaraia Kerisendom ena koikoi diari gaudia be dibura gaudia